Socrates & uiterlijke schoonheid

Spiegeltje, spiegeltje aan de wand...

Cleopatra, Helena van Troje, les Précieuses ridicules, Brad Pitt; onze wereld draait om uiterlijke schoonheden, al zolang sprookjes, mythen en sagen de ronde doen. We gebruiken ons uiterlijk om macht te verkrijgen, een streepje voor te halen of te verleiden. Met een onverzorgde verschijning bereiken we niks, beelden we onszelf in. We gaan er soms zelfs zó ver in, dat we onze ‘looks’ boven intelligentie en realistisch denkvermogen stellen. Socrates bewijst ons het tegendeel: Hij ging de geschiedenisboeken in zonder brede kaken, wasbordje of een zekere lengte, maar mét enorme wijsheid. Zijn acceptatie werd niet minder door zijn verschijning of ontbrekende elegantie. Als kalend, blootsvoets mannetje met wipneus is hij misschien nog wel bekender dan Helena, door wie Troje omwille van haar uiterlijk totaal verwoest is. Het wordt tijd dat we onszelf een spiegel voorhouden, en ons afvragen hoe belangrijk uiterlijk nu écht is in het dagelijks leven.

Naar welk tijdperk we ook teruggaan, altijd speelt zelfvertrouwen een grote rol als het op uiterlijke schoonheid aankomt. Als ons zelfbeeld is verbeterd door complimentjes, gefluit en acceptatie stralen we dat uit naar buiten. Mensen als Socrates kregen dan misschien geen gefluit te horen, maar hun zelfbeeld was sowieso al in orde. Socrates was zó overtuigd van zijn eigen ideeën, dat hij deze tevredenheid en zelfverzekerdheid misschien wel naar buiten uitstraalde, en daardoor acceptatie genoot. Dit ondanks dat zijn ideeën op enkele punten sterk verschilden met de ideeën van de bestuurders van Athene, de heersende ideeën. De bestuurders van de stad kunnen zich bedreigd hebben gevoeld door zijn overtuigingskracht (Socrates was een zeer goed redenaar) en daarom naar redenen zijn gaan zoeken hem te vervolgen.

Neem in onze tijd Pim Fortuyn. Zijn standpunten verwoordden de ideeën van vele Nederlanders, maar gingen lijnrecht in tegen de politiek die op dat moment gevoerd werd. Door zijn charisma (iets wat Socrates niet had), welsprekendheid en formidabele overredingskracht kreeg hij een grote aanhang onder het volk. Zo blijkt maar weer dat uiterlijke schoonheid ondergeschikt is aan welsprekendheid. Zonder goed verhaal kom je nergens. Al was wat hij dacht waarschijnlijk erg radicaal, als het weergeeft wat het volk – al dan niet open en bloot – denkt en je kunt dit op een goede manier verwoorden, heb je een grote invloed op de politiek. Uiteindelijk zelfs té groot, zo blijkt de moord op 6 mei 2002. Valt deze moord te vergelijken met die op Socrates? Misschien niet tot in detail, maar in grote lijnen vinden we een aantal overeenkomsten. Er werd gevreesd voor een te sterke invloed op het grote publiek, evenals bij Socrates. Socrates had de kans zich te verweren, een kans die Fortuyn nooit heeft gekregen.

Anders ligt dit punt misschien bij een sollicitatiegesprek. Zonder uitgeslapen blik, verzorgde kleding en gezonde uitstraling ligt je kans om aangenomen te worden aannemelijk lager dan wanneer je je wel aan deze ongeschreven regels houdt. Kennis van zaken en welsprekendheid verhogen je kansen weer, maar een combinatie van beiden is toch zeker wel gewenst. En is het maar schijn, of haal je door het met klasse dragen van een kort rokje nèt even dat plusje op je beoordelingsformulier?

De kunst van de oude Grieken toont ons lichamen in perfecte proporties, met gladgestreken gezichten, atletische lichamen en mooie rondingen. Vooral Goden werden afgebeeld, pas later ook atleten, en andere personen van naam.Opvallend is, dat bij alle afbeeldingen van personen en goden gestreefd werd naar perfectie. De mens werd afgebeeld zoals ze zou moeten zijn, niet zoals ze was. Schoonheidsfoutjes werden weggewerkt, vrouwen kregen nét even meer boezem en minder heup en het wasbordje van de mannen werd aangesterkt. Een in het oog springend detail is dan ook dat dit bij Socrates niet gebeurde; hij werd afgebeeld zoals hij was: Wipneus, gedeeltelijk kaal en rimpelig. Dit gebeurde trouwens ook bij Seneca, een beroemd Stoïcijn.

Tussen onze periode van media & kunst en de Griekse, zit nog de periode waarin onder andere Peter Paul Rubens actief was. Deze schilder beeldde onder andere taferelen uit de Griekse mythologie af. Zijn perfecte vrouw heeft een voluptueus lichaam, tegen de schoonheidsidealen uit de Griekse-, én tegen de idealen uit onze tijd in. Tegenwoordig schotelt de media ons broodmagere modellen als Kate Moss voor. Een meisje als Paris Hilton laat overduidelijk zien dat je met het ‘juiste’ uiterlijk (en de juiste ouders) geen hersenen nodig hebt om het te redden in onze maatschappij. Jonge meisjes spiegelen zich aan deze zogenaamde voorbeelden, en de anorexieklinieken schieten dan ook als kolen uit de grond.

In mijn eigen omgeving kom ik dit ook heel sterk tegen. Jongens sprinten naar de kapper om zich het laatste model van David Beckham aan te laten meten, meisjes wankelen op hun hooggehakte Jimmy Choo’s (waar ze een half jaar voor in de plaatselijke kroeg hebben moeten werken) naar de winkel om de nieuwste verpakking Slim Fast in te slaan en ouders houden hun hart vast. Bloot, bloter, blootst, lijkt het motto sinds eind jaren negentig te zijn. En ik? Ik struin tweedehands winkeltjes af, mix het met m’n nieuwe Björn Borgshirtje en m’n pas verworven echte Turkse Louis Vuittonnetje en doe de Mary-Kate Olsen vintage look na. Zonder zekere klasse en stijl zou ik immers niet geaccepteerd worden, toch? Waar stopt dit alles..?

Het moge duidelijk zijn: Uiterlijke schoonheid moet met enige ‘brains’ gepaard gaan om optimaal tot zijn recht te komen en aantrekkelijk te zijn, en intelligentie is nog altijd superieur aan een mooi koppie. De vergelijking tussen de welbespraakte Fortuyn en de eigenzinnige Socrates laat ons zien dat er, waar en wanneer dan ook, altijd personen zullen zijn die enorme hoeveelheden mensen achter zich weten te krijgen, zonder hun uiterlijk in de strijd te gooien. Een leuk gezichtje en lange benen kunnen handig van pas komen tijdens een sollicitatiegesprek, maar zijn niet essentieel in het dagelijks leven. Innerlijke schoonheid zal het altijd blijven winnen van ons uiterlijke voorkomen. Gelukkig maar!