Een systeem onder spanning. De Sovjetunie onder Stalin en Brezjnev

HOOFDSTUK 1

§1.1

Voor de eerste WO is Rusland een sterke natie met grote mogelijkheden, het heeft een groot leger, maar het heeft ook zo zijn zwakke punten
* Er zijn veel verschillende volken (de russen zelf zijn maar 43% van de bevolking)
* Rond 1900 begint het nationalisme op te spelen (liefde voor je eigen volk)
* Regering speelt in op het Russische nationalisme
* De economie was erg slecht, het lag achter bij andere landen zoals Duitsland
* Industrialisatie kwam slecht op gang
* Het leven van o.a. de boeren was erg primitief

In 1894 komt Tsaar Nicolaas П aan de macht, hij is erg zwak, maar wel een overtuigende autocraat, hij wilde de macht behouden die zijn voorouders ook hadden gehad.
Zijn macht rustte op 3 pijlers:
* De kerk, hij was het hoofd hiervan, hierdoor zag het volk hem als een halfgod
* De bureaucratie, de ambtenaren en de adel regeerden op het platteland
* De veiligheidsdiensten, het leger etc. hielden de boel in de gaten, verdachte personen werden streng aangepakt, gedood, of verdwenen plotseling.
Maar in het 3e jaar van de 1e WO stort het Tsarenrijk in elkaar, de armoede in de steden neemt toe, en in febr. 1917 begint de Russische Revolutie.
De doema vormt dan de Voorlopige Regering, maar de arbeiders en soldaten kiezen hun eigen ‘sovjet’(raad), snel hierna treed de Tsaar af.

Het was niet duidelijk wie nou de leiding had, er waren 2 opties:
* De Doema: deze was meer voor de hogere klassen, ze wilden dat de oorlog doorging, maar dit kon niet omdat de legers op waren en niet meer verder konden.
* De Sovjets: deze was voor de lagers klassen.
Ook komt in deze tijd Lenin terug uit ballingsschap, hij is leider van de bolsjewieken. Hij wil dat de sovjets alle macht krijgen. Hij wil dat de oorlog stopt, dat de voedselsituatie beter wordt, en verdeling van het grootgrondbezit onder de boeren. Zijn beroemde leus was:
‘Land, Vrede, Brood’. Hierdoor zijn de bolsjewieken populairder dan ooit. Op 25 oktober 1917 pleegden ze een staatsgreep, dit was het begin van de Oktober Revolutie. Het Winterpaleis wordt heel gemakkelijk overwonnen. Hierna word snel vrede gesloten met Duitsland, en mocht het volk een grondwetgevende vergadering kiezen. Maar omdat ze maar weinig stemmen kregen was de vergadering snel gesloten.

Vragen:

-Zwakke punten van het keizerrijk Rusland?
* Veel verschillende volken
* Een zwakke economie

- Welke rol speelde de eerste WO in de Februarirevolutie?
* De nood onder soldaten en boeren liepen op, het begon als hongersnood, maar toen de soldaten de kant van het volk kozen begon pas de echte revolutie

-Hoe won Lenin steun voor zijn bolsjewieken en ondermijnde hij de Voorlopige Regering?
* Hij beloofde verbetering voor de boeren en soldaten, zo won hij hun harten. En hij bevorderde de desertie.

§ 1.2

Uit de sociaal-democratie zijn 2 groepen uiteengevallen, die allebei in de ideeën van
Karl Marx geloofden ( het kapitalisme zou ten onder gaan, en het socialisme zou opkomen, de rijke klassen staan boven de lage klassen, er zou een klassenstrijd ontstaan, en de lage klassen winnen deze, zou ontstaat er een klassenloze samenleving, zo ontstaat het socialisme)
* De Mensjewieken: Zij vonden dat je eerst de rijke mensen moest helpen, omdat ze nog ‘zwak’was, en na een tijd zou vanzelf het socialisme opkomen.
* De Bolsjewieken: Lenin wilde zo snel mogelijk een socialistische Revolutie. De Russische Revolutie moest een sein zijn voor de buitenwereld, en het moest een Wereld/Europese Revolutie opwekken, en met de rijke buitenlanden kon het socialisme snel ingevoerd worden.
Lenin eiste totale toewijding aan de partij, daarom werden dissidenten vermoord, in 1919 hebben ze de naam aangenomen van communisten.

Omdat de bolsjewieken niet heel het land in hand hadden ontstond er op het platteland chaos. En zo kwamen er burgeroorlogen in de zomer van 1918, witte legers, boerenlegers, buitenlandse legers en andere legers streden om de macht tegen de ‘Rode Legers’van de bolsjewieken. De Rode Legers wonnen uiteindelijk toch. Rusland en gewonnen gebieden werden in 1922 omgedoopt tot de SovjetUnie. Ook begon het Rode Terreur, tienduizenden klassenvijanden werden vermoord.

De communisten wilden een harmonieuze en gelijkwaardige samenleving. Het eerste wat ze deden was de rechten van de vrouw aanpassen, nu mocht zij veel meer dan voorheen, bijv. een opleiding volgen en abortus laten plegen.
In 1918 was de economie ingestort, de boeren verkochten geen graan meer omdat ze er zowat niets voor kregen. Hierop ontstond het oorlogscommunisme, de staat had alles in hand, overschotten die boeren hadden moesten voor een prikkie aan de staat verkocht worden. Al snel bleek dat dit systeem niet werkte, zo ontstond de Nieuwe Economische Politiek, boeren hadden nu weer het recht om zelf de overschotten te verkopen.

Vragen:

- Overeenkomst en verschil bolsjewieken en mensjewieken
* Verschil: Mensjewieken wilden wachten met het socialisme, de bolsjewieken niet
* Overeenkomst: Ze geloofden allebei in het marxisme

- Waarom brak al snel na de Okt.Rev. oorlog uit?
Omdat de bolsjewieken niet overal de macht had

-Welke politiek voerden de communisten tegenover de boeren?
* Eerst moesten de boeren hun overschotten aan de staat verkopen, dit werkte niet en daarom werd het NEP ingevoerd, nu mochten de boeren weer gewoon zelf de overschotten verkopen

§ 1.3

Door het NEP herstelde de economie in Rusland weer helemaal, maar toch hadden veel communisten geen vertrouwen in dit systeem. In januari 1924 overleed Lenin. De strijd om de opvolging barstte los. Vooral het NEP stond centraal in de discussies. Een radicale communist Trotski wilde er meteen vanaf. Maar de gematigde communist Boecharin wilde het nog even aanzien, zij vonden dat een welvarende boerenstand kon helpen bij een geleidelijke industrialisatie, deze moest volgens hen van onderop ontstaan.

Uiteindelijk won Stalin de debatten over het NEP, hij sloot zich aan bij de gematigde communisten, dit deed hij alleen maar om zijn vijand Trotski te overwinnen. Want toen hij ‘aan de macht kwam’ veranderde zijn mening en wilde hij ook af van de NEP.
De collectivisatie begon, boeren moesten zich aansluiten bij grote boerderijen. En er kwamen grote industriële bedrijven. Dit werd de ‘Grote Doorbraak’ genoemd.

Stalin had 4 redenen om het NEP af te schaffen
* De opvolgingsstrijd, door zijn sluwheid kon hij zijn concurrenten verslaan en werd hij de leider.
* De communisten voelden zich bedreigd door de boeren, omdat deze een grote hoeveelheid was. De NEP maakte de boeren sterker.
* De communisten geloofden dat ze omsingeld waren door andere landen en dat deze elk moment konden toeslaan, daarom was een goede industrie nodig om Rusland de kunnen beschermen.
* De industrialisatie van onderop lukte niet, omdat de boeren geen industrie producten kochten en te weinig voedsel produceerden
In 1927 viel de graanoogst erg tegen, en zo werd de crisis alleen nog maar erger, prijzen stegen en de armoede werd steeds erger. Stalin vond dat het de schuld was van de klassenvijand, en dat daar nu maar eens een eind aan moest komen

Vragen:

- Waarover verschillen de radicalen en gematigde communisten van mening?
* De radicalen wilden zo snel mogelijk af van de NEP, omdat deze te kapitalistisch was. De gematigden wilden doorgaan met de NEP.

- Wat is de Grote Doorbraak?
* Hiermee werd een poging gedaan Rusland te industrialiseren. Ook de collectivisatie begon

§ 1.4

Stalin wilde dat de communistische partij alle macht zou hebben, en 1 leider namelijk hijzelf. Volgens hem lag Rusland ver achter op andere landen, daarom was industrialisatie nodig. Daarom werd door het Gosplan een 5jarenplan gemaakt. De druk op het werk was erg zwaar, een minuut te laat komen zat er niet in of je werd ontslagen. Bedrijven kregen absurde eisen, er moest onwijs veel geproduceerd worden wat niet mogelijk was!

In 1928 werd het eerste 5jarenplan gemaakt, hierin stond een ongelofelijke groei van de industriële productie. Stalin vond dit nog te laag, en wilde de boel verhogen in 1929.
In 1933 beweerde Stalin dat de streefcijfers gehaald waren, dus het 2e 5jarenplan kon gaan beginnen. Maar de streefcijfers waren helemaal niet gehaald, maar de groei was wel groot. Het zware werk werd voornamelijk gedaan door dwangarbeiders. Maar ook het gewone volk werkte mee. In 10 jaar werd een goede basis gelegd voor een industriële samenleving. De bevolking in de steden groeide.

Maar de keerzijde was ook zichtbaar.
*De kwaliteit van de producten was erg laag, het enige wat telde wat de kwantiteit.
* Er vielen veel doodden door de barre omstandigheden, zoals kou en uitputting.
* De dienstensector werd verwaarloosd, mensen moesten met meerdere gezinnen in kleine flatjes wonen.

Vragen:

- Hoe moest de SovjetUnie bestuurd worden volgens Stalin, en wat zijn zijn redenen?
* Hij wilde 1 partij, met 1 leider, hijzelf namelijk zijn redenen waren:
1. Er waren geen verschillende klassen meer, dus geen verschillende belangen, dus geen verschillende groepen!
2. Hij vond dat alleen hij de juiste koers van de partij kon bepalen
3. Een militair bestuur was nodig omdat de SovjetUnie omringd was door vijanden.

-Hoe was de aanpak en resultaat van de eerste 5jarenplannen?
* Door de massale inzet van de arbeiders kwam er in no time grote industriële complexen. De streefcijfers waren absurd hoog en werden dus niet gehaald, ook al zei Stalin van wel. Toch werd er in 10 jaar tijd veel bereikt, en was de industrie gegroeid.

HOOFDSTUK 2

§ 2.1

Stalin wilde zo snel mogelijk de SovjetUnie veranderen in een moderne industrienatie. Dit kon mogelijk gemaakt worden volgens hem door collectivisatie. Kleine boerderijen moesten zich aansluiten bij de grote collectieve boerderijen, kolchozen, of staats boerderijen.
* Ze dachten dat dit tot hogere opbrengsten zou leiden, door de landbouwproductie te verhogen.
* Een ander doel van de collectivisatie was de bestrijding van de klassenvijand, oftewel de koelakken
Stalin wilde de boeren tegen hen opstoken, hij eiste totale liquidatie van de koelakken. Hierna werden ze in kampen gezet of zelfs gedood!

Een koelak was eigenlijk een verzinsel, want mensen wisten nu niet wie er nou een koelak was of niet. Op het platteland waren de sociale verschillen erg klein. Hierdoor liep de collectivisatie uit op een totale oorlog tegen het platteland. De boeren waren niet erg slim en ongewapend, dus een makkelijke prooi. In 1928 begon een campagne tegen de boeren, de boeren stond te zwak en moesten zich dus overgeven. In 1930 ontstonden grote rellen uit, doordat de boeren geterroriseerd werden. Stalin schrok van het vele verzet, en zei nu opeens dat de collectivisatie nooit gedwongen had mogen worden.

Toen het verzet gesust was begon de collectivisatie weer gewoon, miljoenen boeren werden naar kampen gebracht. In deze tijd ontstond ook het Goelag-archipel, het stelsel van kampen waar gevangenen een soort slavenarbeid moesten doen. In 1932/1933 werd de eisen in Oekraïne nog eens lekker verhoogd door Stalin. Als ze er niet aan voldeden zouden er verschrikkelijke dingen gebeuren! Toch was er verzet, deze mensen werden allemaal de dood ingejaagd door Stalin. In deze periode zijn meer dan 10 miljoen mensen gestorven.

Vragen:

-Waardoor leek de collectivisatie op een totale oorlog tegen het platteland?
* Niemand wist wie nou precies een koelak was, dus iedereen leek een koelak. Omdat de boeren een gemakkelijk prooi waren werden ze aangevallen en beroofd.

-Waarom worden de gebeurtenissen in Oekraïne een ‘gruwelijk hoogtepunt’ van de collectivisatie genoemd?
* Omdat er tientallen miljoenen mensen doodgingen.

§ 2.2

Na de collectivisatie was het leven op het boeren land voorgoed veranderd.
* Kerken werden verwoest, en het geloof werd verboden
* Christelijke feestdagen werden afgeschaft.
Maar toch verdween niet al het oude traditionele, veel dorpsbewoners deden dit alles in het geheim.

De communistische partij had nu echt de macht over het platteland. De kolchozen waren in volle gang, en de arbeiders werden getiranniseerd door hun bazen. De streefcijfers waren nog altijd te hoog, waardoor de arbeiders ondervoed raakten en arm bleven. Arbeiders werden vaak in natura betaald. De levensmiddelen waren erg schaars in de winkels. Het platteland kreeg pas als laatste eten.

Ook de staat profiteerde niet van de collectivisatie. Het vee was erg slecht, en veel dieren stierven. Toch steeg de graanproductie een beetje, maar het was niet zo hoog als de verwachtingen. De collectieve landbouw leek inefficiënt omdat:
* De plannen waren gemaakt door mensen die weinig verstand hadden van het platteland
* De boeren gingen niet harder werken, maar deden het rustig aan.
Omdat de grond zo slecht was wist men dat hogere eisen tot niets zouden leiden, dus Stalin vond dat de kolchozboeren ook zelf nog een stukje grond mochten hebben. Nu (na 1935) bleek dat de boeren wel goed en hard konden werken voor zichzelf!

Vragen:

- Welke invloed had de communistische partij op het functioneren van een kolchoz?
* De partij benoemt de kolchozvoorzitter; De voorzitter heeft veel macht op de kolchoz, deze moest zich aan het MTS houden, dit was een plan waarin iedereen in de kolchoz zich moest houden.

§ 2.3

Door het democratisch-centralisme werd alles vanaf bovenaf opgelegd aan iedereen. De Partij ging voor alles, iedereen in de partij werd ook gecontroleerd.
De Partij werd geleid door het Politbureau (5-10 leden), zij waren gekozen uit het Centraal Comité, en deze was weer gekozen door het Partijcongres. De samenstelling van de partijorganen werd bepaald door de secretaris-generaal, en dit was Stalin, dus hij had alle posities van de Partij in hand. Hij hield vaak zuiveringen, waarbij partijleden opeens verdwenen of vermoord werden. In 1929 was hij alleenheerser over de SovjetUnie.
Hij werd door iedereen geprezen.

Stalin wist dat veel mensen hem eigenlijk niet wilden prijzen. Toch moest hij rekening houden met het Politbureau. Dit wilde hij eigenlijk niet, dus in 1934 reorganiseerde hij de veiligheidsdienst de OGPOe, tot de NKVD. De NKVD pakte in 1935 duizenden partijleden aan doen iets te maken hadden gemaakt met Trotski en Boecharin. In 1936 benoemde hij Nikolai Jezjov tot hoofd van deze organisatie, zo kon hij iedereen uit laten schakelen als hij dat wilde. Hierop volgden vele ‘showprocessen’.

Jezjov stelde ook streefcijfers voor hoeveel mensen er gearresteerd, gedood etc. moesten worden. Iedereen kon elke moment gearresteerd worden, op elke tijdstip, op elke plaats, niemand was nog veilig. Na een tijd zag Stalin in dat de Grote Terreur het voortbestaan van de SovjetUnie in gevaar bracht, en hij gaf Jezjov de schuld ervan, in 1938 werd hij vervangen door Lavrenti Beria. De Grote Terreur eindigde hier, maar het aantal slachtoffers was zo hoog.

Vragen:

-Waarom kon Stalin als secretaris-generaal van de partij een dictatuur opbouwen?
* Hij bepaalde alle posities binnen de partij, dus hij kon zijn vrienden in het Politbureau zetten en zijn vijanden wegwerken.

-Welke rol speelde de NKVD in de persoonlijke dictatuur van Stalin? Welke rol speelde Jezjov daarin?
* De NKVD beschikte over een reusachtig veiligheidsapparaat dat onder Stalin’s persoonlijke controle stond. Jezjov bracht rechtstreeks verslag aan Stalin, en was verantwoordelijk voor Stalin’s veiligheid.

- Wat wordt bedoeld met de Grote Terreur? Waardoor eindigde deze?
* Massale arrestaties, deportaties en executies tijdens 1936-1938. Hij eindigde toen Stalin inzag dat dit niet goed was voor de SovjetUnie.

§ 2.4

In 1936 kreeg de SovjetUnie een nieuwe grondwet. In deze Stalin-constitutie stond dat de partij de leidende kern was van de maatschappij en de staat. Alles stond onder controle van een partijafdeling.
De partij was erg groot geworden. Niet iedereen kon lid worden, wie wel lid was, vormden een nieuwe bevoorrechte klasse. Hierdoor werd je wel overal gecontroleerd. Je moest totale toewijding tonen! Ze moesten alle bevelen uitvoeren.

Ook propaganda speelde een grote rol. De helden van de SovjetUnie werden voor het volk voorgehouden als voorbeeld, en daar moesten de mensen naar toeleven om ook zo te worden.
Stalin vereerde Lenin, om zo het volk’s steun en toeverlaat te winnen.

Mensen gingen Stalin zien als een strenge, maar rechtvaardige man. Het is te verklaren dat veel mensen zo dachten door:
* Het lage ontwikkelingspeil, mensen waren niet bijster slim, dus ze geloofden alles.
* Hij werd nog altijd gezien als ‘vadertje tsaar’, hij was toch iets van een houvast in een tijd van angst en terreur.
Doordat Stalin niet vaak in het openbaar verscheen en het beleid niet naar zich toetrok kon hij elke moment van mening veranderen.

Vragen:

-Noem 2 vormen van propaganda
* De helden van de Sovjet: Zij moesten het voorbeeld zijn voor het volk
* Stalin werd voorgeschoteld als goede en eerlijke leider.

HOOFDSTUK 3

§3.1

Stalin wilde een totalitaire samenleving ( een samenleving waarin de staat alles bepaald, de economie, de politiek en het leven van het volk). Stalin wilde een nieuwe Sovjetmens creëren, want hij geloofde in de maakbaarheid van mens en maatschappij. Daarom startte hij in 1929 nog een revolutie, de culturele revolutie. Dit moest in 1 klap een eind maken aan alle oude gedachten, normen en waarden. Ook wilde hij beter opgeleide mensen.

In het onderwijs bereikte Stalin goede dingen, steeds meer mensen gingen naar school, het was ook verplicht op een leeftijd. Alleen communistische leraren gaven les. Hierdoor kreeg de jeugd alles te weten over het communisme etc. hierdoor ontstond een elite, die leiding kon geven aan de nieuwe staat. Dit was dus een goede vorm van propaganda via onderwijs, zo werd het opleidingspeil verhoogd en ook werd de nieuwe sovjetmens gevormd.

Al vanaf kleins af aan kregen de kinderen te horen hoe geweldig Lenin en Stalin wel niet zijn, weggezuiverde bolsjewieken werden over weggezuiverd, zelf vanaf foto’s. De kinderen leerden uit een boek dat Stalin geschreven had!
Maar er waren ook geleerden die onderzocht hadden dat je een mens niet kan creëren, maar dat het erfelijk is aangelegd, deze biologen werden daarom uit de weggeruimd.

Vragen:

- Waarom was onderwijs belangrijk voor Stalin’s culturele Revolutie?
*Met het onderwijs werd de jeugd bereikt, zo konden zij al vanaf jonge leeftijd gekneed worden tot een nieuw sovjetmens.

§ 3.2

Onder Stalin was ook de jeugdbond Komsomol ontstaan. Hieruit werden de toekomstige partijleden gekozen. Deze komsomol jongeren wilden modelcommunisten zijn. De gemeenschap was alles voor hen, het persoonlijke niets. Ze maakten ook propaganda voor het 5jarenplan en voor de socialistische wedijver (de concurrentie tussen arbeiders en fabrieken om de hoogste productiecijfers te halen). Komsomol leden dachten dat ze alles waren, en ze wisten dat zij de nieuwe elite van de staat waren. In de steden kwamen ‘cultuurpaleizen’ hier kon je in je vrije tijd van alles doen.

Ook voor de volwassenen was vrijetijdsbesteding. Bijvoorbeeld:
* Vakbonden ( van de staat!) organiseerden allerlei uitstapjes, cursussen of massafestivals
* In parken werden schietbanen en springtorens aangelegd om gewone burgers te trainen
* Komsomol afdelingen, fabrieken en leger eenheden richtten hun eigen sportclubs op
* Er werden massabijeenkomsten gehouden om het communisme te vieren en haar helden te vereren.
Kerkelijke feestdagen waren verboden, er waren andere feestdagen in plaats voor gekomen, zoals de dag van de arbeid (1 mei).

Ook de massamedia werd gebruikt voor de propaganda van de Partij. Het volk werd met allerlei brochures etc. bestookt met informatie die de Partij verheerlijkten.
Kunstenaars, film makers, alles werd gecontroleerd door de staat, vanaf 1934 was alleen het socialistische realisme nog maar toegestaan voor de kunstenaars.

Vragen:

-Welke rol speelde de komsomol in Stalin’s culturele revolutie?
* Deze jongeren gaven het goede voorbeeld voor de rest van de jongeren. Zij waren eigenlijk de nieuwe sovjetmens waar Stalin naar streefde.

-Wat word bedoeld met socialistisch realisme?
* Een kunststijl die voor gewone mensen te begrijpen is en een rooskleurig beeld geeft van de werkelijkheid onder het socialisme. Vanaf 1934 was het socialisme de enige toegestane kunstvorm.

§ 3.3

Onder de jongeren sloeg het communisme dus behoorlijk goed aan. De jongeren waren echt enthousiast omdat ze opgegroeid waren met het communisme, ze wisten niet beter. Zij geloofden in een betere toekomst. De ouderen wisten hoe het was voordat het communisme kwam. De ouderen konden ook het verschil zien tussen de propaganda en de werkelijkheid.
En de jongeren vonden dat de zuiveringen nodig waren omdat iedereen zich maar aan de regels van het communisme moest houden.

Op het platteland was men het meest tegen het communisme. Daar hield men vast aan oude gebruiken en tradities. Volgens Marx hoorde godsdienst tot het kapitalisme, dus in het communisme was godsdienst uit den boze.

Wat de communisten ook aan wilden pakken was het gezinsleven. Allereerst werd in de jaren 20 het huwelijk afgeschaft, er zaten geen regels meer aan vast. Je kon ook heel makkelijk scheiden vanaf toen. Ook abortussen werden makkelijk en door de staat betaald. Maar na een tijdje ging het aantal geboortes sterk teruglopen, dus werd abortus verboden. Omdat deze daling de industrialisatie in gevaar bracht. Ook werd het huwelijk werd hersteld, en scheiden werd weer lastig.

§ 3.4

Op 22 juni 1941 viel Duitsland de SovjetUnie binnen. Al heel snel hadden de Duitsers een groot gebied in handen. Maar in 1945 waren de Duitsers eindelijk verslagen, maar deze oorlog heeft 27 sovjetmensen gedood. De industrie van de SovjetUnie was erg beschadigd.

Deze oorlog liet vooral de zwakke kanten van de SovjetUnie zien. Er was veel bewapening, maar ze waren totaal niet op een oorlog voorbereid. Voor Stalin kwam deze oorlog als een verrassing, omdat hij een verdrag met Hitler had dat ze elkaar niet aan zouden vallen. Het gebrek aan voorbereiding kwam door een typisch gebrek van het totalitaire systeem. Niemand durfde tegen de Partij negatieve dingen te zeggen over bijvoorbeeld een aanval.

Maar ook sterke punten kwamen naar voren in de oorlog. Stalin had namelijk vanaf 1929 een enorm defensie-industrie weten te ontwikkelen. Hierdoor was op lang termijn de SovjetUnie sterker dan de Duitsers. Veel soldaten waren bereid voor ‘Stalin en het vaderland’te sterven.
En doordat de Duitsers erg wreed waren werden de Sovjets meer eensgezinder dan ooit. Tijdens de oorlog heeft Stalin slechte generaals vervangen met de oude generaals die opgepakt waren. Ook speelde hij in op de gevoelens van het volk, om ze persoonlijk aan te spreken met ‘kameraden en burgers’. Ook mochten de kerken weer open, zodat iedereen kon bidden voor de soldaten. Op dit punt was de band tussen Stalin en het volk het sterkst.

Vragen:

-Drie gevolgen van de oorlog voor de burgers en de SovjetUnie?
* Het kostte 27 miljoen burgers hun leven
* De industrie was zwaar beschadigd
* De landbouwproductie was teruggevallen tot 60% van voor de oorlog

HOOFDSTUK 4

§ 4.1

Na de oorlog was iedereen uitgeput. Toch eiste Stalin dat ze doorgingen, omdat de SovjetUnie nu bedreigd werd door de Vs. Ook de armoede bleef bestaan. In de winter van 1946/1947 vielen in Oekraïne weer velen doden. Maar toch bleef de landbouwproductie lager dan voor de oorlog. De situatie was weer zoals voor de oorlog, mensen werden gedwongen tot werken, en in Goelaggen gestopt.

Op 5 maart 1953 overleed Stalin. Nieuwe machthebbers traden keihard op. Maar de Partij wist dat het niet zo verder kon. Het meest werd het hoofd van de NKVD Beria gevreesd. Hij was ná Stalin de meest machtigste man in de SovjetUnie. Daarom spanden ze een legertop tegen hem aan. Beria werd gedood. Daarna kwam de NKVD, onder de naam KGB onder het bevel van het Centraal Comité, oftewel de gezamenlijke partijleiders.

Er werd een collectief leiderschap ingesteld, maar toch kwam al snel de macht in de handen van 1 man, namelijk Chroesjtsjov. Hij begon met de destalinisatie in febr. 1956. Hij legde alle schuld bij Stalin. Kunstenaars kregen vanaf toen weer meer vrijheid om te maken wat ze wilden. Ook kwamen mensen uit de Goelag vrij, behalve criminelen. In 1962 begon hij met de 2e destalinisatie. Hij liet alles wat met Stalin te maken had verwijderen, zoals straatnamen. Ook verscheen er een boek van een gevangene in een Goelag. Toch bleef Chroesjtsjov de nadruk leggen op de industrie. Op het eerste gezicht leek het alsof hij succes had. De economie groeide weer, en de landbouwproductie nam toe. Maar rond 1960 kwam de landbouw weer in een crisis. Men moest diep gaan ploegen van Chroesjtsjov, maar de grond was bevroren, en dus er kon niets gezaaid worden, doordat er daardoor geen eten meer was voor het vee stierf een groot gedeelte daarvan.

§ 4.2

Toen Chroesjtsjov op vakantie was, was er een geheime bijeenkomst, omdat de Partij vond dat het zo niet verder kon, dus ze vroegen of hij terug kwam. Toen hij eenmaal terug was kreeg hij een vlaag van verwijten over zich heen. Toen begon hij te huilen en stelde hij voor om af te treden. Daarop werd Brezjnev gekozen tot nieuwe leider. Hij was een voorzichtige man en verzoeningsgezind. Hij had een sociaal karakter. De Partijleden hadden hem gekozen omdat ze hem eigenlijk niet serieus namen en dachten dat hij toch niet lang zou blijven. Brezjnev besliste niet alleen over beslissingen, er werd overlegd.

Chroesjtsjov wilde de SovjetUnie veranderen, maar dit lukte hem niet. Hij had Stalin’s systeem zowat niet veranderd. En altijd bestond de centraal geleide commando-economie nog. Brezjnev wilde ook het systeem van Stalin behouden, maar dat zonder terreur.

De Partij hield onder Brezjnev haar leidende rol. En het stalinisme leefde voort:
*In 1977 kwam een nieuwe grondwet, werd nog eens goed vastgelegd dat alles onder leiding van de Partij moest gebeuren.
* En de KGB was alomtegenwoordig.
* Ook de centraal geleide commando(plan)-economie bleef behouden
* En de verheerlijking van Brezjnev leek veel op dat van Stalin!

§ 4.3

Onder Brezjnev waren ze zuiveringen verleden tijd geworden. Als je nu lid was van de Partij was je dat tot je dood, of als je niet meer wilde. De leden waren ook zeer oud, ongeveer 63. Ook de propaganda was minder, de bevolking werd niet aan de staat gebonden door het communistische ideaal, maar door de liefde voor ‘moedertje Rusland’, de grote Vaderlandse oorlog, de prestaties van topsporters. Maar dissidenten die in het openbaar het regime bekritiseerden werden zwaar vervolgd.

Rond 1965 ontstond onder geleerden en kunstenaars een soort dissidentenbeweging. Ze eisten vrijheid van informatie en respect voor de burgerrechten. Hun belangrijkste actiemiddel was de samizdat, het uitgeven van verboden publicaties. Het regime zag hun als een groot probleem omdat er beroemdheden tussen zaten. Daarom werden ze aangepakt, niet dat ze zomaar verdwenen, maar ze werden aangeklaagd voor van alles en nog wat. Dit had succes, want rond 1980 werd de laatste dissident opgepakt.

Twee andere groepen werden ook bestreden:
* De Christenen: Godsdienst werd wel getolereerd, mits zij de staat steunde, en de gelovigen niet hun geloof probeerden te verspreiden.
* Nationalisten uit etnische minderheden: Iedereen werd geacht Russisch te spreken. Ze kregen wel hun vrijheden, maar toch moesten ze Russisch spreken.
Deze politiek van ‘russificatie’ was redelijk succesvol.

§ 4.4

Stalin had 2 doelen voorop bij het economisch beleid:
* Hij wilde van het achterlijke Rusland in hoog tempo een moderne industrie maken.
* En hij wilde het land militair weerbaar maken. (angst voor het kapitalistische westen speelde ook een rol)
In de jaren ’60 was de SovjetUnie uitgegroeid tot een supermacht, alleen de Vs was nog haar meerdere. Maar Brezjnev wilde meer, hij wilde dat de SovjetUnie militair en economisch gelijk werd aan het westen. In 1970 werd militaire gelijkwaardigheid met de Vs erkend.’
Toch werd de kracht van de SovjetUnie overschat. De economie was gegroeid, en de levensstandaard van de mens was gestegen. Maar rond 1970 werd alles duidelijk. De achterstand werd weer groter, vooral op technologisch gebied. Daarom brak Brezjnev met de autarkie ( het streven om niet afhankelijk te zijn van importen), en werd en geïmporteerd vanuit het westen. Hierdoor werd alles weer een beetje goed.

De plan economie begon te verslechteren, en zo ontstond de Tweede Economie. De bevolking kon hierdoor dingen in de particuliere sector kopen. Dit was alleen toegestaan op de landbouw. Dit wordt ook wel zwarte economie genoemd. Omdat de politie en justitie zelf ook baat hadden bij de 2e economie werd veel door de vingers gezien. Zo ging de 2e economie gepaard met een informele decentralisatie van de macht.

Ook investeerde Brezjnev veel in de landbouw. Op zich was dit best succesvol. Maar in de jaren ’70 ging ook dit weer goed mis. Daarom moest de SovjetUnie vanaf 1972 grootschalig graan gaan kopen vanuit de Vs. De oorzaak van de mislukte landbouw was de planeconomie. De landbouw werd als het ware verstikt onder de steeds grotere bureaucratie. Kolchozen moesten zich aan steeds meer voorschriften houden. En goede prestaties werden niet beloond zoals bij Stalin.

Vragen:

-Hoe bepaalden militaire doelen het economische beleid van de SovjetUnie, vóór en na 1970?
*Voor de oorlog dreef angst voor het kapitalistische wersten Stalin tot een geforceerde industrialisatie, omdat daarmee de militaire weerbaarheid vergroot zou worden. Ook na de oorlog leed de Sovjet economie onder alle inspanningen die ten behoeven van het leger gedaan werden. Na 1970 werd duidelijk dat de SovjetUnie haar technologische achterstand op de Vs niet op eigen kracht kon inlopen. Daarom gaf Brezjnev het ideaal van autarkie op en begon hij technologie uit het westen te importeren.

-Waarom was de planeconomie een hoofdoorzaak van allerlei mislukkingen?
*De planeconomie ging gepaard met bureaucratie, dikke pakken voorschriften die elke vorm van eigen initiatief snoerden, het ontbreken van prikkels om meer te presteren dan strikt noodzakelijk. De plan economie ontnam mensen de eigen verantwoordelijkheid en leidde tot onverschilligheid: eigenlijk kon het niemand wat schelen.

HOOFDSTUK 5

§ 5.1

De privileges van sommige mensen begon de sovjetburgers steeds meer tegen te staan. De macht en willekeur van de staat werden gewantrouwd. Zelfs in de partij groeide de ergernis over de Partijtop. Toch deden ze niets, het volk voelde zich machteloos tegenover de staat. Daarom deden ze maar wat er van ze gevraagd werd. De staat dwong dat volgzame gedrag ook af met ‘corrigerende’maatregelen. Zo werd de relatie tussen de staat en het volk gekenmerkt door dwang en passiviteit. Dit stond in tegenstelling met de West-Europese parlementaire democratieën. In het Westen kregen de burgers steeds meer te zeggen. De SovjetUnie had wel iets met de West-Europese democratieën gemeen. Zo werd een uitgebreid stelsel van sociale verzekeringen beloofd. Ook had de SovjetUnie iets weg van een rechtsstaat: er was een grondwet waarin allerlei burgerrechten waren vastgelegd. Maar in de praktijk stelden die rechten weinig voor. De staat was weer de heerser, en de burgers deden wat zij zeiden.

Halverwege de jaren ’70 nam het levenspeil toe in de SovjetUnie. Veel mensen hadden apparaturen zoals tv’s. Maar andere levensmiddelen zoals vlees waren schaars, en mensen stonden elke dag urenlang in de rij om levensmiddelen te bemachtigen. De mensen werden steeds afhankelijker van het ‘grijze circuit’. En hoewel de welvaart steeg, bleven de mensen zich arm voelen.

Veel mensen waren ontevreden met de planeconomie. Het arbeidsmoraal was erg laag. Onder Stalin werd dit moraal wel afgedwongen, maar nu niet meer. Strengheid was verdwenen, mensen kwamen te laat op werk, deden niets op werk, sliepen tijdens werk of gingen urenlang boodschappendoen. Tussen het regime en het volk leek een afspraak te zijn van: Jullie betalen ons niets, dus wij werken niet. Ook het drankgebruik nam heel erg toe. Soms werd het salaris in drank uitbetaald. Maar dit massale drankgebruik had voordelen voor de staat, want zo kreeg zij weer extra geld binnen.

Vragen:

-Redenen voor de ontevredenheid van de bevolking voor de planeconomie
* In staatswinkels was gebrek aan goede koopwaar
* De kwaliteit van de producten was erg laag
* Het winkelpersoneel was erg gemeen
* Voor elk artikel moest je lang in de rij staan
* Burgers werden afhankelijk van het grijze circuit

-Twee voorbeelden van de lage arbeidsmoraal onder een deel van de Sovjetbevolking
* De arbeidsmoraal was laag: werknemers kwamen te laat en liepen de kantjes eraf.
* Het drankgebruik nam in de jaren 70 erg toe

§5.2

De kloof tussen de staat en het volk was op het platteland het grootst. De boeren voelden zich buitengesloten als nooit te voren. Door de komst van de televisie en telefoon werd duidelijk hoe groot de achterstand van de boeren was. Ze voelden zich tweederangsburgers. Ook moesten de boeren hard werken en hielden ze zowat niets over voor zichzelf. Door hun grote achterstand begonnen ze te drinken en deden ze hun werk slecht.
De boerinnen droegen nog altijd de zwaarste lasten. Ze deden het zwaarste werk, én ze moesten voor het gezin en de kinderen zoeken. De propaganda zei dat de Sovjetvrouwen het meest geëmancipeerd zijn, dus moesten ze allemaal werken.

Onder de jongeren was het enthousiasme wat er eerst was weg. Ze verlangden naar het westen, en luisterden naar de muziek van de Beatles, en droegen Amerikaanse Jeans. Maar dit alles werd niet toegestaan door de staat, dus werd het het land ingesmokkeld.

§5.3

De partij en de samenleving waren strak hiërarchisch georganiseerd: het verschil tussen boven- en ondergeschikten werd sterk benadrukt. Daarom durfden de ondergeschikten niets te doen of te zeggen. Ambtenaren durfden niet toe te geven dat de planeconomie was gefaald, want dit zou ook het falen van hun dan toegeven. Al in 1965 stond in een geheim rapport dat de economie aan het vastlopen was. De belangrijkste oorzaak was het gebrek aan concurrentie en de strakke hiërarchie. De kwantiteit was het enige wat telde, de kwaliteit niet! Vooral eind jaren ’70 nam de onrust over de stagnatie toe, vooral onder het hoogopgeleide partijkader. Ook het hoofd van de KGB Andropov waarschuwde Brezjnev dat er een crisis aan zou komen.

Veel burgers zeurden over de tekorten, maar stonden erg wantrouwig tegenover vernieuwingen. Nu hadden ze zekerheden, zoals elke dag eten op tafel, medische zorg en goed openbaar vervoer. Door hervormingen kon dit misschien in gevaar komen. Hervormingen zouden tot heftige reacties van het volk zorgen, daarom werden deze uit de weg gegaan. De leiders kozen voor stabiliteit op de korte termijn, ten koste van de economische ontwikkelingen op de lange termijn.

Een andere factor in de impasse was dat:
* Veel hoge partijfunctionarissen profiteerden van de corruptie. Ze dankten hun macht en rijkdom aan de zwarte economie. En die bloeide dankzij de gebreken van de planeconomie.
* Het Kremlin had niet genoeg invloed op de regio’s om de gang van zaken goed te kunnen bepalen. Decentralisatie zou het makkelijkste zijn, maar dit zou kunnen leiden tot het uiteenvallen van de SovjetUnie.
* Een ander probleem was dat hervormingen de macht van de partij konden aantasten.
Een makkelijke oplossing was het kopen van graan op de wereldmarkt, en de 2e economie was ook een makkelijke oplossing.
Ook toen Brezjnev doodging (1982), en hij werd opgevolgd door Andropov bleven hervormingen uit de weg. Hij wilde discipline aanhalen en de corruptie bestrijden. Maar in febr. 1984 overleed hij. Zijn opvolger Tsjernenko deed net zoals Brezjnev alsof er niets aan de hand, in 1985 overleed hij. Gorbatsjov werd zijn opvolger, ook hij probeerde het met discipline. Hij stelde hoge productie-eisen, zette corruptiefunctionarissen af en begon een anti alcoholcampagne. Maar geleidelijk paste hij zijn koers aan. Eind 1986, bijna 5 jaar na de dood van Brezjnev, werd het duidelijk dat hij een nieuwe weg was ingeslagen.

§ 5.4

Toen Gorbatsjov aan de leiding was keerden veel dissidenten terug naar hun vaderland. Hij vatte zijn politiek in 2 woorden samen: glasnost & perestrojka (openheid en hervorming). Die openheid had hij dus al bereikt.

Maar de perestrojka werd moeilijk bereikt. De hervorming van de economie ging langzaam. Gorbatsjov wilde zeker geen vrijemarkteconomie. Hij stond mondjesmaat meer economische vrijheid toe. Van zijn voorzichtige hervormingen kwam weinig terecht, omdat ze van allerlei kanten werden tegengewerkt. In maart 1989 boekte hij met politieke hervormingen meer succes, hij liet namelijk een vrije verkiezing houden. Hij had eigenlijk het communisme willen hervormen, maar hiermee riep hij krachten op die hij niet meer kon beheersen. In het westen was hij populair, maar in zijn eigen land niet meer. De weerstand tegen Gorbatsjov’s hervormingen groeide in het leger en de Partij. Zijn rivaal Jeltsin begon steeds meer sympathie van het volk te winnen. Hij werd populairder door zijn aanvallen op de privileges. Ook de opleving van het nationalisme was bedreigend voor Gorbatsjov. Door de vrije verkiezingen waren in 6 sovjetrepublieken nationalistische partijen aan de macht gekomen. Om het uiteenvallen van de unie te voorkomen, ging Gorby eind 1990 samenwerken met de conservatieve communisten. De afvallige republieken werden gewaarschuwd, en begin 1991 trad het sovjetleger daadwerkelijk op tegen het opstandige Litouwen. Tegen dat bloedvergieten kwam, uit binnen- en buitenland, zo veel protest, dat Gorby verder geen geweld meer gebruikte tegen onafhankelijkheidsbewegingen. Hij gin met Jeltsin praten over een nieuwe, kleinere unie.

Toen Gorby in 1991 op vakantie ging, denken de conservatieven uit zijn eigen regering een greep naar de macht op 18 augustus 1991. En ze gaven de opdracht om Jeltsin (die pas tot president was gekozen) te doden. Jeltsin wist te ontkomen en riep de burgers van Rusland op zich tegen de samenzweerders te verzetten. Het leger greep niet in, en binnen de kortste keren was de straat van Jeltsin. Jeltsin verbood de communistische partij in Rusland en deed geen moeite om de unie te redden. Op 21 dec. 1991 werd de SovjetUnie opgeheven, en kwamen er 15 afhankelijk staten in de plaats. Jeltsin probeerde van Rusland een democratie met een vrijemarkteconomie te maken. Maar in werkelijkheid lag de meeste macht bij een kleine groep steenrijke zakenlieden en machtige politici –vaak ex-communisten- die door allerlei ondoorzichtige banden met elkaar verbonden waren. De gewone Rus was economisch slechter af dan voorheen, en ondanks democratische verkiezingen was zijn politieke invloed nog vrijwel nihil. Toen Jeltsin op de laatste dag van de eeuw zijn aftreden bekendmaakte, hadden de Russen minder vertouwen in de toekomst dan ooit.