Nationalisme en de Eerste Wereldoorlog

Inleiding

Dit verslag zal gaan over het nationalisme in de Eerste Wereldoorlog. Vooral de nationalis-tische gevoelens van de verschillende volkeren aan het begin van de Eerste Wereldoorlog zullen aan bod komen. De hoofdvraag luidt dan ook: Wat voor rol heeft het nationalisme gespeeld in de Eerste Wereldoorlog? Om deze hoofdvraag gemakkelijker te kunnen beantwoorden, zal ik met behulp van deelvragen onderzoek doen naar de verschillende aspecten van de Eerste Wereldoorlog. Mijn deelvragen luiden: \"Welke invloed had het nationalisme bij het uitbreken van de oorlog?\" \"Hoe is het gekomen dat de oorlog in eigen land zoveel steun kreeg?\" \"Wat voor gevolgen heeft het nationalisme gehad bij het Verdrag van Versailles?\"

Samenvatting filmpje 1 (Sphinx) over Nationalisme en de Eerste Wereldoorlog

München, 2 augustus 1914. Duitsland heeft Rusland de oorlog verklaard, en een uitzinnige menigte waaronder Adolf Hitler, juicht de oorlogsverklaring toe. Er is veel steun van o.a. jonge mannen, die het leger ingaan om voor hun vaderland te vechten. Ook Hitler gaat het leger in, want hij wil één groot Duits Rijk. Over de hele wereld worden soldaten toegejuicht, want zìj zijn het die vechten voor het vaderland. Door het nationalisme is de kloof tussen de Europese landen te groot geworden. Elk volk is overtuigd van zijn eigen krachten, maar de oorlog mondt uit in een vier jaar lange loopgravenoorlog. In 1918 wordt Duitsland verslagen. Er zijn miljoenen doden gevallen. Duitsland raakt in een politieke, sociale en economische crisis.

De verbittering over het verlies en de crisis zorgt er voor dat mensen als Adolf Hitler aanhang krijgen. In 1921 wordt de NSDAP opgericht. Hitler is de leider van deze nationaal-socialistische partij. Hun doelstelling is één groot Duits rijk te vormen, met een superieur ras als inwoners.

Deelvraag 1: \"Welke invloed had het nationalisme bij het uitbreken van de oorlog?\"

De directe oorzaak van de Eerste Wereldoorlog was de moord op de Oostenrijks-Hongaarse aartshertog Frans-Ferdinand en zijn vrouw Sophie toen zij op bezoek waren in Sarajevo. De moord werd gepleegd door Servische nationalisten, die een eigen staat wilden. Eén van de leiders van de nationalistische groep schreef later: ‘Wij wilden hem doden om de strijdgeest van de revolutionairen weer op het kookpunt te brengen en om een weg te banen voor een revolutie”.(1) Het keizerrijk Oostenrijk-Hongarije had in 1908 Bosnië ingelijfd, dat totaal tegen de zin in van de bevolking. Het land Servië had hier problemen mee, aangezien er veel Serviërs in Bosnië woonden, en alle Slaven hoorden in één land te wonen. De Servische regering was waarschijnlijk van de moordaanslag op de hoogte. Servië weigerde O-H politie-inspecteurs binnen te laten om onderzoek te doen naar de moord. Servië vertrouwde op zijn bondgenoot, het grote Rusland dat ook een Slavisch volk was en zich ‘de moeder van de slaven”(2) noemde. O-H dat wraak wou maar toch ook bang was voor Rusland, vroeg zijn bondgenoot Duitsland om hulp. Duitsland gaf onvoorwaardelijke steun aan O-H, waarop O-H Servië de oorlog verklaarde. In een kettingreactie was opeens heel Europa in oorlog. Bondgenoten schoten elkaar te hulp en Frankrijk, Engeland, Rusland en het neutrale België (dat werd aangevallen door Duitsland) vochten tegen Duitsland en Oostenrijk-Hongarije. Een relatief klein conflict op de balkan, waarbij nationalistische gevoelens zwaar meewogen, was dus de oorzaak van de Eerste Wereldoorlog.

Deelvraag 2: \"Hoe is het gekomen dat de oorlog in eigen land zoveel steun kreeg?\"

Aan het begin van de oorlog was iedereen enthousiast en vol goede moed. Men verwachtte dat de oorlog snel afgelopen zou zijn: “De vrijwilligers waren vol goede moed en waren ervan overtuigd dat de oorlog rond Kerstmis zou zijn afgelopen”.(3) Helaas was dit niet het geval: de oorlog mondde uit in een vier jaar durende loopgravenoorlog. De steun die de landen van haar bevolking kreeg was overweldigend. Vooral nationalistische gevoelens lagen hieraan ten grondslag, maar in elk land was dat weer anders.  In Frankrijk wilde men maar wat graag een revanche voor de in 1871 verloren oorlog tegen Duitsland: Frankrijk werd vernederd, Parijs werd ingenomen en Frankrijk moest de Elzas en Lotharingen afstaan. Een Franse staatsman uit die tijd: “Ik kon geen andere bestaansreden zien dan de hoop op het herwinnen van onze verloren provincies”.(4) Frankrijk wilde zich dus ‘wreken’ op Duitsland: “Frankrijk deed geen poging om Rusland af te houden van militaire maatregelen die naar men wist tegenmaatregelen van Duitsland zouden oproepen en een oorlog zouden veroorzaken”.(5)  Op de Balkan waren ook veel problemen, omdat Oostenrijk-Hongarije expansiedrang had, terwijl de volkeren die daar leefden een eigen staat wilden. Vooral Servië wilde één grote Slavische staat. O-H werkte dat tegen, door steeds meer gebieden te annexeren. Toen Servië werd aangevallen door O-H, vonden veel Russen dat zij hun Slavische broeders te hulp moesten schieten. Ook wilde Rusland af van buurland Duitsland dat veel te machtig was geworden naar hun mening.  Duitsland was een relatief jonge staat die pas in 1871, 40 jaar voor WOI, werd opgericht. Hierdoor had het Duitse volk geen echte, ‘eigen’ Duitse geschiedenis. In die tijd was het vaderland heel belangrijk, je moest er trots op kunnen zijn. De Duitsers konden dat niet, en moesten daarom hun ‘eigen’ geschiedenis maken. Ze wilden een wereldmacht worden, met de beste industrie die er was (dit was al gedeeltelijk gelukt). Om dit te bereiken was het onvermijdelijk om oorlog te voeren. Ook ergerde Duitsland zich eraan dat Engeland de meeste kolonies had en de beste marine.  In de Verenigde Staten heerste (en heerst) een sterk patriottisme, en wilde daarom niets te maken hebben met de oorlog in Europa. Tenslotte zouden ‘our boys’ op vreemde bodem moeten vechten, voor vreemde landen. Maar toen Duitse U-boten een Amerikaans passagierschip (de Lusitania) torpedeerden, werd het te gortig voor de VS, want nu werden ze zèlf aangevallen. Het patriottisme had ook veel invloed op de propaganda in de VS   Engeland was nog het meest terughoudend in WOI. Wat Engeland wel raakte was dat het zijn eerste plaats als industrieland was kwijt-geraakt aan Duitsland. Toch waren zij het ‘grootste’ land van de wereld, met de meeste kolonies en de beste marine. Misschien waren ze daarom wel terughoudend, ze hoefden niet zoveel meer. Er was dus zoveel steun voor de oorlog in eigen land door het sterke nationalisme in eigen land. Het eigen land had altijd gelijk en ging vóór alle andere landen.

Deelvraag 3: \"Wat voor gevolgen heeft het nationalisme gehad bij het Verdrag van Versailles?\"

Eind 1918 ontstond er een revolutie in Duitsland: keizer Wilhelm II werd afgezet en de vrede werd getekend. De overwinnaars stonden voor de taak om de nasleep van de oorlog in goede banen te leiden. Of dit is gelukt is maar zeer de vraag, gezien het verdere verloop van de geschiedenis. De wraakgevoelens waren tamelijk sterk bij het Verdrag van Versailles: “De belangrijkste was de vrede met Duitsland die in de Spiegelzaal van het paleis te Versailles werd ondertekend. De Fransen wilden zo de schande van januari 1871 uitwissen, toen in dezelfde zaal het Duitse Rijk was uitgeroepen”.(6) En: “Met opzet was ernaar gestreefd het verdrag op 28 juni 1919 te ondertekenen, precies vijf jaar na de moordaanslag te Sarajevo”.(7) De overwinnaars zaten met hoge schulden en een verwoest land (Frankrijk, België). Wat dat betreft is het ook wel logisch dat de schuld werd verhaald op de overwonnenen. Duitsland moest het bedrag van 132 miljard mark betalen aan de geallieerden. Duitsland mocht (bijna) geen leger meer hebben, en het moest veel gebieden afstaan aan o.a. Frankrijk, België, Denemarken en Polen en raakte zijn koloniën kwijt. Het is duidelijk dat Duitsland nooit aan al deze voorwaarden zou kunnen voldoen, maar gevoelens van wraak en nationalisme zorgden ervoor dat het verdrag toch werd getekend. Er werd een parlementaire democratie gesticht in Duitsland, maar deze werd nooit sterk, mede door de torenhoge schulden en de slechte economie. Het Duitse volk was vernederd. Dit had tot gevolg dat nationalistische partijen meer macht kregen. De volgende passage geeft goed weer wat er daarna gebeurde: “De weerstand van het volk tegen het Verdrag van Versailles, de inflatie en de hoge werkloosheid leidden ertoe dat er in de jaren ’20 en ’30 dictaturen ontstonden. In Duitsland begonnen de nazi’s onder leiding van Adolf Hitler het leger weer op te bouwen. Het grondgebied werd weer uitgebreid, en buurlanden werden onder de voet gelopen - de wereld was weer op weg naar een oorlog”.(8) Het Verdrag van Versailles werd dus gedomineerd door gevoelens van nationalisme en wraak. Het gevolg hiervan was dat Duitsland een instabiele staat met een zwakke economie werd, en het heeft uiteindelijk tot de Tweede Wereldoorlog geleid.

Conclusie: \"Wat voor rol heeft het nationalisme gespeeld in de Eerste Wereldoorlog?\"

Het nationalisme heeft een erg grote rol gespeeld in de oorzaken van de Eerste Wereldoorlog, zowel direct als indirect. De directe oorzaak was de moord op aartshertog Frans-Ferdinand. Deze moord werd gepleegd vanuit nationalistische opvattingen. De indirecte gevolgen waren de spanningen die tussen de grootmachten in Europa opliepen. Allemaal wilden ze het grootste land zijn met de meeste kolonies en de beste economie. Het is logisch dat ze elkaar voortdurend voor de voeten liepen in de poging dit te bereiken. De \'persoonlijke\' vete van Frankrijk met Duitsland heeft er ook toe bijgedragen dat het conflict kon escaleren. Het wachtte op een kans om de schande van 40 jaar terug teniet te doen. Bij het verloop van de oorlog had het nationalisme ook een rol: zo hielpen Britse troepen de Franse troepen niet bij de slag om de Marne, alleen op het eind. Ook de inbreng van de VS was om een nationale reden. Amerikaanse schepen werden aangevallen, en dat kon toch niet zonder gevolgen blijven. Bij het Verdrag van Versailles, toen de oorlog was afgelopen, was het nationalisme nog niet geminderd. Frankrijk zag eindelijk zijn langverwachte genoegdoening door Elzas-Lotharingen te annexeren, en de geallieerde landen bleven (of werden) weer de grootste wereldmachten (helaas was dit voor Rusland niet het geval, het moest grote gebieden afstaan omdat het in 1917 vrede sloot met de Centralen). Door deze nationalistische gevoelens werd Duitsland geruïneerd, wat er uiteindelijk toe leidde dat Hitler aan de macht kwam en de Tweede Wereldoorlog uitbrak.

Literatuurlijst:

(1) ‘Sprekend verleden, geschiedenis Tweede Fase 4 VWO - Gemeenschappelijk deel, hoofdboek’ p. 87, 2e kolom, 1e alinea. (2) ‘Sprekend verleden, geschiedenis Tweede Fase 4 VWO - Gemeenschappelijk deel, hoofdboek’ p. 87, 2e kolom, 5e alinea. (3) \'Atlas van de wereldgeschiedenis\', John Haywood, 1999, Könemann, p. 188, inleiding. (4) ‘Sprekend verleden, geschiedenis Tweede Fase 4 VWO - Gemeenschappelijk deel, hoofdboek’ p. 87, 3e kolom, 6e alinea. (5) ‘Sprekend verleden, geschiedenis Tweede Fase 4 VWO - Gemeenschappelijk deel, hoofdboek’ p. 91, 1e kolom, 3e alinea. (6) ‘Sprekend verleden, geschiedenis Tweede Fase 4 VWO - Gemeenschappelijk deel, hoofdboek’ p. 102, 1e kolom, 4e alinea. (7) ‘Sprekend verleden, geschiedenis Tweede Fase 4 VWO - Gemeenschappelijk deel, hoofdboek’ p. 103, 2e kolom, 2e alinea. (8) \'Atlas van de wereldgeschiedenis\', John Haywood, 1999, Könemann, p. 191, 2e kolom, 3e alinea.