De Vlucht, Jesús Carrasco 

De Nederlandse en Spaanse titelverklaring van het boek

Voor de Nederlandse vertaling van dit Spaanse werk heeft de vertaler, Arie van der Wal, gekozen voor “De vlucht”, wat in dit geval zeker geen eenduidige titelverklaring heeft. De meest voor de hand liggende is natuurlijk dat de hele reis van de jongen, vanaf de kuil waarin hij zich verstopt in het dorp, tot het verbranden van het lichaam van de rechter, één vlucht is. De jongen vlucht uit het dorp, weg van de vergaande glorie, weg van de rechter en zijn vader die hem ernstig mishandeld hebben. Maar voortdurend ligt het gevaar van ontdekt worden op de loer, ook wanneer hij zich aangesloten heeft bij een oude geitenhoeder, want de jongen is opgegeven als vermist en wie hem bij de rechter brengt wacht een grote beloning. Pas als de rechter aan het eind van het boek is doodgeschoten door de geitenhoeder en verbrand door de jongen, kan hij rustig ademhalen en de strijd tegen de extreme omstandigheden in de woestijn en zichzelf laten zaken. Eindelijk is hij vrij. Wat ook een mogelijke verklaring zou kunnen zijn, is dat de jongen als het ware constant, tijdens zijn reis met de geitenhoeder vlucht voor de dood, tegen uitdroging, zoekend naar voedsel en water om niet een hongerdood te hoeven sterven. Hij ontdekt namelijk al snel dat als je niks doet de droge vlakte je letterlijk opslokt door de droogte, de uitzichtloosheid, het gebrek aan schaduw, hygiëne.. Het heeft hem niks te bieden. Een paar keer ligt de jongen op het randje van de dood. Gelukkig leert hij van de oude man al gauw hoe hij kan overleven in de woestijn.

De Spaanse titel van het boek is “Intemperie”, wat blootgesteld aan weer en wind betekent. Deze titel kan ook meerdere verklaringen hebben. In letterlijke zin betekent dit dat de extreme weersomstandigheden in de droogste streek van Spanje (Extremadura) een heuse ontbering zijn, vechtend tegen de elementen der natuur, met als één van de weinige doelen om gewoon simpelweg te overleven. Ver kunnen de oude man en de jongen niet komen, want het kost vaak al meer dan een dag om aan schoon drinkwater te komen of om een plek te vinden die schaduw creëert. Vaak zijn de twee compleet uitgeput, maar vorderen ze toch hun tocht om bij een “veilige haven” te komen die bijvoorbeeld eten, schoon drinkwater,veiligheid tegen de rechter of schaduw biedt zodat hun lichamen wat kunnen uitrusten, de vlakte holt hen uit. “Weer en wind” kan ook duiden op de heftige gebeurtenissen die de jongen tijdens zijn reis voor zijn kiezen krijgt. Allereerst het geweld waarmee hij is opgegroeid maar ook het moeten aanvallen van een persoon die hem wil verraden, het moeten begraven van lijken… Niet echt dingen waar een kleine jongen mee bezig zou moeten zijn.

Biografische informatie over Jesús Carrasco

Jesús Carrasco is in 1972 geboren en opgegroeid  in de dunst bevolkte en droogste provincie van Spanje, Extremadura, in het dorpje Badajoz. Sinds 1996 werkt hij als redacteur wat hij met het schrijven van boeken combineert. Ook woont hij sinds 2005 in Sevilla, waar hij nu nog steeds als redacteur werkt. Intemperie werd zijn debuutroman wat in januari 2013 uitkwam in Spanje. Het boek werd een enorm succes in zijn land en inmiddels is het boek al in dertien landen uitgegeven en vertaald. (www.elplacedelalectura.com)

In een interview met Caroline Soesbergen, gepubliceerd op www.cultuurbewust.nl  vertelt hij wat meer over de achtergrond en de inspiratie voor het boek. “Net als de jongen in het boek moest Carrasco’s familie altijd tegen de droogte vechten. Hij herinnert zich het sjouwen met emmers water. Verder haalt Carrasco inspiratie uit het nieuws. Zo las hij in de krant over het misbruik binnen de katholieke kerk en dat wilde hij verwerken in zijn roman. Wil hij daarmee kritiek geven op de gebeurtenissen? “Nee, niet bewust. Maar achteraf hoop ik dat ik de hypocrisie van de kerk heb laten zien.” De hypocrisie op de kerk blijkt dus nog steeds een zeer actueel thema in een boek. Dit komt eigenlijk terug in het hele verhaal, want het dorp met de rechter en zijn ouders zijn natuurlijk hartstikke katholiek en de oude man, die steeds bidt en uit de bijbel leest op. Door omstandigheden waarin ze verkeren is dit zeer cynisch op te vatten. Aangezien die god van hen niets dan tegenspoed voor de jongen en de oude man heeft gebracht. Wat heeft het geloof dan voor zin? Echter, voor vele mensen was/is dit een houvast voor dingen die men overkomt maar geen invloed op hebt. “Voor Carrasco is het leven een mysterie: “We moeten niet doen of we religie of bijvoorbeeld schoonheid begrijpen. Dat doen we niet, het is een mysterie. Waarom ben ik bereid voor mijn dochter te sterven? Voor mijn vrouw? De moderne samenleving wijst het mysterieuze onbewust af, omdat ze zo druk is. Alles is vanzelfsprekend geworden. Ze staat niet meer stil bij waarom we lief hebben of bij de schoonheid van de natuur.” Persoonlijk vind ik dit een prachtige citaat die de essentie van zijn boek vertegenwoordigt. De prachtige sterrenhemel en de machtige bergen worden met veel detail beschreven. Wat ook terugkomt in het boek is de vriendschap tussen de jongen die zeer onwaarschijnlijk lijkt. Maar omdat er geen enkel ander levend wezen in de woestijn is, met uitzondering van de geiten, zijn ze genoodzaakt om voor elkaar te zorgen en elkaar te beschermen, daaruit ontstaat een ware vriendschap tussen de twee. Want in de woestenij van stof is niets vanzelfsprekend… Dat maakt de vriendschap zo bijzonder.

Datum en plaats van de publicatie

Het boek is in januari 2013 uitgegeven in Spanje, Sevilla, de plek waar Jesús Carrasco vanaf 2005 woont. De geografische context heeft niet direct iets te maken met het verhaal, wat in een veel drogere streek afspeelt dan Sevilla, echter, Carrasco is natuurlijk in de droogste streek, Extremadura opgegroeid dus weet hij hoe het is om niets te hebben, om te moeten zoeken naar water en voedsel en te moeten vechten tegen de droogte, hopend dat de oogst dit jaar niet weer mislukt. Er is niet echt een context tussen het jaar van de uitgave en de tijd waarin het verhaal zich afspeelt. Herkenningspunten worden nauwelijks gegeven, want in de dorre woestijn lijkt de tijd wel stil te staan. De woestijn lijkt wel voor eeuwig eindeloos te zijn. Het leven van de oude man en de jongen hing af van wat de natuur hen te bieden had. De enige echte aanwijzing is dat de jongen in het begin van het verhaal nadacht over dat hij voor het eerst een auto zag en enorm door het “brullende monster” overdonderd was. Waardoor ik schat dat het zich rond de jaren ’20 en ’30 afspeelde. De datum van uitgave heeft dus vrijwel niets te doen met de tijd waarin het verhaal zich afspeelt. Carrasco wilde waarschijnlijk de schrijnende omstandigheden van de streek waar hij vandaan komt van zich af schrijven; “Ik had dit succes nooit verwacht”, vertelt Carrasco in gebroken Engels. Hij schreef De vlucht voor zichzelf, vanuit de liefde voor het geschreven woord, niet om bekendheid te verwerven.” (www.cultuurbewust.nl)

Thema, personages, plaats van handeling, tijdsperk en tijdsverloop

Er zijn meerdere thema’s te onderscheiden in De vlucht, maar de belangrijkste is de weg naar volwassenheid. De jongen, wiens mentale landkaart niet verder gaat dan zijn dorp en de omringende olijfboomgaarden, gaat totaal onvoorbereid op reis. Hij is ten einde raad en wil zijn dorp uit, de reden waarom blijft echter redelijk opgeborgen, behalve het feit dat hij regelmatig mishandeld werd door zijn vader en de dorpsrechter. In die haast van ontsnappen is een vluchtplan hem totaal ontgaan. Maar hij leert steeds meer en beter van de oude man hoe hij in staat kan zijn te overleven in de dorre vlaktes. Ook moet hij na verloop van tijd steeds meer zelf doen omdat de oude man na een afranseling steeds meer aftakelt… Waar hij eerst verwonderd naar de geitenmelkende man keek, deed hij dat nu zelf. In het begin van het verhaal hielp de geitenhoeder hem geborgen te houden en te voeden, en aan het eind zijn de rollen precies omgedraaid. Daarnaast maakt hij door zijn vlucht een aantal heftige gebeurtenissen mee waarin hij bepaalt of het juist of onjuist is om zo te handelen, bijvoorbeeld het stelen van de weitas om zijn samentrekkende maag te bevredigen of wanneer hij de invalide man neer knuppelt wanneer die hem wil aangeven bij de rechter, hij is zo gefocust op het niet worden ontdekt door iemand uit het dorp dat hij niet schuwt om daarvoor geweld te gebruiken. Voorheen zei de oude man hem wat juist en onjuist was maar nu moest hij daar zelf over oordelen en maakt hij zijn eigen beslissingen daarover. Is het juist dat je vriend in elkaar geslagen wordt zodat jij je voor de rechter kan verbergen? Zo ontdekt hij wat voor hem van belang is. Uiteindelijk sterft de man aan uitputting, maar de jongen is niet verloren; de vriendschap blijft voor altijd, hij kan nu op eigen benen staan, weet hoe te handelen en hoeft niet meer op de vlucht voor de rechter. Hij is volwassen geworden.                Het allerbelangrijkste personage is natuurlijk de naamloze jongen, die een belangrijke ontwikkeling doormaakt in het boek. Van een bange, onzekere jongen die continu bang is voor dreigend gevaar en geweld, naar een kalmere,  meer zelfverzekerde jongeman die dingen heeft gedaan die niet altijd goed waren maar die hem wel gevormd hebben tot wie hij nu is. Naarmate het boek vordert merkte ik ook steeds meer dat de jongen in oplossingen ging denken in plaats van problemen. Het tweede belangrijke personage is de oude man, die in eerste instantie niet veel tegen de jongen zegt maar hem wel als vanzelfsprekend meteen verzorgt sinds de jongen hem de nacht van vertrek benaderde. Hij zegt alleen het hoognodige maar geeft hem te eten en te drinken. Later, als de oude man door de afranseling enorm verzwakt, versterkt de band tussen de twee omdat de oude man afhankelijk van de jongen is, maar tegelijkertijd weet de jongen nog niet goed hoe alles werkt. Wanneer de jongen een gevaarlijke tocht voor drinkwater moet afleggen en uiteindelijk na dagen toch terugkeert, zijn ze enorm blij elkaar weer te zien en sluiten ze elkaar in de armen. Gedurende het boek wordt de relatie onderling steeds sterker, niet door woorden maar door daden.

De plaats van handeling is in dit boek niet echt van belang, omdat het bij de machtige bergen, dorre vlaktes en woestijnen meer gaat om de impact ervan. Een echte naam voor de streek wordt dan ook nooit in het verhaal genoemd, echter is dit eenvoudig af te leiden van het feit dat Carrasco uit de droogste streek Extremadura, wat extreem droog/moeilijk betekent wat ik een zeer bijpasselijke naam ervoor vindt.

Het tijdperk waarin het verhaal zich afspeelt is vermoedelijk om en nabij het 1^e kwart van de 20^ste eeuw, maar deze voorspel ik aan de hand van de vervallen fabrieken, graansilo’s en de spoorlijn die vroeger in tijden van welvaart en vruchtbaarheid enorme hoeveelheden graan exporteerden. Echter, in de tijd waarin de jongen leeft is dit al allemaal vergaande glorie; de fabrieken zijn vervallen en de  trein rijdt al lang niet meer door het kleine streekplaatsje wat niks meer te bieden heeft behalve droogte en armoede. Waarschijnlijk is die industrie halverwege de 19^e eeuw opgezet maar na minder dan 50 jaar weer failliet gegaan. In de periode Restauración die van ongeveer 1875 tot 1902 duurde, poogde de Spaanse koning na een periode waarin het bergafwaarts ging Spanje weer een rijker en welvarender land te maken door o.a. industrieën op te zetten (zoals in dit dorpje), maar tevergeefs.

In het boek verloopt ongeveer een maand tijd in 208 bladzijden. Op het eerste gezicht zou je dus zeggen dat gebeurtenissen niet heel erg nauwkeurig worden beschreven, maar dat zijn ze je juist wel, Carrasco  heeft een erg gedetailleerde schrijfstijl. Sommige delen van dagen of hele dagen waarin er niks bijzonders gebeurd is slaat hij over, dan maakt hij meestal een klein tijdssprongetje naar de volgende ochtend of avond;  “Ze wachtten loom tot de zon wat aan kracht had verloren en vervolgden toen hun weg.”

Eigen recensie

Een jongen vlucht weg van huis omdat hij het daar niet langer uithoudt; op een nacht vlucht hij weg zonder enig plan wat verder te doen. Gelukkig wordt hij al gauw opgevangen door een herder in de nabije omgeving, die niet veel heeft maar wat hij heeft met hem wil delen. De volgende dag wil de jongen eigenlijk alleen verder trekken, maar de herder vindt hem uitgedroogd in de zon, bijna dood. Hoewel de herder niets zegt, weet hij heel goed dat de jongen gezocht wordt en daarom trekken ze samen met de geiten langs de meest afgelegen plekken om niet gevonden te worden. Ondertussen leert de jongen steeds meer een zelfstandige geitenhoeder te worden. Helaas geeft de rechter niet op met zoeken en heeft een zwaar vermoeden dat de jongen bij de geitenhoeder ondergedoken zit. Wanneer de ze uitrusten bij een oude ruïne en ze de motor van de dorpsrechter horen aankomen verstopt de jongen zich, maar omdat de rechter weet dat de geitenhoeder de jongen geborgen houdt wordt de oude man bont en blauw geslagen. Vervolgens vertrekt de jongen de volgende dag om schoon drinkwater te halen, maar dat is niet zo eenvoudig. Het is een heuse onderneming, zeker een dag reizen door één van de droogste delen van de streek. Eenmaal daar in het dorp aangekomen, blijkt dat de enige waterput vol maden zit en hij krijgt enorme buikkrampen. Een gehandicapte man neemt hem mee naar zijn herberg waar hij een heerlijke maaltijd krijgt en vervolgens snel in slaap dommelt. Wanneer hij weer wakker wordt, blijkt hij vastgeketend en is de oude man onderweg naar de rechter om hem te verraden. De jongen weet zich echter met veel pijn en moeite los te krijgen en volgt het karrenspoor van de invalide. Gelukkig weet hij hem in te halen, alleen staat hij nu voor een dilemma; zal hij de invalide laten gaan en achteraf gemarteld worden of zal hij de invalide. Toch begint hij flink tegen hem te trappen, uiteindelijk sterft de invalide thuis. De jongen keert terug naar de oude man, maar deze besluit dat ze terug moeten om te kijken hoe het met de invalide gaat. De jongen stapt de herberg binnen en treft het lijk van de invalide aan. Daarna is hij zo afgeleid door al het eten in de herberg dat hij niet merkt dat de dorpsrechter binnenkomt en hem van alle kanten insluit… De jongen kan geen kant meer op. Het is gedaan met hem. Wat hij echter niet verwachtte, is dat de oude man na een tijdje binnen kwam vallen met een geweer. Hij schiet de rechter en zijn assistenten dood, vervolgens moet de jongen de lijken bij elkaar leggen en pakt al het eten wat ze kunnen pakken, want de herder en jongen zijn van plan om naar het noorden te trekken. Voordat ze definitief uit het dorp vertrekken steekt de jongen de lijken in de brand; nu kan hij écht een streep achter zijn verleden zetten. Al gauw merkt de jongen echter dat zijn kameraad gestorven is… Hij is enorm verdrietig, maar door wat de herder hem heeft bijgebracht kan hij verder in het leven.

In tegenstelling tot veel andere recensies die ik heb gelezen, vond ik dit boek wél leuk. Er gebeurt niet perse veel in het verhaal maar gebeurtenissen en gevoelens worden heel gedetailleerd beschreven. Het stukje wat ik nu citeer is wanneer de jongen aan uitdroging bijna is gestorven. “Opnieuw probeert hij tevergeefs zijn oogleden op te slaan. Ze zijn zwaar als gordijnen van goudleer. Geschreeuw uit de onderwereld duwt zijn hoofd van buiten naar binnen. Hij voelt zijn membraamachtige slapen trillen en zijn ogen drijven in zijn kassen als ijsblokjes in een glas.” Als je eenmaal in het boek zit, kan je er niet meer uit komen. Wel moest ik in het begin wennen aan zijn zeer beschrijvende schrijfstijl. Net als de jongen voelde je de ijlkoorts waar de dood op volgde, de warmte van de zon op zijn huid, rook je de stank van verrotting die van de herder vandaan kwam. Wat ik echt op zijn allerminst van de jongen verwachtte is dat hij de invalide zo heeft toegetakeld dat hij later stierf om ervoor te zorgen dat hij niet aan de rechter verraden zou worden. Want voor die gebeurtenis was het een zeer bange jongen die niet veel durfde en onzeker was. Maar ik kan me voorstellen dat als je leven zo uitzichtloos is en er eigenlijk niks ergers kan gebeuren, je tot veel dingen in staat bent; een kat in het nauw maakt rare sprongen. Ik heb vaak medelijden met de jongen gehad; toen hij in een rokende schoorsteen zat om niet gevonden te worden, toen de rechter hem van kant wilden maken… Al met al een prachtig boek om aan te raden!