Hoofdstuk 3, Gezondheid en ziekte

Hoofdstuk 3 – Gezondheid en ziekte

Ziek en gezond

Iedereen kijkt anders tegen ziekte aan. Niet alle klachten zijn objectief te zien. Pijn, jeuk, je depressief voelen, gespannenheid en moeheid zijn subjectieve klachten. In het oosterse denken is het evenwicht erg belangrijk. Overal zijn twee tegengestelde krachten werkzaam: yang (mannelijke energie) en yin (vrouwelijke energie). Bij ziekte overheerst een van de twee krachten. Het evenwicht moet hersteld worden. In de macrobiotiek gebeurt dat met een dieet, in de acupunctuur door het aanprikken van de huid op nauwkeurig omschreven plekken.
Rond 1800 ontstond de moderne natuurwetenschappelijke geneeskunde. Dokters begonnen zich uitsluitend op feiten te baseren, op meetbare zaken en op cijfers. In de moderne geneeskunde wordt het lichaam als een ding gezien: er wordt alleen naar de klacht gekeken en niet naar de patiënt. Daarom is de alternatieve geneeskunde populairder geworden, deze kijkt naar de hele persoon.
Gewone artsen zien te weinig patiënten om een overzicht te zien. Daarom worden conclusies vaak getrokken door epidemiologen, medische rekenmeesters. De epidemiologie maakt gebruik van cijfermatig materiaal. Hierbij moet men oppassen om niet in valkuilen te belanden. Eén van die valkuilen gaat om de vraag ‘Nadat of omdat?’ Een andere valkuil heeft te maken met de manier van cijfers publiceren.

Ziekte als raadsel

Dokter Ignaz Semmelweis merkte dat op zijn afdeling de ziekte kraamvrouwenkoorts ongewoon vaak voorkwam. Hij deed voor zijn tijd iets ongewoons en legde alle feiten op een rijtje. Er kwam onderzoek en een commissie verklaarde dat overbevolking de oorzaak was. Semmelweis geloofde dit niet en zocht verder. Hij onderzocht of het bevallen in zijligging de oorzaak was, maar door het ruggelings bevallen daalde de sterfte niet. Het enige verschil tussen zijn afdeling en de andere afdeling, waren de studenten die op zijn afdeling werkten. Toen zijn vriend Kolletschka overleed aan de verschijnselen van kraamvrouwenkoorts omdat hij was geprikt met een mes, ontdekte Semmelweis de oorzaak van kraamvrouwenkoorts. Voortaan moest iedereen na het verrichten van een sectie zijn handen wassen. De sterfte nam onmiddellijk af. Toch kreeg Semmelweis geen gelijk. Hij werd twee keer ontslagen en stierf uiteindelijk in een krankzinnigengesticht aan een bloedvergiftiging.
De ontdekkingen van Semmelweis zijn nog steeds erg belangrijk. Maatregelen tegen verspreiding van besmettelijke ziekten zijn effectiever dan alle medische behandelingen achteraf.
Semmelweis werkte zonder het te weten volgens de natuurwetenschappelijke methode. Als het te onderzoeken probleem duidelijk is, veronderstel je een oorzaak van dat probleem: een hypothese. Op grond van de hypothese doe je een voorspelling. Dan voer je een experiment uit en kijk je of de resultaten kloppen met de voorspelling. Is dat niet zo, dan moet je de hypothese verwerpen en een nieuwe bedenken.
Beweringen moeten onderbouwd worden met bewijs. Wil een ontdekking geaccepteerd worden, dan moet deze stand hebben gehouden in een dubbelblind onderzoek. Bij een dubbelblind onderzoek, krijgt de helft van de patiënten een placebo en de rest het echte medicijn. Zowel de dokter als de patiënten weten niet wie wat inneemt.

Ziektekiemen

Tot de tijd van Semmelweis geloofde iedereen dat ziektekiemen spontaan ontstonden en niet ergens vandaan kwamen. Antonie van Leeuwenhoek was de eerste die micro-organismen met zijn microscoop zag. Pasteur bewees met experimenten dat schimmels en bederf van buitenaf komen. Robert Koch spoot een gezonde muis in met het bloed van een koe die aan miltvuur leed. Toen de muis ziek werd, spoot hij een gezonde muis in met het bloed van de zieke muis en dit herhaalde hij twintig keer. Zo leverde hij het bewijs dat slechts één bacteriesoort miltvuur veroorzaakt. Later ontdekte hij de tuberkelbacil, de verwekker van tuberculose. Ook bedacht Koch de postulaten om met zekerheid te kunnen aanwijzen wel micro-organisme de oorzaak van een bepaalde ziekte is:
- Het micro-organisme is in ongewoon grote hoeveelheden aanwezig
- Het micro-organisme kan bij elke patiënt met deze ziekte worden gevonden
- Het micro-organisme is te isoleren en verder te kweken
- Als een proefdier met het micro-organisme wordt besmet, krijgt hij dezelfde ziekte
De Engelse chirurg Lister vond het kiemvrij opereren uit. Hij steriliseerde zijn instrumenten in kokend water en gebruikte chemische middelen om bacteriën in het operatiegebied te doden.
De ontdekkingen van Koch en Pasteur waren oplossingen voor dringende maatschappelijke problemen, wat een uitzondering was. Zo ontdekte Koch dat door wijn enkele minuten sterk te verhitten het niet bedierf, omdat de bacteriën werden gedood.
Cholera is een ziekte waarbij patiënten per uur meer dan een liter vocht kunnen verliezen en zo heel snel uitdrogen. De behandeling bestaat uit het onmiddellijk herstellen van de vochtbalans in het lichaam. Hygiëne is de beste preventie. Toen de overheid maatregelen nam om de openbare hygiëne te verbeteren, nam de levensverwachting van de bevolking met sprongen toe.

Vaccineren

Edward Jenner vervaardigde het eerste vaccin. (1796) Hij entte een jongen in met stof van koepokken en toen hij zes weken later de jongen besmette met de echte pokken, gebeurde er niets.
Pasteur entte per ongeluk een aantal kippen in met een verkeerde kweek, die zwak was. (1879) De kippen werden niet ziek, maar ze werden ook niet ziek toen hij ze later met krachtige bacteriën besmette. Ze waren immuun geworden.
Je huid, huidzweet, speeksel en maagsap vormen de eerste barrière tegen bacteriën en virussen. Je afweersysteem dat uit witte bloedcellen bestaat, vormt de tweede barrière. T-cellen herkennen besmette of geïnfecteerde lichaamscellen en zijn in staat om ze op te ruimen. Daarnaast activeren ze B-cellen om antistoffen tegen de gevonden ziekteverwekker te produceren. Hierna ruimen macrofagen de ziekteverwekkers op. Als de uitschakeling succesvol is verlopen, dan transformeren een aantal B-cellen zich in geheugencellen, die jaren in het bloed blijven circuleren. Zo ben je immuun geworden. Bij leukemie, stralingsziekte, medicijnen die het afweersysteem aantasten en virussen die het afweersysteem zelf vernietigen wordt de aanmaak van T- en B-cellen verstoord.
Nederlandse kinderen worden tegen allerlei ziekten ingeënt. De enige ziekte die af en toe opduikt, is polio, als kinderen wegens religieuze redenen niet zijn ingeënt. Er zijn twee bezwaren tegen inenten: het past niet je te verzetten tegen de wil van God (kerkgenootschappen) en het verstoort de natuurlijke afweer van het lichaam en is onveilig (alternatieve geneeswijzen).