Antigone: Sophokles vs. Anouihl

1. Welke twee soorten wetten onderscheidt Antigone in 14-42?
Antigone onderscheidt de wetten van de goden en de wetten van een land. Ze vindt duidelijk de wetten van de goden veel belangrijker dan die van een land.
2. Met welke woorden duidt zij in 24-27 de ene soort aan?
Antigone duidt de wetten van een land aan met ‘de willekeur van een willekeurig mens’.
3. Leg uit of het koor in 43-45 partij kiest, en zo ja, waarom?
Het koor kiest geen partij; ze noemen Antigone dan wel weerbarstig van aard en niet van wijken wetend, maar ook zeggen ze dat ze dat van haar vader heeft en er dus niets aan kan doen. Ze nemen Antigone niets kwalijk, maar ze komen ook niet voor haar op. Over hoe Creon handelt en denkt zeggen ze niets slechts en ook niets goeds, ze zijn niet voor of tegen hem. Het koor kiest dus geen partij.
4. Welke twee metaforen hanteert Creon in zijn antwoord in 46-55?
Creon vergelijkt Antigone’s onbuigzame mentaliteit met hard, onbuigzaam, maar breekbaar metaal en met wilde paarden die gemakkelijk getemd kunnen worden.
5. Overmoed (hybris) werd altijd door de goden afgestraft, vonden de oude Grieken. Creon sluit zich bij deze gedachte aan. Licht toe.
Creon zegt dat Antigone een overmoedige daad begaan heeft en nu ook nog overmoedig reageert; vervolgens zegt hij dat dit onmogelijk ongestraft kan blijven en dat haar het ergste niet bespaard zal blijven.
6. In 85-94 verscherpt Antigone het conflict nog verder. Hoe?
Antigone doet dit door te zeggen dat het volk het met háár eens is, dat niemand naar Creon zou luisteren als hij niet nu eenmaal de koning ‘een tiran’ was.
7. Vind je dat haar woorden getuigen van moed, overmoed of zinloze emotie? Licht je keuze toe.
Ik vind dat Antigone’s woorden getuigen van moed; het zou overmoedig van haar kunnen zijn om Creon zo te tarten, maar aangezien haar doodsvonnis al vast ligt kan haar weinig meer gebeuren. Toch is er moed voor nodig om in zo’n situatie nog voor je mening op te komen, te zeggen wat je te zeggen hebt ook al weet je dat het geen effect meer zou hebben.
8. Zijn de woorden van Antigone in 185-196 in overeenstemming met wat Haemon zijn vader verteld heeft?
Antigone’s woorden zijn daar niet mee in overeenstemming; Haemon vertelt Creon dat het volk van Antigone houdt, dat zij vele vrienden heeft die niet willen dat ze sterft. Antigone zegt juist dat ze helemaal geen vrienden meer heeft en dat het niemand iets kan schelen wat er met haar gebeurt. Deze dingen zijn erg in tegenstrijd met elkaar!
9. Hoe kan Creon beweren dat hij onschuldig is (regel 206)?
Creon beweert dat hij Antigone niet doodt omdat hij haar eigenlijk de keuze geeft tussen sterven in het rotsgraf of leven in het rotsgraf, dat hij haar dus in feite alleen verbant, haar verbiedt met anderen samen te leven. Als hij haar niet rechtsreeks doodt, dan is hij ook niet schuldig aan haar dood, is zijn redenering.
10. Geef de namen van de bloedverwanten naar wie Antigone verwijst in 217-219.
Antigone verwijst naar haar vader Oedipus, naar haar moeder (en grootmoeder) Jocasta en naar haar broer Eteocles.
11. In hoeverre zal de hoop die Antigone uitspreekt in 267, ijdel blijken?
Antigone hoopt dat de mensen die haar het kwaad hebben aangedaan, niet zelf een erger kwaad zal overkomen. Maar Creon verliest zijn vrouw en zoon en zijn prestige, en is ongelukkiger dan Antigone was. Hem is dus een erger kwaad overkomen.
12. a. Uit het bodeverhaal 270-340 wordt duidelijk dat Haemon een mislukte poging heeft gedaan zijn vader te vermoorden. Wat is volgens jou tragischer: Haemon als vadermoordenaar of als zelfmoordenaar?
Ik vind het tragischer als Haemon zelfmoordenaar is; hiermee heb je het beeld van de samen voor gestorven geliefden, de een voor een principe, de ander uit liefde (dus net zoals in Romeo and Juliet). Haemons mislukte poging komt wanhopig over en is daardoor ook tragisch.
12. b. Bedenk waarom Sophokles heeft gekozen voor de laatste optie.
Volgens mij heeft hij dat waarschijnlijk ten eerste gedaan omdat dit het meest tragische beeld opriep, en ten tweede omdat dit voor Creon een veel zwaarder leed is dan wanneer hij zelf gestorven zou zijn.
13. Leg uit of je in de ‘Antigone’ van Sophokles kunt spreken van een  van één der hoofdrolspelers.
Nee, eigenlijk bij meerdere hoofdrolspelers, dat kan bij Creon, want het ging hem goed en voor de wind, hij was gelukkig en machtig, maar hij besloot dat niemand Polyneices mocht begraven of een eer aan hem mocht bewijzen en dat hoe dan ook degene die dit zou doen gedood zou worden; hierdoor moest hij zijn nichtje doden, waardoor zijn zoon zichzelf doodde, waarop zijn vrouw zichzelf doodt. Ook kan het bij Antigone, want zij was verloofd met iemand van wie ze hield en die van haar hield, maar ze ging tegen het verbod van Creon in en riep hierdoor haar dood over zich uit.
12. In hoeverre kun je je voorstellen dat er een gevoel van zich meester maakt van de toeschouwer, wanneer hij het slot van de tragedie (de exodos) ziet of leest (Forum pag. 39/40)?
Ik kan me dat redelijk goed voorstellen. De toeschouwer zal begrijpen dat Creon zich vreselijk voelt nu zijn zoon dood zijn, indirect door zijn schuld. Als iemand door een ongeluk of door zelfdoding sterft, is het erg vaak zo dat iedereen in de omgeving van diegene zichzelf de schuld ervan geeft en zich ontzettend schuldig voelt. Als de indirecte schuld zo duidelijk is en het ook nog om zijn eigen zoon gaat, ja, dan moet het wel helemaal verschrikkelijk zijn en is het niet meer dan logisch dat hij het liefst zelf ook zou sterven.

1. Geef uitvoerig aan (met verwijzing naar de beide teksten) in hoeverre de figuur van Creon bij Sophokles een andere is dan bij Anouihl.
Bij Anouihl is Creon menselijker en minder hard. Hij is bereid om Antigone’s leven te sparen, ook terwijl ze dat zelf eigenlijk helemaal niet wil. Als hij haar de kans geeft om eronderuit te komen en naar haar kamer te gaan, loopt ze naar buiten om haar broer opnieuw te begraven, in regel 124-139. Bij Sophokles is Creon genadeloos en even koppig als Antigone is bij Anouihl, zelfs als Haemon hem meldt dat het volk wil dat Antigone blijft leven geeft hij niet toe, zoals uit het tussenstukje tussen regel 184 en 185 in Sterke Vrouwen blijkt!
Verder is Creon bij Sophokles er trots op koning te zijn, Antigone noemt hem zelfs een tiran in regel 91. Bij Anouihl daarentegen is hij koning geworden omdat hem dat gevraagd werd en hij het laf vond om nee te zeggen; hij zou eigenlijk liever geen koning zijn, zoals blijkt uit regel 264-281.
Tot slot heeft Creon bij Sophokles Polyneices laten liggen zonder begrafenis omdat hij hem minder achtte dan Eteocles, en heeft hij dat bij Anouihl gedaan omdat hij ze niet allebei een staatsbegrafenis wilde geven maar één wilde laten rotten en de stad duidelijk maken wat er gebeurt met mensen die zich zo gedragen, zonder te weten welke bij heeft begraven en welke hij heeft laten liggen.
2. Maak in ongeveer 200 woorden een vergelijking tussen de figuur van Antigone bij Anouihl en bij Sophokles.
Er zijn, natuurlijk, overeenkomsten tussen Antigone bij Anouihl en Antigone bij Sophokles. Bij beide schrijvers bekent Antigone eerlijk en onmiddellijk wat ze deed, zonder dingen weg te laten. Ze heeft gerekend op haar doodvonnis en heeft het geaccepteerd, ze is bereid om te sterven. Ze is koppig, onbuigzaam en vastberaden: ze weet wat ze wil en ze doet ook wat ze wil, en ze geeft niet op haar broer een begrafenis te geven.
Maar er zijn ook verschillen. Bij Sophokles begraaft Antigone Polyneices, omdat het nu eenmaal de wil van de goden is; als hij niet begraven wordt zal hij ronddolen en geen rust vinden. Van de goden moet iedereen begraven worden. Bij Anouihl begraaft Antigone Polyneices uit zusterliefde; ze wil haar broer een laatste eer bewijzen zonder daarmee de ander onrecht aan te doen, en ze begraaft hem omdat ze vindt dat beide broers, hoe erg ze elkaar ook haatten, recht hebben op een begrafenis.
Bij Sophokles doet Antigone dan wel sarcastisch tegen Ismene, maar ze kan ook begrip voor haar opbrengen. Ze vindt dat het Ismene’s eigen keuze was om geen risico te nemen en in leven te blijven en respecteert haar keuze. Bij Anouihl daarentegen kan Antigone helemaal geen begrip voor Ismene opbrengen; ze laat duidelijk merken dat ze Ismene zwak vindt en dat ze haar minacht en doet erg bitter tegen haar.
Ook de reactie op haar doodsvonnis is verschillend. Bij Sophokles beklaagt ze zich en is ze vol van zelfmedelijden en wanhoop. Bij Anouihl is ze opgelucht als het vonnis dan eindelijk uitgesproken wordt: als Creon zijn wachters roept om haar mee te nemen reageert ze daarop met ‘Eindelijk, Creon!’ (regel 659)
3. Maak in ongeveer 200 woorden duidelijk naar welk van beide stukken je voorkeur uitgaat. Onderbouw je mening met argumenten.
Mijn voorkeur gaat uit naar het stuk van Sophokles.
Weliswaar zijn bij Anouihl de karakters complexer en dieper, en is dat wel wat realistischer, maar het is nu ook weer niet zo dat de karakters bij Sophokles totaal geen diepte kennen: Antigone is koppig en dapper maar verdrietig, en Creon lijkt niet de hele tijd blij met zijn eigen volharding.
Bij Anouihl heeft het koor eigenlijk een grotere rol dan bij Sophokles. Het koor heeft daar ook meer een vertellende functie dan dat het zijn mening geeft. Bij Sophokles gaat het er duidelijk om dat het koor de toeschouwer stimuleert om na te denken en een mening te vormen over wat er gebeurt, terwijl het koor bij Anouihl eigenlijk weinig invloed op de loop van de gebeurtenissen heeft.
Verder hou ik van het klassieke taalgebruik van Sophokles, ook in vertaling. Het is niet alleen door de regelafbreking dichterlijk, maar ook door de zinsbouw en de woordkeuze: mooie zinnen en woorden die je niet zou gebruiken als je gewoon zou praten. Door die dichterlijke vorm leef ik meer mee met de personages, al moet ik er wel meer moeite voor doen dan bij Anouihl.
Tot slot heb ik altijd de neiging om oorspronkelijke versies beter te vinden dan latere versies, zelfs als alleen de belangrijkste dingen overeenkomen.