Feitelijke gegevens over het boek

Gebruikte druk: 1e
Verschijningsdatum 1e druk: november 2009
Aantal bladzijden: 238
Uitgegeven door: Augustus

Beschrijving van de cover

Op de cover staat een afbeelding van een merenlandschap. Is het Desolation Ground, waarheen Robert Anderson vertrekt om te kunnen reflecteren op zijn toestand?

Genreaanduiding van het boek

"Zonder .... thuis "is een psychologische roman over een man die naar de zin van zijn bestaan zoekt.

De flaptekst

Als de moordenaar van zijn vrouw Suzanne zijn straf heeft uitgediend en wordt vrijgelaten, vertrekt de journalist Robert Andersen naar de Canadese westkust. De gedachte dat hij Johnny H. kan tegenkomen vindt hij onverdraaglijk. Via internet heeft hij een huis gehuurd. Eenmaal ter plaatse komt hij erachter dat de eigenaresse ervan twee jaar tevoren niet is teruggekeerd van een wandeling. Deels gedreven door professionele nieuwsgierigheid deels door innerlijke onrust gaat Andersen op zoek naar het verhaal achter de verdwijning. Wie was Beverly Walker? Wat is er gebeurd? De dorpelingen hadden weinig met haar op. Door de ontrafeling van haar leven verandert Andersens visie op zijn eigen verleden, zijn huwelijk met Suzanne, en zijn toekomst

Structuur en/of verhaalopbouw

Er zijn 50 relatief korte hoofdstukken waarin de hoofdfiguur (de ik-verteller Robert Andersen) zijn verhaal over zijn reis naar Canada vertelt. Het is een vrijwel chronologisch verteld verhaal. ( er zit een enkele flashback in het verhaal: wanneer Robert nadenkt over de wijze waarop zijn vrouw gedood is) De hoofdstukken hebben geen titel. Het laatste hoofdstuk tekst slechts één alinea. Robert heeft zijn richting gevonden. In feite is de roman een queesteroman en hij wordt verteld op een rechttoe-rechtaan wijze.

Gebruikt perspectief

Robert Andersen is de ik-verteller in de roman. Hij doet dat als een achterafvertellende ik in de o.v.t.. Hij is een man van middelbare leeftijd: hij is namelijk in 1957 geboren vertelt hij in het gesprek met Jane Miller. Hij heeft twee kinderen die al volwassen zijn: Jennifer is 22 jaar en Bas 20. De laatste verblijft in Australië. Acht jaar geleden is zijn vrouw door een inbreker vermoord. Deze Johnny H. heeft tweederde van zijn straf uitgezeten en hij komt vrij. Robert wil de confrontatie met hem niet aangaan en hij vlucht naar Canada. Maar eigenlijk is het een vorm van escapisme om zijn eigen identiteit weer terug te vinden.

De tijd van het verhaal

De periode dat Robert Andersen in het Canadese dorpje Horn (niet ver van Vancouver) doorbrengt, is waarschijnlijk omstreeks 2008-2009. Hij is in 1957 geboren en hij vertelt dat hij ruim vijftig jaar oud is. Hij verblijft in de zomer in het dorp Horn en hij blijft er in ieder geval totdat de winter invalt.
Een ander bewijs is dat zijn buurvrouw Marianna in 1946 geboren is en inmiddels de zestig

De plaats van handeling

Het Canadese dorpje Horn (weinig inwoners en buitenstaanders vallen meteen op) is de plek waar Robert Anderson tot zich zelf probeert te komen. Juist omdat het zo’n kleine plaats is ver van de drukke westerse beschaving (in de vrije natuur) is het een ideale symbolische ruimte om tot jezelf te komen. Robert gaat zelfs vier dagen nog verder naar het noorden (de indiaan Sam vraagt later : Heb je je noorden gevonden om daar in de vrije natuur na te denken over zijn toekomst. Hij probeert het verleden te ontkomen, maar is eigenlijk bang voor de toekomst. Daarom moet hij Nederland uit.

Samenvatting van de inhoud

De schrijver/journalist Robert Anderson ontvlucht Nederland nadat hij gehoord heeft dat de moordenaar van zijn vrouw Suzanne na acht jaar weer op vrije voeten komt. Deze inbreker Johnny H. heeft in het verkeerde huis ingebroken, terwijl Robert niet thuis was. Johnny moest eigenlijk bij de buren zijn en Robert had per toeval de laatste trein gemist. Toen Suzanne zich verzette, was ze door de inbreker neergestoken. Robert heeft steeds veel moeite gehad om de dood van zijn vrouw te verwerken en hij kan het niet verkroppen dat hij Johnny H. tegen zou kunnen komen in Amsterdam. Zijn 20-jarige zoon Bas verblijft in Australië en zijn 22-jarige dochter Jennifer studeert psychologie en is het huis uitgegaan. Hij kan dus vrij eenvoudig weg uit Nederland. Het lijkt erop alsof hij een catharsis voor zichzelf wil bereiken.
Hij gaat naar Canada, heeft op internet al een pick-up uitgezocht die hij gaat kopen en hij heeft ook al een huisje op het oog. Dit huis heet Shangri-la en hij komt er snel achter dat de vorige bewoner (Beverly Walker) twee jaar geleden het dorp heeft verlaten en er nooit meer is teruggekeerd. Dat feit trekt zijn nieuwsgierigheid en hij gaat al vrij snel op onderzoek uit.

In het Canadese dorpje ontmoet hij al snel enkele bijzondere bewoners:
- Hank en zijn vrouw Marianna. Dit paar heeft een vriendschappelijke relatie gehad met hun buurvrouw, maar Marianna is waarschijnlijk jaloers geweest omdat Beverly haar man Hank had kunnen inpalmen
- Sam, een grote man van Indiaanse afkomst die een winkel runt. Hij is getrouwd met de dove Indiaanse vrouw Angela
- Jane, Miller, de journaliste van de plaatselijke krant die bovendien in de lokale bibliotheek werkt.
- Mike, de agent die het onderzoek naar de verdwijning van Beverly heeft geleid en een oogje heeft op Jane
- Jack, een man die een zalmkwekerij, waarbij Beverly enkele jaren geleden betrokken is geweest. Ze had zich verzet, maar Jack had haar om- en afgekocht.
-
Robert Andersen stelt overal zijn vragen en de dorpsbewoners zijn er niet erg happig op om die te beantwoorden.
Hij vindt het vreemd dat er nooit een spoor van Beverly gevonden is. Met Jane Miller praat hij over de diverse mogelijkheden die Beverly overkomen kunnen zijn:
- verdwijning, terwijl ze nog ergens leeft
- een ongeluk, dat haar in de weidse natuur kan zijn overkomen,
- moord, omdat er iemand belang bij had dat ze haar kritische blik in het dorp niet meer zouden horen
- zelfmoord, om een reden die nog niet bekend is (eenzaamheid?, haar man zou overleden zijn volgens Marianna, een buitenstaanders zijn niet altijd even geliefd)

Ook Robert wordt natuurlijk als een vreemde buitenstaander beschouwd. Zo kan hij in de plaatselijke bar meedoen aan een soort triviant quiz, maar wanneer hij in de finale belandt, laten ze hem expres verliezen door lullige vragen aan hem te gaan stellen. Hij kan die vragen nooit beantwoorden.
Daarna praat hij met Jack die de zalmkwekerij heeft gesticht en hij onthult dat hij de “stem van Beverly”heeft gekocht. Robert drinkt te veel whisky en ze droppen hem in zijn pick-up.
Ook spreekt Robert met Jane, die hij best aantrekkelijk vindt, ondanks haar handicap (ze loopt mank als gevolg van mishandeling en een verkrachting in haar jeugd) Beiden hebben dus een traumatische gebeurtenis te verwerken. Hij verpest het door een paar vervelende opmerkingen. Hoewel hij haar leuk vindt, houdt hij haar op die manier op afstand. Die avond masturbeert hij bij de beelden van Suzanne. Hij hield veel van haar en kort hierna vindt de lezer de flashback over de moord.

In Shangri-la heeft hij inmiddels privéspullen gevonden van Beverly: foto’s en brieven. Op de foto’s herkent Marianna Beverly maar ook een bekende tv-presentatrice Sarah Sinner. Dat blijkt de zus te zijn van Beverly en het dorp heeft dat nooit geweten. Sarah is jaren geleden aan borstkanker gestorven. Maar uit de brieven blijkt dat Sarah en Beverly ruzie met elkaar hadden en dat Sarah eigenlijk jaloers was op de verhouding van Beverly en haar moeder. Ze hadden besloten elkaar nooit meer te zien. Op Google kan hij wel informatie over Sarah vinden. Hij vertelt het aan Jane. Die is bevriend met Mike die met hem over de verdwijning enkele jaren geleden spreekt. Robert vindt het vreemd dat de politie gestopt is met zoeken en Mike wordt er wat kregelig over. Door dit alles begint de sympathie van Robert voor Beverly groter te worden. Hij spreekt met Jane af dat ze hem interviewt voor het “lokale sufferdje”en opnieuw eindigt het gesprek niet leuk. Hij kan zich nog niet openstellen voor de leuke vrouw.

Dan gaat hij zijn reis naar het noorden maken. Hij vertrekt met zijn auto en wordt daarna met een boot afgezet in de vrije natuur, waar hij vier dagen doorbrengt in een tipi (indianentent) Hij komt er tot zichzelf en dat is bijvoorbeeld te zien , wanneer hij terugkeert. Meteen staan Hank en Marianna weer op de stoep en vooral de laatste zegt hij meteen de harde waarheid (dat ze een roddeltante is) Sam vertelt Robert bovendien dat hij gaan zoeken is in de bieb van Vancouver en dat hij daar een presentatie heeft gevonden waarin Sarah haar zus interviewt en eigenlijk voor gek zet. Maar in het dorp weet niemand over de slechte verhouding en bij een feestelijke gebeurtenis bij het erfgoedcentrum worden de beide zussen Sinner herenigd.
Robert vindt het wel amusant. Op het feest ontmoet hij Jane weer: ze wordt begeleid door Mike, maar hij maakt opnieuw een eetafspraak met haar.
De zondag die daaraan voorafgaat, rijdt Robert in zijn auto een hert aan. Het dier is nog niet dood en hij legt het in de achterbak, rijdt naar Jane om met haar naar de dierenarts te gaan. Maar Jane ziet dat het een onbegonnen zaak is en vindt dat hij het dier uit zijn lijden moet verlossen. Ze reikt hem het pistool en Robert schiet met pijn in zijn hart het hert dood. Daarna troost Jane hem en ze hebben een hemels gevoel van seks. Dat belooft veel, maar tijdens het eten de volgende dag zegt Jane dat ze niet ontkent dat ze seks hebben gehad, maar dat ze elkaar toch moeten vrijlaten. Robert beaamt dat, maar uit alles wordt duidelijk dat hij een catharsis heeft bereikt gedurende de maanden die hij in Shangri-la heeft doorgebracht. Hij heeft zijn huurcontract verlengd en hij droomt ervan de winter in het dorp (met Jane?) door te brengen. Hij heeft zijn gevoel voor richting weer hervonden. Hij weet weer waar hij heen wil.
Na zeven jaar mag iemand dood worden verklaard. Beverly zal nog vijf jaar moeten wachten voordat het zover is.

Titelverklaring

De titel “ zonder noorden komt niemand thuis” is ontleend aan een gedicht van K. Michel “Voorbij Bredene.”
Het hele gedicht luidt:

Tot honderd tellen op het oberloze
hotelterras en constateren dat licht
een bijzonder bezwijkgedrag heeft

Na het passeren van de billen van Bredene
het oversteken van de duinenrij en
het ebwaarts blootgetrokken strand
aankomen bij de waterlijn

en die volgen met de vuurtoren
van Oostende in de rug en je schaduw
reikhalzend voor je uit

terwijl de bos onbruikbare sleutels
zachtjes rinkelt in je jas en
geen maan de ene na de andere
ster te voorschijn laat komen

De sensatie zichtbaar te zijn
voor iemand met een sterk vergrootglas
lopend over het blauwe lijntje
op de kustkaart in de Bosatlas

Stilstaan, diep ademhalen
‘hé schele’ roepen ‘lieve scheleschele’
Drie meeuwen schrikken geruisloos op
en zeilen uit met achteloos gemak
Onverstoorbaar snurkt de zee

Zonder noorden komt niemand thuis

Het is wel een mooie titel, die zoveel betekent als je niet weet waar het noorden is (vgl. d kompasnaald die altijd naar het noorden wijst) dan kun je geen richting bepalen.
Ook Robert Andersen gaat naar het noorden om zichzelf te zoeken. Hij gaat zelfs vanuit het kleine plaatsje waar hij zijn onderdak heeft gevonden vier dagen in retraite. Hij is dan helemaal op zichzelf aangewezen, maar hij lijkt er baat bij te hebben. Want nu hij naar het noorden geweest is, staat er letterlijk in de tekst dat hij zich bij terugkeer in de villa die hij had gehuurd, thuis voelt. (blz. 220 : Ik voelde me thuis Daarna pas durft hij ook iets te beginnen (zelfs lichamelijk) met de vrouw die hij door zijn cynisme van zich af had weten te houden. Het ziet er naar uit dat hij met haar zijn weg zal vervolgen.

Thematiek en interpretatie

In dit boek van Nelleke Noordervliet is het begrip queeste van groot belang. Het lijkt dan in eerste instantie te gaan om de zoektocht van Robert Anderson naar de twee jaar daarvoor spoorloos verdwenen Beverly Walker. Hij komt nieuw in het dorp en verbaast zich erover dat de zoektocht naar haar verdwijning na twee jaar helemaal stilligt. Zijn interesse wordt gewekt doordat hij in het huis van Beverly gaat wonen en na een tijdje merkt dat er bewijsmateriaal in het huis ligt opgeslagen. (foto’s, brieven, een achtergelaten verhaal) terwijl hij bovendien achterhaalt dat een bekende tv-presentatrice haar zus is geweest. Zij hadden ruzie met elkaar. Robert wil achterhalen wat er met Beverly Walker is gebeurd.

Maar eigenlijk is het boek een zoektocht van iemand naar zijn eigen bestaan. Na de dood van zijn vrouwheeft Robert blijkbaar het verdriet om de moord op zijn vrouw niet toegelaten in zijn geest. Na acht jaar komt de moordenaar vrij en dat feit kan hij niet onder ogen zien. Hij is bang dat hij de moordenaar tegen het lijf loopt en vlucht naar Canada. Een dergelijke vlucht is vrijwel altijd een vorm van escapisme om je eigen leven niet onder ogen te durven zien.

Wanneer hij daar de aantrekkelijke journaliste Jane Miller tegen het lijf loopt die toch ook geestelijke en lichamelijk littekens uit haar verleden heeft overgehouden, durft hij zich in eerste instantie helemaal niet bloot te geven. Dat levert verwijdering op tussen de twee, terwijl we elkaar juist zouden kunnen helpen. Nadat hij vier dagen over zijn bestaan heeft nagedacht en zich als een dier heeft moeten gedragen, keert Robert terug naar zijn huurhuis: hij weet wat hij wil en hij voelt zich thuis. Dan komt de toenadering met Jane vrij snel al moet hij er een hert voor aanrijden. Hij moet het gewonde dier uit zijn lijden verlossen en hij doet dat met tegenzin. Zo moet hij ook Jane en zichzelf uit hun lijden verlossen en met het verlossend pistoolschot waarmee hij deze bambi om het leven brengt, breekt hij ook het ijs tussen hem en Jane. Een hemels moment van seks is het gevolg. Hoewel Jane de volgende dag nog een slag om de arm van haar vrijheid wil hebben, is het duidelijk dat Robert weer een richting in zijn leven heeft gevonden. Het is net alsof Suzanne (zijn vermoorde vrouw) hem het laatste zetje heeft willen geven. Hij heeft de catharsis (reiniging) bereikt. Samen met de in haar jeugd ook al gekwetste Jane ligt er een mooie toekomst voor hen weggelegd.

In het boek komt ook het motief voor dat iemand die in een vreemde gemeenschap binnenkomt, vrijwel altijd een buitenstaander zal blijven. Dat is het geval met Beverly geweest en dat is ook het geval met Robert. (bijv. In de quiz waarin ze hem opzettelijk laten verliezen) Ook zit in het verhaal verbonden de strijd van de Indianen die in de reservaten moesten plaatsnemen en de westerlingen die het voor het zeggen hadden in de gebieden waarin vroeger de indianen zaten.

Beoordeling scholieren.com

De roman van Nelleke Noordervliet is eenvoudig te lezen, ook voor scholieren. Het boek is in de gebonden uitgave trouwens heel mooi uitgegeven met een fijne bladspiegel. Maar het is zeker niet de beste roman van de schrijfster. Voor scholieren.com besprak ik ook een jaar geleden “Snijpunt.” En daarvan was ik aanmerkelijk meer onder de indruk. Het gegeven (man vlucht weg voor het verleden om met zichzelf in het reine te komen, is niet erg origineel. Het gegeven is vrij clichématig.
Dan zou het verhaal nog een spannende wending kunnen krijgen en zich bijna als een literaire thriller kunnen ontwikkelen (wat is er gebeurd met Beverly Walker?) maar ook die kans laat de schrijfster liggen. Er zit dan ook niet veel echte spanning in de roman en dat het er uiteindelijk toch van moest komen dat Jane en Robert (die eerst beiden het spelletje “hard to get “- spelen) met elkaar een relatie krijgen, komt nog uit ook..Dan is ook meteen het boek ten einde.

Bovendien heb ik een aantal opmerkingen over het taalgebruik. In het bijzonder de metaforen. Ik vind enkele nogal gezocht en andere gewoon niet mooi. Het lijkt erop alsof ze zoveel mogelijk beeldspraak in haar zinnen wilde stoppen.
Ik geeft enkele voorbeelden van een grote reeks die ik in de roman heb aangetroffen. Voor dit doel heb ik alleen gekeken naar de bladzijden 112-113. Ook daar zijn nogal wat clichés te vinden.

Blz. 112 ‘Mijn hand vond mijn pik, die als een antenne het zonlicht ving en door mijn lijf geleidde.’

blz. 112 Zoals we soms als ik reis was aan de telefoon masturbeerden en elkaar opwonden, zo deed ik het nu met mijn Suzanne aan de andere kant van de dood. “Het spijt me, het spijt me, fluisterde ik. ‘Ik schoot mijn zaad de eeuwigheid in.’

blz. 113 ' Hij was aangekomen in een Ford Transit, beschilderd met engelenvleugels en voorzien van een banier met de tekst 'Douglas S. Henson, home delivered redemption' (Jan. C. Kruit, verlossing aan huis), eenzelfde krom rijm als we in Nederland vaak aantreffen op een haringkar.'

blz. 113: “Douglas S. Henson was een kalende, leptosome zestiger. Hij droeg een enorme bril met bleke randen en een gifgroene slipover, beide begin jaren tachtig aangeschaft. Hij had ook de bakkebaarden die erbij hoorden. Als hij zich onbespied waande zakte de verplichte blijmoedigheid van het geloof in zijn hondachtige hangwangen. De wijsheid van ’s Heren raadsbesluit, dat hem zomer en winter de baan op stuurde, werd wel eens door hem in twijfel getrokken, maar wie a zegt moet b zeggen en wie eenmaal geraakt werd door de pijl van Gods liefde blijft voor altijd gewond. “

Nogmaals, het boek is voor scholieren van havo en vwo niet moeilijk te lezen. Het is ook van een voldoende literair niveau om op de literatuurlijst geplaatst te worden, maar Nelleke Noordervliet heeft in het recente verleden duidelijk beter gepresteerd ( “De naam van de vader, Pelican Bay, Snijpunt”, om er een paar te noemen)
Op de lijst voor scholieren.com kan ik nog wel 2 punten toekennen, maar of de amusementswaarde voor scholieren hoog is, waag ik te betwijfelen.

Relevante recensies

Noordervliet bezit het zeldzame talent om in mooie zinnen waarin elk woord als vanzelfsprekend op zijn plek valt een boeiend en heel toegankelijk verhaal te vertellen. [……] Het Canadese landschap met zijn hoge bergen, zijn peilloos diepe meren en zijn weidse ruimte komt onder Noordervliets pen zo tot leven dat je het als lezer voor je geestesoog ziet opdoemen. De personages in haar boek weet zij in soepele dialogen tot leven te wekken alsof het je eigen buren zijn. Haast terloops vervlecht zij in haar verhaal de strijd van de
Canadese indianen om behoud van hun rechten, de onzin van would-be stadsmensen die tegen heug en meug natuurbeschermertje willen spelen ('Ze hield van de natuur en ze dacht dat de natuur van haar hield. Typisch een stadse opvatting') en zo nog wat relevante thema's.
Het boek is eenduidiger dan veel van haar voorgaande romans. Geen wisselend vertelperspectief, zoals in 'Snijpunt', geen heen en weer springen in de tijd, zoals in onder meer 'Pelican Bay'. Gewoon, een rechttoe rechtaan verhaal dit keer. Maar meer dan in haar vorige romans laat Noordervliet in dit boek (waarvan de titel een zin is uit K. Michels gedicht 'Voorbij Bredene') relativering, begrip en emotie toe. En dat levert een ontroerend mooi portret op van een man die al jaren niet heeft durven leven. (recensie Sonja de Jong in “het Twents Dagblad” van 29-10-2009.)

Heel kritisch is de recensent Coen Peppelenbosch op zijn weblog : " Af en toe knipper je met je ogen bij het lezen van deze roman: alsof Noordervliet een parodie op de moderne roman heeft geschreven met alle clichés die ze kon bedenken. Op zinsniveau is dat aan te wijzen met formuleringen als ‘Mijn hart klopte in mijn keel en bonsde in mijn oren’. Soms is Robert Andersen zich van deze clichés bewust en dan staat er: ‘Ik moest bijna lachen om mijn eigen taalgebruik.’ Op verhaalniveau is alles ook al een keer eerder geschreven en gedaan. Daarbij komt dat Noordervliet alles expliciteert. De weduwnaar (‘Ik kon niet praten over mijn schuldgevoelens en mijn woede. Mijn wanhoop.’) die nog heel wat verwerken moet, zegt: ‘Canada als katharsis, de afrekening met mezelf.’ En ja hoor: de loutering komt eraan. De lezer wordt nergens verrast. Zonder noorden komt niemand thuis is zonder twijfel het dieptepunt in het oeuvre van Nelleke Noordervliet."

Daarentegen is de recensie op de site van www.cultuurbewust.nl weer heel positief. "Zonder noorden komt niemand thuis is een prachtige titel die keihard doel treft. Historicus L. P. Hartley zei ooit "Het verleden is een vreemd land. Ze doen daar dingen anders". Andersen citeert Hartley. In Canada probeert hij namelijk het verleden onder ogen te komen, de moord op zijn vrouw te verwerken, om zo de toekomst te gemoet te treden. Door de vermissing van Beverly Walker op te lossen, kan Robert pas vrede hebben met de moord op zijn vrouw. Het noorden, Canada, is Roberts remedie tegen de pijn van het brute verlies van zijn vrouw en tegelijkertijd zijn kompas naar de toekomst: Nederland.

Noordervliet heeft van Robert Andersen een intrigerend personage gemaakt. Hij heeft zelfkennis, zelfspot, is gehard door het leven en ironisch. Juist die ironie maakt dat je als lezer soms hardop moet lachen. Humor naast misdaad is een zeldzame combinatie, die Noordervliet presenteert alsof het de gewoonste literaire gang van zaken is.

Spanning loopt als een rode draad door Zonder noorden komt niemand thuis. Noordervliet creëert die voortdurend aanwezige spanning door de twee vrouwen die Robert Andersens leven beheersen, Beverly Walker en Suzanne, langzaamaan aan de lezer te openbaren. Noordervliet heeft de kunst van het opbouwen van spanning duidelijk in de vingers. Eindelijk weer een boek dat je niet weg kan leggen. "

Over de schrijfster en eerder gepubliceerde werk

Bron: website schrijfster

Nelleke Noordervliet werd op 6 november 1945 in Rotterdam geboren. Haar vader was automonteur, haar moeder huisvrouw. Vader was rooms-katholiek, moeder van oorsprong protestant met een sterk socialistische inslag. Als eerste van de familie mocht Nelleke Noordervliet ‘doorleren’. Op het RK Lyceum voor meisjes ‘Maria Virgo’ deed ze gymnasium A. Daarna studeerde ze Nederlands te Leiden en Utrecht. Haar studie sloot ze cum laude af. Na een tamelijk grillige carrière bij een wetenschappelijke uitgeverij, in het onderwijs en in de politiek als gemeenteraadslid voor de Partij van de Arbeid, debuteerde ze als auteur in 1987 met Tine of De dalen waar het leven woont. Haar volgende romans werden vaak genomineerd voor en bekroond met literaire prijzen. Ze was gastschrijver aan de universiteiten van Groningen, Leiden, Delft en Berlijn en aan de Sorbonne te Parijs. Ze publiceert verhalen, essays, lezingen en columns in weekbladen en tijdschriften. Met enige regelmaat is ze te gast bij radio- en televisieprogramma’s.