Een vergelijking van de conflictgevoeligheid van fragiele staten in Afrika

Inleiding

In dit verslag wordt de mate van conflictgevoeligheid van vijf Afrikaanse landen onderzocht. Deze landen zijn de Centraal Afrikaanse Republiek, Ivoorkust, Burundi, Kenia en Malawi.

Er zijn vijf kenmerken van landen waar snel een gewapend conflict kan ontstaan. Deze kenmerken zijn als volgt:

1. Ze zijn er niet democratisch.

2. De mensenrechten worden er geschonden.

3. Een groot deel van de bevolking lijdt honger.

4. Er zijn meer dan 500.000 vluchtelingen uit buurlanden.

5. Kort geleden heeft een ander gewelddadig conflict plaatsgevonden.

Hoe meer er in een land sprake is van deze omstandigheden, hoe groter de kans is dat er een gewapend conflict zal uitbreken.

Bij het bepalen of de landen democratisch zijn heb ik niet alleen gelet op de officiële staatsvormen van de landen, maar ook op de vraag of het bestuur in de praktijk werkelijk democratisch is. Ik heb gebruik gemaakt van bronnen van onpartijdige internationale organisaties, waaronder Amnesty International en de Verenigde Naties, om hier informatie over te verzamelen. In de rapporten van de vijf landen heb ik voor elk land eerst informatie gegeven over de staatsinrichting en daarna over de werkelijke situatie in het land. Om te bepalen welke landen het meest of minst democratisch zijn, heb ik de landen met elkaar vergeleken. Kenia is bijvoorbeeld niet geheel democratisch, maar omdat het bestuur er meer democratisch is dan in veel andere Afrikaanse landen, heb ik het in de conclusie toch als democratie meegeteld.

Gegevens over schendingen van de mensenrechten heb ik bij organisaties zoals Human Rights Watch en Amnesty International verzameld.

Voor alle landen heb ik dezelfde standaard voor de honger onder de bevolking gebruikt, namelijk die van de World Food Programme (WFP). 

De informatie over het aantal vluchtelingen in elk land is afkomstig van de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties (UNHCR). Het aantal vluchtelingen, de percentage vluchtelingen van de bevolking, het aantal ontheemden en de percentage vluchtelingen en ontheemden samen van de bevolking worden voor alle landen gegeven. Omdat geen van de vijf landen 500.000 vluchtelingen telt, heb ik de landen bij de afweging welke het meest conflictgevoelig zijn, gerangschikt op volgorde van de aandeel van vluchtelingen en ontheemden in de totale bevolking.

Bij de laatste deelvraag, dat over recente gewelddadige conflicten gaat, heb ik grote conflicten zoals de burgeroorlog in Ivoorkust meegeteld. Er zijn in alle landen kleinschalige conflicten geweest, bijvoorbeeld geschillen over schaars water onder dorpelingen in Malawi. Zulke conflicten waren echter onbelangrijk voor de stabiliteit van het hele land en ik heb ze weggelaten uit dit verslag.

De vijf onderzochte landen zijn hier gerangschikt op volgorde van conflictgevoeligheid, met als eerste het land waar de dreiging het grootst is. In de conclusie worden de gegevens van elk land in een tabel uitgezet, zodat ze makkelijker te vergelijken zijn.

Centraal Afrikaanse Republiek

Zijn ze er democratisch?

De Centraal Afrikaanse Republiek is een republiek waar meerdere partijen in de regering worden vertegenwoordigd. De president en de leden van de volksvertegenwoordiging worden om de vijf jaar door de bevolking verkozen. De president benoemt de minister-president.

Ondanks dat het officieel een democratische bestuursvorm heeft, is de Centraal Afrikaanse Republiek in de praktijk geen democratie. Er zijn in 2011 verkiezingen gehouden, nadat die maandenlang waren uitgesteld, waardoor de president langer aan de macht bleef. De president heeft veel macht: hoewel het volk het parlement verkiest, benoemt de president zelf de vice-president, de minister-president, het kabinet en de belangrijkste militairen.

Worden de mensenrechten er geschonden?

Er komen in het Centraal Afrikaans Republiek vaak schendingen van de mensenrechten voor. Er zijn meerdere gevallen geweest van buitengerechtelijke executies, marteling, levensbedreigende omstandigheden in gevangenissen, beperking van de rechten van arbeiders en van de persvrijheid en andere schendingen van de rechten. Misdaden die worden gepleegd door het leger of de politie worden vaak ongestraft gelaten.

Lijdt een groot deel van de bevolking honger?

In de Centraal Afrikaanse Republiek is er veel sprake van honger onder de bevolking: meer dan 35% van de bevolking is ondervoed. De categorie voor ondervoeding onder de bevolking is ‘erg hoog’. Het land zou meer dangenoeg voedsel kunnen produceren voor de hele bevolking, maar er is toch een tekort. Dat komt mede door de politieke instabiliteit: gewapende groepen branden dorpen, velden en opslagplaatsen plat en terroriseren de bevolking, waardoor de landbouwproductie beperkt blijft.

Zijn er meer dan 500.000 vluchtelingen uit buurlanden?

Er zijn in de Centraal Afrikaanse Republiek minder dan 500.000 vluchtelingen uit buurlanden. In januari 2011 stond het aantal vluchtelingen op ongeveer 22.793, minder dan 0,5% van de bevolking. Er waren wel veel ontheemden: in totaal 192,529, die samen met de vluchtelingen 4,3% van de bevolking vormden.

Heeft er kort geleden een ander gewelddadig conflict plaatsgevonden?

Nadat er in 2003 een machtsgreep was geweest kwam de Union des Forces Démocratiques pour le Rassemblement (Unie van de Democratische Krachten voor de Eenheid) in opstand. De rebellen brandden dorpen plat, vermoordden burgers die weerstand probeerden te bieden en terroriseerden de bevolking. Honderden mensen werden vermoord en meer dan 200.000 werden ontheemd. Er vluchtten ook veel burgers naar buurlanden. In 2007 werd eindelijk een vredesverdrag getekend door de regering en de rebellen van de UFDR. Andere groepen rebellen zijn nog steeds actief in delen van de Centraal Afrikaanse Republiek.

Ivoorkust

Zijn ze er democratisch?

Ivoorkust is een republiek met meerdere politieke partijen. Zowel de president als de leden van de volksvertegenwoordiging worden om de vijf jaar direct gekozen. De president benoemt de minister-president en het kabinet.

In 2010 werden in Ivoorkust democratische verkiezingen gehouden. Na de verkiezingen beweerde een verslagen candidaat dat het proces oneerlijk was verlopen. Volgens de Verenigde Naties waren de verkiezingen wel democratisch geweest. Ivoorkust is officieel een democratie, maar het bestuur verloopt in werkelijkheid niet democratisch. De overheid heeft veel invloed op de media en beperkt kritiek van de bevolking op de regering. Verder is er veel corruptie.

Worden de mensenrechten er geschonden?

In Ivoorkust zijn er veel schendingen van de mensenrechten. Voorbeelden hiervan zijn misbruik van de macht door de politie en het leger, beperking van de persvrijheid en buitengerechtlijke geweld en executies. Leden van de politie en het leger worden vaak niet gestraft voor zware misdaden die zij plegen.

Lijdt een groot deel van de bevolking honger?

In Ivoorkust lijden veel mensen honger. De situatie is weliswaar minder ernstig dan in veel andere Afrikaanse landen: ‘slechts’ 10 – 19% van de bevolking van Ivoorkust is ondervoed. Daarom valt het land voor ondervoeding onder de bevolking in de categorie ‘vrij laag’. Toch hebben veel mensen in Ivoorkust regelmatig te weinig te eten. 16,7% van de kinderen onder de vijf jaar heeft ondergewicht.

Zijn er meer dan 500.000 vluchtelingen uit buurlanden?

Ivoorkust telt geen 500.000 vluchtelingen. In januari 2011 waren er 26,474 vluchtelingen in het land, die afkomstig waren uit onder andere Liberia. De bevolking bestond voor minder dan 1% uit buitenlandse vluchtelingen. Er waren wel 514,515 ontheemden in Ivoorkust. In totaal vormden ontheemden en vluchtelingen meer dan 2% van de bevolking.

Heeft er kort geleden een ander gewelddadig conflict plaatsgevonden?

Tussen november 2010 en april 2011 was er een burgeroorlog in Ivoorkust. De presidentsverkiezingen van 2010 waren de aanleiding voor het conflict. Na de verkiezingen werd de winnaar beschuldigd van fraude. Dit leidde tot een groot gewelddadig conflict waarbij meer dan 1000 burgers werden gedood. Uiteindelijk gaf de verslagen presidentskandidaat zich over.

Burundi

Zijn ze er democratisch?

Burundi is een republiek. De bevolking stemt elke vijf jaar op de president, die het kabinet benoemt. De volksvertegenwoordiging bestaat uit twee delen, waarvan één direct en de andere indirect wordt gekozen. De volksvertegenwoordiging moet verplicht voor 60% uit Hutu’s en voor 40% uit Tutsi’s bestaan. 30% van de zetels zijn voor vrouwen gereserveerd. Een speciale comité kan leden aanstellen om aan deze eisen te voldoen.

Toch is Burundi niet helemaal democratisch. In de presidentsverkiezingen was er maar één candidaat, die vanaf 2005 president was geweest. In eerdere verkiezingen waren er beschuldigingen geweest van fraude.

Worden de mensenrechten er geschonden?

Er worden in Burundi verschillende mensenrechten geschonden. De persvrijheid wordt bijvoorbeeld beperkt, en op homoseksualiteit staat een gevangenisstraf. Er komt onder andere ook marteling door de overheid, buitengerechtelijke executies en beperking van de vrijheid van vergadering van sommige politieke partijen voor. De Burundese overheid zegt de meldingen van schendingen van de rechten door de politie en het leger uit te zullen zoeken, maar laat zulke misdaden vaak ongestraft.

Lijdt een groot deel van de bevolking honger?

In Burundi is meer dan 35% van de bevolking ondervoed. De categorie voor ondervoeding onder de bevolking is ‘erg hoog’. Dit heeft veel invloed op de landelijke gezondheid: meer dan 50% van de kinderen is als gevolg van langdurige ondervoeding klein voor hun leeftijd. Veel Burundesen zijn voor voedsel afhankelijk van organisaties zoals de WFP.

Zijn er meer dan 500.000 vluchtelingen uit buurlanden?

Burundi telt minder dan 500.000 vluchtelingen. In januari 2011 waren er 41.427 vluchtelingen in Burundi, waarvan de meerderheid uit de Democratische Republiek Kongo afkomstig was. Dit waren er meer dan in 2010 was verwacht. Naast vluchtelingen zijn er in Burundi ook 157.167 ontheemden. Er waren bijna evenveel ontheemden als in 2010 was verwacht. De bevolking bestond voor minder dan 1% uit vluchtelingen, en vluchtelingen en ontheemden vormden samen ongeveer 1,9% van de bevolking.

Heeft er kort geleden een ander gewelddadig conflict plaatsgevonden?

In Burundi zijn er regelmatig conflicten geweest tussen de Hutu’s en de Tutsi’s, de twee grootste bevolkingsgroepen van het land. Dit heeft tot 15 jar burgeroorlog (1993-2008) en de dood van honderdduizenden mensen geleid. Hoewel er meerdere pogingen zijn geweest om een akkoord te sluiten, is het de partijen lange tijd niet gelukt tot een overeenstemming te komen. In 2008 is opnieuw een wapenstilstand gesloten, waarbij de president van Burundi en de leider van de FNL, een groep Hutu’s dat tegen de regering vecht, afspraken om twee maal per week samen te komen om de vredesonderhandelingen te bespreken.

Kenia

Zijn ze er democratisch?

Kenia is een republiek met meerdere partijen. De president wordt elke vijf jaar direct gekozen door de bevolking. De bevolking verkiest ook het grootste deel van het parlement. Sommige parlementsleden worden gekozen op grond van hun partij en twee zetels zijn gereserveerd voor personen die vroeger een hoge regeringspositie hebben gehad.

Na de verkiezingen in Kenia in 2007 waren er beschuldigingen van fraude, die uiteindelijk tot een grootschalig gewelddadig conflict leidden. In 2010 is er een nieuwe grondwet ingevoerd, met de bedoeling de democratie in Kenia te beschermen.

Worden de mensenrechten er geschonden?

Er komen in Kenia schendingen van de mensenrechten voor. Er is sprake van onder andere buitengerechtelijke executies, bedreiging van getuigen in rechtzaken, onvoldoende hulp aan ontheemden van de overheid, slechte behandeling van vluchtelingen en illegale uitwisseling van verdachten met Uganda.

Lijdt een groot deel van de bevolking honger?

Er is in Kenia vrij veel honger onder de bevolking. Het land valt voor ondervoeding in de categorie ‘vrij hoog’: 20-34% van de bevolking is ondervoed. Veel kinderen zijn voor eten afhankelijk van internationale organisaties die op scholen maaltijden uitdelen. Naast kinderen van voldoende voedsel te voorzien, stimuleren zulke regelingen ouders om hun kinderen naar school te sturen.

Zijn er meer dan 500.000 vluchtelingen uit buurlanden?

In Kenia waren er in januari 2011 430.871 vluchtelingen, hoewel er volgens een schatting uit 2010 485.000 zouden zijn. Het aantal ontheemden was ook kleiner dan verwacht: er waren 300.000 ontheemden, terwijl er 305.300 waren verwacht. Het aandeel van vluchtelingen in de bevolking is ongeveer 1%, en vluchtelingen en ontheemden vormen samen 1,8% van de bevolking. Ondanks dat het aantal vluchtelingen in Kenia erg groot is, is de percentage vluchtelingen van de totale bevolking dus niet veel hoger dan veel andere Afrikaanse landen.

Heeft er kort geleden een ander gewelddadig conflict plaatsgevonden?

Na de presidentsverkiezingen in Kenia in eind 2007 ontstond er een conflict tussen verschillende partijen. Een candidaat beweerde dat de stemmen oneerlijk waren geteld en eiste een hertelling. Dit veroorzaakte geweld tussen leden van verschillende partijen en tussen de etnische groepen van de twee voornaamste presidentscandidaten. Het conflict duurde enkele maanden. Er zijn naar schatting 800 tot 1.500 mensen gestorven en tot 600.000 ontheemd.

Malawi

Zijn ze er democratisch?

Malawi is officieel een democratie. Meerdere partijen zijn vertegenwoordigd in de regering. De president wordt, net als de volksvertegenwoordiging, elke vijf jaar direct gekozen. De president benoemt de leden van het kabinet.

Volgens de Verenigde Naties verliepen de recente verkiezingen in Malawi wel eerlijk, hoewel er problemen in het proces waren. Burgers kregen soms bijvoorbeeld onvoldoende informatie. Over het algemeen is Malawi een democratisch land.

Worden de mensenrechten er geschonden?

Er komen in Malawi relatief weinig schendingen van de mensenrechten voor. Door het invoeren van nieuwe wetten is het huiselijk geweld afgenomen. Toch is er nog sprake van schendingen van de mensenrechten, bijvoorbeeld geweld van de politie, beperking van de vrijheid van meninsguiting, kinderarbeid en slechte - soms levensbedreigende - omstandigheden in gevangenissen. Verder werd in 2010 in Malawi een wet aangenomen dat homoseksualiteit strafbaar maakt. De straf hiervoor is maximaal 14 jar strafarbeid. Over het algemeen zijn er in Malawi weinig schendingen van de mensenrechten.

Lijdt een groot deel van de bevolking honger?

Tot voor kort was honger een groot probleem voor Malawi. De honger wordt echter teruggedrongen door verschillende programma’s die voedsel verspreiden onder de bevolking en ook de onderliggende oorzaken van honger aanpakken. Kinderen krijgen bijvoorbeeld maaltijden op school en eten wordt uitgedeeld in vuchtelingenkampen. Ondanks dat er vooruitgang is geweest, is 20-34% van de bevolking van Malawi ondervoed. De categorie van ondervoeding onder de bevolking is ‘vrij hoog’.

Zijn er meer dan 500.000 vluchtelingen uit buurlanden?

Er waren in januari 2011 15.102 vluchtelingen in Malawi. Er waren geen ontheemden. De bevolking van Malawi bestaat voor minder dan 0,1% uit vluchtelingen. Malawi telt dus relatief weinig vluchtelingen.

Heeft er kort geleden een ander gewelddadig conflict plaatsgevonden?

In Malawi is er geen recent gewelddadig conflict geweest.

Conclusie

Van de vijf onderzochte landen is in de Centraal-Afrikaanse Republiek de dreiging van een gewapend conflict het grootst, gevolgd door Ivoorkust, Burundi en Kenia. Malawi is het minst conflictgevoelige land.

Bronvermelding

Bij het verzamelen van informatie voor dit verslag heb ik de volgende bronnen gebruikt:

• De Grote Bosatlas
• UNHCR
• WFP
• Human Rights Watch
• Amnesty International
• Wikipedia
• CIA Factbook