Ordening en evolutie

Doelstelling 1:

· Rijk van de bacterien:
- Eencellig
- Geen organellen zoals celkern, vacuolen,mitochondrien en endoplasmatisch reticulum
- Een celwand om de cel
- De meeste soorten zijn heterotroof à leven van dode resten van organismen. Enkele soorten zijn autotroof (o.a cyanobacterien)
· Het rijk van de schimmels:
- Eencellig of veelcellig
- Organellen in de cellen
- Celwanden om de cellen
- Heterotroof: de meeste schimmels leven van dode resten van organismen.
- Veel schimmels vormen een netwerk van schimmeldraden.
· Het rijk van de planten:
- Eencellig of veelcellig
- Organellen in de de cellen (vacuolen, celkern enz)
- Celwanden om de cellen
- Autotroof (planten bezitten chlorofyl (bladgroen)
· Het rijk van de dieren:
- Eencellig of veelcellig
- Organellen in de cellen
- Geen celwanden om de cellen
- Heterotroof (leven van dode resten van organismen)

Doelstelling 2:

· Organische stoffen:
- Afkomstig van organismen of van producten van organismen.
- Relatief grote,ingewikkeld gebouwde moleculen.
- Bijv. koolhydraten (glucose,zetmeel) eiwitten, vetten.
· Anorganische stoffen:
- Zowel in organismen voorkomend als in de levenloze natuur.
- Kleine eenvoudig gebouwde moleculen
- Bijv. Water, koolstofdioxide, zouten.
· Autotrofe organismen:
- Kunnen organische stoffen ( bijv. koolhydraten) maken uit alleen anorganische stoffen (bijv. koolstofdioxide)
- Hebben geen andere organismen nodig voor hun voedsel.
- Nemen anorganische stoffen (o.a koolstofdioxide) op uit hun milieu.
· Heterotrofe organismen:
- Kunnen geen organische stoffen maken uit alleen anorganische stoffen.
- Hebben andere organismen nodig voor hun voedsel.
- Nemen anorganische en organsiche stoffen op uit hun milieu.

Doelstelling 3:

· Een virus bestaat uit een streng DNA of RNA, met daaromheen een omhulsel van eiwitten.
- Virussen kunnen ziekten veroorzaken (AIDS,poliomyelitis, verkoudheid).
- Een virusinfectie kan niet met medicijnen bestreden worden.
· Virussen kunnen zich alleen in een gastheercel voortplanten.
- Een virus zet zich vast op een gastheercel.
- Het DNA of het RNA van het virus dringt de gastheercel binnen.
- In de gastheercel wordt het DNA of RNA van het virus gerepliceerd.
- Er ontstaan nieuwe virussen in de gastheercel.
- De gastheercel gaat te gronde, de virussen komen vrij.
· Virussen vallen buiten de ordening van organismen in rijken.
- Alle organismen bestaan uit celle; een virus niet ( een virus heeft geen cytoplasma en geen kernplasma)
- Alle organismen bezitten zowel DNA als RNA, een virus bevat alleen DNA of alleen RNA.
- Een geisoleerd virus vertoont geen levensverschijnselen.

Doelstelling 4:
· individuen behoren tot één soort als ze in staat zijn zich onderling voort te planten en daarbij vruchtbare nakoelingen voort brengen.
- Een soort bestaat uit één of meer populaties.
· Populatie: Een groep individuen van dezelfde soort in een bepaald gebied die samen een voortplantingsgemeenschap vormen.
· Linnaeus voerde de binaire naamgeving in. Iedere soort heeft:
- Een geslachtsnaam (voorop en met hoofletter)
- Een soortaanduiding (met kleine letter)
- Vaak nog de naam (afgekort) van de naamgever
- Bijv. Bellis perennis L. (madeliefje).

Doelstelling 5:

· Bacteriën:
- Veel soorten hebben slechts één kringvormig chromosoom, bij sommige soorten komen ook plasmiden voor (kleinere, kringvormige chromosomen)
- Voortplanting door deling
- Pathogene bacteriën kunnen ziekten toepassen (bijv. cholera, longontsteking)
- Cyanobacteriën bevatten chlorofyl.
· Bacteriën wordt door de mens gebruikt bij:
- De productie van sommige voedingsmiddelen (yoghurt, kaas, zuurkool)
- De productie van wasmiddelenenzymen.
- De afvalwaterzuivering
- De productie van geneesmiddelen en hormonen (d.m.v van recombinant DNA techniek)
· Schimmels:
- Gisten zijn eencellige schimmels.
- Veelcellige schimmels bestaan uit schimmeldraden, ze planten zich voort door sporen die ontstaan aan het uiteinde van schimmeldraden die omhoog groeien, of in paddestoelen.
- Schimmels kunnen ziektes veroorzaken.
· Schimmels worden door de mens gebruikt bij:
- De bereiding van sommige voedingsmiddelen (brood alcohol)
- De productie van penicilline (een antibioticum)

Doelstelling 6:

· Afdeling van de wieren (algen)
- Geen wortels, geen stengels en geen bladeren.
- Bijv. boomalg (eencellig), blaaswier, zeesla (veelcellig)
· Afdeling van de mossen
- Geen echte wortels
- Voortplanting o.a. door sporen die ontstaan in sporendoosjes, die op steeltjes boven de mosplantjes uitgroeien.
- Bijv. steenlevermos, haarmos.
· Afdeling van de paardenstaarten:
- De stengels zijn hol en geleed.
- Voortplanting door sporen die ontstaan in sporenvormende orgaantjes aan het uiteinde van de stengels.
- Bijv. Heermoes.
· Afdeling van de varens:
- De bladeren zijn groot en meestal ingesneden.
- Voortplanting door sporen die ontstaan in sporenhoopjes aan de onderzijde van de bladeren.
- Bijv. Mannetjesvaren
· Afdeling van de zaadplanten:
- Voortplanting door zaden.
- Naaktzadigen: de zaden zitten tussen de schubben van de kegels, de bladeren zijn meestal naaldvormig of schubvormig, bijv. naaldbomen.
- Bedektzadigen: de zaden zitten in vruchten, de bladeren zijn meestal plat, bijv. appelboom, paardebloem, grassen.

Doelstelling 7:

· Afdeling van eencellige dieren:
- Asymmetrisch (kan niet in twee gelijke helften verdelen)
- Geen skelet
- Bijv. Amoebe, pantoffeldiertje.
· Afdeling van de sponzen:
- Vastzittende asymetrische zeedieren.
- Een skelet van naalden tussen de cellen
- Bijv. badspons.
· Afdeling van de holtedieren.
- Straalsgewijs symmetrisch (op veel manieren in twee ong. gelijke helften te verdelen)
- Meestal geen skelet.
- Ze vangen hun prooi met tentakels.
- Bijv. kwal, zeeanemoon.
· Afdeling van de platwormen:
- Lang en dun lichaam, de dwarsdoorsnede is plat.
- Geen skelet
- Veel soorten leven als parasiet
- Bijv. lintwormen.
· Afdeling van de rondwormen:
- Lang en dun lichaam, de dwarsdoorsnede is rond.
- Geen skelet
- Veel soorten leven als parasiet
- Bijv. spoelworm.
· Afdeling van de ringwormen:
- Lang en dun lichaam, de dwarsdoorsnede is rond.
- Het lichaam is gesegmenteerd (opgebouwd uit schijfjes)
- Geen skelet
- Bijv. regenworm
· Afdeling van de weekdieren
- Tweezijdig symmetrisch (op één manier in twee gelijke helften verdelen)
- Meestal een schelp of huisje als skelet.
- Bijv. mossel, slak, inktvis.
· Afdeling van de geleedpotigen:
- Tweezijdig symmetrisch
- Een uitwendig skelet: een pantser van chitine
- De kop draagt ogen en voelsprieten
- De geleedpotigen worden verder ingedeeld in duizendpoten, kreeftachtigen, spinachtigen en insecten.
· De afdeling van de stekelhuidigen.
- Straalsgewijs symmetrisch
- Een inwedig skelet van kalk
- De huid is bezet met stekels of knobbels.
- Leven op de bodem van de zee
- Bijv. zeester, zee-egel.
· De afdeling van de gewervelden:
- Tweezijdig symmetrisch
- Een inwendig skelet met wervelkolom
- De gewervelden worden verder ingedeeld in vissen, amfibieën, reptielen, vogels en zoogdieren.

Doelstelling 8:

· Evolutie is een geleidelijke ontwikkeling, waarbij uit eenvoudig gebouwde organismen ingewikkelder gebouwde organismen ontstaan.
- De neodarwinistische evolutietheorie gaat uit van verscheidenheid in genotypen, natuurlijke selectie en soortvorming door isolatie.
· Verscheidenheid (diversiteit) in genotypen.
- Door mutaties en recombinatie verschillen individuen van één soort van elkaar in genotype en in fenotype.
· Natuurlijke selectie:
- Individuen met een betere aanpassing aan het milieu hebben een grotere overlevingskans.
- Van individuen met een gunstig genotype zullen meer nakomelingen in leven blijven en zich voortplanten dan van individuen met een minder gunstig genotype.
- Soorten veranderen (evolueren) als door natuurlijke selectie de mutanten blijven voortbestaan en individuen van de oorspronkelijke vorm uitsterven.
· Soortvorming door isolatie:
- Isolatie: een deel van de populatie raakt gescheiden en vormt een nieuwe populatie.
- Beide populaties ontwikkelen zich langdurig gescheiden in verschillende milieu’s.
- Na verloop van tijd zijn er zoveel verschillen ontstaan dat individuen van de twee populaties zich niet meer onderling kunnen voortplanten,er is een nieuwe soort ontstaan.
- Isolatie heeft meestal geografische oorzaken.

Doelstelling 9: Argumenten evolutie:

· Fossielen:
- Versteende overblijfselen van organismen, of afdrukken van organismen in gesteenten
- Ze ontstaan als delen van organismen van de lucht worden afgesloten door sedimenten, zodat deze delen niet vergaan.
- Uit fossielen blijkt dat ingewikkelder gebouwde organismen later in de geschiedenis van de aarde ontstaan dan de eenvoudiger gebouwde organismen.
- Gidsfossielen: fossielen van soorten die zich in relatief korte tijd over grote gebieden hebben verspreid en daarna zijn uitgestorven.
· Overeenkomst in emryonale ontwikkeling:
- De embryonale ontwikkeling van verschillende soorten organismen vertoont overeenkomst, hierdoor wordt het aannemelijk dat deze organismen een gemeenschappelijk voorouder hebben.
· Homologie:
- Homologe organen vertonen overeenkomst in bouw en hebben een gelijke embryonale ontwikkelingswijze. Homologie duidt op verwantschap van organismen; de verschillen ontstaan door aanpassing aan verschillende milieu’s.
- Analoge organen: vertonen overeenkomst in functie. Analogie berust niet op verwantschap, overeenkomsten bij niet-verwante organismen ontstaan door aanpassing aan hetzelfde milieu.
· Rudimentaire organen:
- Organen die geen functie meer hebben en niet of nauwelijks tot ontwikkeling komen.
- Voorbeelden van rudimenten: het bekken bij een walvis, de pootresten bij reuzeslangen, de staartwervels en de blindedarm bij de mens.
- Door rudimentaire organen wordt het aannemelijk dat verschillende soorten organismen een gemeenschappelijke voorouder hebben.
· Overeenkomst in processen en in moleculen:
- Mitose en Meiose verlopen bij vrijwel alle organismen op dezelfde manier.
- Verschillende soorten organismen vertonen grote overeenkomst in samenstelling van stoffen (DNA en eiwitten).

Doelstelling 10:
· Biogenese: het ontstaan van leven uit levenloze materie.
- In de oeratmosfeer zouden door bliksemontladingen uit ammoniak, methaan, waterstof en water organische verbindingen zijn ontstaan.
- Door indikking zou een organische oersoep zijn gevormd, waarin grotere moleculen en vervolgens de eerste vormen van leven zijn ontstaan.
- De eerste organismen waren waarschijnlijk heterotroof.
· Endosymbiosetheorie: vrijlevende bacteriën zouden als organellen in andere cellen zijn gaan leven.
- Uit cyanobacteriën zouden chloroplasten zijn ontstaan.
- Uit zuurstofverbruikende bacteriën zouden mitochondriën zijn ontstaan.

Doelstelling 11:

· In een geologische tijdschaal is de tijd sinds het ontstaan van de aarde weergegeven.
- Een geologische tijdschaal is tijdperken.
- Elk tijdperk is onderverdeeld in perioden.
· In een geologische tijdschaal geven getallen de tijd aan in miljoenen jaren geleden.

Doelstelling 12:
· Een stamboom geeft verwantschap tussen soorten aan.
- Soorten vertonen verwantschap als ze een gemeenschappelijke voorouder bezitten. De mate van verwantschap tussen twee soorten is afhankelijk van het aantal generaties dat heeft geleefd sinds de gemeenschappelijke voorouder leefde.