27 liefdesliedjes door Judith Herzberg

Zakelijke gegevens JUDITH HERZBERG, 27 liefdesliedjes, De Harmonie, Amsterdam, 5e druk 1980 [1971]

Eerste reactie De bundel ‘27 liefdesliedjes’ trok mijn aandacht toen iemand me vertelde dat dit een bewerking van het Hooglied is: het Hooglied, het 22ste boek uit de bijbel, is altijd een van mijn favoriete bijbelboeken geweest omdat het zo afsteekt tegen de rest van de boeken. Er is lang gediscussieerd of dit boek thuishoort in de bijbel omdat er geen duidelijke, directe boodschap in zit. Desondanks vind ik het prachtig. Na het lezen van de gedichten zag ik een duidelijke overeenkomst tussen het Hooglied en de poëzie geschreven door Herzberg. Ze heeft gevoelige gedichten geschreven waarin de sfeer van het bijbelboek behouden blijft. Wat Herzberg heeft weggelaten zijn de persoonsaanduidingen voor de strofe. In de Bijbel staat namelijk aangegeven welke persoon wat zegt. Omdat de schrijfster dit heet weggelaten de inhoud een stuk minder vanzelfsprekend. Pas nadat je de gedichten gelezen hebt, kun je tijdens het herlezen vaststellen wie er een bepaalde strofe zingt of zegt. Desalniettemin maakt dit het boekje zeker niet minder mooi. Doordat deze bundel een duidelijk thema heeft, de liefde, is het niet moeilijk te begrijpen en duidelijk. Bovendien is liefde een thema wat bijna iedereen, zoniet mij wel, aanspreekt.

Verdieping
Samenvatting De dichtbundel bevat, zoals de titel al vermeldt, 27 liefdesliefdjes. Wat inhoud betreft meen ik dat de strekking een en dezelfde is als het Hooglied uit de Bijbel, want verliefdheid, daar gaat het over en daar windt het geen doekjes om. Het Hooglied bezingt de liefde tussen een joods meisje en een joodse jongen. Dat meisje wordt gesitueerd in de tijd van Koning Salomo. Deze koning dong naar de hand en naar het hart van het meisje, dat tijdelijk aan het hof verbleef. Maar al de luxe van dat hof deed haar nooit haar eerste minnaar vergeten. Uiteindelijk moest de koning erkennen dat hij de strijd verloren had en het meisje kreeg verlof om terug te keren naar haar land en haar beminde. De gedichten zijn niet lang, hebben geen titel en geen rijmschema, maar zijn heel vrij vormgegeven.

Onderzoek Ik heb 5 gedichten uitgekozen voor dit onderzoek. In gedicht 4 wordt beschreven hoe de geliefde loopt (‘snel en statig als een paard’), ruikt (‘vruchten en kruiden uit verre landen’) en eruit ziet (ogen als duiven, wangen van goud). Ik heb deze passage in de Bijbel opgezocht. Mijns inziens komt dit gedicht overeen met Hooglied 1:9 en 1:17. In de eerste strofe bezingt de jongen het meisje. In de andere drie strofen is het meisje aan het woord.

Gedicht 5 beschrijft de bijzonderheid van de geliefde (‘als een appelboom´), het verlangen en tot slot een waarschuwing voor de Jerusalemse meisjes, die in deze dichtbundel en in de Bijbel opvallend vaak terug komt: Ik zeg jullie met klem
Jerusalemse meisjes
Zet niet tot liefde aan
Laat haar vanzelf ontstaan. Dit gedicht komt overeen met Hooglied 2:3 en 2:7. Het meisje wil met de laatste strofe de meisjes het advies geven om liefde niet te dwingen of te wekken, omdat het vanzelf moet gaan. Uit de Bijbel blijkt dit nog duidelijker.

In gedicht 10, overeenkomend met Hooglied 4:1-6, bezingt de jongen het lichaam van het meisje in uitgebreide metaforen.

Gedicht 12 is de kortste. De jongen beschrijft het gevoel wanneer ‘zijn zusje, zijn bruid’ hem aanraakt en hoe haar kleren ruiken. Parallel aan dit gedicht loopt Hooglied 4:10 en 4:11.

In gedicht 15 zijn de Jerusalemse meisjes onderhand nieuwsgierig geworden naar de liefde van het meisje, dat zo uitgebreid bezingt hoeveel ze van hem houd. Ze vragen haar wat er zo bijzonder aan hem is. Het meisje waarschuwt, dat als ze zou zeggen waarom ze van hem houd, de meisjes uit Jeruzalem ook van hem beginnen te houden. Ze zingt dat ze van zijn kruin tot en met zijn tenen houd. Waarschijnlijk baseerde Herzberg dit gedicht op de verzen 9 t/m 16 uit Hooglied 5.

De gedichten zijn modern vormgegeven, hoewel de inhoud ervan me doet denken aan hoofse minneliederen, bezongen door troubadours in de Middeleeuwen. Enerzijds zijn deze gedichten dus modern, anderzijds traditioneel en romantisch. De titel laat niets aan de verbeelding over: dit zijn echte liefdesliedjes. In de opbouw van de gedichten is geen overeenkomstige opbouw, mijns inziens is er meestal geen duidelijke opbouw. In een paar gedichten, waaronder gedicht 15, is er een inleidende strofe die herhaald word in het slot. Opvallend is het steeds terugkomen van de woorden lief en mooi. Dit correspondeert met de twee hoofdthema’s: liefde en schoonheid. In elk gedicht komen deze twee thema’s aan bod. Liefde is natuurlijk het hoofdthema, want door de liefde tussen de twee mensen zien zij elkaar als twee volmaakte personen.

Plaats in de literatuurgeschiedenis Judith Herzberg heeft een groot œvre uitgebracht, naast poëzie ook proza en toneel. Ze is de dochter van de schrijver Abel Herzberg. Beide zijn van joodse afkomst, wat ook terug te zien is in hun werken. De bundel 27 liefdesliedjes is daar al een duidelijk voorbeeld van; het behandeld een onderwerp dat zich afspeelt bij het volk van de Israëlieten onder koning Salomo. Hoewel het Hooglied in de Bijbel staat en niet in de Torah, beschouw ik dit toch als een produkt van een duidelijk religieuze geest. Deze bundel is voor het eerst uitgebracht in 1971. Ondanks dat de woelige jaren ’60 zich voortzette aan het begin van de jaren ’70, kan ik dit enerzijds niet hierin terugzien. In de jaren ’60 zette de ‘nieuwe generatie’ zich af tegen het burgerlijke en tegen de toen nog zeer christelijke normen en waarden. Juist in dit tijdperk, waarin de rol van de bijbel sterk afneemt, produceert Herzberg een bundel gedichten gebaseerd op de Bijbel. Daar staat anderzijds echter wel tegenover, dat het Hooglied vroeger als een zeer riskant bijbelboek werd gezien. De meeste predikers meden dit boek en bij theologiestudenten werd het katern eruit geknipt. Volgens de toen heersende normen en waarden was dit lied te erotisch getint, gezien het feit dat er een aantal keer wordt gefantaseerd over borsten. Herzberg kiest juist dit bijbelboek eruit om haar gedichten op te baseren. Dit is echt typerend voor de tijd waarin het geschreven is. Deze gedichten zijn op (pop)muziek gezet door ‘The Slumberlandband’. Gezien de plaatsing in de literatuurgeschiedenis meen ik dat dit een navolging is van de Amerikaanse beat poets die ook in ons land invloed had.

Beoordeling Deze dichtbundel was echt prachtig. Elk gedicht vond ik zo mooi, zo romantisch en zo lieflijk. Er was geen gedicht dat ik te vergezocht vond of saai. Als je zó veel van iemand houd, dat je die persoon zo beschrijven kan als in deze bundel, moet dat echt heel bijzonder zijn. Het zet me aan het denken over liefde, de volmaakte liefde als in deze gedichten. Mijn lievelingsgedicht was gedicht 12, een kort gedichtje:

Terwijl je me aanraakt
Mijn zusje mijn bruid
Zo lief als je doet
Is het net of er wijn
Door mijn lichaam vloeit
Honing druipt van je lippen
Je mond is van binnen zo zoet

Als heuvels vol kruiden
Zo geuren je kleren
O zoetigheid als je me aanraakt!

De twee personen die zo over elkaar zingen beleven de liefde heel puur en heel intens. Dat is toch iets wat iedereen wel wil, en daarom heel benijdenswaardig. Ik bedacht later dat Judith Herzberg wel zulke schone gedichten heeft geschreven, maar dat ze in principe een bewerkt bijbelboek zijn. Het is eigenlijk het Hooglied zelf dat zo schitterend is en dat aan Herzberg glans verleent. Natuurlijk is het een kunst om poëzie te schrijven, maar zonder het Hooglied hadden dergelijke gedichten waarschijnlijk niet zoveel indruk op mij gemaakt. Desalniettemin is mijn leesadvies uiterst positief, zeker voor mensen die niet gewoon zijn poëzie te lezen, er niet in thuis zijn of er niet van houden, omdat dit een zeer leesbare bundel is die ongetwijfeld indruk zal maken.