Jong de, O., Zwarte Schuur, Amsterdam: Augustus, 2019

Waarom heb ik dit boek gelezen?

Ik heb dit boek eigenlijk gekozen, door te kijken naar de lijst van boeken in de literatuurperiode van deze tijd. Ik wilde wat uitdaging en zocht dus naar een boek met een weging van 1.5. Ik kwam dit boek tegen en zocht de beschrijving online op: een meisje dat op jonge leeftijd is gedood en iemand die zijn leven met dit op zijn geweten moet hervatten. Dat klonk interessant en daarom heb ik dit boek gekozen.

Waar gaat ‘Zwarte Schuur’ over?

Zwarte Schuur bestaat eigenlijk uit vijf delen, die elk een eigen tijd vertellen en samen het verhaal compleet maken.

Deel 1

In het eerste deel zien we Maris Coppoolse, een schilder die onderweg is met zijn vrouw, Fran, naar de opening van zijn eigen expositie in het Stedelijk Museum Amsterdam. In de taxi naar deze opening blijkt echter dat hij ruzie heeft gehad met Fran; ze zitten in een uitgebloeid huwelijk. Tijdens de expositie is hij dé man. Hij wordt door vele journalisten gefotografeerd bij de officiële opening. Ook weet hij dat er door een grote krant een portret van hem gemaakt zal worden. 

Zijn stiefdochter, Stan, is nog in het Midden-Oosten. Zij is fotografe. Ze fotografeert daar de oorlog en de puinhoop. Haar moeder en stiefvader zijn erg bang dat haar daar iets overkomt.

Na de opening gaat hij met Fran naar hun huis om een feestje te houden, als een soort afterparty. Fran is tijdens de opening gevallen en heeft haar enkel verstuikt. Als Maris haar thuis wilt helpen, wimpelt ze hem af en geeft hij het op. Die avond, als iedereen weg is, hebben zij een bijzonder moment: Maris ligt naast Fran in bed, hij raakt haar aan en ze wordt woest. Ze bijt hem ontzettend hard in zijn arm. Maris voelt de pijn maar geeft geen kik. 

Dan komt het profiel uit. In het profiel wordt verteld hoe hij iets vreselijks heeft gedaan in zijn jeugd. We weten nog niet goed wat. Wel weten we dat de journalist met drie mensen uit zijn jeugddorp heeft gepraat en zo het profiel op heeft gesteld. 

Stan komt terug van haar reis in het Midden-Oosten en ook zij heeft het profiel gelezen. Maris is als een echte vader voor haar. Ze klikten altijd heel goed. Na een periode van zwijgen bespreekt hij het met Fran, Stan en Thijs, zoon van Fran en broertje van Stan. Zij reageren niet bijzonder positief, maar geven aan dat ze aan zijn kant staan. Maris zet Stan na een paar dagen af op het vliegveld, zodat ze naar haar huis in New York kan.

Maris besluit wat afstand te nemen van Fran, zodat ze hun huwelijk wat ruimte kunnen geven, opdat het niet stukloopt.

Deel 2

Dit deel vertelt wat er nou in Maris’ jeugdjaren gebeurd is. De vlugge versie: Maris is, toen hij 14 jaar was, in elkaar geramd door drie jongens bij de dijk. De week erna waren zijn ouders en zus weg en moest hij groenten uit de moestuin van zijn vader wegbrengen. Toen hij op weg was, kwam hij zijn mooie buurmeisje Matty tegen. Ze stond erop dat ze meeging, dit gebeurde uiteindelijk, ook al wilde Maris dit niet. Toen ze aankwamen bij het adres, zag Maris dat de man zijn gras aan het maaien was. Hij realiseerde dit als excuus te kunne gebruiken om van Matty af te komen. Dit deed hij uiteindelijk niet. Matty ging met hem mee naar huis. Onderweg kwamen ze langs de schuren, daar gingen ze naar binnen en op de zolders bonden ze elkaar vast met een touw om elkaar aan te raken. Matty zei dat Maris haar niet mannelijk aanraakte en dat hij vrouwelijk was. Hij werd boos. Gecombineerd met de woede van het incident van de week ervoor met de drie jongens, was hij zo agressief dat hij haar een harde duw gaf, waardoor ze naar beneden donderde, het touw nog om haar heen. Ze was dood. Maris werd veroordeeld voor dood door schuld. 

Deel 3

In deel 3 zien we Maris weer jaren later. Hij is nog jong en komt net uit een relatie met de mooie Sigi. Hij ontmoet zijn vrienden Nadia en Oscar (een koppel) bij een expositie. Hij spreekt later met Oscar af in een restaurantje, omdat hij zich zorgen maakt om Maris, die in een dip zit, zowel in zijn privéleven als in zijn carrière. Hij was zo gek geworden van Oscar, dat hij naar Parijs was gereden om te gaan kijken naar een schilderij van Grünewald over Jezus. Hij had namelijk van Oscar een kopietje van dit kunstwerk gekregen, omdat hij zo’n grote bewonderaar van hem was. Op de terugweg kwam hij een meisje tegen, Ilse. Ze was ook Nederlandse en was aan het liften. Ze mocht mee naar Amsterdam. Daar bleef ze bij hem slapen. Ze had iets onverzorgds en vies, maar omdat Maris zo gebroken was na Sigi, kon hij wel haar gezelschap gebruiken en bleef hij eerst bij haar. Ze was echter heroïneverslaafd. Toen hij met haar naar een expositie ging, is ze meegegaan met een beginnende schilder, die volgens Maris zwerver was, maar in ieder geval heel vies. Daarna kon hij haar niet meer goed hebben. Toen hij haar vroeg te vertrekken, deed ze moeilijk. Hij werd zo boos dat hij haar zeer agressief de kamer uit sleurde en bijna van de trap donderde. Dit deed hij niet. Wel scheurde hij haar shirt van haar lichaam. Ze vertrok. Een paar dagen later had ze geprobeerd bij hem weer binnen te komen, omdat ze onderdak zocht. Na een worsteling had hij haar buiten gezet. Ze is even later overleden aan een overdosis. 

Deel 4

Deel 4 gaat over Maris en Fran die samen naar La Gomera, een Spaans eiland, waren geweest om hun huwelijk te redden. Ook dit verliep ontzettend stroef: ze hadden ruzie en waren heel afstandelijk. Hun jaar geen seks zette zich hier gewoon voort. Ze hadden een jong stel ontmoet: de excentrieke Albertina en de ingetogen Harald. Albertina was geobsedeerd met zijn werk en had hem hierom benaderd. Na een dikke ruzie tussen Maris en Fran, omdat Fran te laat thuis was gekomen (ze was verdwaald op het eiland), had Fran hen uitgenodigd. Ze waren gekomen voor een gezellig dinertje. Albertina stond buiten met Maris en het begon sensueel te worden. Toen vertelde ze dat ze toen ze 16 was haar Latijndocent had gedate als leermeester. Nu zocht ze een nieuwe: Maris kon dit zijn. HIj liep met haar mee naar een mooie plek. Daar wilde ze over zijn hand plassen. Dit deed ze. Toen Maris later op die avond met Fran was, vroeg ze wat er tussen hen was gebeurd. Hij vertelde dit en Fran pakte een emmer: hij moest bij haar hetzelfde doen. Hier werd hun verstandhouding al iets beter van. Een dag later ging Fran wandelen. Maris praatte met Albertina. Zij kleedde zich op een gegeven moment uit voor hem en liet hem foto’s maken van haar naakte lichaam. Toen hij dit besprak met Fran op een manier als dirty talk, hadden ze weer seks. Vanaf dat moment leek hun relatie wel genezen. Ze knapten er beide echt van op.

Deel 5

Het vijfde en laatste deel is vrij kort: Maris en Fran komen thuis en alles lijkt weer goed te zijn. Ze bezoeken Stan en haar vriend Hein in New York. Hier leggen Fran en Stan hun gevoelens naar elkaar uit, over de gestorven Raf, de vader van Stan. 

Wat was mijn eerste reactie na het lezen?

Ik dacht meteen na het lezen zoiets als ‘wat heb ik zojuist gelezen?’ Het einde is vaag en niet een duidelijk einde; ik had het gevoel dat het boek nog niet uit was. Bovendien was ik wat afgeschrikt door het boek. Het boek is namelijk wel erg seksgericht. Iedere vrouw wordt minstens één keer objectified door Maris, letterlijk iedere vrouw. Er komen ook kinks aan bod van plasseks, tot pedofilie (hoe Maris geilt op Albertina en Ilse, omdat zij iets ‘kinderlijks’ hebben), tot dominantie/onderdanigheid. 

Verdieping

Het boek laat weinig dingen open. Alles wordt wel uitgelegd, maar ik heb het idee dat ik veel verbanden heb gemist. Het enige dat sterk wordt opengelaten is wat er precies is gebeurd in die schuur. Er worden steeds korte ‘teases’ gegeven, over wat voor iets vreselijks hij 45 jaar geleden zou hebben gedaan en hoe gruwelijk het meisje is gestorven. 

Dit is dan ook hoe hij spanning opbouwt: door dingen open te laten. Daarnaast bouwt hij vrij letterlijk spanning op, door bijvoorbeeld personen te beschrijven en wat ze doen, maar niet te vertellen wie het is en wat deze persoon nou eigenlijk wil. We zien een beschrijving van meerdere pagina’s tot we mogelijk weten wat er nou gaat gebeuren. Dit doet De Jong natuurlijk zodat je heel snel wilt blijven lezen: waar komt nou te staan wie die persoon is en wat hij wil?! Ik merk ook dat ik steeds sneller ga lezen en echt voel dat ik het wil weten: dit wekt spanning bij me op. Tot slot heeft hij gekozen voor slimme woordkeuzes op bepaalde momenten. Een voorbeeld: hij heeft een fantasie over hoe hij met de auto van de dijk af rijdt, zo het water in. De volgende alinea begint met een beschrijving van hoe hij met veel weerstand zijn autodeur opendoet: heeft hij het echt gedaan? Nee, dit was de wind, maar hij liet je wel even schrikken.

Het sujet is niet als fabel. Het verhaal begint met deel 1 namelijk in medias res: delen 2 en 3 zijn ervoor gebeurd en delen 4 en 5 gebeuren er nog na. Dit heeft De Jong naar mijn idee gedaan, zodat je in deel 1 heel veel kan weggeven over wat er nou gebeurd is toen hij 14 was, zonder het te verklappen, waarvan ik eerder al zei dat dit spanning opwekte. Hij koos niet voor post rem, omdat hij ook wel ziet dat hij dan over alles, waaronder het goedkomen van de relatie tussen Fran en Maris wellicht dingen moest weggeven en dat zou zonde zijn voor de verhaallijn.

Het perspectief is een personale vertelinstantie: er wordt gesproken in de derde persoon, zonder dat alle informatie al wordt gegeven, zoals bij een alwetende verteller. Het effect hiervan is dat je als lezer helemaal meeleeft met de personages, omdat je net zo veel weet als zij zelf. Voornamelijk is deze persoon Maris: zijn belevingswereld wordt beschreven in de derde persoon, maar ook Fran is in enkele gevallen het perspectief van de vertelling. Ik denk dat De Jong hiervoor heeft gekozen, omdat hij zo heel erg in een tunnelvisie bleef en heel duidelijk de twee kanten van het verhaal van het huwelijk kon laten zien door de ogen van de personages. Hij koos niet voor een ik-persoon als perspectief, omdat hij dan verwarring zou scheppen als het perspectief wijzigde van Maris naar Fran en andersom.

De stijl in dit boek is ietwat bijzonder en spreekt met niet zo aan: het zijn pagina’s aan beschrijvingen, en ik maar stug doorlezen… Het taalgebruik is zeker niet moeilijk, maar wel alternatief en bij vlagen klassiek. Zo kiest De Jong voor woorden als ‘woei’ in plaats van ‘waaide’ (de originele verledentijdsvorm van waaien). Ook gaat hij soms voor de fonetische spelling: ‘kassière’, pagina 56. Hij gebruikt ook veel stijlfiguren. Hij gebruikt voornamelijk veel antithesen om een soort poëtisch effect te creëren: ‘alles was hetzelfde als daarnet en niets was meer hetzelfde’ (pagina 57). Hij maakt ook veel gebruik van zinnen zonder persoonsvorm als een omschrijving: ‘Het koude strand. De avondrust. Het vertrouwde beeld.’ 

Thematiek

Seks

Seks is het allerbelangrijkste thema in dit boek: de belangrijkste verhaallijn in dit boek is natuurlijk het huwelijk van Fran en Maris. Seks lijkt het leidende motief te zijn in bijna ieder deel: in deel 1 het beeld van hun uitgebloeide huwelijk dat droog staat. In deel 2 sterft Matty nadat ze seksueel aan het zijn is met Maris. De verhouding tussen Maris en Ilse was puur seksueel en gebaseerd op lust. In deel 4 wekt Albertina de lust tussen Maris en Fran weer op: hun huwelijk lijkt gered.

Verleden

Het verleden achtervolgt Maris zijn hele leven: dat ene dat hij heeft gedaan, spookt nog rond in zijn hoofd en in de hoofden van anderen. 

Dood

Maris geeft in het boek toe wel iets aantrekkelijks te vinden aan het idee van dode mensen. Hij gaat hier zo ver in door dat ik hem als necrofiel ben gaan beschouwen. Ik geloof dat dit één van de sporen van zijn jeugdtrauma is.

Personages

Maris

Maris is een aantrekkelijke man, die redelijk ingetogen was, maar steeds extraverter en onbescheidener is geworden. Hij is agressief en zeer seksbelust. Hij lijkt ook biseksueel door een handjevol korte momenten waarop benoemd wordt dat hij iets aantrekkelijks ziet in mannen. Hij is in ieder geval in zijn huwelijk met Fran seksueel gefrustreerd. Hij is in mijn ogen dus ook necrofiel en heeft pedofiele trekjes. Hij kan goed schilderen en is best emotioneel maar uit dit alleen via het doek.

Fran

Fran is de vrouw van Maris. Ze is redelijk afstandelijk. Ze is sociaal en vindt het fijn om onder de mensen te zijn. Ze is ontzettend emotioneel en ook sympathiek. Deze combinatie wekt al gauw medelijden met haar op. Ook Maris voelt dit. 

Stan

Stan is de stiefdochter van Maris. Ze heeft een grove bouw en is echt pittig. Ze geeft veel weerstand tegen met name haar moeder, Fran. Maris geilt ook weleens op haar: zijn eigen stiefdochter. Zij kiest altijd de kant van Maris, met wie zij een betere band heeft dan met haar moeder, die beter klikt met Thijs.

Ilse

Ilse is wat vies, ze is brutaal en heeft een accent dat overeenkomt met dat van Maris, wat niet verrassend is, aangezien ze uit hetzelfde dorp komen. Ze is ontzettend lang en broodmager.

Albertina

Tot slot nog Albertina: een ontzettend knappe, jonge vrouw. Ze is ook lang, praat veel en staat graag in het middelpunt. Ze heeft wel daddy-issues, wat niet zo gek is, aangezien haar vader niet bij haar opvoeding was: ze is opgevoed door haar oom en tante nadat ze een ongelukje was.

Plaats in de geschiedenis

Ik zie niet een concreet verband tussen de historische achtergrond waartegen dit boek is geschreven: het is in en over deze tijd geschreven, maar er zijn geen kenmerken die er echt uitspringen. 

Eindoordeel

Ik vind het onderwerp van dit boek nog steeds onduidelijk: is het relaties/huwelijken? Seks? Het verleden? Ik weet het niet. Ik weet wel dat mijn twijfel duidelijk aangeeft dat het onderwerp niet bijster sterk is, omdat ik het dan wel had doorgehad. Ik vond overigens dat seks en lust te nadrukkelijk naar voren kwamen. Ik weet niet goed of dit de verlangens van Oek de Jong zelf waren of dat hij dit gewoon bij elkaar heeft verzonnen, maar vreemd vind ik het zonder meer. 

Dit boek kent ook een enorm gebrek aan (interessante) gebeurtenissen. Het boek bestaat uit bijna 500 bladzijden, maar bevat minder gebeurtenissen dan ik in een boek van zo’n 300 pagina’s zou verwachten. Het boek bestaat vooral uit nutteloze beschrijvingen die zich soms uitstrekken tot wel 10 pagina’s achter elkaar. Vermoeiend saai dus.

Ook de personages doen we bijna allemaal niks. Alleen Fran is me bijgebleven. Oek de Jong heeft bij mij zo’n emotioneel persoon achtergelaten met Fran. Ze is echt wanhopig in het huwelijk en ik ben haar sympathie en frustratie echt gaan waarderen. Zij was de enige persoon in wie ik me goed kon verplaatsen. Dit lijkt me echter niet de bedoeling geweest van De Jong.

De opbouw vind ik wel sterk: deel 1 is het midden van het verhaal. Deel 2 en 3 vertellen even wat er vooraf is gegaan aan het eerste deel en delen 4 en 5 borduren hier op voort. Ik vind dit interessant. De terugverwijzingen in voornamelijk het eerste deel versterken dit ook goed.

Tot slot, de mooiste quote uit dit boek. Ik denk dat dit was: ‘alles was hetzelfde als daarnet en niets was meer hetzelfde’ (pagina 57). Ik geloof dat dit een soort paradox is, want ik begrijp hem wel. Eerst denk je ‘huh, dat kan toch niet allebei?’ maar als je erover nadenkt begrijp je wel wat er wordt bedoeld: in de situatie was niks veranderd, alles was hetzelfde, maar zijn kijk op Stan en vice versa was wel degelijk veranderd.