Hoofdstuk 1 - Globalisering

Aardrijkskunde samenvatting §2

Globalisering/mondialisering à Verwevenheid tussen gebieden en samenlevingen op aarde neemt toe (mensen krijgen meer met elkaar te maken en worden beïnvloed door elkaar) (global village)

Tijd-ruimtecompressie à Tijd en ruimte worden in elkaar gedrukt (de relatieve afstand neemt af)

                1 Absolute ligging veranderd niet, relatieve ligging wel.

Door globalisatie veranderd de relatieve ligging heel snel redenen kunnen zijn:

• Positie t.o.v. belangrijke economische centra
• Ligging t.o.v. een belangrijke corridor/vervoersas

2 Afstand krimpt (Toch neemt de interactie tussen gebieden af naarmate de absolutie afstand toeneemt.

3 Grenzen verdwijnen + toenemende mobiliteit

4 Grenzen verdwijnen (geografische mobiliteit) à Dit geldt vaak alleen voor rijke, dan wel goed opgeleide mensen

Aardrijkskunde samenvatting §3

Ontwikkeling transporttechnologie:

• Een van de belangrijkste motoren achter globalisering
• Goederen, mensen en informatie (geldt voor allemaal)
  • Reis- en vervoerstijden flink gedaald                                                                 
  • Stimuleren Transport goedkoper (door groei capaciteit schepen/vliegtuigen)                  de
  • Infrastructuur verbeterd                                                                                          wereldhandel

Interactietheorie (voorwaarden voor wisseling goederen):

• Complementariteit (het ene gebied moet iets kunnen leveren waar het andere land vraag naar heeft)
• Transporteerbaarheid (producten moeten tegen redelijke prijs en in een redelijke tijd vervoerd kunnen worden)
• Geen tussenliggende mogelijkheden (Als er een nieuwe mogelijkheid ontstaat verlegd de goederenstroom zich)

Of goederen van het ene naar het andere gebied te vervoeren zijn kan in de loop van de tijd veranderen:

• Als de infrastructuur verbeterd
• Als de politieke barrières tussen gebieden worden opgeheven
• Vervoersstroom neemt toe door innovaties op transportgebied

Transportnetwerk à Belangrijke knooppunten gevormd door met transportlijnen verbonden

Mainports

Aardrijkskunde samenvatting §4

Communicatie- en informatietechnologie

                Ontwikkeling gaat heel snel

                 We zijn er heel afhankelijk van

Factoren die de richting en intensiteit van de internationale communicatie beïnvloeden:

• Economische factoren (Internationale info-uitwisseling nu nog vooral tussen centrumlanden)
• Geografische factoren (hoe verder van elkaar, hoe minder contact) (geldt soms niet bij oud-kolonies, die hebben vaak veel contact)
• Culturele factoren (Tussen landen die sterk verschillen in taal en cultuur is de informatie-uitwisseling minder)

Doordat de hele wereld met elkaar zaken doet en dus in verschillende tijd zones is zakendoen een 24 uurs-business geworden

Internet bied overzicht en je kan snel op elkaar reageren (Zie AEX, als wall street open gaat is dat meteen te zien)

Moderne informatietechnologie kan je beschouwen als een overwinning op de klassieke belemmeringen van grens, afstand en tijd. Mondiale netwerken zijn het resultaat.

Grens onliners/nonliners vrij nauwkeurig samen met breuklijn arm/rijk

Arme landen slaan vaak dat de periode van vaste communicatienetwerken over geslagen wordt.

Aardrijkskunde samenvatting §6

Markteconomie leidende systeem door:

• Instorten van communisme Oost-Europa
• Toetreding van China tot WTO (Wereldhandelsorganisatie)

Door de markteconomie is de liberalisering van de wereldhandel enorm toegenomen

Proces van toenemende internationale karakter van uitwisseling van goederen en diensten wordt veroorzaakt door de mno’s (multinationals).

• Verbetering transport- en communicatietechnologie. (vervoer sneller en goedkoper)
• Handelsbelemmeringen grotendeels opgeruimd à vrijhandel
• Deregulering financiële markten. (banken en beurzen kunnen nu internationaal opereren)

Economische globalisering (snelle toename van de export in de wereld, buitenlandse investeringen, groei internationale transport- en communicatieverkeer)

MNO’s internationaal

• Productieketen = De route die een product aflegt van idee of grondstof tot dienst of eindproduct (Wordt steeds meer opgedeeld en verspreid over verschillende gebieden. Zodat het voor de producent zo goedkoop mogelijk wordt)
• Nieuwe afzetmarkten veroveren
• Voor nationale overheden wordt het moeilijker de eigen economie vorm te geven

Internationale arbeidsverdeling veranderd:

Tot 1970 leverde de periferie de grondstoffen en goedkope arbeidskrachten, maar de productie van goederen en diensten was in de centrumlanden.

Vanaf 1970 verplaatsen veel arbeidsintensieve onderdelen zich naar de lagelonenlanden, de mno’s verplaatsen naar de semiperiferie. De laatste jaren gaan ook call centers, onderzoeksbureaus, etc. naar goedkopere landen.

Verbrokkeling doordat niet alle gebieden even aantrekkelijk zijn voor internationale bedrijven. Hierdoor ontstaan er grote verschillen tussen geglobaliseerde en niet geglobaliseerde gebieden.

Aardrijkskunde samenvatting §7

Door de globalisering is de macht van de soevereine staat verminderd. Invloed verschoven naar:

• Internationale organisaties (VN, Wereldbank, EU)
• Transnationale organisaties (Internationaal actieve organisaties, niet gebonden aan een staat, Zetten overheden onder druk)
  • Ngo’s (niet-gouvernementele organisaties) zoals Rode Kruis en Oxfam Novib.
  • Internationale actiegroepen zoals Greenpeace en Artsen zonder Grenzen.
• Lage bestuursniveaus (losse steden zoals Londen, de organisatie van de Olympische Spelen kostte 12 miljard euro. Dit is mede om de regio positief te laten zien.

De staat wordt van beide kanten kleiner gemaakt, maar zal nooit helemaal verdwijnen. Voor basisvoorzieningen, het oplossen van conflicten en het bezweren van een crisis blijft een staat heel belangrijk.

De wereldorde (manier waarop de wereld op economisch, politiek en sociaal-cultureel terrein is georganiseerd. De wereldorde maakt ook zichtbaar wie in een bepaalde periode veel invloed heeft) veranderd definitief na het einde van de Koude Oorlog.

• Nationale grenzen vervangen
• Blokvorming (landen zoeken aansluiting en steun bij elkaar om hun posities op de wereldmarkt te versterken) à verdere uitbreiding van de EU

Globaliserende wereld à behoefte aan organisatie met rol van ‘wereldregering’

Regionale identiteit wordt meer beschermd naarmate de globalisering toeneemt. (Lokalisering: De aanpassing van mondiale producten of diensten aan de  lokale markt en cultuur)

                > Mensen gaan dus hun regionale identiteit koesteren

Aardrijkskunde samenvatting §8

Culturele globalisering:

• Homogenisering (Door verwestering vervagen de grenzen tussen cultuurgebieden)

  • Lingua franca (de voertaal in een gebied waar meerdere talen gesproken worden, op wereldschaal is dit Engels)
  • Inlandse talen dreigen te verdwijnen.
  • Als ‘onzichtbare’ cultuurelementen (normen en waarden bijvoorbeeld) wereldwijd gelijkgeschakeld worden à mondiale cultuur
• Heterogenisering (Door de wereldwijde migratie ontstaat vooral in grote steden een mix van westerse en niet-westerse cultuurelementen)
  • Inrichting multiculturele wijken
  • Transnationale cultuur (mengcultuur van verschillende culturen uit de hele wereld)

Grootste exportproduct van VS: films en tv-programma’s

Door globalisering verwestering/amerikanisering van culturen.

Redenen waarom er geen wereldcultuur zou komen:

• Overname westerse cultuurelementen beperkt zich vooral tot materiële zaken.
  • De normen en waarden worden minder snel overgenomen
  • Opgeven van de eigen culturele identiteit gaat de meeste mensen te ver.
• Westerse cultuurelementen worden n niet-westerse culturen vaak alleen door de bovenlaag van de bevolking overgenomen.
• Westerse wereld staat ook onder invloed van niet-westerse culturen. (globalisering van de ‘Thai’en de ‘Chinees’)
• Lokale en regionale culturen vullen de invloeden van buitenaf steeds weer op een andere manier in. (Soms wordt de oude cultuur voor het toerisme gehouden. Als je dan het oude deel van de stad uitloopt is het heel erg verwesterd)

Aardrijkskunde samenvatting §10

Hegemoniale staat: land dat gedurende een bepaalde periode grote delen van de wereld domineert op economisch, militair, financieel en cultureel gebied.

1. Portugal/Spanje (eind 15^e eeuw) – gunstige geografische ligging aan de Atlantische Oceaan. (Verdrag van Tordesillas, Portugal krijgt het recht van handel en bezit over alle gebieden ten oosten van de meridiaan 48 graden W.L. Spanje kreeg alle gebieden ten westen van deze grens. Beiden gebruikten ze deze gebieden als wingewest.
2. Nederland (1588) – Goude eeuw, nadat ze een zeeslag tegen Spanje wonnen. (Gebaseerd op scheepvaart, visserij en handel. De oprichting van de VOC/WIC leverde een grote bijdrage (eerste mno in de wereld))
3. Engeland (1666 tot ongeveer 1920) – In deze periode werden de banden tussen gebieden in de wereld verstevigd door 2 factoren:
   1. Industriële revolutie
      • Vraag naar grondstoffen en afzetgebieden nam toe
      • Greep op buitenlandse bedrijven verstevigen à aanvoer grondstoffen
      • Ontstaan kolonies
      • Internationale arbeidsverdeling (moederlanden importeren grondstoffen uit kolonies en exporteren eindproducten)
      • Groei wereldhandel
   2. Verbetering transport
      • Reikwijdte en invloed moederlanden in hun kolonies neemt toe.
      • Economisch, sociaal-cultureel en politiek raakten de kolonies meer verweven met de Europese moederlanden
4. Verenigde Staten (na WOII) – Dekolonisatie van Azië en Afrika (banden tussen moederlanden en voormalige kolonies blijven nog lang intact).

Imperialisme: Proces waarbij landen hun macht uitbreiden door gebieden te veroveren en te conroleren.

Twee soorten kolonies:

1. Exploitatiekolonie (wingewest)
2. Vestigingskolonie (werden door de kolonisten gezien als vaderland)

Aardrijkskunde samenvatting §11

Snelle en op grote schaal globalisering door:

• Multinationals die groeien (fusies en overnames) à mno’s nemen initiatief globalisatie door over de hele wereld verbonden te zijn via netwerken
• Internationale handel komt in stroomversnelling door deregulering en liberalisering (landen als China en India hebben hun grenzen geopend)
• Snelle ontwikkeling transporttechnologie (stimuleren het proces van globalisatie, geen oorzaak!!)

Geografische gevolgen snelle globalisering:

• Nieuwe internationale arbeidsverdeling:
  • Maakindustrie naar semiperiferie en periferie
  • Verschil in loon à oorzaak van proces van uitschuiving
• MNO’s proberen regionale en nationale markten in semipereferie en periferie landen te veroveren (IKEA bijvoorbeeld)
• Van uitschuiven naar doorschuiven
  • Locatie van bedrijven wordt steeds sneller aangepast aan de gewijzigde regionale of lokale situatie:
    • Toetreden Oost-Europa landen tot EU zorgt voor verschuiving naar oost.
    • In Azië gaan de bedrijven ook naar de goedkoopste Aziatische landen.
• MNO’s beperken zich tot core business (Andere activiteiten afstoten/inhuren)
• Globalisering tot uithoeken van wereld merkbaar (als er in het Midden-Oosten spanningen zijn stijgt in de hele wereld de benzineprijs)
• Globalisering leidt tot verbrokkeling (steeds meer tweedeling: de Fast World en de Slow World)

Backwash-effecten à Negatieve invloed van een gebied op de economische ontwikkeling van een ander gebied. Door afroming van hulpbronnen, arbeidskrachten en kapitaal wordt de economische groei in de regio minder of stopt deze zelfs.
Als een bedrijf 1 keer verplaatst heet het uitschuiven, daarna heet het doorschuiven.

Spread-effecten à Positieve effecten voor periferie aan de relatie met een centrum land.

Aardrijkskunde samenvatting §12

Chinese economie groeit

In 2010 één na grootste economie van de wereld.Grootste buitenlandse investeerder in de VS.Delen Rotterdamse Haven, Kruidvat en autofabriek MG Rover in handen van China.PolitiekMachtscentrum van Europa en VS naar Zuid- en Oost-Azië.Hegemoniale staat verdwijnt en wereldorde krijgt meerdere machtscentra met stevige regionale basis. (Multipolaire wereldorde)EconomischSteeds meer bedrijvigheid verschuift naar landen rond de Pacific.Nieuwe ideeën komen steeds meer ook uit niet westerse landen.Delen (financiële) dienstverlening verschuiven.GeografischNieuwe wereldkaart (zie afb.)VS ligt aan zowel de Atlantische als aan de Stille Oceaan. In de VS gaat dus het economisch zwaartepunt ook naar het westen verplaatsen.voor de echte grootmachten in de wereld.