Griekse vrouwen in de Oudheid

De vrouw thuis Een eerbare vrouw mocht bij drie gelegenheden uit het huis: - om deel te nemen aan een feest - om inkopen te doen - om haar religieuze plichten te vervullen

Een Griekse burger had allerlei rechten, hij mocht stemmen, hij kon ambtenaar worden, hij mocht naar openbare plechtigheden en vermakelijkheden en hij was volkomen handelingsbekwaam. De burgerrechten kwamen maar aan een kleine groep mensen toe, want vreemdelingen, slaven en vrouwen hadden niks in te brengen. De gehuwde vrouw was handelingsonbekwaam, dat wil zeggen dat ze geen enkele handeling kon verrichten, die wettelijke gevolgen had. Haar echtgenoot nam alles voor haar waar.

De vrouw in huis De vrouwenvertrekken lagen gescheiden van die van de mannen. De vrouwen hdden geen toegang tot de badgelegenheid. Het schijnt dat een man die zich waste in hetzelfde bad als de vrouwen zich blootstelde aan voorbijgaande, maar pijnlijke kwalen. Daarom waren er voor vrouwen verplaatsbare badkuipen, die ze konden gebruiken in hun eigen vertrekken. De vrouwen woonden dus apart. Zij aten ook afzonderlijk in hun kamers: niet bij de maaltijden van de mannen en ook niet bij die van gasten. Maar sommige (welgestelde) vrouwen leidden geen kluizenaarsbestaan. Als de mannen klaar waren met het eten en feesten voegden ze zich bij hen. Meestal namen de vrouwen dan de leiding van het gezelschap en voerden de boventoon in gesprekken. De dames ontvingen en brachten bezoeken. Al de heldinnen van het epos en zelfs de koninginnen waren huisvrouwen. Zij spinden, weefden en borduurden zelf. Ze hielden het oog op het maken en het verstellen van de kleding van familieleden en zorgden voor een goede ontvangst van de gasten. Met de keuken hadden zij weinig te maken. Het bereiden van vlees was een mannenzaak, zelfs bij de vooraanstaande heren. Het vrouwelijk personeel hield zich alleen maar bezig met het klaarmaken van meelspijzen, brood en diverse soorten pap.

Kleding van de vrouw Het leven van de vrouwen was wel verschillend in de verschillende klassen. De juwelenschat van een welgestelde vrouw was vaak groot. De dagelijkse kleding bestond uit een rechte tunica, de chiton, die korter of langer was naar de leeftijd en welstand van de vrouw. Een chiton werd ook door mannen gedragen. Over de schouders wierp men vaak een doek van fijnere kwaliteit, de pharos, die om het middel met een gordel werd opgehouden. Het hoofd was omhuld met een sluier. De vrouwen droegen sandalen: leren zolen die met riempjes om de enkels werden vastgebonden. In het Homerisch Griekenland diende de kleding eerder om de vrouwelijke vormen aan het oog te ontrekken dan om ze beter te doen uitkomen.

De vrouw in het gezin In de tijd van Homerus en Hesodius kon de man er wel een of twee bijvrouwen op na houden, die hij had gekocht of buitgemaakt. Hij had slechts één gemalin, met wie hij was getrouwd. De gekochte vrouw was niet het bezit van haar man. Hij was haar heer: hij kon haar straffen, zelfs doden in het geval van overspel. De echtgenote had wel (vage) rechten. Zij bleef bijvoorbeeld onder bescherming van haar familie van vaderszijde staan.

Verloving, huwelijk, geboorte De rang van ‘wettige echtgenote’ (kouridie alochos) werd verkregen door vrij ingewikkelde ceremoniën. Volgens Hesodius moest een man omstreeks zijn dertigste trouwen en een vrouw moest ongeveer 16 jaar zijn. Als een vader had besloten zijn dochter uit te huwelijken dan kondigde hij dit publiekelijk aan, en nodigde hij mogelijke kandidaten uit om zich voor te stellen. Deze kwamen opwachting maken bij hun toekomstige schoonvader, die hen heel gastvrij ontving. Ook namen zij levensmiddelen mee voor de heer des huizes en geschenken voor hun toekomstige geloofde: gewaden, sluiers, sieraden. Hoe rijk de geschenken waren hing af van de maatschappelijke positie van de personen. Er ontstond tussen de vrijers vaak een wedijver: er werden redevoeringen gehouden, men zong, danste en daagde elkaar uit. Als de vader van het meisje zijn toekomstige schoonzoon had uitgekozen, bood deze zijn toekomstige schoonvader geschenken aan. Dat waren de hedna. De schoonvader gaf als tegenprestatie zijn dochter bij het huwelijk een bruidsschat mee, de meilia, die bij verstoting moesten worden teruggegeven. Deze uitwisseling van geschenken kan tot de opvatting leiden dat de man zijn vrouw kocht. De bruid werd plechtig overgebracht naar het huis van haar man. Daar is haar eerste en belangrijkste taak wettige kinderen ter wereld te brengen, bij voorkeur zonen. Griekse vrouwen bevielen thuis van hun kind. Er waren gewoonlijk drie buurvrouwen en één vroedvrouw bij de bevalling. De vroedvrouw kende de rituelen die nodig waren om de hulp van de geboorte godin in te roepen, maar kon niet veel doen als de bevalling zwaar was. Als de geboorte traag verliep, wikkelde de vroedvrouw het meisje in een laken en schudde haar op en neer. Waarschijnlijk stierf één op de vijf vrouwen tijdens het baren. Nadat er een baby geboren was, werd deze aan de vader getoond. Hij kon weigeren het kind te aanvaarden, speciaal wanneer het kindje niet welgeschapen was. Ook meisjesbaby’s werden vaak in de steek gelaten. ‘Als je een kind baart,’ schreef een soldaat aan zijn vrouw, ‘dan moet je het houden als het een jongen is. Als het een meisje is, doe het dan weg.’ Het verstoten kind werd op een verlaten plek neergelegd, dat wil zeggen gewijd aan de goden. Als het kind aanvaard werd, werd het door middel van verschillende ceremoniën opgenomen in de familiekring. Op de tiende dag na de geboorte van het kind was er een feest en een gastmaal en kreeg het kind zijn naam.

Religieuze leven De vrouwen namen natuurlijk deel aan het religieuze leven en aan de eredienst van de familie in de stad. In tal van heiligdommen, vooral van godinnen, bekleedden zij vooraanstaande ambten: bijvoorbeeld opperpriesteres. Vrouwen en meisjes bevrijdden zich in de Homerische tijd van de banden van het gezins- en sociale leven en gaven zich ongeveer om de twee of vier jaar over aan de razernij van een religieuze verdwazing. Dan deden zij rituele dansen en gaven zich over aan een goddelijke macht.

Religieuze leven De vrouwen namen natuurlijk deel aan het religieuze leven en aan de eredienst van de familie in de stad. In tal van heiligdommen, vooral van godinnen, bekleedden zij vooraanstaande ambten: bijvoorbeeld opperpriesteres. Vrouwen en meisjes bevrijdden zich in de Homerische tijd van de banden van het gezins- en sociale leven en gaven zich ongeveer om de twee of vier jaar over aan de razernij van een religieuze verdwazing. Dan deden zij rituele dansen en gaven zich over aan een goddelijke macht.

Conclusie: Ondanks de liefdevolle aandacht die Homerus aan ‘zijn vrouwen’ in zijn verhalen besteed, was de positie van de vrouw in het oude Griekenland te vergelijken met die van een slaaf. In tegenstelling tot een man kon zij niet gaan en staan waar ze maar wilde. Zij werd dus eigenlijk gediscrimineerd, alleen bepaalde godsdienstige plechtigheden waren uitsluitend aan de vrouw voorbehouden. De meeste Griekse bruiden waren bang. Een vrouw schreef: ‘We worden ons huis uitgegooid en verkocht, weg van onze huisgoden en onze ouders. We gaan naar het huis van mannen die misschien vreemdelingen zijn, en vreugdeloos en wreed. En als we eenmaal vastzitten aan onze echtgenoten, dan zijn we gedwongen hen te prijzen en te zeggen dat alles goed gaat.’ Een getrouwde vrouw was gedoemd haar leven te slijten in het vrouwenvertrek en in de keuken, zich bezig houdend met spinnen, weven en koken. Haar belangrijkste taak was het baren van een gaaf nakomelingschap voor haar echtgenoot. De filosoof Plato was erg gelukkig: ‘… allereerst omdat hij een mens was in plaats van een dier, ten tweede omdat hij een man was en geen vrouw, daarna omdat hij een Griek was en geen buitenlander…’ Hieruit kan opgemaakt worden dat veel vrouwen in het oude Griekenland ongelukkig moeten zijn geweest. Slechts weinig mannen vonden vrouwen belangrijk: ‘Het leven van een man is het leven van duizenden vrouwen waard,’ zei een vrouw in een door een man geschreven toneelstuk.