De hongerwinter

De Hongerwinter.

Korte samenvatting.

De hongerwinter begon rond het einde van september 1944 en liep zo ten einde begin juni 1945. Het was deze winter veel kouder als andere winters. Het vroor vaak dag en nacht. Bovendien werd het eten steeds schaarster.

De hongerwinter kwam door drie dingen tot stand:
1. De bevrijding van Zuid-Limburg, waardoor de steenkoolaanvoer wegviel.
2. De regering gaf opdracht tot de spoorwegstaking.
3. Het algemeen beleid van de bezetter.

Men ging op hongertochten om aan voedsel te kunnen komen, deze groep bestond voornamelijk uit ouderen, vrouwen en kinderen. Ze klopten bij huizen en boerderijen aan, waar ze in ruil voor geld, kleding en andere voorwerpen voedsel kregen, soms kregen ze zelfs voedsel zonder dat ze er iets voor terug hoefden te doen. Ondanks dat er zo weinig voedsel was in deze periode werden er bonnen gedrukt. Deze waren bedoeld om het voedsel eerlijk te verdelen over alle mensen. Met behulp van deze bonnen kon men een geringe hoeveelheid brood, margarine en grutterswaren, zoals meel, bonen en erwten krijgen.

Uiteindelijk zijn ongeveer 22.000 mensen deze winter gestorven door honger en vermoeidheid. Jaren na deze ramp waren mensen nog in behandeling.

De deelvragen die ik bij deze hoofdvraag gekozen heb zijn:
1. Hoe is de hongerwinter ontstaan en wat was hiervan de oorzaak?
2. Wat waren de gevolgen van de hongerwinter?
3. Op welke manier kwamen de mensen toch aan hun voedsel?
4. Hoe kwam er langzaam een eind aan de hongerwinter?

Deelvraag 1:

Hoe is de hongerwinter ontstaan en wat was hiervan de oorzaak?

Toen in 1944 het oorlogsfront dwars door Nederland kwam te lopen was het herfst in ons land. Het noorden van het land kreeg normaal altijd steenkool uit Zuid-Nederland. Maar doordat het zuiden al bevrijd was mocht de steenkool niet meer vervoerd worden naar het Noorden. Op 17 september 1944 had de regering vanuit Londen besloten dat er een volledige spoorwegstaking moest komen. Als tegenreactie hierop besloten rijkscommissaris Seyss-Inquart en generaal Christiansen alle vervoer van voedselvoorraden naar het westen van Nederland te verbieden.
Er was hierdoor weinig voedsel beschikbaar. Op 8 november werd dit verbod weer opgeheven, maar dit veranderde niet veel aan het voedseltekort. Dit was het gevolg van roof van de Duitsers. Zij moesten leven met het voedsel dat van het platteland afkwam. Dit was echter maar genoeg voor 6 weken, dus absoluut niet om een hele winter mee door te komen.
De hongerwinter kwam voornamelijk door drie dingen tot stand, deze waren: de bevrijding van Zuid-Limburg, waardoor de steenkoolaanvoer wegviel. Daarnaast doordat de regering opdracht gaf tot een spoorwegstaking en ten slot het algemene beleid van de bezetter.
Alleen de mensen die een boerderij hadden, of mensen die in kleine dorpjes woonden konden nog aan voldoende voedsel komen. In oktober kregen de mensen zelfs geen gas en elektriciteit meer.

Deelvraag 2:

Wat waren de gevolgen van de hongerwinter?

Mensen hadden maar weinig weerstand, waardoor ze snel ziek werden.
Er waren echter niet genoeg doktors voor de mensen te helpen. Daarom kwam je alleen in aanmerking voor een dokter als je 30% onder je normale gewicht zat of als je ernstige klachten had, zoals opzwellingen waarin vocht zat. Ook de baby’s hadden last van de honger. De armpjes en beentjes vermagerde en hun lichaampje zwol op. Sommige baby’s stierven zelfs van de honger en vermoeidheid.

In West-Nederland waren de gevolgen het ergste. Omdat het noorden van ons land nog niet bevrijdt was kon het buitenland geen voedsel vervoeren.
Als ze het vervoerde over land, mochten ze er niet door van de Duitsers en over zee kon men ook niets vervoeren, omdat ze dan vanuit de lucht schoten. Daardoor was er dus nauwelijks voedsel in de omgeving.
Naast de hongersnood was het die winter ook heel erg koud en de hygiënische voorzieningen waren zeer slecht. Dat maakte het alleen maar erger. Als gevolg hiervan in Nederland, zijn tussen september 1944 en mei 1945 ongeveer 22.000 mensen gestorven. Vooral bejaarden, kinderen en alleenstaanden hadden veel te weinig voedsel. De lijken werden opgeborgen in de Zuiderkerk in Amsterdam. De reden daarvan was het plaatsgebrek. Bovendien hadden de mensen ook totaal geen energie meer om lijken te begraven omdat ze helemaal uitgeput waren. Daarnaast konden mensen ook moeilijk begraven worden, want de kisten waren moeilijk te krijgen vanwege de zovele doden. Daar komt nog bij dat mannen tussen 16 en 45 jaar voortdurend de kans liepen om tijdens razzia's te worden opgepakt om in het Duitse leger te vechten of om in een fabriek in Duitsland te gaan werken. Ook namen de Duitsers hun kleding allemaal mee. Er waren dus genoeg redenen om de hongerwinter een ramp te noemen.

De hongersnood zou veel meer slachtoffers hebben geëist als de bevolking in Nederland altijd arm en ondervoed was geweest en geen schoon water of een riolering had. De ondervoeding veroorzaakte allerlei ziekten, zoals hongeroedeem, scheurbuik en rachitis. Rachitis is een ziekte die je krijgt wanneer je te weinig vitamine D binnenkrijgt, daardoor krijgen je botten te weinig kalkzouten en raken ze misvormd en kunnen ze niet goed meer groeien.
Bovendien kregen vooral kinderen, door al te eenzijdige voeding gedurende lange tijd, last van ernstige botontkalking. Zij moesten aan het eind van de oorlog een dieet met veel kalk gebruiken.
Alle schoolgaande kinderen kregen zelfs na de hongerwinter op school nog iedere dag melk, omdat melk veel kalk bevat. Een aantal jaar na de hongerwinter werden er nog mensen behandeld van allerlei infectieziekten.
Zelfs 60 jaar na de hongerwinter blijkt de honger van toen nog invloed te hebben op mensen die ermee te maken hebben gehad. Doctoren van het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam hebben ontdekt dat sommige mensen die rond de hongerwinter geboren zijn, meer kans lopen om suikerziekte te krijgen.

Deelvraag 3:

Op welke manier kwamen de mensen toch aan hun voedsel?

Wilden de mensen toch aan voedsel komen, moesten ze het voedsel ruilen voor sieraden of kleding. Geld was namelijk in deze periode nauwelijks wat waard. Als je iets te koop was voor geld, waren de prijzen toch ontzettend hoog. Je kon al snel rekenen op 100 gulden voor een brood of 70 gulden voor een kilo vlees, enzovoorts. Dit ging zo door tot 28 januari. Toen kwamen namelijk de eerste twee voedselschepen aan in Delfzijl met 3700 ton voedsel. Dit voedsel bestond hoofdzakelijk uit meel. Het voedsel kwam uit Zweden, het graan en de aardappelen kwamen uit Groningen, Drenthe en Friesland.
Er kwamen bonnen, die gebruikt werden voor een eerlijke verdeling van het voedsel. Eind februari kwam de verdeling pas op gang.

De hoeveelheid die persoon beschikbaar was:
-125 gram margarine. (voor iedereen)
-250 gram grutterswaren: meel, bonen, erwten. (voor kinderen onder de 4)
-800 gram brood. (voor mensen van 4 jaar en ouder)

Ook kon je aardappelen halen maar dat waren er waarschijnlijk ook niet veel.
Er werden illegale voedsel bonnen gedrukt. Deze werden rondgebracht door “koeriersters”. Dit waren meisjes van rond de 15 of vrouwen met een kinderwagen of zwangerschapskorset waardoor het makkelijk was de bonnen hierin te verstoppen.
Er waren centrale voedselkeukens waar men een klein beetje warm eten kon halen. Hiervoor gebruikte men papbonnen. Van deze bonnen had je er 30 per maand te besteden.

Praktische opdracht 4 havo, april 2007
Omdat veel mensen zo weinig geld hadden dat ze niet eens eten konden kopen, werden er gaarkeukens opgericht. In de gaarkeukens konden mensen gratis eten halen, zoals bloembollensoep.

In het begin van de Hongerwinter was er overal nog wel wat eten. Maar dit werd zo schaars, dat de prijzen van het eten niet meer te betalen waren. Mensen hadden zelfs zo’n honger dat kinderen restjes uit de vuilnisbakken haalden. Vaak gebeurde het dat mensen zelfs hun huisdier opaten omdat, ze niet genoeg eten hadden. Mensen maakten eten van tulpenbollen of suikerbieten. Toen bedachten mensen de zogenoemde `hongertochten’ naar het platteland. Bij zo een hongerstocht gingen oude mensen, vrouwen en kinderen lopend met de handkar, de bakfiets of op de fiets, langs boerderijen en huizen en klopten daar aan om in ruil voor geld, linnen, beddengoed, sieraden en andere voorwerpen, toch nog een beetje eten te kunnen krijgen. Soms gaven mensen hun zelfs iets zonder er wat voor terug te vragen. Onderweg stierven ook mensen van de kou of ze vielen neer omdat ze zo moe en uitgeput waren.

Deelvraag 4:

Hoe kwam er langzaam een eind aan de hongerwinter?

Het einde was langzaam in zicht toen op 28 januari kwamen de eerste twee voedselschepen in Delfzijl aan met 3700 ton aan voedsel. Het voedsel bestond voornamelijk uit meel. Het voedsel kwam uit Zweden en het graan en de aardappelen uit Groningen, Drenthe en Friesland.
Er werden bonnen gedrukt om het voedsel eerlijk te verdelen. Eind februari kwam de verdeling pas op gang. Vanaf 8 april 1945 begon de geallieerde hoofdmacht in Drenthe door te dringen. Op 10 april bevrijdden de Canadezen Westerbork. Twee dagen later werd ook het kamp Westerbork bevrijd. In de nacht van 12 op 13 april 1945 sloten de Canadezen Assen in. Op 13 april bezette de Canadezen het vliegveld Eelde ten zuiden van Groningen. Het koste de Canadezen nog heel wat moeite om de stad Groningen te veroveren. Op 15 april viel Leeuwarden in Canadese handen. Daardoor was op 16 april bijna heel Friesland vrij. De aanvoer van aardappelen en graan kwam in maart 1945 weer een beetje op gang. Het westen moest snel bevrijd worden! De centrale keukens moesten sluiten door brandstofgebrek. Daardoor stierven er dagelijks tientallen mensen van de honger.
Op zondag 29 april 1945 werden de eerste voedseldroppingen gedaan. Er kwamen bommenwerpers, de voedselvoorziening kwam langzaam weer op gang. Op 2 mei reden de geallieerde vrachtwagens met voedsel naar het westen. Ze brachten 1000 ton per dag naar het westen. Bij Oss lag inmiddels ook 30.000 ton aan voedsel opgestapeld. Rijen vrachtwagens hebben het naar het westen vervoerd.

Hoofdvraag:

Wat voor invloed had de hongerwinter?

Conclusie:
De hongerwinter is begonnen tegen het einde van september 1944 en heeft geduurd tot begin juni 1945. Dit was de zwaarste tijd van de oorlog.
Tijdens de laatste maanden van de oorlog hadden veel mensen het erg zwaar om te kunnen overleven. De kou was hun grootste vijand, weken achter elkaar was er strenge vorst, dag en nacht door. Hierdoor werd de brandstof schaars. Ze hadden geen brandstof meer voor de kachel, maar ook niet voor te eten.
Er waren meerdere oorzaken voor de hongerwinter. De strenge winter was een belangrijke oorzaak. Een andere oorzaak was de spoorwegstaking van september 1944. Als straf hiervoor stelde de Duitse bezetters een vervoerverbod in, waardoor er veel te weinig steenkool en voedsel uit Duitsland kon worden aangevoerd. Vooral het westen van het land leed onder de hongerwinter: Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht werden getroffen door het vervoersverbod. In deze gebieden was het vooral erg omdat ze zelf weinig landbouw hadden.
Zo zie je dat de hongerwinter veel invloed heeft gehad op deze periode. Ook omdat hier al een gedeelte van de oorlog aan vooraf ging.

Bronvermelding.

Ø Het koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog geschreven door Dr. L. de Jong.

Ø David Bernouw, De hongerwinter van David Bernouw, verloren verleden.

Ø De Hongerwinter van Henri van der Zee, van Dolle Dinsdag tot Bevrijding.

Ø Encarta 1999, voor info.

Ø Scholieren.com -> hongerwinter.

Ø http://home.wanadoo.nl/hhvdijk/arjan/hongerwinter.htm

Ø http://www.schooltv.nl/vroegerenzo/pagina.jsp?nr=vz_werkstuk&wsnr=135910

Ø Afbeeldingen uit diverse boeken, folders en internet.

Ø Boeken Tweede Wereldoorlog en Nederlandse geschiedenis 20ste eeuw.