Paragraaf 2.1,2.3,3.2,3.3,3.4,4.1,4.4,8.1,8.2,8.3,8.4

Personen en opvattingen. · De Schotse arts Simpson is de ontdekker van Chloroform. · Ignaz Semmelweis kwam de oorzaak van kraamvrouwenkoorts op het spoor nadat hij zag dat waar mensen waren die ook met dode mensen werkten er meer kraamvrouwenkoorts voor kwam. · Joseph Lister gebruikte in 1865 in carbolzuur gedrenkt verband om wondinfectie te voorkomen. · In 1890 ontwikkelde William Halstead de steriele rubberen handschoenen om huidbeschadigingen te voorkomen.

Feiten en begrippen. · Bij antiseptisch werken worden ziekteverwekkers gedood. · Bij aseptisch werken wordt ziekteverwekkers zo veel mogelijk vermeden. · Sulfonamiden hadden als nadeel dat ze bijwerkingen hadden.

Personen en opvattingen. · Antonie van Leeuwenhoek beschreef als eerste bacteriën die hij in tandaanslag aantrof. · Louis Pasteur maakte een eind aan de opvatting dat leven uit niet levende stof kon ontstaan. · Robert Koch vond in het bloed van aan miltvuur leidende dieren kleine staafjes. · In 1892 ontdekte Robert dat tuberculose een bacteriële infectie is. · Louis toont aan dat bacillen door de lucht kunnen worden verspreid.

Feiten en begrippen. · Tot de zeer besmettelijke ziekten die vroeger hun tol eisten, horen tuberculose, cholera, difterie en malaria. · Een kweekbuisje met één soort bacterie heet een kweekje. · Met behulp van DDT kon men ziektes bestrijden door de overbrenger, een middel te geven om bacteriën te doden. · De volgenden ziekten eisen in arme landen tegenwoordig veel slachtoffers: tetanus, tuberculose en longontsteking. · Tuberculine is te gebruiken om na te gaan of iemand tuberculose heeft. · Miltvuurbacteriën kunnen in rusttoestand, als onschadelijk worden gezien en, slechte omstandigheden lang doorstaan.

Personen en opvattingen. · Lady Mary Wortley Montagu leerde het inenten omstreeks 1715 kennen in een ziekenhuis. · Met de ontdekking van Salvarsan legde Paul Ehrlich de basis voor een bepaalde behandeling, de vaccinatie. · Edward Jenner weet in 1797 James Phipps tegen pokken te beschermen met verzwakte ziekteverwekkers van een lijdster aan koepokken.

Feiten en begrippen. · Als iemand antistoffen in gespoten krijgt ontstaat pasive immuniteit. · Inenten met verzwakte ziekteverwekkers veroorzaakt immuniteit. · Ziekteverwekkers worden al gauw opgewogen tegen geneesmiddelen. · De grote farmaceutische concerns zijn vaak begonnen als fabrieken van laboranten. · Serum tegen difterie werd eerst gewonnen uit bloed van schapen later op grote schaal uit bacteriën. · Difterie kan iemand laten stikken, zodat als laatste redmiddel een opening naar buiten in de luchtpijp moet worden gemaakt. 2.1 Het verschil tussen een cassettebandje en een cd. Het verschil tussen een cassettebandje en een cd is dat cd’s handiger zijn en ze hebben een hogere kwaliteit, de cd-techniek is niet alleen geschikt voor geluid. Door verbeterde technieken vinden nu ook tekst, foto’s en films een plaats op het schijfje. De ontwikkeling gaat verder: er zijn nu ook cd’s beschikbaar die uitwisbaar en opnieuw op te nemen zijn. Dat lijkt prachtig maar het kan problemen opleveren. Een cassettebandje is kwetsbaarder. Een magneet zal de opgeslagen informatie vernietigen. En als het contact tussen bandje en afspeelkop slecht is, bijvoorbeeld door een beschadiging of door vuil, loopt de geluidskwaliteit snel terug. Ook door kopiëren neemt de kwaliteit af. Dat is zelfs al het geval bij gewoon bewaren. Daardoor ontstaat ruis. Het geluid van een cd is veel beter omdat hij nauwelijks last heeft van ruis of slijtage. Toch is de cd niet onkwetsbaar. Het plastic van een cd’tje kan smelten. Een belangrijk nadeel van de cd is dat je hem alleen kunt kopiëren met speciale apparatuur. De cd heeft een prachtige geluidsweergave en geringe kwetsbaarheid. De cd is over de hele wereld met hetzelfde systeem af te lezen: de schijfjes zijn in alle cd-spelers te gebruiken. Bij een cd wordt de informatie opgeslagen in de vorm van wel of geen putjes in het schijfje. Het onderscheidt tussen wel of geen putjes is heel groot. In ieder geval veel duidelijker dan bij de geleidelijke overgangen in de patronen op een cassettebandje.

Digitalisering. Digitalisering is iets waarover Philips in de jaren zestig al een grote kennis beschikte, het digitaal opslaan van gegevens. In 1969 begon een onderzoeksteam uit te zoeken of het daarmee mogelijk was beeld en geluid op één schijf te zetten. De bedoeling was de schijf met licht af te lezen. Dat wil zeggen: zonder rechtstreeks contact met de schijf. Een voor de hand liggende toepassing was nog niet in zicht. Digitaal betekend dat informatie is opgeslagen in de vorm van ‘wel’ of ‘geen’. Om dat af te lezen is een bijzondere lichtbron nodig: de laser. 2.3 Percentielwaarden. De percentielwaarden voor een klein persoon in Nederland is P5, de letter P is en afkorting van percentiel en de 5 staat voor dat 5 procent van de Nederlandse bevolking kleiner is dan zij. Dus 95 procent is groter als hun. De percentielwaarden van een middelmatig persoon in Nederland is P50, dat betekend dus dat 50 procent van de Nederlandse bevolking kleiner is en 50 procent groter en de P staat voor percentiel. De percentielwaarden van een groot persoon in Nederland is P95, dus 95 procent is kleiner en 5 procent is groter dan die mensen.

De ontwerpstrategieën: · Laag percentiel-strategie (bijvoorbeeld: brievenbussen die zo laag staan dat ook kleine mensen, kinderen en rolstoelgebruikers er een brief in kunnen posten) · Hoog percentiel-strategie (bijvoorbeeld: deuropeningen waar ook zeer lange mensen doorheen kunnen zonder te bukken) · Gemiddeld als maatstaf (bijvoorbeeld: de hoogt van een wc-pot; zowel voor lange als kleine mensen goed te gebruiken) · Verstelbaarheid-strategie (bijvoorbeeld: een fietszadel, zodat gebruikers de zadelhoogte aan hun eigen lengte kunnen aanpassen) · Varianten-strategie (bijvoorbeeld: dezelfde auto is zowel met automatische als met handmatige versnelling te koop) 3.2 Ignaz Semmelweis. Hij probeert allerlei verschillende dingen uit om ervoor te zorgen dat er minder vrouwen kraamvrouwenkoorts krijgen. Hij stelt allemaal hypotheses. Toen zijn vriend overleed door een prik van een mes in zijn vinger waar net mee in een lijk was geweest wist hij het. Ignaz maakt tabellen en ontdekt dat toen zijn baas professor Klein het ziekenhuis overnam en het onderzoeken op dode mensen in plaats van op poppen invoerde er in één keer veel meer vrouwen kraamvrouwenkoorts kregen. Dus de studenten brengen de lijkdeeltjes over naar bevallende vrouwen. Als ze nou voortaan hun handen zouden ontsmetten zou het veel beter gaan. Hij test het uit en het werkt het aantal vrouwen die kraamvrouwenkoorts krijgen neemt af.

Natuurwetenschappelijke methode. Deze methode bestaat uit de volgende stappen: als het te onderzoeken probleem duidelijk is, veronderstel je een oorzaak voor dat probleem. Zo’n veronderstelling heet een hypothese. Je gaat onderzoeken of zo’n hypothese klopt. Op grond van de hypothese doe je een voorspelling. Als je één ding veranderd verwacht je dat er met het ander iets gebeurd. Je doet daarna een experiment dus je veranderd dat éne ding en kijkt of de resultaten kloppen met je hypothese, je kijkt dus of er iets met het ander gebeurd. Als dat niet zo is moet je je hypothese verwerpen en een nieuwe hypothese bedenken. Net zolang totdat er wel iets met het ander gebeurd.

Hypothese formuleren. ‘Als’ er dit gebeurd ‘dan’ gebeurt er als gevolg daarop dat.

Dubbelblind onderzoek. Een dubbelblind onderzoek is als je niet weet hoe je het probleem moet oplossen maar als je tegelijkertijd ook niet weet wat het probleem is. 3.3 Generatio spontanea van Aristoteles. Dat is het geloof in het vanzelf ontstaan van ziektekiemen. Door dat geloof konden mensen niet echt veel verder met het onderzoek naar ziektes.

Antonie van Leeuwenhoek. Hij vond bij een oude man begroeide tanden en nam een beetje van de materie die tussen zijn tanden inzat en vermengde dat met schoon water. Hij zag een heleboel bacteriën harder aan het bewegen waren dan hij ooit gezien had.

Louis Pasteur. Louis stuurde twee vaten wijn mee met een schip dat zee koos. De wijn in het ene vat had hij verhit, de andere wijn niet. Toen het schip na tien maanden weer een Franse haven binnen voer, was de verhitte wijn te drinken, de andere kon in zee worden gegooid. Louis geld nog steeds als de redder van de Franse wijn industrie.

Robbert Koch. Robbert ontdekte dat één soort ziektekiem maar één soort ziekte veroorzaakt.

Postulaten van Robbert. Robbert bedacht de postulaten ofwel de voorwaarden om met zekerheid te kunnen aanwijzen welk micro-organisme de oorzaak van een bepaalde ziekte is: · Op de zieke plek is het verdachte micro-organisme in ongewoon grote hoeveelheden aanwezig. · Het micro-organisme kan bij elke patiënt met deze ziekte worden gevonden. · Een proefdier dat met dit micro-organisme wordt besmet krijgt dezelfde ziekte als de patiënt.

Betekenis maatschappij. Zonder bovenstaande ontdekkingen hadden er nog vele ziektes gewoed die vele doden zouden veroorzaken. Dan was de aarde nu waarschijnlijk veel minder drukbevolkt geweest. Geen enkele ziekte zou goed te genezen zijn. We zouden nog steeds in donkere straatjes met open rioleringen wonen omdat ze dan niet zouden weten dat het daarvandaan kwam. Doktoren zouden niet op de hygiëne letten waardoor ziekenhuizen een bom van bacteriën zouden zijn. 3.4 Edward Jenner Edward Jenner heeft uit gevonden dat als je koepokken hebt gehad (ziekte waar je niet dood aan gaat) je geen gewone pokken meer kan krijgen doordat hij dat ontdekte ging hij uitzoeken of dat bij meerdere ziektes het geval was.

Afweersysteem. Witte bloedcellen gaan met het bloed naar de onheilsplek. Sommige witte bloedcellen zijn macrofagen. Die omhullen binnen gedrongen bacteriën en geïnfecteerde lichaamscellen en schakelen ze uit. Andere witte bloedcellen zijn T- en B-cellen. Die werken als volgt: als het afweersysteem bij een infectie actief wordt, herkennen T-cellen geïnfecteerde lichaamscellen en vernietigen die. Hun tweede taak is het actief maken van B-cellen. Die maken op hun beurt antistoffen waarmee ze aangetaste lichaamscellen merken. Die gemerkte cellen worden dan aangepakt door macrofagen. Elk type B-cel kan maar één soort aantasting herkennen. Is een lichaamscel door een andere infectie aangetast, dan herkent die B-cel dat niet. De B-cellen die antistoffen produceren, leven maar enkele dagen. Gelukkig zijn er T- en B-geheugencellen die soms tientallen jaren in het bloed blijven. Als dezelfde infectie opnieuw optreedt, staat er daardoor snel een legertje gespecialiseerde B-cellen klaar voor de aanval. Je bent dan immuun voor die ziekte.

Na- en voordelen van vaccinatie. · Het is in strijdt met het lot als God wil dat je die ziekte krijgt moet je als mens daar niet tegenin gaan. · Sommige vaccinaties zijn te duur voor sommige mensen. · Niet voor alle ziektes is een vaccinatie.

· Je krijgt geen ernstige ziektes. · Vele ziektes zijn nu voorgoed weg. · Het is vlug. · Het is veilig. · Het redt miljoenen mensen het leven.

Resistentie. Resistentie is een soort immuun worden allen dan tegen de medicijnen die er zijn dan kunnen bacteriën gewoon weer gaan uitbreiden en helpen de medicijnen niet meer. 4.1 Productieproces opschalen. Je moet er op letten dat je nog steeds winstgevend produceert.

Blokschema. Het is overzichtelijk elke stap van een fabrieksproces weer te geven in een blokschema. Elk blok geeft dan een bepaalde werking weer. Pijlen geven de aan- en afvoer van stoffen aan. Bij elk blok hoort een apparaat. Door steeds te meten en te regelen blijft elke stap onder controle en ontstaat tenslotte een eindproduct van constante kwaliteit.

Warenwet. Om kwaliteit te waarborgen en in het belang van de volksgezondheid moeten producten aan een aantal eisen voldoen. Deze voorschriften staan in het ‘vruchtenproductenbesluit’ ven de warenwet. Ze zorgen ervoor dat een fabrikant geen schadelijke ingrediënten in zijn producten doet, in ieder geval niet in te grote hoeveelheden. De samenstelling van producten moet op het etiket staan. Er gelden strikte voorschriften. Verder staan er in de warenwet richtlijnen voor het gebruik van andere hulpstoffen, bijvoorbeeld kleurstoffen. De Europese Unie heeft een lijst van toegestane hulpstoffen samengesteld. Deze moeten met hun E-nummer op het etiket vermeld worden. 4.4 Alexander Fleming In 1928 merkte Alexander dat al zijn bacteriekweken met een schimmel verontreinigd waren. Er was iets vreemds mee. Vlakbij de schimmel was geen bacterie te bekennen: ‘iets’ had de bacteriën op een afstand gehouden. Dit hadden onderzoekers vóór hem ook wel gezien maar Alexander bedacht toen dat dat ‘iets’ een bacterie dodende stof moest zijn. Hij noemde het naar de schimmel: ‘penicilline’. Sindsdien zijn ernstige en dodelijke infectieziekten heel goed te behandelen.

Geschiedenis opschaling. Assistenten van Alexander hebben het geprobeerd in pannen en badkuipen maar kregen het niet voor elkaar om de penicilline zuiver in handen te krijgen. 10 jaar later dus in 1938 werkten er in Oxford twee geleerden aan genaamd Florey en Chain. Ze bouwden een laboratorium om tot een penicilline fabriek. Toen brak de tweede wereld oorlog uit. In mei 1940 had Florey 100 mg onzuivere penicilline. Het werkte bij de proeven maar hij had veel meer nodig om één mens in te spuiten. In de VS kreeg Florey hulp en in 3 jaar werden er grotere hoeveelheden gemaakt. Penicilline redde de eerste mens in augustus 1942.

Antibiotica. Antibiotica is een penicilline.

Na- en voordelen van antibiotica. · Een smal-spectrum penicilline werkt maar tegen een bepaald aantal bacteriën. · Een breed-spectrum penicilline doodt er veel meer maar ook bacteriën die je niet dood wil hebben. · Niet iedereen kan tegen penicilline. · Sommige penicilline’s kunnen niet tegen zuur dus als je ze inslikt weet je niet precies wanneer de bacteriën dood zijn. · Er zijn bacteriën waar geen penicilline tegen werkt. · Bacteriën kunnen resistent worden voor penicilline.

· Er zijn verschillende soorten penicilline dus er is voor elke bacterie bijna wel één. · Er worden steeds nieuwe penicilline bijgemaakt en gevonden. 8.1 Ontdekkers DNA-model. James Watson ontdekte samen met Francis Crick de structuur van DNA. Maar toen ze bezig waren dat te ontdekken was er al veel over DNA bekend. Linus Pauling werkte in dezelfde tijd als James en Francis aan het geheim van DNA net zoals Rosalind Franklin met haar collega Maurice Wilkins. James en Francis kwamen met het idee van een spiraalvormige DNA-model. Ze hadden een model met drie om elkaar wentelende ketens gebouwd maar het werd afgekeurd en ze werden van het onderzoek afgehaald. Na een jaar komt Linus met een spiraalvormig DNA keten en James en Francis beginnen weer met onderzoeken ze worden geholpen door Maurice en zien op de gekregen röntgenopnames dat het een spiraalvormig DNA-model is dus ze bouwen hem opnieuw maar nu met twee om elkaar heen wentelende ketens. Op zaterdagochtend 21-februarie-1953 past het allemaal in elkaar. James en Francis kregen in 1962 de Nobelprijs en deelden deze met Maurice.

DNA-paren. A-T
T-A
G-C
C-G
TAG is de stopcode.

Kopiëren van DNA. Een DNA-spiraal lijkt op een rits. Als DNA zich gaat kopiëren dan gaat de rits open en komen tegen de stukjes die nu los zitten nieuwe stukjes zodat er twee DNA-spiralen ontstaan. 8.2 Na- en voordelen van DNA-diagnostiek. · Een verzekeraar kan als hij weet dat iemand een erfelijke ziekte heeft diegene weigeren om zich daar te laten verzekeren. · Werkgevers kunnen je ontslaan als ze merken dat je een erfelijke ziekte hebt. · Als je een ernstige erfelijke ziekte hebt dan wil je dat niet altijd weten maar gewoon kunnen verder leven.

· Als je zwanger bent kun je een test laten doen om te zien of je toekomstige kind een ernstige ziekte krijgt. · Je spaart veel geld uit als je in de zwangerschap merkt of het ongeboren kindje een mongooltje is en het daarom weg laat halen. · Als je weet dat je over een paar jaar een ziekte krijgt die alleen te behandelen is als je er snel bij bent dan weet je dat je moet opletten. 8.3 Genetische manipulatie. Met genetische manipulatie kan je de DNA-tekst verbeteren, uitgommen of juist aanvullen. Dan creëer je dus een wezen met eigenschappen die niet op een natuurlijke manier zijn ontstaan. Genetische manipulatie wordt ook wel DNA-modificatie genoemd.

Biotechnologie. Biotechnologie is de veranderingen die producten ondergaan door toevoeging van een schimmel. De biotechnologie overschrijdt voortdurend natuurlijke grenzen.

Soja-incident. Als je je producten vrij wilt maken van onkruid zal je veel moeten sproeien maar dat tast ook je producten aan. Maar dat hoeft niet meer als je je producten genetisch manipuleert dan hoef je nog maar een klein beetje te sproeien terwijl het onkruid dood gaat blijven je producten goed en het is veel goedkoper. Maar allerlei milieuorganisaties waren ertegen en nu moet het vermeld worden op etiketten.

Stier Herman. Herman is het eerste transgene dier. De bedoeling was om een dier te creëren die medicijnen in zijn melk leverde. In 1990 wordt Herman geboren. Aan de bevruchte eicel was met een micro-injectie het gen voor het natuurlijke antibioticum lactoferrine toegevoegd. Hij heeft dus een menselijk gen en kan dit doorgeven aan zijn nakomelingen. En zijn dochters die in 1996 worden geboren produceren melk met lactoferrine. Zijn dochters worden gedood en hij wordt gecastreerd.

Gentherapie. In 1990 haalden de doktoren witte bloedcellen uit het beenmerg van een ADA-patientje. Ze sluisden met knip- en plak-enzymen het normale ADA-gen die cellen in en plaatsten ze weer terug in het beenmerg. Het resultaat was niet geweldig maar het leven van het ADA-patientje was wel iets beter geworden.

Gouden rijst. In gouden rijst zit meer vitamine A waardoor het voedzamer is. Het wordt vaak gebruikt in arme landen. 8.4 Klonen. Een kloon is een kopie van een bestaan wezen. Bij Dolly ging het als volgt te werk: onderzoekers verwijderde een cel uit de uier van een volwassen schaap. Daarna haalden ze de kern uit deze cel en stopten die in een leeggehaalde cel van een ander schaap. Vervolgens plaatsten ze de cel in de afgebonden eileider van weer een ander schaap en kort daarop in de baarmoeder van het vierde schaap. En toen werd er na een poosje een lammetje geboren. Het kan ook door de splitsing van een embryo. 2.1 - Je kunt een bandje steeds opnieuw opnemen. Maar ook de cassette heeft nadelen: de kwetsbaarheid en de ruis. Dat heeft te maken met de achterliggende techniek. - Door digitalisering en lasertechniek konden fabrikanten een nieuwe generatie geluidsdragers ontwikkelen. - Op een cd kan dus veel meer dan alleen muziek. Een probleem lijken de hoge investeringskosten in relatie tot de kosten van kopiëren. 2.3 - Gebruiksvriendelijk ontwerpen stelt de toekomstige gebruiker centraal. - Een gebruiksvriendelijk ontwerp probeert door gebruik van percentiel-tabellen en het kiezen van goede strategieën geschikt te zijn voor zoveel mogelijk mensen. - Hoe ergonomisch een product is hangt voor een groot deel af van economische afwegingen. 3.2 - Semmelweis gaat niet uit van onbewezen verklaringen, maar hij ordent feiten en cijfers. - Bij goed onderzoek toets je of een hypothese klopt. Experimenten en hun resultaten spelen daarbij een belangrijke rol. - De beste bestrijding van infectieziekten is het voorkomen ervan door goede hygiëne. Dat is veel effectiever dan behandelen. 3.3 - Pasteur en Koch ontdekten dat één soort ziektekiem maar één soort ziekte veroorzaakt. - Maatregelen tegen de verspreiding van ziektekiemen bevorderen de volksgezondheid. 3.4 - Besmetting met verzwakte of dode ziektekiemen maakt niet ziek, maar immuun tegen deze ziekte. - Door vaccinatieprogramma’s wordt de Nederlandse bevolking beschermd tegen gevaarlijke infectieziekten. - De ontwikkeling van een vaccin tegen aids wordt geremd door medische en financiële problemen. 4.1 - Nieuwe producten kun je maken door het kiezen van ingrediënten die de gewenste eigenschappen opleveren. - Kenmerken van de grootschalige productie zijn het gebruik van meet- en regel apparatuur, speciale grond- en hulpstoffen en constante kwaliteit van het eind product. - Om efficiënt te produceren worden in de industrie vaak andere stoffen gebruikt dan bij bereiding thuis. De Warenwet geeft voorschriften voor de samenstelling van voedingsproducten. 4.4 - Wetenschappelijk onderzoek is afhankelijk van maatschappelijke ontwikkelingen. Het onderzoek naar de productie van penicilline werd versneld door de Tweede Wereldoorlog. - Penicilline ontstaat door een schimmelsoort te laten groeien in een voedingsvloeistof. De steriele omgeving en zuivering stellen hoge eisen aan de productie. - Geneesmiddelen kunnen minder werkzaam worden doordat de ziekteverwekkers veranderen. Door voortdurend onderzoek kunnen geneesmiddelen daarop aangepast worden. 8.1 - De structuur van het DNA vormde de sleutel tot het raadsel van de erfelijkheid. - Het DNA-molecuul heeft de vorm van een dubbele spiraal. Beide helften van de spiraal worden aan elkaar gekoppeld door de vaste basenparen A-T en C-G. - DNA is drager van de code voor de opbouw van alle levensvormen. 8.2 - DNA-diagnostiek is het onderzoek naar schrijffouten in de erfelijke code. - DNA-diagnostiek kan mensen voor grote dilemma’s plaatsen. - Kennis van DNA-afwijkingen hoeft niet altijd aan anderen bekendgemaakt te worden. 8.3 - Genetisch manipulatie is het opzettelijk wijzigen van DNA. - Door DNA-modificatie kunnen erfelijke eigenschappen van dieren, planten en de mens veranderd worden. - Genetische manipulatie dwingt de samenleving tot het vast stellen van een nieuwe ethiek. 8.4 - Rond 2005 zijn alle genen van de mens bekend. Die kennis is veel geld waard. - De ontwikkeling van een individu is veranderlijk en onvoorspelbaar binnen de grenzen van de erfelijke mogelijkheden. - Biotechnologie heeft de mogelijkheid al het leven te manipuleren. Voor veel mensen een beangstigend toekomstbeeld.