Griekse vrouwen in de Oudheid

Status Vrouwen in het oude Griekenland hadden geen politieke rechten en werden altijd gecontroleerd door hun man. Ze leefden vooral binnenshuis in de vrouwenvertrekken en waren afgesloten van de buitenwereld. Ze leefden in isolement. Soms gingen ze wel op bezoek bij de buren en ze gingen er wel eens uit voor bruiloften, begrafenissen en godsdienstige feesten. Vrouwen van armere afkomst moesten vaak ook nog voor boodschappen en water halen de deur uit. In rijkere huizen werd dat gedaan door de slavinnen. Dit isolement van vrouwen was per tijd verschillend. In Athene rond 500 tot 300 voor Christus was het het ergst, en rond 300 tot 30 voor Christus verbeterde de positie van vrouwen. Vrouwen werden geminacht en het werd hen verweten dat ze zich schuldig maakten aan drankzucht, bedriegerij en overspel. Uit teksten en afbeeldingen is alleen de kijk van de man op de vrouw bekend en er is niets bewaard gebleven over hoe vrouwen dachten en voelden. Een vrouw was er voor de man alleen om kinderen voort te brengen en het huis te bewaken. Dat waren ook de hoogste doelen in het leven van een vrouw. Zij werd gezien als beschermde en de man was dan haar beschermer.

Taken en werk De vrouw was zeg maar de manager van het huis. Zij regelde alles in het huishouden en ze gaf taken aan de slaven. Ze deed dingen als spinnen, weven en kleding wassen en haar belangrijkste taak was het opvoeden van de kinderen. Het koken, schoonmaken en water dragen was een taak voor de slavinnen, alleen in een arm huishouden deden de vrouwen dat zelf. Muziek was erg belangrijk in de oudheid. Er waren bijvoorbeeld koren die liederen ter verering van de goden zongen en die koordansen deden. Deze koren bestonden vaak uit vrouwen. Bij de feesten was dat dus een belangrijke taak van de vrouw. Ook bij de offergave hadden de vrouwen een eigen taak. Zij mochten de draagster zijn van de korf, een offermand met zaadkorrels erin, die in het vuur werden gegooid, de linten waarmee het offerdier getooid werd en het mes voor de slacht. Het feest van Adonis was een feest speciaal voor de vrouwen, alleen vrouwen mochten dit feest vieren. Men herdenkt hierbij de vroegtijdige dood van de mooi Adonis. Dat doen de vrouwen door vazen op het dak te zetten, wat de tuin van Adonis moest voorstellen. Ook rond de dood en de begrafenis spelen vrouwen een belangrijke rol. Ze hebben namelijk de zorg voor het dode lichaam van een pasgestorvene. Ook leiden ze het rituele rouwbeklag en zingen ze de klaagliederen. Een vrouw werkt dus over het algemeen niet buitenshuis. Er was alleen een functie wat zij wel kon doen. Ze kon priesteres worden. Priesteressen hadden dezelfde rechten en plichten als de priesters. Ze werden gekozen of aangewezen door het lot. Wel is het zo dat ze altijd werden gekozen dor mannelijke burgers. Het enige wat een priesteres niet mag doen, is het doden van het offer. Al heel jong kan een meisje priesteres worden. Een voorbeeld hiervan zijn de ‘parthenoi’. Dat waren jonge meisjes die als priesteres in dienst stonden van een god en zij waren de enige die op de Akropolis mochten weven.

Kleding en toilet Voor vrouwen was het een teken van schoonheid wanneer ze een hele blanke huid had. Ze deed er dan ook alles aan om dit voor elkaar te kregen. Zo had ze bijvoorbeeld middeltjes die haar huid bleker maakten en poederde ze haar huis met lichte poeder. Om dit goed te doen had ze een spiegel van zilver of brons. De kleding die vrouwen droegen waren in huis gemaakt en waren van wol of linnen. Twee voorbeelden van kledingstukken de chiton of tuniek en de himation of mantel. Er bestonden twee soorten tunieken. De eerste is de Dorische tuniek. Deze werd gedragen in Athene in de 6e eeuw voor Christus en was van wol. Soms was deze tuniek versierd met figuren. De tweede is de Ionische tuniek die van linnen gemaakt werd.

Het huwelijk en kinderen Het huwelijk in het oude Griekenland was een contract tussen twee families. Het was een formele overeenkomst tussen de schoonvader en de schoonzoon, waarbij de vrouw zelf niks in te brengen had. De dochter werd uitgeleend aan een ander huis en haar kinderen, die ze zou krijgen, zouden ook aan het andere huis toebehoren. Een meisje ging dus bij de bruiloft naar het huis van een vreemde waar ze volstrekt afhankelijk van zou zijn. Deze toch van haar eigen huis naar het huis van de bruidegom gebeurde in de nacht voor het huwelijk en leek op een soort processie. Bij deze tocht liep de moeder van de bruid mee, de vader, een aantal meisjes uit het dorp en altijd een kind die allebei zijn ouders nog had. Bij het huwelijk was het niet een gewoonte dat er een feestmaal bij was. De dag voor het huwelijk nam de vrouw uitgebreid een bad en maakte ze zich helemaal mooi en schoon. Het was erg moeilijk om vrijgezel te blijven. Wanneer een vrouw de enige erfgenaam in een gezin was moest ze trouwen met de naaste verwant van haar vader ook al was ze al getrouwd, zodat deze verwant het bezit kreeg. Het was mogelijk dat een meisje van veertien met een man van dertig trouwde. In het huwelijk was geen sprake van liefde en de man zocht dan ook vermaak bij prostituees en hetaeren. Hetaeren zijn danseressen die muziek maken en aan acrobatiek doen. De man en vrouw aten niet eens samen en hadden nooit gezelschap van elkaar. Een mijlpaal in het leven van de vrouw was de geboorte van haar eerste kind. Als dat kind een jongen was had ze haar bestemming bereikt en aan haar verplichtingen voldaan. Er was veel sterfte op het kraambed, wat onder andere kwam doordat er weinig kennis over geboorte en zwangerschap van moeder op dochter werd overgegeven. De kinderen in een huwelijk behoorden toe aan de man en ze bleven bij een scheiding altijd bij de vader. Wanneer de man er opdracht toe gaf mocht een kind te vondeling gelegd worden of was een abortus toegestaan. Het was voor een vrouw verboden in contact te komen met andere mannen, om zo overspel te voorkomen. Er bestonden in de oudheid twee soorten huwelijken. De eerste is het virilokale huwelijk. De vrouw is in dit huwelijk een bezit, zij hoort bij de bezittingen in het huis van de man. Hierbij gaat de vrouw dus ook in het huis van de man wonen, ook al komt ze uit een heel andere plaats. Een voorbeeld van zo’n huwelijk is het huwelijk van Odysseus en Penelope. Het andere huwelijk is het uxorilokale huwelijk. De vrouw is geen bezit, maar heeft de status ‘de getrouwde vrouw’. De vader van de vrouw ‘houdt de schoonzoon bij zich’. Dus in plaats van dat de vrouw naar het huis van de man gaat, is dat andersom. Het huwelijk wat de vader van Nausikaa graag had gewild tussen Nausikaa en Odysseus, is hier een goed voorbeeld van. Toch is het huwelijkssysteem altijd een schenking van de bruid met rijkdommen en altijd komt een van de twee naar het huis van de ander. De vrouwen hadden hierover nooit wat te zeggen.

De vrouw thuis Een eerbare vrouw mocht bij drie gelegenheden uit het huis: - om deel te nemen aan een feest - om inkopen te doen - om haar religieuze plichten te vervullen

Een Griekse burger had allerlei rechten, hij mocht stemmen, hij kon ambtenaar worden, hij mocht naar openbare plechtigheden en vermakelijkheden en hij was volkomen handelingsbekwaam. De burgerrechten kwamen maar aan een kleine groep mensen toe, want vreemdelingen, slaven en vrouwen hadden niks in te brengen. De gehuwde vrouw was handelingsonbekwaam, dat wil zeggen dat ze geen enkele handeling kon verrichten, die wettelijke gevolgen had. Haar echtgenoot nam alles voor haar waar.

De vrouw in huis De vrouwenvertrekken lagen gescheiden van die van de mannen. De vrouwen hdden geen toegang tot de badgelegenheid. Het schijnt dat een man die zich waste in hetzelfde bad als de vrouwen zich blootstelde aan voorbijgaande, maar pijnlijke kwalen. Daarom waren er voor vrouwen verplaatsbare badkuipen, die ze konden gebruiken in hun eigen vertrekken. De vrouwen woonden dus apart. Zij aten ook afzonderlijk in hun kamers: niet bij de maaltijden van de mannen en ook niet bij die van gasten. Maar sommige (welgestelde) vrouwen leidden geen kluizenaarsbestaan. Als de mannen klaar waren met het eten en feesten voegden ze zich bij hen. Meestal namen de vrouwen dan de leiding van het gezelschap en voerden de boventoon in gesprekken. De dames ontvingen en brachten bezoeken. Al de heldinnen van het epos en zelfs de koninginnen waren huisvrouwen. Zij spinden, weefden en borduurden zelf. Ze hielden het oog op het maken en het verstellen van de kleding van familieleden en zorgden voor een goede ontvangst van de gasten. Met de keuken hadden zij weinig te maken. Het bereiden van vlees was een mannenzaak, zelfs bij de vooraanstaande heren. Het vrouwelijk personeel hield zich alleen maar bezig met het klaarmaken van meelspijzen, brood en diverse soorten pap.

Kleding van de vrouw Het leven van de vrouwen was wel verschillend in de verschillende klassen. De juwelenschat van een welgestelde vrouw was vaak groot. De dagelijkse kleding bestond uit een rechte tunica, de chiton, die korter of langer was naar de leeftijd en welstand van de vrouw. Een chiton werd ook door mannen gedragen. Over de schouders wierp men vaak een doek van fijnere kwaliteit, de pharos, die om het middel met een gordel werd opgehouden. Het hoofd was omhuld met een sluier. De vrouwen droegen sandalen: leren zolen die met riempjes om de enkels werden vastgebonden. In het Homerisch Griekenland diende de kleding eerder om de vrouwelijke vormen aan het oog te ontrekken dan om ze beter te doen uitkomen.

De vrouw in het gezin In de tijd van Homerus en Hesodius kon de man er wel een of twee bijvrouwen op na houden, die hij had gekocht of buitgemaakt. Hij had slechts één gemalin, met wie hij was getrouwd. De gekochte vrouw was niet het bezit van haar man. Hij was haar heer: hij kon haar straffen, zelfs doden in het geval van overspel. De echtgenote had wel (vage) rechten. Zij bleef bijvoorbeeld onder bescherming van haar familie van vaderszijde staan.

Verloving, huwelijk, geboorte De rang van ‘wettige echtgenote’ (kouridie alochos) werd verkregen door vrij ingewikkelde ceremoniën. Volgens Hesodius moest een man omstreeks zijn dertigste trouwen en een vrouw moest ongeveer 16 jaar zijn. Als een vader had besloten zijn dochter uit te huwelijken dan kondigde hij dit publiekelijk aan, en nodigde hij mogelijke kandidaten uit om zich voor te stellen. Deze kwamen opwachting maken bij hun toekomstige schoonvader, die hen heel gastvrij ontving. Ook namen zij levensmiddelen mee voor de heer des huizes en geschenken voor hun toekomstige geloofde: gewaden, sluiers, sieraden. Hoe rijk de geschenken waren hing af van de maatschappelijke positie van de personen. Er ontstond tussen de vrijers vaak een wedijver: er werden redevoeringen gehouden, men zong, danste en daagde elkaar uit. Als de vader van het meisje zijn toekomstige schoonzoon had uitgekozen, bood deze zijn toekomstige schoonvader geschenken aan. Dat waren de hedna. De schoonvader gaf als tegenprestatie zijn dochter bij het huwelijk een bruidsschat mee, de meilia, die bij verstoting moesten worden teruggegeven. Deze uitwisseling van geschenken kan tot de opvatting leiden dat de man zijn vrouw kocht. De bruid werd plechtig overgebracht naar het huis van haar man. Daar is haar eerste en belangrijkste taak wettige kinderen ter wereld te brengen, bij voorkeur zonen. Griekse vrouwen bevielen thuis van hun kind. Er waren gewoonlijk drie buurvrouwen en één vroedvrouw bij de bevalling. De vroedvrouw kende de rituelen die nodig waren om de hulp van de geboorte godin in te roepen, maar kon niet veel doen als de bevalling zwaar was. Als de geboorte traag verliep, wikkelde de vroedvrouw het meisje in een laken en schudde haar op en neer. Waarschijnlijk stierf één op de vijf vrouwen tijdens het baren. Nadat er een baby geboren was, werd deze aan de vader getoond. Hij kon weigeren het kind te aanvaarden, speciaal wanneer het kindje niet welgeschapen was. Ook meisjesbaby’s werden vaak in de steek gelaten. ‘Als je een kind baart,’ schreef een soldaat aan zijn vrouw, ‘dan moet je het houden als het een jongen is. Als het een meisje is, doe het dan weg.’ Het verstoten kind werd op een verlaten plek neergelegd, dat wil zeggen gewijd aan de goden. Als het kind aanvaard werd, werd het door middel van verschillende ceremoniën opgenomen in de familiekring. Op de tiende dag na de geboorte van het kind was er een feest en een gastmaal en kreeg het kind zijn naam.

Religieuze leven De vrouwen namen natuurlijk deel aan het religieuze leven en aan de eredienst van de familie in de stad. In tal van heiligdommen, vooral van godinnen, bekleedden zij vooraanstaande ambten: bijvoorbeeld opperpriesteres. Vrouwen en meisjes bevrijdden zich in de Homerische tijd van de banden van het gezins- en sociale leven en gaven zich ongeveer om de twee of vier jaar over aan de razernij van een religieuze verdwazing. Dan deden zij rituele dansen en gaven zich over aan een goddelijke macht.

Conclusie: Ondanks de liefdevolle aandacht die Homerus aan ‘zijn vrouwen’ in zijn verhalen besteed, was de positie van de vrouw in het oude Griekenland te vergelijken met die van een slaaf. In tegenstelling tot een man kon zij niet gaan en staan waar ze maar wilde. Zij werd dus eigenlijk gediscrimineerd, alleen bepaalde godsdienstige plechtigheden waren uitsluitend aan de vrouw voorbehouden. De meeste Griekse bruiden waren bang. Een vrouw schreef: ‘We worden ons huis uitgegooid en verkocht, weg van onze huisgoden en onze ouders. We gaan naar het huis van mannen die misschien vreemdelingen zijn, en vreugdeloos en wreed. En als we eenmaal vastzitten aan onze echtgenoten, dan zijn we gedwongen hen te prijzen en te zeggen dat alles goed gaat.’ Een getrouwde vrouw was gedoemd haar leven te slijten in het vrouwenvertrek en in de keuken, zich bezig houdend met spinnen, weven en koken. Haar belangrijkste taak was het baren van een gaaf nakomelingschap voor haar echtgenoot. De filosoof Plato was erg gelukkig: ‘… allereerst omdat hij een mens was in plaats van een dier, ten tweede omdat hij een man was en geen vrouw, daarna omdat hij een Griek was en geen buitenlander…’ Hieruit kan opgemaakt worden dat veel vrouwen in het oude Griekenland ongelukkig moeten zijn geweest. Slechts weinig mannen vonden vrouwen belangrijk: ‘Het leven van een man is het leven van duizenden vrouwen waard,’ zei een vrouw in een door een man geschreven toneelstuk.