Zoeken naar Eileen W. door Leon de Winter

A. Samenvatting

De ik-figuur, van wie je de naam niet te weten komt, is geboren in Eindhoven. Zijn vader was leraar Engels en zijn moeder een Engelse. Hij gaat Engels studeren in Amsterdam, waar hij Marianne, zijn vriendin, ontmoet. Marianne krijgt een baan bij een sociale academie in Veghel. De ik-figuur gaat, wanneer zijn oom Frank gestorven is, naar Londen om daar het antiquariaat van zijn oom over te nemen. Marianne gaat mee, maar dit bestaan is weinig naar haar zin en ze gaat terug naar Nederland.
De ik-figuur trekt zich terug, bang voor nieuwe teleurstellingen en begint aan een index van de duizenden boeken in de winkel. Zijn rustige sleurbestaan wordt plotseling verstoord wanneer op een dag een jonge vrouw met een baby zijn winkel binnenkomt. Ze vraagt naar het boek Tristan & Isolde. Ze blijkt Eileen te heten en is afkomstig uit Noord-Ierland; van haar achternaam wil ze alleen maar verklappen dat die met een W begint. Haar houding van een bepaald moment doet hem denken aan een vrouwenfiguur op een schilderij van Bonnard. Later ontmoet hij haar nog een keer bij toeval. Ze gaan dan samen het schilderij bekijken in een Londens museum en daarna gaan ze samen een hapje eten. Als ze dan het kind gaat voeden in de wc komt ze niet meer terug.
Als hij haar later wil opzoeken in haar pension om haar het boek Tristan & Isolde cadeau te geven, is ze ook daar spoorloos verdwenen. Van de pensionhoudster krijgt hij een paar brieven mee die ze vergeten is. Deze brieven zijn geschreven door een zekere Kevin, die Eileen en zichzelf met Tristan en Isolde vergelijkt (onder deze samenvatting een korte uitleg van dit verhaal). De ik-figuur zoekt vervolgens contact met Marc Nolan, de echtgenoot van Eileen. Uit gesprekken die hij met deze man voert en met behulp van de brieven van Kevin aan Eileen, maar vooral door zijn eigen vermoedens, maakt hij de puzzel van de aanleiding voor het plotselinge verdwijnen van Eileen compleet. Dit leidt tot het volgende verhaal:
Kevin (19), die sinds de geweldadige dood van zijn ouders inwoont bij zijn vroegere buurjongen Marc, wordt verliefd op Eileen. Hij zorgt ervoor dat ze op het kantoor van Marc komt te werken. Hij werkt namelijk ook bij dat bedrijf. Hun liefde kan echter niet, omdat Kevin protestant en Eileen katholiek is. Daarom wordt het helemaal een ramp wanneer Eileen zwanger blijkt te zijn van Kevin. Abortus is onmogelijk in Ierland en om de nare gevolgen te ontlopen gaat Eileen met de wel-katholieke Marc naar bed, die toch al een oogje op haar had. Hij en met hem iedereen, moet zo denken dat hij het kind verwekt heeft. Kevin is inmiddels naar Londen vertrokken, waar hij aan heroïne verslaafd raakt.
Nadat Eileen met Marc is getrouwd en is bevallen van een meisje, wil ze Kevin opzoeken om hem zijn dochter te tonen. Maar in Londen krijgt ze te horen dat hij aan de verslaving is overleden (waarschijnlijk zelfmoord geweest, zo leid ik eruit af). Dagenlang zwerft ze vervolgens doelloos door de stad om op een dag de winkel van de ik-figuur binnen te stappen en te vragen naar een exemplaar van Tristan & Isolde, het verhaal waarover Kevin haar geschreven had.
Na de tweede ontmoeting met de ik-figuur verdwijnt ze spoorloos.

In het kort de achtergrond van Tristan & Isolde:
Tristan is een bekende held uit de Brits-Keltische sagencyclus (middeleeuwse roman). Zijn moeder sterft bij zijn geboort. Hij wint het vertrouwen en de gunst van zijn oom Koning Marc van Cornwall, door de Ierse uitdager Morholt te verslaan. Daarom wil Marc dat Tristan de bruid van Marc gaat halen in Ierland: Isolde met het blonde haar. Op de terugreis drinken Tristen en Isolde een niet voor hen bestemde liefdesdrank en zo worden ze geliefden. Koning Marc ontdekt hun geheim en stuurt Tristan weg; in Bretagne trouwt Tristan, maar hij kan zijn vroegere geliefde Isolde niet vergeten. Als hij door een giftig wapen gewond raakt en stervende is, laat hij Isolde roepen; zijn vrouw liegt hem voor dat ze niet komt. Tristan is vertwijfeld en sterft. Maar inmiddels is Isolde gearriveerd en sterft naast hem.

B. Analyse

1. Titel: Zoeken naar Eileen W.
Auteur: Leon de Winter
Uitgever: Maarten Muntinga bv
Jaar van eerste druk: 1985

Titelverklaring: De ik-figuur in dit boek vertelt over zijn zoektocht naar het verhaal, naar de levensgeschiedenis van Eileen W. Hierdoor komt hij in contact met haar man, wie Eileen W. zoekt omdat ze is weggelopen met haar kind. De een zoekt dus naar de persoon zelf, de ander zoekt naar het verhaal achter haar. Daarom heet het boek denk ik ook ‘Zoeken naar Eileen W.’ Hier draait het boek om.

2. Het boek behoort tot de moderne Nederlandse literatuur, omdat het na 1945 geschreven is.

3. ‘Zoeken naar Eileen W.’ kan gerekend worden tot de psychologische romans, omdat de ik-figuur op zoek is naar een eigen identiteit en betekenis zoekt achter de dingen die toevallig gebeuren. Het gaat soms erg diep en erg in de details. Je moet vaak goed nadenken bij de meeste zinnen die je leest.

4. Het belangrijkste thema is onmogelijke liefde. Daarvoor staat het verhaal van Tristan & Isolde symbool. Het gaat erom dat het eigenlijk zo oneerlijk is dat je niet voor de liefde van je leven mag kiezen, maar zelfs in de liefde aan regels gebonden bent (In die tijd en op die plaats dan). Als je je niet aan die regels houdt, kan dat zelfs de dood tot gevolg hebben.

5. Belangrijkste gebeurtenissen:
- Ontmaagding van Eileen W. door Kevin
- Eileen merkt dat ze zwanger is
- Eileen gaat een relatie aan met Marc
- Eileen krijgt een kind
- De dood van Kevin
- De ontmoeting met Eileen W. en de ik-figuur
- De ontmoeting met Marc Nolan en de ik-persoon
- De gesprekken die de ik-figuur heeft met Marc

Het verhaal wordt niet verteld in chronologische volgorde. Er zijn ontzettend veel flash-backs in dit boek. Er zitten ook meerdere verhaallijnen in. De tijdsduur van het verhaal van Eileen is ongeveer een jaar, de tijdsduur van de ‘avonturen’ van de verteller zijn een paar weken. Daarnaast kan er nog een derde verhaallijn onderscheiden worden, namelijk de autobiografie van de ik-figuur: Hoe zijn leven is verlopen, van kleine schooljongen totdat hij het antiquariaat overneemt.

6. De belangrijkste personen in het boek zijn Eileen W. en de ik-figuur. Maar daarnaast zou het boek ook niet geschreven kunnen zijn zonder de personages Kevin en Marc. Het draait natuurlijk allemaal om Eileen, omdat het om haar verhaal gaat. De ik-figuur echter, is ook heel erg aanwezig, doordat hij ook dingen over zichzelf vertelt en daardoor ook op de voorgrond komt te staan. Je komt het meeste over hém te weten. Je zou kunnen zeggen dat in de ene verhaallijn Eileen de hoofdrol speelt, in de andere verhaallijn de ik-figuur. Zij zijn beide ook round-characters. Kevin en Marc zijn beide flat-characters, alhoewel Kevin ook in de buurt komt van een round-character.

Eileen
Haar probleem: Ze is zwanger geraakt van een protestantse jongen terwijl ze zelf katholiek is. Dit was in Ierland een schande en het zou misschien wel hun dood betekenen als iedereen er achter kwam. Ze zoekt een uitweg en gaat een relatie aan met haar baas, zodat het net lijkt alsof haar baby van hem is. Het probleem is dus eigenlijk dat ze een onmogelijke liefde koestert voor een jongen.

Haar karakter: Eileen is een meisje van 17 jaar en kan goed met mensen overweg. Ze is katholiek, vriendelijk, bescheiden en naïef aan het begin van het boek. Later is ze niet meer zo naïef. Ze is best aantrekkelijk en ze wil los komen van alle regeltjes die haar opgelegd worden. Als ze haar kind krijgt heeft ze moeite om het te accepteren. Net als bij het begin van haar zwangerschap.

Haar ontwikkeling: Eileen ontwikkelt zich wel in het boek. Wat hierboven al vermeldt is: Ze wordt wat minder naïef – naar mijn mening – en ze gaat zich meer afzetten tegen alles wat haar wordt opgelegd. Ze maakt natuurlijk ook wel wat mee in het boek. Hierdoor is ze wel wat voorzichtiger en volwassener geworden.

De ik-figuur
Zijn probleem: Hij leeft een geisoleerd leven en is bang om zonder enige identiteit dood te gaan.

Zijn karakter: De ik-figuur houdt van joggen en is geen ondernemend typ. Hij houdt van een geordend, regelmatig, zeker bestaan en heeft niet veel sociale contacten. Eerst had hij een vriendin, Marianne, maar die is teruggegaan naar Nederland. Hijzelf is in Eindhoven opgegroeid en heeft Engels gestudeerd. Zijn moeder was een Engelse, zijn vader een fanatiek fan van de ‘British gentleman’. Hij valt niet op en is op zoek naar een eigen identiteit, net zoals zijn vader die zocht in de ‘British gentleman’ spelen. Zijn leeftijd wordt niet genoemd als ik het goed heb. Ik schat hem in de derig.

Zijn ontwikkeling: Hij ontwikkelt zich niet erg duidelijk. Later in het verhaal vertelt hij wel dat hij door het verhaal van Eileen alles is gaan opschrijven wat hij meemaakte.

Kevin Fletcher
Zijn probleem: Hij heeft Eileen zwanger gemaakt en kan niet bij haar blijven en openlijk van haar houden. Zijn ouders zijn vroeg overleden: Vermoordt door de IRA. Hij denkt nog elke dag aan ze en heeft een steeds grotere afkeer aan alles wat Iers is. Hij is dan ook niet trots dat hij er een is. Hij schrijft in een van zijn brieven aan Eileen: “Ik begrijp dat jij voor mij ook het typische roodharige Ierse meisje betekend hebt, de mooie, zinnelijke en onaanraakbare dochter in het typische vrome katholieke Ierse gezin; als ik jou zou veroveren, zou ik me kunnen verzoenen, zou ik Ier worden.”
Hij is dus nog steeds erg in de war met zichzelf en probeert er achter te komen hoe hij wil leven.

Zijn karakter: Kevin is een jongen van 19 jaar oud. Hij komt uit een protestants gezin, maar woont een groot gedeelte van zijn jeugd bij een katholieke buurjongen (Marc). Hij is verliefd op Eileen, maar vertelt later in zijn brieven aan haar dat er nog meer zaken meespeelden, waar hij dan pas over na durft te denken (als hij die brieven schrijft). Verder houdt hij erg van lezen en is monteur op het bedrijf waar Eileen secretaresse is. Kevin woont nog steeds bij Marc op een flatje. Verder in het boek leer je hem steeds beter kennen, ook zijn gevoelens, grotendeels door zijn brieven (In totaal 7 brieven).

Zijn ontwikkeling: De ontwikkeling van Kevin kun je niet echt achterhalen.

Marc Nolan
Zijn probleem: Zijn vrouw Eileen is weggelopen met het kersverse kind. Hij wil haar vinden.

Zijn karakter: Hij wil de werkelijkheid niet onder ogen zien, omdat hij niet wil accepteren dat Eileen niet van hem hield, maar hem alleen maar gebruikt heeft. Dit is natuurlijk wel begrijpelijk, hij kon ook bijna niet anders, omdat hij anders zichzelf vernederde en voor paal zette. Hij was wel verliefd op Eileen en was erg lief voor haar. Eileen had dan ook geen hekel aan hem, mocht hem wel, alleen ze was niet verliefd op Marc. Marc is wel al rond de dertig geloof ik. Je komt eigenlijk niet heel veel over hem te weten, omdat hij eigenlijk meer als rol heeft in het boek om als informatiepaal te spelen aan de ik-figuur.

Zijn ontwikkeling: Hij maakt niet echt een ontwikkeling door in het boek.
7. De gebeurtenissen spelen zich af in de jaren ’70, jaren ’80 vermoed ik. Het wordt namelijk niet duidelijk vermeldt als ik het goed begrepen heb. Maar in deze jaren was de vijandelijkheid tussen protestanten en katholieken in Ierland het felst. Dus lijkt het mij waarschijnlijk dat het boek zich in deze jaren afspeelt. Het boek is toch ook begin jaren ’80 geschreven.

8. Het hele boek wordt vanuit de ik-verteller verteld. Deze heeft echter wel een objectieve kijk op het hele verhaal van Eileen W., omdat hij er zelf niet aan heeft deelgenomen en verder de hele werkelijkheid onder ogen kan zien, zonder daarbij zelf geschaad te worden. Hieronder een kort fragment:

Ik begreep dat het toeval bestond doordat er tijd bestond, en de tijd kon uitgeschakeld worden door de vorm, de abstracte, gestolde vorm; ik werd omringd door duizenden overwinningen op het toeval, begreep ik, duizenden tijdloze vormen, die niet meer meegesleurd en uiteengerukt konden worden, die niet meer verminkt en verteerd, niet meer verloren, verdord, verdwenen, vergaan… Was dat het? De angst om te sterven en niets achter te laten? De kunst teruggebracht tot vormgegeven doodsangst? Was ik daarom op zoek? Was Eileen de VORM?

Het boek bevat heel veel van deze gesprekken die de ik-persoon met zichzelf voert. Het gaat soms heel diep en vergezocht. Er zit echt wel een soort psychologie achter: Hij denkt na over dingen waar ik normaal niet over na denk.

9. De gebeurtenissen spelen zich af in Noord-Ierland en Engeland. In Engeland vooral in Londen, waar de winkel van de antiquaar is gevestigd. Londen staat in dit boek symbool voor de vrijheid. In Ierland zijn er meerdere plaatsen waar het verhaal zich afspeelt. Bijv. in Dublin, het plaatsje B. en het plaatsje S.

C. Leeservaring

1. De gebeurtenissen maken in zoverre indruk op me, dat ik er van geschrokken ben dat katholieken en protestanten zo fel op elkaar reageerden in Ierland. Verder vind ik vooral de gebeurtenissen die Eileen beleeft interessant, voor het ‘spannende’ leven van de antiquaar interesseer ik me totaal niet. Hoe hij zich voelt bij het hardlopen en dat hij daarbij echte leren schoenen draagt bijvoorbeeld. Het gaat er soms wel erg onboeiend gedetailleerd aan toe in dit boek.

2. Ik vind de opbouw van het boek ingewikkeld. Er zitten enorm veel flashbacks in en vooral aan het begin vond ik het heel onduidelijk wat en vooral wanneer er iets gebeurde. Toen ik begon met lezen snapte ik er niets van. Er kwamen steeds meer dingen bij die niet met de hoofdlijn van het verhaal te maken hadden, namelijk de zoektocht naar Eileen. Verder vond ik de zinnen erg moeilijk leesbaar, omdat er heel vaak ontzettend lange zinnen worden gebruikt. Heel vaak moest ik een zin drie keer overlezen voordat het eindelijk doordrong wat er nou eigenlijk stond en wat er bedoeld werd.
De ik-figuur bedenkt ook de hele tijd stukken erbij, over hoe het zou kunnen zijn gegaan. Bijv. over hoe Eileen ontmaagd zou hebben kunnen worden. Dit geeft een onzekere tint aan het verhaal en ik vind het geen pluspunt aan het boek. Er moet een zeker verhaal bestaan, waar je vanuit kan gaan.

3. De ik-figuur gaat niet echt voor me leven, omdat het een totaal ander figuur is dan dat ik ben. Soms dacht ik echt: Wie doet nou zoiets. Eileen sprak me meer aan. Misschien ook omdat dit een meisje van rond mijn leeftijd is.

4. Er zitten veel stijlfiguren in en er worden erg lange zinnen gebruikt, zoals ik bij punt 1 al zei. Er zit wel een hele denkwijze achter dit boek. Je kunt er heel diep op ingaan; over de kleinste dingen kun je al filosoferen. Dat heeft dit boek me wel duidelijk gemaakt. De ik-figuur wil elke toevalligheid een betekenis geven. Daar wordt het boek soms erg langdradig van.

5. Het onderwerp op zich vond ik wel interessant. Het heeft me inderdaad wel aan het denken gezet. Over de felle strijd tussen eigenlijk allebei christenen (protestanten en katholieken). Hoe dat je leven kan beheersen, hoewel je dat eigenlijk helemaal niet wilt. Ik ben door het lezen niet echt van mening veranderd, in het opzicht dat het gewoon niet nodig is om zo met je medemens – ook al gelooft hij of zij wat anders - om te gaan.

Nog even terzijde: Ik vind dit boek geen aanrader, omdat het zo langdradig en veel te gedetailleerd beschreven is. Ik had soms echt moeite om verder te lezen. Ik koos het, omdat het me een interessant onderwerp leek op de achterkant van het boek. Dat was het ook, alleen de vertelwijze is niet geheel naar mijn zin. Ook heeft het boek een open einde: Je weet niet hoe het met Eileen verder verloopt. Dat zou je als lezer toch wel graag willen weten.