Che Guevara

1 Inleiding

Ons profielwerkstuk gaat over Che Guevara omdat hij nu nog steeds heel populair is, en we erachter willen komen waarom hij een mythe wordt genoemd. Voor zover weten we nog niet zo heel veel van Che, maar we weten wel dat hij een vrijheidstrijder was, een politicus die ernaar streefde dat Cuba onafhankelijk werd. Zijn idealen streefde hij na door onder andere ook wapens te gebruiken.

In de loop van jaren zijn er verschillende boeken, pamfletten en artikelen verschenen over Ernesto Guevara. De wereld kent hem als \"Che\". Deze bijnaam komt van vrienden en kameraden in de strijd in Mexico, gedurende de jaren \'50. “Che” is een veel gebruikte term in Argentinië, wat Che’s geboorteland was. Che betekent \"hé, jij daar\", het is een term die gebruikt wordt om iemands aandacht te trekken. In de rest van Latijns-Amerika wordt het woord ‘Che’ gebruikt als \'slang\' voor iemand uit Argentinië.

Vanaf 1997 begonnen veel Latijns-Amerikaanse en Europese jongeren Che Guevara T-shirts te dragen, en overal verschenen posters met zijn wereldbekende portret. Ook wij kennen Che’s bekende portret van die T-shirts, schoenen, tassen, posters enz. Wij vragen ons af of al die mensen die deze spullen hebben wel precies weten wie hij was en waar hij voor stond. Wij wisten dit in ieder geval niet en hierdoor werden wij nieuwsgierig naar hem, waarom is juist Che zo’n beroemde vrijheidsstrijder? Wat heeft Che Guevara betekend in Cuba en de rest van de wereld? In de geschiedenis zijn er nog veel meer vrijheidsstrijders geweest, maar de meeste zijn in tegenstelling tot Che, geen mythe geworden.

In dit profielwerkstuk proberen wij antwoord te geven op de vraag: “Wat was de politieke invloed van Che Guevara in Cuba en in de rest van de wereld?” In dit werkstuk geven wij eerst antwoord op de deelvraag “hoe verliep het leven van Che”. Dit is een soort biografie over Che, we gaan ook in op het feit waarom hij geen eerlijk proces heeft gekregen. Daarna geven we antwoord op “Wat waren Che’s politieke idealen en waren deze geslaagd” daarin leggen we een aantal politieke stromingen uit en wat Che’s overeenkomsten daarin waren, ook vertellen we hoe hij dit in praktijk uitvoerde. Vervolgens hebben we het over “Wat was Che’s rol tijdens de Cubaanse revolutie en de Cuba-crisis” hierin staat vermeld hoe de toestand in Cuba was rond die tijd en wat Che’s invloed daarin was. In de deelvraag “Wat was Che’s rol in andere landen” hebben we het dan over de landen waar Che actief was, zoals Bolivia en Kongo. Ten slotte hebben we het over “Waarom is Che een mythe geworden”, hierin hebben we het over de totstandkoming van de mythe rond Che.

2 Hoe Che Guevara’s leven verliep

Het leven voor de revolutie

Ernesto Che Guevara is op 14 juni 1928 geboren in Rosario, één van de belangrijkste steden van Argentinië. Hij had een welgestelde familie die socialistische ideeën hadden. Zijn familie was van adellijke afkomst maar waren toch sterke tegenstanders van de grote dictator Juan Peron. De Guevara’s moeten doordat Ernesto astma had verhuizen naar het drogere, minder vochtige Cordoba.

De motorreis

Rond 1950 gaat hij samen met zijn beste vriend Alberto Granada een rondreis maken door Zuid-Amerika, op een motor (de poderose II). Ernesto onderbreekt hiervoor zijn doktersstudie aan de Buenos Aires University. De rit op hun Poderose II begint in Córdoba. Vanuit daar rijden ze naar Rosario, Ernesto’s geboorteplaats en vervolgens naar Buenos Aires, de kust, Mar del Plata, Miramar, Necochea en Bahía Blanca. Daarna gaan ze naar het binnenland en het Andesgebergte. Tijdens de reis in de mijnen van Chuquicamata ergert Ernesto zich daar aan de onderdrukking van de arbeiders die onder zware omstandigheden voor weinig geld enorm hard moeten werken. Che en Alberto reizen verder, ze beklimmen de beroemde Machu Picchu en reizen naar Lima en San Pablo, waar een leprozenkolonie is. De leprozen leven daar onder elkaar en worden gemeden door de plaatselijke bevolking die als de dood is besmet te worden door de lepralijders. Che Guevara probeert de leprozen te helpen. Che gaat daarom enkele weken werken in een Lepra-centrum. Hij geneest een aantal leprozen, maar hij helpt ze vooral door gewoon met hen om te gaan. Hierdoor laat hij de bevolking zien dat lepra niet besmettelijk is.

Als ze doorreizen en in Carácas aankomen besluit Ernesto om terug te keren naar Buenos Aires. Alberto, die zijn studie al heeft afgerond besluit om in Carácas te blijven. Ernesto belooft Alberto dat hij hem na het slagen van zijn studie weer zal komen opzoeken in Carácas en dat ze hun reis zullen vervolgen. Als Ernesto Che Guevara weer thuiskomt in Buenos Aires merkt iedereen dat hij veranderd is, hij is harder geworden. Na zijn terugkeer gaat Che verder met zijn medicijnenstudie. Twee dagen voor zijn 25e verjaardag ontvangt Ernesto zijn diploma. Daarna gaat Che voor de tweede keer op reis door Latijns-Amerika om zijn vriend op te zoeken zoals hij beloofd had. Maar hij komt deze belofte niet na doordat hij in La Paz (Bolivia) een oude jeugdvriend tegenkomt, Ricardo Rojo. Rojo is een politiek bewuste studentenleider, maar wel minder drastisch dan Che. Hij brengt hem op het idee om naar Guatemala te gaan waar een revolutie op komst is waar Ernesto graag bij wil zijn. In Guatemala ontmoet Che op 20 december 1953 ook zijn eerste toekomstige vrouw. Het is de Peruviaanse Hilda Gadea Acosta.

Regering Arbenz

Op 18 juni 1954 maakt Che de staatsgreep mee tegen de linkse regering van Jacob Arbenz (waar het volk achter stond) door de VS. Che vervoert wapens en probeert enkele jongeren te verzamelen om te vechten voor Arbenz en hij helpt politieke leiders en anderen in veiligheid brengen. Ook had Che zich opgegeven als vrijwilliger voor de medische hulpdiensten en had zich ingeschreven in de jongerenbrigade om een militaire opleiding te krijgen. Helaas hebben de inspanningen van Che niet veel geholpen, de regering Arbenz valt en Che mocht niet langer in Guatemala blijven, hij ontsnapte aan de FBI en vluchtte naar Mexico Stad. Hilda zal hem later volgen naar Mexico Stad, maar zij moet eerst nog aan een paspoort zien te komen. Che verdient in Mexico zijn brood als fotograaf en via het verkopen van heiligenprentjes van de Maagd van Guadeloupe. In Mexico komt Che in contact met Raúl Castro, de broer van Fidel Castro. Raúl belooft Ernesto dat hij hem zal voorstellen aan Fidel Castro zodra Fidel in Mexico aankomt. Op een avond in juli 1955 ontmoeten ze elkaar, waarna een lange vriendschap volgt. Op 18 augustus 1955 trouwen Che en Hilda en krijgen op 1 februari 1956 een dochter, Hildita. Fidel wilt een jacht uitrusten voor de oversteek naar Cuba om te strijden tegen het bestuur van de dictator Batista. Che zal Fidel helpen bij zijn Cubaanse revolutie en sluit zich aan bij de rebellen van Fidel Castro.

De Granma-expeditie

In 1956 is het eindelijk zover, alle voorbereidingen voor de opstand in Cuba zijn getroffen en de Cubaanse revolutie kan beginnen. Het is de bedoeling dat er een volksopstand begint in het zuidoosten van het eiland. Dan zal Fidel Castro zich bij de opstandelingen aansluiten met een klein legertje van 82 man dat per boot vanuit Mexico komt. In de nacht van 25 november vertrekt het kleine bootje de Granma met 82 rebellen (waaronder Che Guevara), die hen naar Cuba zal brengen. Dit alles mislukte doordat ze zeeziek worden en doordat het schip verdwaalt. Ze worden vanuit de lucht en later op het land onder vuur genomen. Het grootste deel sneuvelt.

De Guerrilla en de Revolutie

De 12 overlevenden komen, geholpen door de Cubaanse bevolking, tenslotte aan in het Sierra Maestrogebergte. Van daaruit begint de guerrilla en daar verzamelen zich in de loop van tijd een aantal mensen die mee wilden vechten. In de bergen van Sierra Maestro hebben ze alle tijd om de revolutie uit te bouwen. Er wordt een radiozender in de lucht gebracht die elke dag inbreekt op de golflengte van de staatsradio om de stem van de revolutie te verspreiden, Radio Rebelde. De nieuwe beweging slaat aan en Batista wordt steeds verder in het nauw gedreven. Het is rond deze tijd dat Che zijn tweede vrouw Aleida March leert kennen, een vrouw die banden heeft met de M 26-7 (26 juli beweging) van Castro. Ernesto en Aleida zullen samen vier kinderen krijgen. Che werkt zich op tot commandant in de beweging van Castro, de hoogste militaire rang mogelijk. Onder de leiding van El Commandante Che Guevara wordt de slag om Santa Clara gewonnen. Ze vallen het leger van Batista aan op een plek waar zij dit totaal niet verwachten. In de verwarring ontvluchten veel soldaten die in Santa Clara zaten de stad. Daarna moest Che alleen nog de laatste verdedigingswerken innemen van Batista. Twee weken later zal de dictator Batista naar de Dominicaanse Republiek vluchten en is de weg naar Havana vrij voor de opstandelingen. De Cubaanse revolutie heeft de overwinning behaald.

Het leven na de Cubaanse Revolutie

Na de revolutie krijgt Ernesto ‘Che’ Guevara op 9 januari de Cubaanse nationaliteit van de nieuwe ministerraad. Che heeft al in de eerste dagen van het nieuwe bewind van Castro kritiek op het beleid dat er gevoerd wordt. Hij vindt dat de regering de hervormingen veel te traag doorvoert en dat de regering een verkeerde president (dr. Urrutia) wil aanstellen. Later krijgt hij zijn gelijk als de president afgezet wordt en Fidel Castro een andere president aanstelt: Osvaldo Dorticós. Castro weet wel hoe hij gebruik kan maken van Che. Che heeft veel respect en populariteit gekregen van de Cubaanse bevolking doordat hij altijd zijn idealen nastreeft. Hij is op dat moment nog geen mythe en ook nog niet wereldwijd bekend.

Che wordt ook president van de Nationale Bank op Cuba. Het bleek dat Fidel met zijn kabinet in vergadering was om een nieuwe directeur-president van de Nationale Bank te benoemen. Maar ze kwamen er niet uit waarop Fidel vraagt of er een ‘economista’ in de zaal was. Che steekt zijn hand op. Later bleek dat Che het verkeerd gehoord had, hij had in plaats van ‘economista’, ‘communista’ verstaan. Maar vanaf dat moment was Che ook president van de Nationale Bank. Castro stuurt Che de wereld rond om zoveel mogelijk landen kennis te laten maken met de Cubaanse revolutie. Op zijn wereldreis als ambassadeur van Cuba valt het Che op hoe populair de revolutie is in de wereld. Hij slaagt er dan ook in om veel steun te krijgen van vooral socialistische landen. Later wilt de V.S. niets meer te maken hebben met Cuba.

Kongo

In 1965 gaat Che naar Kongo om weer in opstand te komen tegen het imperialisme. Hij wilde de aanhangers van de vermoorde president helpen aan de macht te komen. Hij sluit zich aan bij de linkse verzetsbeweging van de vermoorde Lumumba die vecht tegen het misdadige bestuur van president Mobutu. Helaas is het verblijf van Che in Kongo geen succes. Over zijn rol in Cuba gaan wij later op in, in dit werkstuk.

Bolivia

Che komt met valse papieren en vermomt aan in Bolivia in het najaar van 1966. Che’s mannen krijgen geen enkele steun in Bolivia en vechten een hopeloze strijd. Che Guevara blijft in Bolivia en vertrekt niet zoals na de tegenslag in Kongo. Hij wist dat de kans dat hij levend terugkeert uit Boliva met de dag kleiner werd. Over zijn rol in andere landen gaan wij later op in, in dit werkstuk.

Het einde van Che Guevara

De VS zendt zijn troepen naar Bolivia en de jacht op de guerrilla werd geopend. De Guerrilla wordt in de val gelokt en Che werd verschillende keren in zijn rechterbeen geraakt.

Che werd meegenomen naar het dorpsschooltje die als hoofdkwartier was ingericht door het leger. Een klaslokaal werd de voorlopige cel van Che. Als het al te laat is wilt Castro Che nog wel redden uit de handen van de Bolivianen. Dit is alleen om het volk zijn goede kanten te laten zien. Wanneer hij Che echt wil redden had hij dit eerder moeten en kunnen doen. Hij deed dit omdat hij niet het verwijt wilde krijgen dat hij niets heeft ondernomen om Che te redden. De dood van Che zou Castro goed uitkomen. Op deze manier blijft Castro verzekerd van de Sovjet-Unie steun. Che was er wel van overtuigd dat hij een proces zou krijgen. Maar hij kreeg later te horen dat hij zou worden gedood. Op 9 oktober 1967 om 13.00 uur werd Che op de leeftijd van 39 geëxecuteerd. Zijn handen werden daarna afgesneden en werden opzonden naar Havana als bewijs van zijn dood. Che’s lijk werd de dag daarop naar Vallegrande, naar het San Juan de Dios hospitaal gebracht om het daar tentoon te stellen aan de pers. Daarna wordt Che op een geheime plaats begraven waarnaar de Boliviaanse regering meldt dat Ernesto Che Guevara zondag is gesneuveld tijdens een gevecht in Iligueras, 610 km ten zuidoosten van La Paz. Deze verklaring wordt van het begin af aan niet serieus genomen. Argentijnse archeologen vinden zijn skelet op 5 juli 1997. Toen het lichaam na wetenschappelijk onderzoek inderdaad van Che bleek te zijn werd het naar Cuba vervoerd waar het een mooie begrafenis kreeg. Het stoffelijk overschot werd van Havana naar Santa Clara vervoerd. Che werd opgebaard in een groot mausoleum in Santa Clara.

Waarom Che geen eerlijk proces kreeg

Voordat Che op werd gepakt was er al een zaak aan de gang in Bolivia die voor veel opschudding had gezorgd. Dit was de zaak van Régis Debray, een Franse filosoof. Debray had een boek geschreven over de revolutie en had zich aangesloten bij de guerrillastrijders van Che in Bolivia zodat hij een revolutie in praktijk kon meemaken. Debray hield dit alleen niet vol en werd vlak nadat hij de groep verlaten had opgepakt door het Boliviaanse leger. Het proces tegen Debray wordt wereldwijd bekend en zorgt vooral in Frankrijk voor veel opschudding. Er komt een handtekeningen actie en er worden brieven geschreven naar de Boliviaanse regering voor de vrijlating van de Franse Debray. Dit hielp echter niet en hij kreeg een gevangenisstraf van 30 jaar, waarvan hij er maar een paar heeft uitgezeten. Door dit voorval, wat slecht was voor het imago van Bolivia, wilde de Boliviaanse regering niet nog een proces beginnen, wat waarschijnlijk voor nog meer opschudding zou zorgen. Ook word krijgt Bolivia de druk op zich van de VS, die Che graag dood wilden hebben. Hierdoor keizen de Bolivianen om Che daadwerkelijk te doden.

3 Che Guevara’s politieke idealen

Che Guevara’s streefde vooral naar dat het kapitalisme vernietigd werd en wordt vervangen door rechtvaardiger stelsel. Hij liet zich vooral inspireren door de ideeën van Marx en Engels, die het Marxisme “gemaakt” hebben. Ook waren Lenin, Stalin en Mao grote inspiratiebronnen voor Che. Che was vooral een marxist en hij wordt ook wel een socialist genoemd. Deze politieke idealen streefde er vooral naar dat iedereen gelijk was met een klassenloze maatschappij. Het zijn tegenpolen van het kapitalisme.

Het marxisme

Karl Marx heeft het marxisme bedacht. Het communisme, socialisme en het anarchisme zijn gebaseerd op het marxisme. Marx vond dat de werknemers in opstand moesten komen om de politieke en economische macht weer bij het volk te brengen. Daarvoor was een revolutie nodig, waarin de werknemers de macht overnemen van de kapitaalbezitters. Marx wilde vechten voor een klassenloze maatschappij.

Het speciale aan het Marxisme was dat Marx een heel eigen kijk had op het leven. Marx vond een aantal dingen in het leven nutteloos, zoals godsdienst, klassenmaatschappij en het kapitalisme. De mensen met bezit hadden macht en willen steeds meer, waardoor gewone mensen steeds minder krijgen. Uiteindelijk zou het kapitalisme zichzelf vernietigen.

De oplossing van Marx was de Marxistische gemeenschap. De macht van de werkgever zou afgenomen moeten worden, zodat hij niet meer boven anderen staat en niemand meer kan uitbuiten. Iedereen zou dan gelijk zijn. De bevolking zonder macht over anderen, het proletariaat, zou dan de macht hebben voor het besturen van het land.

Che Guevara was een Marxist. Hij ontdekte het Marxisme tijdens zijn reis op de motor door Zuid-Amerika. Dit kwam door alle slechte dingen die hij onderweg ziet en door de invloed van zijn 1e vrouw Hilda, die lid is van de linkse partij. Che leest veel boeken van Marx en Lenin. Als hij naar Mexico vertrekt verdiept hij zich nog verder in het Marxisme. Zo is Che bij het begin van de Cubaanse revolutie de enige Marxist onder de revolutionairen. Een van de meest belangrijke kenmerken van Che’s Marxisme is dat hij openstaat voor andere ideeën. De ideeën van Karl Marx hadden een grote invloed op Che.

Het Socialisme

Het woord socialisme is afgeleid van het Latijnse woord socialis, dat ‘gemeenschappelijk’ betekent. Het socialisme staat vooral tegen het kapitalisme en het liberalisme. Het socialisme streeft ernaar het kapitalisme te vervangen door een rechtvaardiger stelsel. In een socialistische maatschappij zouden de mensen niet met elkaar concurreren maar met elkaar samenwerken. Ze zouden gezamenlijk beslissen over de productie. De opbrengst zou rechtvaardiger over alle mensen worden verdeeld. De productiemiddelen zoals grond, grondstoffen, fabrieken en machines zouden niet meer eigendom van particulieren zijn, maar van de gemeenschap.

Che wilde goede sociale voorzieningen en een goede verdeling van inkomens
Hij wilde dat er geen verschil was tussen arm en rijk, iets waar hij vanaf kleins af aan al mee zat.

Waarom hij geen anarchist en communist was

Het woord anarchie komt uit het Grieks en wel van het woord “anarkhia”, wat “zonder leiding” betekent. Het “niet heersen” houdt bijvoorbeeld in, dat een staat moet worden afgeschaft om vrijheid te creëren, hetzelfde geldt voor de vrije markt. In een vrije markt is iedereen geoorloofd om anderen uit te buiten, wat eigenlijk een soort heersen is. Juist waar het anarchisme zo tegen is. Che vond dat een revolutie nooit tot een goed einde kon komen zonder een goede organisatie. Als er goede leiding was kon er ook geen goede organisatie zijn met als gevolg dat een revolutie gedoemd was te mislukken. Hij vond dat er iemand nodig is die de leiding van de revolutie op zich neemt en stuurt.

Het woord Communisme komt van het Latijn. De Latijnse woorden communis en communio betekenen gemeenschappelijk of gemeenschap. Dus eigenlijk zegt de naam dat het communisme voor iedereen gelijk is. De ideeën van het communisme komen wel voor een groot deel van het marxisme maar Che zelf was geen communist. Che Guevara was een marxistisch revolutionair. Veel mensen denken ook dat hij een communist is. Dit is volgens ons onjuist omdat Che het niet eens was met bepaalde delen van het communisme, namelijk het communisme lost wel de economische problemen op maar beperkt wel de vrijheid van de mensen. Bij het communisme komt de leider namelijk aan de macht door een staatsgreep. Ook zei Che over zichzelf dat hij geen communist was.

Che Guevara’s idealen in de praktijk

In de jaren na de revolutie is Che de president van de nationale bank in Cuba, wat als belangrijke taak met zich meebrengt dat hij ervoor moet zorgen dat er geld het land binnenkomt. Che was aangewezen op de hulp van andere socialistische landen omdat de Cubaanse revolutie in 1959 door Fidel Castro ook socialistisch was. Dit moest wel omdat het kapitalistische Amerika, al zijn bondgenoten had verzocht om geen zaken met Cuba meer te doen. Che vond dit zelf niet erg omdat hij het toch beter vond om met socialistische landen te handelen. Che vraagt aan verschillende landen om steun en krijgt deze ook van de Sovjet-Unie. Er wordt afgesproken dat de Sovjet Unie voortaan een groot deel van de Cubaanse suiker zal opkopen tegen een prijs die hoger ligt dan de marktprijs, in ruil daarvoor zal Cuba de ruwe olie van de Sovjets zuiveren.

Che reist verder naar China, waar Mao op dat moment de baas is. Che is erg onder de indruk van de filosofie van Mao. Dit wordt in Rusland niet erg gewaardeerd omdat Rusland niet zo’n goede relatie met Cuba had. Ook was Che het met bepaalde dingen niet eens. Che vond namelijk dat het communisme de economische problemen oplost maar de vrijheid van de mensen beperkt.

Che vond verder dat de Sovjet-Unie de Cubanen niet serieus namen. De beloofde steun komt langzaam of zelfs helemaal niet op gang. Het hoogtepunt was wel wanneer Cuba door de Sovjet-Unie gebruikt wordt tijdens de Koude Oorlog als ondergrond voor een diplomatieke strijd die bijna uitmondt in een nieuwe wereldoorlog, Tijdens de Cuba crisis

Che wordt op een gegeven moment te lastig voor Fidel, omdat hij de Sovjet-Unie liever te vriend wil houden terwijl Che steeds minder respect kon opbrengen voor de onderdanige en afhankelijke opstelling van Fidel Castro. Daarom zet Fidel Castro Che Guevara onder druk om te werken aan een uitbreiding van de revolutie. Ze spreken met elkaar af dat Che Guevara de rebellen in Kongo zal gaan steunen. Dat wordt geen succes en Che komt al snel weer terug in Cuba. Castro kan het niet maken om Che weer een aanstelling binnen zijn regering te geven na de mislukte campagne van Che in Kongo. Daarom stuurt hij Che naar Bolivia. Dat betekende het einde van Che Guevara.

Uiteindelijk zijn Che’s politieke idealen zijn dood geweest. Degene waarop hij vertrouwde keerde hun rug naar hem toe. Uiteindelijk stond hij er alleen voor.

4 Che Guevara’rol tijdens Cubaanse revolutie - Cuba crisis.

Voorgeschiedenis

Gerardo Machado werd door een opstand van het leger Batista van de troon gestoten. Grau San Martin werd tot president benoemd door Batista maar na een tijdje wierp Batista Graus regime zelf omver. Batista regeerde toen als dictator. Batista toen de verkiezingen aankwam linkser en hij stelde hervormingen die gunstig uit zouden komen voor de vakbonden en de legalisering van de Communistische Partij wanneer het volk hem zou kiezen. Het volk wilde dat en Batista werd president. Hij had zijn beloftes niet waargemaakt, waardoor Batista een zware nederlaag leed en Grau weer president werd. Na verloop van tijd droeg Grau het presidentschap over op Prio Soccarras, die later werd afgezet door een staatsgreep onder leiding van Batista. Batista benoemde zichzelf tot president en bleef zijn regime trouw. Nadat Batista zich tot president had benoemd, klaagde Castro hem aan omdat Batista niet democratisch verkozen was. Castro’s aanklacht werd afgewezen en toen dacht Castro voor het eerst aan een revolutie met als doel de dictatuur van Batista omver te werpen.

Cubaanse revolutie - Cuba crisis

Che en Castro gaan met een door hen geselecteerd leger op reis naar Cuba. Ze wilde het regime van Batista omverwerpen en een revolutie tot stand brengen. Batista was een dictatuur die er alles aan deed om aan de macht te blijven en hij werd gesteund door de VS. Het leger verborg zich in de bergen en daar maakten ze de plannen. Velen mensen sloten zich bij de oorlog aan als soldaat van de Cubaanse revolutie. Castro wees Che de hoogste rang in het leger toe. Daaraan kan je al zien dat hij een grote rol had tijdens de Cubaanse revolutie. Hij en zijn handlangers gaan de bevolking informeren via de radio en pamfletten en geven les aan de jonge boeren en stedelingen die hier op afkomen. Ze gaan zich steeds meer afzetten tegen de VS en ze gaan streven naar een klassenloze maatschappij. Batista’s vochten tegen de guerrilla en proberen hen uit te roeien. De guerrilla komen met een grote tegenaanval en die winnen ze. Castro laat Che processen leiden tegen Batista’s folteraars, ze worden allemaal ter dood gebracht. Che groeit uit tot het symbool van de revolutie, het volk gaat hem zien als een god. Hij wil een totale revolutie die de mens ingrijpend verandert en vindt dat men tevreden moet zijn met de revolutie. Che streeft nog steeds naar een sociale revolutie en alles gaat steeds meer een beetje communistisch worden. Castro stelt Che aan als hoofd van de landbouw hervorming. Ook gaat hij een bank leiden. Het opzetten van de agrarische hervorming is het belangrijkst.

De communistische USSR legt in 1960 contact met Cuba over wapenhandel en samenwerking. De VS koopt geen suiker meer van Cuba, dit is een ramp want suikerhandel is de basis van de Cubaanse economie. Als tegenactie nationaliseren Castro en Che alle Amerikaanse bedrijven in Cuba. Daarna volgt een breuk met de VS. Ze stellen een verbod op alle export naar Cuba. Hiermee is de kapitalistische structuur van de Cubaanse regering vernietigd, er heerst nu een communistisch regime.

De rijke Cubanen zijn gevlucht naar Florida. Amerika probeerde Castro’s
Regering uit te schakelen. Ze gingen de jongeren trainen op het aanvallen van Cuba. De CIA-leden deden dat met een landing in de varkensbaai op de zuidelijke kust van Cuba. Ze gingen de strijd aan met Castro’s troepen en de hulp van de VS inroepen zodra ze op Cuba kwamen. De revolutionaire vochten hevig tegen de CIA-leden. De CIA dachten dat de Cubanen geen schijn van kans maakten tegen hen goed getrainde leger, dat militair training had gekregen op basissen in de VS, in Guatemala en in Puerto Rico. Maar door de goed getrainde volkmilitie dankzij Castro hadden ze het gevecht gewonnen. De CIA-leden waren goed gewapend en ze lieten geen enkele Cubaan levend, waardoor er 176 onschuldige Cubanen stierven.

Castro begon zich zorgen te maken en was bang voor een tweede invasie. Castro besloot vriendschap te sluiten met Chroetsjov en er kwam een verdrag tussen
Cuba en Rusland. Chroetsjov besloot een rakettenschild te plaatsen op Cuba. De Amerikaanse spionagevliegtuigen hadden foto’s gemaakt van de lanceerplaatsen. Kennedy besprak met zijn adviseurs wat hun volgende stap zal zijn. Kennedy kwam tot het besluit tot een zeeblokkade van Cuba, om verdere invoering van raketten te verhinderen. Ondertussen was er nog een andere probleem aan de orde.

Amerika had beloofd West-Berlijn te beschermen, maar Chroestjov dreigde met een
Aanval op West-Berlijn. Enkele dagen werd een hoorzitting gehouden tussen de adviseurs van beide partijen. De hoorzitting had ook niet veel nut, want al snel werd een Amerikaanse verkenning-vlucht boven Cuba neergeschoten. Kennedy besloot niet tot een gewapend conflict te komen, want dat zou het alleen maar erger maken. Kennedy ontving een boodschap van Chroestjov waarin stond dat hij bereid was de raketten weg te halen, als Amerika Cuba niet zal binnenvallen. Niet veel later kreeg Kennedy een tweede boodschap waarin stond dat de raketten zouden worden weggehaald als Amerika haar raketten in Turkije zou ontmantelen. Een van de twee boodschappen was een vervalsing. Na lang overleg besloot Kennedy op het eerste aanbod in te gaan. De Sovjetschepen die op weg waren naar Cuba keerden terug naar Rusland. De zeeblokkade werd onmiddellijk ingetrokken. Che wordt minister van industrie. Zijn plannen zijn: het land ontwikkelen, ideeën omvormen, en Cuba uiteindelijk socialistisch maken. Che heeft moeite met het leiden van de veranderingen. De USSR wilt weer met Cuba handel drijven in suiker
De suikersector wordt onder Che’s toezicht uitgehaald. Castro stuurt Che de wereld rond om zoveel mogelijk landen kennis te laten maken met de Cubaanse revolutie. Che reist de wereld rond, hij ontmoet Chroestjov, Mao en andere leiders, en spreekt de VN toe. In 1965 stopt zijn reis in Algiers, zijn speech daar wordt beroemd. Daarna keert hij terug naar Cuba.

De positieve kant van Che Guevara door de ogen van het Cubaanse volk.

Het Cubaanse volk zag hem als een held die hen bevrijdde. Zij steunden hem tijdens de revolutie en een groot deel vocht zelfs mee. De bevolking voelde zich onderdrukt door het regime van Batista en zag Che als iemand die hun ideeën verwerkelijkte. Er komt een nieuw beleid met landhervormingen, salarisverhogingen, betere sociale voorzieningen, industrialisatie en politieke en economische onafhankelijkheid. Het eerste doel was de tegenstelling tussen grootgrondbezit en het kleinbedrijf te stoppen. De grond die vaak in handen was van Amerikaanse ondernemingen en Cubaanse grootgrondbezitters werden zonder schadevergoedingen eigendom van de Cubaanse staat en werden in een aantal gevallen privé-eigendom van kleine boeren. Hierdoor zagen de arme Cubanen hun inkomsten flink stijgen.

De negatieve kant van Che Guevara door de ogen van de VS.

Het VS-imperialisme maakten zich zorgen, ze waren bang dat Che’s troepen de Batista zou omverwerpen. De VS steunt namelijk de Batista, ook met wapens. Als minister leefde Che luxueus, maar ruïneerde de centrale bank en zo begon de Cubaanse armoede. Hij duldde geen tegenspraak en was koud en onverdraagzaam, en bekende: \'ik kan geen vriend zijn met iemand die mijn ideeën niet deelt\'. In de ogen van de VS wilde hij van Cuba het liefst een dictatuur maken. Che hoorde thuis in het rijtje van Stalin, Mao en Hitler. Che was voor hen het symbool van onderdrukking, geweld en dictatuur. Ze wilde hem het liefst uit de weg ruimen.

Che’s rol tijdens Cubaanse revolutie - Cuba crisis.

Che’s rol was dat hij Castro hielp met het voorbereiden van de aanvallen op Cuba. Che kreeg de hoogste rang in het leger toe, hij moest de guerrilla troepen leiden. Hij ging processen leiden tegen de Batista’s folteraars. Hij werd minister van de industrie. Toen Castro de privé-handel afschafte wat het rampzalig, alle handelszaken werden genationaliseerd, waardoor veel mensen werk moesten doen waar ze niet voor opgeleid waren en dit was een chaos. En dat was een idee van Che, hij dacht zo de fabrieken draaiende te houden.

5 Che Guevara’s rol in andere landen

Che Guevara’s rol in andere landen was aan de ene kant groot, maar aan de andere kant viel dit ook tegen. Che plande wel allerlei missies om zijn idealen te verspreiden en het kapitalisme en het imperialisme te verdrijven, maar allen liepen uit tot een ramp, in tegenstelling tot de revolutie in Cuba. Che had wel een grote impact op de jonge Cubanen. Velen arriveerden om hem te kunnen zien en zonden hem smekende brieven om mee te mogen vechten in Nicaragua, Guatemala, de Dominicaanse Republiek, Venezuela en andere landen. Che was betrokken in het assisteren van groepen van Guatemala, Peru, Venezuela en Nicaragua. Guevara stuurde groepen op missies naar andere landen, om zijn idealen te verspreiden.

Che was in de jaren ’60 van plan om de revolutie te ontwikkelen door toepassing van zijn guerrilla methoden door het Zuid-Amerikaanse continent heen. In het bijzonder hoopte hij voor een revolutionaire opstand in zijn vaderland Argentinië. In Argentinië was er een guerrillaoperatie begonnen tijdens 1962 door de Ejército Guerrillero de Pueblo, oftewel de Guerrillaleger van het volk. Met zijn stedelijke bevolking was Argentinië het minst geschrikte land om een guerrilla oorlog te ontketenen. Het liep ook uit op een ramp, de groep werd afgeslacht. Dit had een groot effect op Che.

Kongo

Deze nederlaag had als gevolg dat Che besloot om zelf weer een missie te doen. Zijn missie zou Kongo worden. Vanaf het omverwerpen van Lumumba’s regering en zijn moord was Kongo het centrum van imperialistische conflicten. In februari komt hij in Dar El Salaam, een plaats in Tanzania samen met verschillende Afrikaanse revolutionaire leiders die aan Cuba om wapens, training en financiering vragen. Che ontmoet er ook Laurent Kabila en zijn staf. Zij zijn het erover eens dat de voornaamste vijand van Afrika het Noord-Amerikaanse imperialisme is.

Toen Che in Kongo aankwam bleek vanaf het begin aan al dat het slecht georganiseerd was. Hij belande op 24 april in Kibamba, een plaats in Kongo. Dit was de eerste en ook de enige plek waarvan de Cubanen konden beginnen. De 120 mannen die in Cuba waren opgeleid in 1965 kwamen geleidelijk aan in Kongo. Kigoma was een soort verzamelplaats voor de Kongolese bevrijdingsleiders. Che slaagt erin om contact te leggen met een eerste groep guerrillero’s. Hij legt hen uit dat hij gekomen is om guerrillaopleiding te geven. Hij wilde aan hun zijde vechten in de operaties die zij beslisten.

Che start een krijgsschool die de naam \"La Base\" krijgt. De groep was ongemotiveerd, onopgeleid en ongedisciplineerd, die geen idee hadden hoe ze met hun wapens om moesten gaan. Ze lummelden het liefst een beetje rond dronken veel sterke drank en ze hadden een hekel aan werken. Ze waren dus niet bereid om met zware wapens rond te zeulen of om voor loopgraven te zorgen. De Kongolezen gehoorzaamden nauwelijks aan hun bevelhebbers en ze namen zeker geen orders aan van Cubanen, dus ook niet van Che Guevara. Later blijkt de situatie zo verward dat steeds meer guerrillero’s de strijd verlaten. In juli bevond Che zich in Kibamba waar hij samen met de andere rebellen die toch alleen naar Kabila luisterden en wachtten op Kabila. Maar kabila kwam helemaal niet, het leek alsof hij Che alleen het vuile werk liet opknappen. Che’s grootste frustratie was nog wel dat de Kongolezen nooit letterlijk tot strijd kwamen. Samen met de Kongolezen wordt beslist dat de Cubanen zich zullen terugtrekken. Hierna vielen de regeringstroepen hen aan waardoor Che onderdak vond in de Cubaanse ambassade in Tanzania.

De missie in Kongo had 7 maanden geduurd, tijdens deze missie hadden de Cubanen deelgenomen aan meer dan 50 acties. Maar Che kwam met lege handen terug. Zijn geplande revolutie in Kongo was totaal mislukt door slechte organisatie en de mentaliteit van de Kongolezen.

Che’s rol in Kongo

Zijn rol leek in het begin groot, hij was een guerrillaleider en had de leiding tijdens de missie in Kongo. Maar Che kon geen gezag uitvoeren over de Kongolezen. Deze luisterden geeneens naar Che omdat hij van Cubaanse afkomst was. De voorbereiding was ook slecht georganiseerd. Achteraf werd hij meer gebruikt om het vuile werk op te knappen, hij werd alleen gebruikt om Lumbumba’s regering omver te werpen, dat hem dus niet gelukt was.

Bolivia

In 1966 reist Che Guevara naar Havana, de hoofdstad van Cuba, waar hij een nieuwe missie naar Bolivia voorbereidt in overleg met Fidel Castro. Bolivia bood vele voordelen: het was centraal gelegen en grensde aan 5 andere grote landen. Hij wilde in Bolivia een revolutionaire opstand door de guerrilla campagne. Hij hoopte van daar uit een aanwakkering van de revoluties in de omliggende landen.

In november komt Che met z’n 17en aan in Bolivia aan. Het eerst wat Che doet als hij in Bolivia aankomt is steun vragen aan de communistische partij. Monje, de secretaris-generaal van de Boliviaanse KP wilde niet dat Che de leiding kreeg van deze revolutie en wilde de guerrilla op geen enkele manier steunen.

Begin 1967 legde Che contacten met Moises Guevara, een mijnwerker en onafhankelijk politiek leider, die trouwens geen familie is van Che. Deze startte het rekruteren van mannen zonder hen goed te kennen en door hen te overtuigen met leugens. Hij duurde ook niet lang voor deze mannen deserteerden en alles aan het leger vertelden wat ze wisten over Che’s guerrilla. Deze deserteurs waren meestal jonge linkse Bolivianen die zich in hun fantasie de vrijheidsstrijd heel anders hadden voorgesteld dan de werkelijkheid was. Ze dachten dat ze alleen een beetje op een hun hangmat mochten liggen en af en toe een politiepost moesten overvallen. In het echt was dat natuurlijk heel anders. Che lanceerde zijn kruistocht in 1 van de meest geïsoleerde delen van Bolivia, in het zuidoosten van het land, 250 km zuid van Santa Cruz. Zijn guerrillatroepen werden het Nationaal Bevrijdingsleger genoemd (ELN). Op het hoogtepunt telde zijn troepen 29 Bolivianen en 16 Cubanen en 3 Peruanen. Later trokken er 2 zich terug uit de guerrilla. Che splitst zijn mensen op in 2 groepen. Één groep word kort daarna gedood. Ook de 2 die zich hadden teruggetrokken werden opgepakt. Deze gingen samen met het leger werken en maakte schetsen van alle guerrillero’s die zo goed waren dat iedereen Che’s mannen herkende.

Che’s mannen trokken van huis naar huis om bewoners te verzamelen. Maar niemand wilde hen steunen. Het gebied waar Che begon was één van de minst bevolkte en er hadden al landhervormingen plaatsgevonden. Hierdoor waren de boeren minder bereid om gewapend de strijd te voeren en het guerrillaleger te steunen. Het is een vicieuze cirkel omdat Che alleen de boeren kan overhalen als hij meer acties voert in een bevolkt gebied, maar daarvoor hebben ze meer manschappen nodig.

In de daaropvolgende maanden krijgen Che en zijn mannen steeds meer af te rekenen met communicatieproblemen met La Paz en Cuba waardoor ze uiteindelijk compleet geïsoleerd moeten opereren. Ze leden veel nederlagen. Ook Che\'s gezondheid begon te verminderen en hij was verplicht van op een paard te rijden, niet in staat te lopen om zijn astma-aanvallen.

Er kwam geen steun uit Cuba en de communicaties met het ELN braken af. Intussen voeren de VS steeds meer wapens en adviseurs aan het Boliviaanse leger
In samenwerking met de CIA kon het Boliviaanse leger Che’s troepen opsporen. De CIA investeerde enorm veel energie en mankracht om Che te vinden. Hij was op dat moment de meest gezochte man in Latijns’Amerika. Het Boliviaanse leger hadden de Churo-kloof omsingelt. Daar lagen de Boliviaanse soldaten op Guevara te wachten. Met de schetsen die ze hadden konden ze zien dat het Che Guevara was.

Che’s rol in Bolivia

Ook zijn rol in Bolivia was in het begin groot, hij had een hele revolutie georganiseerd. Maar eenmaal in Bolivia aangekomen kreeg hij geen steun van de lokale bevolking. Zijn troepen raakten steeds meer geïsoleerd. Hij werd in de steek gelaten door onder andere Cuba, maar ook Rusland redde hem niet van zijn ondergang. In Bolivia had Che geen grote rol gespeeld. Het was een wel groots idee om een revolutie in Bolivia te beginnen en zo andere revoluties aan te wakkeren in de omliggende landen maar door de slechte voorbereiding en vooral de tegenslagen liep deze expeditie uit op een ramp. Het werd een hopeloze strijd omdat Amerika erop gefocust was om Che op te pakken en er steeds meer aan deed om dit te verwerkelijken. Che was er wel een revolutionaire leider, maar een leider is niets zonder volgelingen. De boeren wilde zijn guerrillagroep niet steunen en daardoor hadden ze te weinig mankracht om de revolutie in Bolivia ooit te winnen.

De positieve kant van Che Guevara door de ogen van het volk of andere revolutionairen

In Kongo wilde ze wel graag een revolutie, het volk was ook bereid om ervoor te vechten maar ze luisterden niet naar Che omdat hij een Cubaan was. Hij werd meer gebruikt om het vuile werk op te knappen. De revolutionair Kabila had een loze belofte gedaan om samen te gaan werken met Che, hij was degene waarnaar de Kongolezen luisterden. Maar Kabila kwam niet opdagen en liet Che in de steek. In Bolivia vond het volk het onzin om een revolutie te beginnen omdat er al landhervormingen hadden plaatsgevonden. Ze waren hierdoor niet bereid om mee te vechten. Het gebied in Bolivia die Che had uitgekozen om zijn expeditie te lanceren was één van de minst bevolkte met geen traditie van strijd onder de lokale boeren. Hierdoor faalde Che’s expeditie om lokale steun te krijgen. Dit kwam ook doordat de boeren niet bereid waren om zich gewapend te verzetten omdat er al een landhervorming had plaatsgevonden.

De negatieve kant van Che Guevara door de ogen van de VS

De VS wilde hem nog steeds uit te weg ruimen en ze waren ook bang op verdere revoluties in andere delen van de wereld. De VS was bang dat Che succesvolle revoluties begon waardoor de omliggende landen ook socialistisch werden. Zij waren bang dat de idealen van Che zich verspreidde, wat een gevaar voor het kapitalisme kon betekenen. Che Guevara’s ideeën waren inderdaad groots, maar er kwam niets van terecht. Voor Amerika was dat natuurlijk positief. Verder was het positief voor de VS is dat ze in Bolivia Che te pakken kunnen krijgen waardoor ze hem eindelijk kunnen doden. Een negatief aspect is wel dat ze hierdoor in een slecht daglicht kwamen, omdat er een hele mediahype kwam om het incident. Che’s dagboek werd gratis uitgedeeld in Cuba en deze had een enorme invloed in Latijns’Amerika, de VS en Europa. De inhoud van Che’s Boliviaanse dagboek veroorzaakt een internationaal schandaal over de manier waarop Bolivia en de VS krijgsgevangen behandelen.

6 De mythe rond Che Guevara

Er zijn veel verklaringen waardoor Che Guevara een mythe is geworden. Che Guevara was een man die altijd zijn idealen nastreefde, hoe de omstandigheden ook waren. Hij wilde er zelfs voor sterven, dit houdt in dat het een moedig was. Zijn einde was ook één groot mysterie, eerst wist men niet zeker of hij nog leefde, later bleek hij dood te zijn maar was zijn lijk nog jarenlang spoorloos. Zo’n mysterie wekte natuurlijk veel belangstelling op. Doordat hij op een schandalige manier om het leven was gekomen kregen veel mensen belangstelling voor hem.

In Nederland is hij populair doordat hij leefde en sterfte in een tijd waarin er hele linkse ideeën ontstaan bij de jongeren. Deze ideeën sloten erg aan op de manier hoe Che Guevara dacht.

Zijn foto

Zijn eenvoudige uitstraling heeft een grote rol gespeeld. Zijn wereldberoemde foto/portret kent iedereen wel, ook al weet men soms niet precies wie hij was en waar hij voor stond. De meeste mensen vinden hem gewoon ‘cool’.

De foto van Che vormt ook een mooi symbool om je mee te identificeren. Een mooie man met een strakke blik in de ogen en een modieus kapsel waarvan iedereen wist dat hij heel links was. Er is waarschijnlijk vanaf de jaren ‘60 behoefte aan zo’n symbool waarmee men zich kon identificeren. Er was zelfs een drama om die bekende foto. De Cubaanse fotograaf Korda, die de bekende foto gemaakt heeft, spande een rechtzaak tegen een wodkafabrikant die Che’s foto gebruikte om zijn product te promoten. Korda vond dit niet kunnen dat de foto van Che gebruikt werd voor commerciële doeleinden. Korda won de rechtzaak en kreeg hij de rechten voor die foto. Korda wilde, zoals vele anderen, dat zijn foto overal ter wereld een icoon voor de revolutie blijft. Momenteel draait de film \'The Motorcycle Diaries\' in de bioscoop. Daarin wordt een romantisch beeld opgehangen van een deel uit Che’s jeugd.

7 Conclusie

In deze conclusie geven wij antwoord op onze hoofdvraag: “Wat was de politieke invloed van Che Guevara in Cuba en in de rest van de wereld” Che’s invloed in Cuba was erg groot. Che hielp Castro met het voorbereiden van de aanvallen op Cuba. Hij had de hoogste rang in het leger en moest guerrilla troepen leiden. Hij was ook de minister van de industrie. Zijn invloed in Kongo en Bolivia was daarentegen niet erg groot. Che was daar nog steeds een guerrillaleider maar hij kon geen gezag uitvoeren over zijn troepen omdat deze een slechte instelling hadden en niet naar hem luisterden. De voorbereidingen van de geprobeerde revoluties waren slecht georganiseerd. In Bolivia kreeg Che geen steun van de politieke partij. Hij werd meer in de steek gelaten. Zelfs door Fidel Castro. Het werd een hopeloze strijd en het was bijna vanzelfsprekend dat dit zijn einde moest betekenen.

Che’s rol tijdens de Cubaanse revolutie en Cuba crisis was dat hij Castro hielp met het voorbereiden van de aanvallen op Cuba. Che had een hoge rang in het leger, hij moest de guerrilla troepen leiden. Hij ging processen leiden tegen de Batista’s folteraars. Hij werd minister van de industrie.

Onze mening

Wij hadden verwacht dat Che Guevara’s politieke invloed erg groot zou zijn. Dit valt ons echter tegen, omdat wij erachter zijn gekomen dat zijn politieke invloed geeneens zo heel groot was. Zijn rol en de mythe rond om hem is een stuk groter dan wat hij zelf daadwerkelijk heeft gedaan. In Cuba heeft hij inderdaad veel betekend, hij was daar revolutionair leider en minister president van de industrie. In de rest van de wereld was zijn rol veel kleiner. In Kongo en Bolivia werd veel gevochten, maar weinig gewonnen. Che kreeg het niet voor elkaar om daar revoluties aan te wakkeren. Hij kon zijn idealen niet verspreiden zoals hij het zelf had gewild. Ook zijn we erachter gekomen dat Che helemaal niet zo’n goed voorbeeld is omdat hij in veel bronnen wordt vergeleken met Hitler, Stalin en zelfs Bin Laden. Hieruit kunnen wij concluderen dat Che een grote politieke invloed had in Cuba maar niet in de rest van de wereld.

8 Bronvermelding

Boeken/ tijdschriften:

Bron 1: Auteur: onbekend Titel: Het Marxisme voor een open dialoog tussen kerken en marxisme
Uitgeverij: boekencentrum B.V. ’s-Gravenhage, 1978

Bron 2: Auteur: J. Knigge Titel: marxisme in meervoud
Uitgeverij: De Vuurbaak Bv, Groningen, 1980

Bron 3: Auteur: Rudie van Meurs Titel: Documentaire map Landen, Cuba
Uitgeverij: SDU uitgeverij, Novib, Koninklijk Instituut voor de Tropen, 1990

Bron 4: Auteur: Emily Hatchwell en Simon Calder Titel: Cuba, landenreeks
Uitgeverij: Koninklijk Instituut voor de Tropen, Amsterdam/ Novib, ’s Gravenhage, 1998
Uit het Engels vertaald door: Paul van den Boorn

Bron 5: Auteur: Drs. Maarten Brinkman Titel: Socialisme
Stichting Burgerschapskunde, Nederlands Centrum voor Politieke Vorming, Leiden, 1989

Bron 6: Auteurs: Hans Ramaer, Anton constandse, Thom Holterman, Simon Radius Tijdschrift: De As, anarcho-socialisties tijdschrift
Stichting Pamflet, zesde jaargang, nr. 35 – sept./okt. 1978

Bron 7: Auteurs: Wim van Dooren, Arnold Cornelis, Frans Boenders, Harry Perridon, Simon Radius, Thom Holterman tijdschrift: De As, anarcho-socialisties tijdschrift, anarchisme en wetenschap
Stichting Pamflet, zevende jaargang, nr. 37 – jan./feb. 1979

Bron 8: Auteurs:Anton Constandse, Thom Holterman, Simon Radius, Wim de Lobel, Hans Ramaer, Thom Holterman, Boudewijn Chorus Titel: De As, anarcho-socialisties tijdschrift, anarchisme
Uitgeverij: Stichting Pamflet, vierde jaargang, nr. 24 – nov./dec. 1976

Bron 9: Auteur: Anton Constandse Titel: grondslagen van het anarchisme
Uitgeverij: Pamflet, groningen, 1976

Bron 10: Auteur: Jean Cormier Titel: Che Guevara, een biografie Uitgeverij: De Geus

Bron 11: Auteur: David Kunzle Titel: Che Guevara, icon, Myth en message Uitgeverij: Los Angelas

Bron 12: Encyclopedie

Internetsites

http://come.to/elchevive
www.lsp-mas.be/marxisme/che.html