VN

De verhalen van de Balkan zijn bekend; denk je aan de Balkan dan denk je aan oorlog. Maar hoe zit het conflict met de steeds wisselende landsgrenzen nu werkelijk in elkaar en wat heeft de VN gedaan om de gruweldaden op de Balkan te stoppen? Dit probeer ik uit te zoeken in het volgende betoog over het conflict op de Balkan.

Ex-Joegoslavië; het conflict Het voormalige Joegoslavië ontstond na de Eerste Wereldoorlog door het uiteenvallen van het toenmalige Oostenrijk-Hongarije. De provincies Kroatië, Slovenië, Bosnië-Herzegovina en het koninkrijk Servië worden met Montenegro en Macedonië samengevoegd tot het Koninkrijk der Serviërs, Slovenen en Kroaten. In 1923 wordt dit omgedoopt tot Koninkrijk Joegoslavië. De landen hadden onderling al vaak ruzie gehad en vanaf de oprichting van Joegoslavië waren de spanningen tussen de verschillende bevolkingsgroepen merkbaar. Maar na de tweede wereldoorlog veranderde Josip Tito, Joegoslavië in een communistische staat waarin hij alles bepaalde en met harde hand regeerde. Bij een nieuwe leider hoort een nieuw land, dus de naam van het land werd veranderd in Socialistisch Federatieve Republiek Joegoslavië. Ondertussen drukte Tito alle onafhankelijkheidsinitiatieven de kop in en duldde geen tegenspraak of tegenwerking die zijn positie of de positie van Joegoslavië in gevaar zouden kunnen brengen. Veel conflicten tussen de verschillende bevolkingsgroepen waren niet mogelijk. Maar toen in 1980 Tito overleed verdween de man die alles bepaalde en onderdrukte en dus ontstond er grote onrust in het land onder andere tussen de verschillende bevolkingsgroepen. De onrust werd nog eens versterkt door de grote verschillen in welvaart en de economische en politieke onrust. In deze onrust zag Slobodan Milošević, leider van de Socialistische Partij van Servië (SPS) zijn kans schoon om de Servische grootheid binnen Joegoslavië terug te brengen. Maar de onrust in het land nam nog steeds toe, zeker toen in 1991 Slovenië en Kroatië hun onafhankelijkheid uitriepen. Dat viel niet bij iedereen even goed. Servië, die Joegoslavië liever bij één hield kon het uiteenvallen van Joegoslavië niet accepteren en bezette als reactie op de onafhankelijkheid delen van Kroatië waarbij niet-Serviërs werden verdreven. Degene die achter probeerden te blijven werden mishandeld, verkracht of vermoord. De reden voor de Serviërs was dat zij wilden voorkomen dat zij door Kroaten bestuurd zouden worden, doordat zij in Kroatië de minderheid vormden. Slechts één jaar later in 1992 verklaarde Bosnië zich zelfstandig. Opnieuw konden de Serviërs dat niet accepteren en de leider van de Bosnische Serviërs, Karadzic, begon (met hulp van Serviërs uit onder andere Servië, Kroatië en Bosnië) een oorlog om de macht in het land. Na gevechten had Karadzic ongeveer drie kwart van Bosnië onder controle. De volgende stap was de etnische zuivering. In allerlei bevolkingsgroepen werden mensen vermoord en verdreven, van Moslims tot Serviërs tot Bosnische Kroaten.

De VN ‘vredesactie’, UNPROFOR Heel de wereld zag dat het helemaal mis liep op de Balkan. De VN probeerde dan ook vanaf het begin de conflicten te stoppen. De levering van wapens aan de strijdende partijen werd door de VN verboden. Deze actie bracht helaas niet het verwachtte resultaat. Dit kwam doordat Joegoslavië nog vol wapens zat uit de communistische periode. Ook het economische boycot tegen Servië en Montenegro had weinig succes. Dit kwam doordat Rusland en Oekraïne voor hun Slavische volksgenoten opkwamen. Maar ook Europa was verdeeld over de kwestie op de Balkan. Zo was Frankrijk voor de handhaving van één grote staat, Duitsland voor de erkenning van de verschillende kleine staten en Griekenland wilde geen onafhankelijk Macedonië omdat het dan delen van Griekenland zou kunnen opeisen. Door de verschillende belangen van de verschillende landen werd het voor de VN nog moeilijker om goed te functioneren. Toch probeerde de organisatie zo veel mogelijk te doen en voerde veel onderhandelingen, die niet altijd succesvol waren. Toch werd er een speciale organisatie opgericht: UNPROFOR (United Nations Protection Force). Er werden uit allerlei delen van de wereld militairen gestuurd om de burgerbevolking te beschermen, te zorgen voor stabiliteit in het oorlogsgebied en het bevoorraden van de burgers met voedsel en medicijnen. De militairen waren zoals gewoonlijk licht bewapend en mochten hun wapens alleen als zelfverdediging gebruiken. Dit was natuurlijk niet het einde van de actie van de VN. De VN verklaarde zes steden tot ‘veilig gebied’.

Srebrenica is veilig gebied?! Een van de zogenaamde ‘veilige gebieden’ was Srebrenica. Over Srebrenica is veel te doen geweest en zelf heb ik er ook van gehoord. Maar wat het nu allemaal precies inhoud is voor velen (en ook voor mijzelf) niet erg duidelijk, daarom hieronder een uitgebreide uitleg over Srebrenica en de andere ‘veilige gebieden’.

De ‘veilige gebieden’ waren steden die beschermd werden door de troepen van de VN. Srebrenica was een moeilijke stad om te verdedigen, omdat het grotendeels bevolkt was door moslims en het midden in Servisch gebied lag. Een aanval van Servische kant zat er eigenlijk wel aan te komen want al in de voorafgaande winter hadden Serviërs geprobeerd grote moslimgroepen uit te hongeren. Ook hadden de Serviërs een groot aantal moslimdorpen plat gewalst en de bevolking voor zich uit naar Srebrenica gedreven. Het groeiende aantal vluchtelingen in Srebrenica (van 5000 in vredestijd naar een slordige 45000 toen) was een aanwijzing dat het niet lekker liep. Ondanks dat en het demonstreren van moslimvrouwen voor meer VN troepen in Srebrenica deed de VN niets. Sterker nog de troepen werden juist minder. De Nederlandse soldaten, die waren gestuurd om Srebrenica te bewaken, mochten van de Serviërs weg als ze ziek waren of als ze verlof hadden. Het probleem hiermee was dat er geen vervangers kwamen. Nog een mankement bij het bewaken van Srebrenica was de bewapening. De VN-soldaten waren licht bewapend, terwijl de Serviërs met groot geschut kwamen zoals tanks. De spreekwoordelijke bom barstte toch in 1995 toen de Bosnische Serviërs de door de VN veilig verklaarde stad Srebrenica aanvielen. De VN-troepen waren kansloos en Srebrenica werd onder de voet gelopen. Duizenden moslimmannen werden meegenomen en geëxecuteerd. Van deze gruwelijke daad zijn enkele jaren later massagraven gevonden in de buurt van Srebrenica.

De actie en reactie op Srebrenica De ‘veilige gebieden’ van de VN bleken totaal niet veilig, maar een makkelijk doelwit voor de Serviërs. Nadat de hele wereld met de neus op de gruweldaden werd gedrukt was men eensgezind “Zo kan het niet langer, het moet veranderen”, maar of dit zou lukken was natuurlijk een tweede. Immers had men dit eerder ook al gedacht en toen waren de zogenaamde ‘vredesacties’ ook op een fiasco uitgelopen. Daarom koos de VN dit keer voor een iets andere aanpak. Geen klein geschut en ‘lieve’ aanpak, maar hard tegen hard. Zo stuurden Frankrijk en Groot-Brittannië troepen naar Sarajevo om voortdurende beschietingen te kunnen beantwoorden en voegde Nederland zich bij een radar- en mortiereenheid en een eenheid mariniers. Op deze manier ontstond er een totaal andere situatie na Srebrenica. Dit blijkt ook wel uit het gegeven dat de toenmalige Amerikaanse president Clinton de leiders van de vechtende partijen naar de Verenigde Staten riep en eind 1995 er in slaagde de partijen het vredesplan te ondertekenen, (De leiders van de Bosnische Serviërs, Karadzic en Mladic, waren hier overigens niet bij aanwezig, omdat zij anders zouden worden gearresteerd voor oorlogsmisdaden.) Om het contract na te leven verzocht de VN de NAVO, een groot, goed bewapend leger naar de oorlogsgebieden te sturen. De NAVO stuurde op dit verzoek ruim zestigduizend militairen die de vrede moesten bewaren. Maar dit was niet de enige taak van de militairen, zij moesten ook toezien op de naleving van de mensenrechten, de terugkeer van vluchtelingen en helpen met de wederopbouw. In navolging van de NAVO stuurde ook de Verenigde Staten militairen. Onder andere door deze acties werd het na 4 jaar oorlog ‘vrede’ en het leven in ex-Joegoslavië werd weer moeizaam opgepakt.

Weer oorlog Toen iedereen dacht dat de ‘vrede’ eindelijk definitief was werd het in 1999 toch weer oorlog. Wat was nu weer de reden tot oorlog en tussen wie speelde dit conflict?

Door de nog steeds wankele situatie ziet de Servische leider Milosevic zijn kans om de Servische grootheid te doen herleven. Hij streeft naar gebiedsuitbreiding van Servië. Een gebied waar veel Albanezen wonen werd door Milosevic opgeëist. Milosevic wilde dit stuk land bij het Servische gebied (in ex-Joegoslavië) voegen. Dit deed de bom barsten rond Kosovo. Kosovo werd inmiddels al als de Zuid-Servische provincie Kosovo gezien. De Albanese meerderheid wil echter onafhankelijk zijn, maar de Serviërs willen daar niets van weten. Toch zijn er vele Albanese verzetsbewegingen die vreedzaam verzet plegen. Maar In de loop van 1998 veranderde het vreedzame verzet van de Kosovo-Albanezen steeds meer in een gewapende strijd. Een bekende Verzetsbeweging is de guerrillabeweging. De harde acties van deze beweging lokte de Servische autoriteiten uit tot harde tegencampagnes. Vanaf 1998 komen er steeds vaker confrontaties voor en in de vele bloederige confrontaties vielen aan beide kanten veel doden en gewonden. Dan al ziet men dat het fout loopt en wordt er geprobeerd een compromis te sluiten, maar dit blijkt helaas te lukken. Toch moet er echt wat gebeuren. Uiteindelijk stelt de internationale gemeenschap een vredesakkoord op dat door de Kosovo-Albanezen wordt ondertekend. Milosevic, die inmiddels president van Klein-Joegoslavië is, legt het vredesakkoord en de ultimatumdatum van de NAVO naast zich neer. Voor de NAVO is dit aanleiding tot bombarderen. Op 24 maart 1999 begint de NAVO dan ook met de bombardementen op Klein-Joegoslavië. Aanvankelijk denkt men dat Milosevic zich zo wel snel over zal geven, maar in de praktijk blijkt dat Milosevic zich pas na weken van intensieve bombardementen over zal geven. Op 12 juni 1999 tekent Milosevic alsnog de opgelegde voorwaarden. Vervolgens trokken de Servische politie-eenheden zich terug uit Kosovo.

De reactie van de VN op Kosovo; UNMIK Na de arrestatie van Molosevic haalde de hele wereld opgelucht adem, maar de harde realiteit moest nog toeslaan, want het echte werk begon nu pas. Kosovo was een chaos en de bevolking was grotendeels gevlucht. Het hele land moest opnieuw opgebouwd worden. De VN startte een nieuwe actie op UNMIK genaamd. UNMIK staat voor United Nations Interim Administration Mission in Kosovo.

De bedoeling van deze missie was en is het bouwen aan vrede, democratie, structuur en een eigen bestuur in Kosovo. De internationale gemeenschap wilde dat UNMIK aan de volgende eisen voldeed:

~ Het uitvoeren van eenvoudige burgerlijke administratieve taken. ~ Het bevorderen van autonomie en zelfbestuur in Kosovo. ~ Het in gang zetten van politieke hervorming. ~ Het coördineren van humanitaire hulp en het opzetten van noodvoorzieningen voor alle internationale organisaties. ~ Het ondersteunen van de wederopbouw van de infrastructuur. ~ Het handhaven van orde en gezag. ~ Het beschermen van de mensenrechten. ~ Ervoor zorgen dat vluchtelingen veilig naar huis kunnen terugkeren.

Om een snel resultaat te boeken, ontwikkelde UNMIK een regionale structuur. Deze bestaat uit vijf personen, die regionaal de administratie verzorgen en 30 die dit op plaatselijk niveau doen. Ze hebben diverse centrale afdelingen opgericht die zich bezig houden met onderwijs, gezondheidszorg, financiën, justitie enzovoorts.

Conclusie Om de deelvraag goed te beantwoorden moet ik eerst nog even de opvallende dingen bij het conflict op de Balkan vertellen.

Een van de meest opvallende dingen in het conflict op de Balkan was dat er niet één specifieke agressor aan te wijzen was. In Bosnië en Kroatië waren meerdere partijen betrokken bij de conflicten en was het erg moeilijk een agressor aan te wijzen. Door deze factor was het voor de politiek moeilijk doelstellingen te formuleren voor de vredesacties. Het gevolg hiervan was dat vooral de westerse landen niet bereid waren om langdurig troepen te leveren. Toen er uiteindelijk wel een leger opgetrommeld was, was er nog een ander probleem; de verschillende partijen waren niet van elkaar te onderscheiden. Hiermee wordt bedoeld dat er meerdere partijen tegen elkaar vochten en dat het voor de VN-militairen niet duidelijk was wie ze nu moesten beschermen en wie juist niet. Heel vaak hadden de gewapende strijders uniformen van dode VN-militairen gestolen en aangetrokken. Op deze manier was het nog moeilijker om partijen te onderscheiden. Onder andere door deze rare situatie vonden er gruwelijke moordpartijen plaats. In Kosovo zijn door alle partijen de mensenrechten flink geschonden. De beste voorbeelden hiervan zijn de etnische zuiveringen. De verschillende parijen hebben duizenden mensen vermoord en hebben de mensenrechten op grote schaal geschonden. Dit zou voor de VN een teken moeten zijn om het anders aan te pakken en er wat aan te doen, maar door verschillende factoren lukte ook dit niet. Het eerste struikelblok waren de wapens. Toen de VN-troepen in Kosovo aankwamen bleken de militaire middelen die in de Koude Oorlog waren ontwikkeld, niet geschikt. Ook de modernere wapens (uit bijvoorbeeld de Golfoorlog) bleken niet inzetbaar. Een van de oorzaken hiervan was dat de VN-troepen niet tegen grote massa’s moesten vechten en dat er vrijwel geen groot geschut aan te pas kwam; de partijen opereerde vaak in kleine groepen en met lichte wapens. Het was geen optie om een sluipschutter met een kruisraket neer te halen. Een tweede oorzaak was dat er bij een operatie met groot geschut, waarschijnlijk erg veel burgerbevolking getroffen zou worden. Ook de kans op een groot aantal gewonden in het VN-kamp zorgde voor terughoudendheid. Men was niet alleen bang voor de gewonden bij gevechten, maar ook eventuele gijzelingen. Tenslotte waren al meerdere malen VN-militairen en –waarnemers door een van de partijen gegijzeld.

Nu ik het hele conflict op de Balkan heb uitgezocht en uitgelegd, keer ik terug naar de vraag waar dit hele hoofdstuk mee begon: “De VN en de Balkan, succes of mislukking?” Hieronder een verduidelijkende samenvatting en tabel om het beantwoorden van deze vraag te vergemakkelijken. De samenvatting is in gedeeld in ‘Tot en met Srebrenica’ en ‘Kosovo en erna’.

Tot en met Srebrenica Na het uitbreken van de etnische zuiveringen was de eerste actie van de VN het verboden maken van wapenlevering aan de vechtende partijen. Dit bleek geen zin te hebben doordat Servië nog vol zat met wapens uit de communistische periode. Ook het economisch boycot bracht niet het gewenste succes. Dit kwam doordat Rusland en Oekraïne voor hun Slavische volksgenoten opkwamen. Maar ook Europa was verdeeld over de kwestie op de Balkan. Deze factoren zorgde ervoor dat de VN niet optimaal kon functioneren. Toch werd na enige tijd tot de vredesactie UNPROFOR besloten. Ook werden zes steden tot ‘veilig gebied’ verklaard. (Zie de VN ‘vredesactie’) Een van deze ‘veilige gebieden’ was Srebrencia. Doordat Srebrenica middenin Servisch gebied lag en doordat de VN-militairen veel minder zwaar bewapend waren dan de Servische soldaten werden ook de ‘veilige gebieden’ een fiasco. (Zie Srebrenica is ’veilig gebied’) Na de val van Srebrenica stuurden enkele landen legers naar Servië en zorgde de toenmalige president van de VS voor een verdrag tussen de strijdende partijen. Om het contract na te leven verzocht de VN de NAVO om een groot, zwaarbewapend leger naar Servië te sturen. De NAVO deed dit en door het toedoen van het leger werd het na vier jaar vrede. (Zie de actie en reactie op Srebrenica)

Kosovo en erna Als iedereen denkt dat het vrede is, wordt het in 1999 toch weer oorlog. Dit komt doordat de Kosovo-Albanezen uit de Zuid-Servische provincie Kosovo onafhankelijk willen worden. Het gewelddadige verzet van deze Kosovo-Albanezen lokt bij de Servische regering wraakacties op. Het gevolg zijn meerdere bloederig confrontaties tussen de partijen. Er wordt uiteindelijk door de Europese gemeenschap een vredesakkoord opgesteld dat door de Kosovo-Albanezen wordt ondertekend. De leider van de Serviërs, Milosevic, verwerpt het verdrag en de ultimatumdatum van de NAVO. Als gevolg hierop besluit de NAVO te gaan bombarderen. Na enkele weken van intensief bombarderen geeft Milosevic zich over. (Zie weer oorlog) Na een oorlog van ongeveer anderhalf jaar is het voorbij en kan de wederopbouw beginnen. De VN speelt hierbij een grote rol. Er wordt een speciale organisatie gevormd; UNMIK. Deze organisatie zorgt voor de wederopbouw van het land. (Zie De reactie van de VN op Kosovo; UNMIK)

Waren de acties van de VN op de Balkan nu een succes of een mislukking? Het antwoord op deze vraag is dat het verschilt. Daarom hieronder een tabel met de successen en mislukkingen van de VN op de Balkan. Naam van de actie Inhoud van de actie Succes of mislukking? Waarom? Kosten
geen Verboden maken van wapenleveringen aan de strijdende partijen. Mislukking Servië zat nog vol met wapens uit de communistische periode. Onbekend
geen Economisch boycot. Mislukking Rusland kwam op voor de belangen van zijn Slavische volksgenoten en was tegen het economische boycot. Onbekend
UNPROFOR

Naam van de actie Er werden militairen gestuurd om: 1. de burgerbevolking te beschermen. 2. Te zorgen voor stabiliteit in het oorlogsgebied. 3. Het bevoorraden van de burgers met voedsel en medicijnen. Inhoud van de actie

1. mislukking

2. mislukking

3. succes

Succes of Mislukking? 1. Delen van de burgerbevolking kwamen in handen van de Serviërs. 2. Er heerste nog steeds een chaos in het land. 3. De burgers werden bevoorraad van voedsel en medicijnen
Waarom? $4,616,725,556

Kosten
geen Uitroepen en verdedigen van de ‘veilige gebieden’. Mislukking Het ‘veilige gebied’ Srebrenica kon niet verdedigd worden. Dit kwam doordat: 1. de VN-militairen waren niet zo zwaar bewapend als de Servische troepen. 2. Srebrenica lag midden in Servisch gebied. 3. Het aantal soldaten nam af. Onbekend
UNMIK Het heropbouwen van Kosovo Nog niet bekend, maar zoals het er nu voor staat een succes. Er is een heel duidelijk en goed uitgewerkt plan van aanpak gemaakt, wat lijkt te werken. Onbekend, omdat de actie nog steeds loopt.

De VN en de Balkan, succes of mislukking? Het aantal mislukkingen is groter dan de successen. De VN en de Balkan was dus een mislukking.