De Antigone

De thematiek van Sofokles’ Antigone
De Antigone, waar gaat het eigenlijk over? Is het een drama van ‘macht’ en ‘verzet’, of een conflict tussen ‘familie’ en ‘staat’?

De Antigone heeft verschillende thema’s: plichtsbesef, eer, liefde, macht, moed, verzet, strijd; deze thema’s vormen de

opdracht 'De Antigone' - Sofokles
Antigone vs. Kreon
Gelukkig hebben de Goden de touwtjes in handen

thematiek.
Het hoofdthema van de Antigone is plichtsbesef. Antigone en Kreon hebben beiden een plicht. Antigone vindt het namelijk haar plicht om haar broer te begraven. Kreon vindt het zijn plicht om Antigone tot dood te veroordelen, ook al is zij de verloofde van zijn zoon, hij vindt dat iemand die tegen Thebe strijd het niet verdient om begraven te worden.

Eer—Eerloosheid; De eer in de Antigone heeft veel te maken met de verschillen tussen de wetten van de goden en de wetten van de staat. Antigone houdt zich aan de wetten van de goden. Ze wilt de eer van haar broer redden door hem te begraven. Het begraven van de doden, iedere dode, is een plicht voor de nabestaanden, en dat geldt voor iedereen. Als dit niet gebeurd zal de dode nooit rust vinden, en nooit naar de onderwereld kunnen. Antigone is vastbesloten haar daad te verrichten, uiteindelijk wordt dat haar dood.

Emotie—Rede/verstand; De liefde zit in de tragedie verwerkt. Haemon houdt namelijk zo veel van Antigone dat hij niet zonder haar wil leven.

Macht; Kreon heeft eigenlijk de macht in handen. Hij is de heerser van Thebe dus hij heeft het voor het zeggen. Toch is het raar dat hij zijn eigen wetten stelt, wetten die tegen de wetten van de goden in gaan. De wachters van het paleis zijn bang voor Kreon, en zijn oordeel, het oordeel van Kreon kan namelijk hun dood betekenen. In de Antigone is het toch Antigone die de morele macht in handen heeft. Antigone weet wat ze wilt en daar kan Kreon niets aan doen. Kreon is er wel even door van zijn stuk gebracht, moet hij haar vermoorden of niet? Uiteindelijk laat hij haar toch vermoorden, hij moet zijn macht tonen, dus geen genade.

Moed—Dwaasheid; Antigone heeft veel moed gehad om haar broer te begraven, ze wist de consequenties. Antigone lijkt de dood niet te vrezen, anders dan haar zus Ismene. Maar Ismene noemt haar zus een dwaas. Waarom zou je je leven geven voor een dode? Antigone legt het haar zus uit, na dit leven ben je namelijk bij de goden, en dan kan je je maar beter aan hun wetten hebben gehouden. Antigone gaat gewoon door en later komt haar zus ook tot de conclusie dat Antigone alleen maar dapper is, ze noemt Antigone een ‘echte’ zus.

Goddelijke wetten—Menselijke wetten; Antigone verzet zich tegen de wetten van Kreon, de menselijke wetten, omdat ze zich aan de goddelijke wetten wilt houden. Kreon vindt zichzelf heel belangrijk, hij stelt zijn eigen wetten die in strijd gaan met de wetten van de goden, maar vind Kreon zichzelf nu echt belangrijker dan de goden? Eigenlijk niet. De goden hebben namelijk nog meer wetten, waaronder ook dat een leider voor zijn volk moet zorgen. Kreon vindt dat hij voor zijn volk moet zorgen door de verrader, Antigone, te straffen. Antigone wilt haar broer begraven, dat is ook een wet van de goden, en Antigone vindt die wet belangrijker dan de wetten van Kreon, dan is er dus weer een botsing.

Noodzakelijke hardheid—Tirannie; Kreon is er heel duidelijk in dat hij Antigone wilt laten doden omdat zij haar broer wilt begraven, hij wilt dit omdat haar broer tegen Thebe heeft gestreden. Hij doet het dus ook omdat hij het beste wilt voor zijn stad. In de derde Epeisodion wordt een gesprek gevoerd tussen Kreon en Haemon. Haemon maakt dan aan Kreon duidelijk dat het volk treurt om Antigone, eigenlijk wilt het volk niet dat Antigone wordt vermoord. Kreon is de heerser dus hij bepaald, maar dat doet hij voor zijn volk, om zijn volk te beschermen. Dus wanneer het volk niet wilt dat Antigone wordt vermoord, is het dan nog wel noodzakelijk om haar te vermoorden? Het begint dan meer op tirannie te lijken.

Staat—Individu—Familie: Kreon verricht zijn daden uit naam van de staat maar eigenlijk doet hij het alleen voor zichzelf, zijn individu. Antigone moest kiezen tussen staat en familie, kiezen tussen haar broer wel of niet begraven. Ze heeft gekozen voor familie, haar broer zijn laatste eer bewijzen.

Sofokles’ Antigone en Aristoteles’ Poëtika

De Antigone voldoet aan vele van de eisen van Aristoteles. Hier de eisen die ik kon vinden in de Antigone:

• Plot: Het belangrijkste in een tragedie is volgens Aristoteles het plot. Het plot is de opbouw van de tragedie. In een plot zijn de handelingen belangrijker dan de gevoelens van de personages.
• De hamartia (onderdeel van het plot): Kreons harmartia is een hybris – Grieks voor een te grote trots, arrogantie of overmatig vertrouwen. Hij denkt dat hij het goede doet door Antigone te straffen, hij zegt dat hij het doet uit naam van Thebe. Maar op het eind springt zijn zoon Haemon achter Antigone aan de dood in. Dan krijgt Kreon toch wel een besef dat hij het fout heeft gedaan. Kreon lijdt onder zijn hamartia, net zoals dat in vele andere tragedies gebeurt.
• De peripeteia (onderdeel van het plot): De peripeteia is het moment dat Kreon beseft dat hij het fout heeft gezien. In de vijfde epeisodion verteld Tiresias Kreon dat de goden boos op Kreon zijn en dat Kreon Antigone moest vrij laten en een graf voor Polynices moest laten bouwen, Kreon weigerde. Kreon liet zich niet kennen en zei tegen Tiresias dat hij een leugenaar was. Maar door de woorden van Tiresias besefte hij dat hij toch echt fout zat. Hij had Antigone moeten vergeven omdat zij alleen maar de wetten van de goden na leefde. Hij moet dan lijden voor wat hij heeft gedaan, hij moet nu rouwen omdat het zijn schuld is dat Haemon dood is. Kreon wilde niet luisteren.
• De anagnorisis: De anagnorisis is dat Kreon denkt dat hij het goede doet. Hij denkt dat hij er goed aan doet om Antigone te laten vermoorden.
• Katharsis – letterlijk ‘reiniging’: het is bedoeling dat het eind van een tragedie medelijden en angst oproept. Dit zou bij het publiek een ontlading van deze gevoelens bewerkstelligen, oftewel reinigen. Op het eind van de tragedie de Antigone wordt daadwerkelijk medelijden en angst verwekt. Het publiek is bang dat Kreon te laat is en dat Antigone dood is. Uiteindelijk is dat ook zo. Het is heel apart om dan toch medelijden te hebben met Kreon, maar het gebeurt wel. Hij besefte dat hij fout zat, maar hij kwam net te laat om zijn fouten recht te zetten.
•  Èthos – gewoonte, manier – ander woord voor karakter: Aristoteles vond het belangrijk dat de personages in hun karakter en denken specifieke eigenschappen hebben, want dat  zijn de twee natuurlijke oorzaken van handelingen; en al het menselijk geluk of ongeluk is van handelingen afhankelijk. Het karakter zijn de eigenschappen van een mens die niet zijn aangeboren, maar door ervaring zijn geleerd. Het denken zijn de intellectuele eigenschappen van de mens. Antigone is natuurlijk de tragische heldin, daarom is het logisch dat haar karakter het meest zeggend is, en haar denken de mensen mee sleurt in het verhaal. Sofokles werkte erg veel met stereotypes, dat deed hij omdat hij de moraal van het verhaal veel belangrijker vond. De moraal is dat een koning de wetten van de goden niet moet verwaarlozen. Toch zit er wel karakter in die stereotypes. Kreon is eigenwijs en erg arrogant. Ik geloof niet dat mensen arrogant geboren worden, dat moet dus komen door zijn ervaringen, waarschijnlijk gewoon het altijd maar gelijk hebben en zijn zin krijgen. Antigone is ook van hoge wateren, maar zij is niet arrogant, dat ligt dus wel echt aan Kreon. Antigone is heel vast besloten, dat is ook niet gek want dat was wel nodig als je als vrouw zijnde iets voor elkaar wilde krijgen in die tijd. Antigone had ook een soort gave om niet bang te zijn. Ze was niet bang voor de dood, maar ze streefde naar geluk, dat is wat Aristoteles denkt wat ieder mens doet. Toch klopt het karakter van Antigone niet helemaal volgens de eisen van Aristoteles. Hij zegt namelijk dit over karakters: ‘Een karakter moet passend zijn. Zo kan een karakter mannelijk zijn, maar het is niet passend dat een vrouw net zo mannelijk en slim is als een man.’, maar in de Antigone heeft Antigone het aan het rechte eind, de goden straffen Kreon omdat hij niet naar Antigone luistert. 

Bronnen:

ANTIGONE – Receptieteksten – Wim Göbbels, Marie-José Govers, Jan Steeghs
ANTIGONE- Een tragedie van Sofokles – Wim Göbbels, Marie-José Govers, Jan Steeghs
ANTIGONE- Hulpboek - Wim Göbbels, Marie-José Govers, Jan Steeghs
Syllabus klassieke culturele vorming – vwo-4 – periode-3
De Antigone – Sofokles