Feitelijke gegevens van het boek

Titel: Warenar

Auteur: P.C. Hooft, Samuel Coster

Eerste opvoeringsdatum: 1617

Soort: Blijspel, toneelstuk

Verwachtingen en eerste reactie

Ik besloot dit boek te lezen doordat ‘Warenar’ een van de bekendste Nederlandse boeken uit de Renaissance is. Om eerlijk te zijn stond het onderwerp van het boek me niet heel erg aan; ik was bang dat het te moralistisch zou zijn, dat het erg veel zou gaan om wat goed was en wat slecht was. Ik besloot toch om het te lezen, en het was gelukkig minder moralistisch dan ik dacht; het had een echt verhaal en het ging niet alleen om de hoofdpersoon met de pot goud, maar ook om zijn dochter, zijn buurman enzovoorts. Dat had ik niet verwacht.

De samenvatting

Voorrede

De voorrede wordt verteld vanuit Mildheid. Zij wil de macht overnemen in het huis van Warenar, het huis dat Gierigheid al een tijdje regeert. Zelfs toen Warenar’s vader er nog woonde regeerde Gierigheid het huis; Warenar’s vader had namelijk een pot met gouden munten die hij onder de vloer van iedereen verstopte. Doordat Warenar niet van het bestaan van de pot afwist, leidde hij een armoedig leven. Daar kwam verandering in toen Warenar op een dag de pot goud van zijn vader vond. Hij bergt de pot ook zorgvuldig op, en hij wordt er erg paranoïde van.  Hij is er zo erg mee bezig dat hij zelfs niet heeft gemerkt dat zijn eigen dochter, Claertje, zwanger is.

Eerste bedrijf

Warenar is heel bang dat iemand zijn pot met goud gaat stelen, en stuurt daarom zelfs zijn eigen werkster, Reym, constant weg. Hij controleert dan of de pot goud er nog staat en dan laat hij Reym weer binnen; dit herhaalt zich wel 10 keer per dag. Reym maakt zich zorgen om Claertje, doordat ze hoogzwanger is en nog niet is getrouwd.

De buren van Warenar, de broer en zus Rijckert en Geertruid, praten over trouwen. Geertruid vindt dat haar broer nu echt moet gaan trouwen, hij is namelijk al best oud. Ze stelt een 40-jarige weduwe voor die op een sluwe manier veel geld van haar overleden man heeft geërfd, maar Rijckert wijst dat idee af. Hij wil liever trouwer met zijn 18-jarige buurmeisje; Warenar’s dochter Claertje. Geertruid zegt dat ze te arm is, maar Rijckert zegt dat dat hem niet kan schelen. Hij besluit meteen naar Warenar te gaan.

Rijckert begint een praatje met Warenar en vraagt vervolgens om de hand van zijn dochter. Eerst denkt Warenar dat Rijckert afweet van zijn pot goud en het wil stelen en vervolgens denkt hij dat Rijckert niet serieus is als hij zegt dat hij met Claertje wil trouwen, doordat Rijckert erg veel geld heeft en denkt dat ze een arme familie zijn. Rijckert weet Warenar ervan te overtuigen dat hij serieus is, onder andere door te zeggen dat hij geen bruidsschat nodig heeft, en Warenar stemt in. Ze besluiten die avond een maaltijd te houden ter gelegenheid van het huwelijk.

Tweede bedrijf

Warenar laat Reym het huis schoon en netjes maken en Rijckert laat zijn knecht, Lecker, de maaltijd organiseren. Hoewel de hofmeester Caspar en de kok Teeuwis het erg druk hebben, besluiten ze toch mee te helpen aan de maaltijd. Ze vinden het allemaal raar dat Rijckert alles moet betalen. Warenar gaat naar de markthal en de vismarkt om wat vlees of vis voor de maaltijd te kopen, maar hij vindt het te duur. Wanneer hij thuiskomt, hoort hij Teeuwis, Caspar en Lecker praten over het eten, maar hij denkt dat ze het over zijn pot goud hebben en hij jaagt ze met veel geweld het huis uit.

Derde bedrijf

Warenar snapt dat het een misverstand was, en doet alsof hij bedreigd was door Teeuwis’ lange koksmes. Hij ontspant een beetje als Rijckert een speech geeft over hoe hij zuinigheid waardeert en vrouwen die pronken met hun geld misprijst. Maar Warenar wordt opnieuw paranoïde als Rijckert begint over de wijn die hij heeft gekocht voor de bruiloft; Warenar denkt dat Rijckert hem dronken wil voeren en dan de pot wil stelen. Hij besluit de pot met goud uit huis te halen en hem te begraven in een kerkhof.

Vierde bedrijf

Lecker vertelt Rijckerts neef, Ritsert, dat zijn oom en Claertje gaan trouwen. Ritsert schrikt daarvan, omdat hij diegene is die Claertje op een feest in een dronken bui zwanger heeft gemaakt.

Ondertussen is Warenar zijn pot met goud aan het begraven. Als hij de pot met goud heeft begraven, ziet hij Lecker opeens rond het kerkhof lopen. Hij denkt dat Lecker zijn pot heeft gestolen en fouilleert hem, maar hij kan niets vinden. Hierdoor denkt Lecker dat Warenar een zak met goud heeft begraven op het kerkhof, en achtervolgt hij Warenar als hij zijn pot ergens anders gaat begraven; Lecker kan het geld namelijk wel gebruiken, hij is in geldnood.

Ondertussen bekent Ritsert aan zijn moeder, Geertruid, dat hij Claertje heeft zwanger gemaakt. Ze is boos op hem, maar kalmeert een beetje als hij verteld dat hij bereid is om met Claertje te trouwen. Wel had ze liever gehad dat Ritsert met een rijker meisje trouwde. Maar Geertruid stemt min of meer in en besluit de zaak af te handelen met haar broer Rijckert; hij was immers van plan om met Claertje te trouwen.

Lecker vindt op dat moment de pot met goud en graaft het uit. Als Warenar even later terugkomt en ontdekt dat zijn pot weg is, begint hij luid te jammeren. Ritsert hoort dit, en denkt dat Claertje op het punt staat om te bevallen en dat Warenar zich daarom zo gedraagt. Ritsert bekent en zegt dat hij er spijt van heeft, maar doordat hij niet specificeert waarover, denkt Warenar dat hij zijn pot heeft gestolen. Warenar komt er uiteindelijk achter dat Ritsert zijn pot niet heeft gestolen, en vraagt aan Ritsert of hij diegene die het wel heeft gedaan kan zoeken. Ritsert stemt in, maar vertelt ook aan Warenar dat hij Claertje heeft zwanger gemaakt. Warenar gelooft Ritsert niet en gaat terug naar huis om te contoleren of zijn dochter echt zwanger is.

Vijfde bedrijf

Ritsert komt Lecker tegen, en ziet meteen dat hij probeert om de pot met goud te verstoppen. Ritsert vertelt Lecker dat hij met Claertje gaat trouwen en dat Warenar dus zijn toekomstige schoonvader is, en zegt tegen hem dat hij het goud terug moet brengen naar Warenar. Wanneer Lecker vraagt wat Rijckert daarvan vindt, zegt Ritsert dat Rijckert Claertje aan hem heeft afgestaan doordat ze zwanger is van zijn kind. Daarna gaat Lecker met Ritsert mee naar Warenar om de pot goud terug te brengen.

Claertje schrikt als ze hoort dat ze met Ritsert gaat trouwen in plaats van Rijckert, en ze krijgt door de schrik al eerder dan verwacht weeën. Reym gaat Geertruid snel halen om te helpen met de bevalling, en onderweg praat ze lovend over Claertje tegen Geertruid; Ritsert heeft een goed meisje aan de haak geslagen. Lecker en Ritsert zijn ook aangekomen bij Warenar’s huis en Lecker geeft de pot met goud terug. Warenar is er blij om, maar hij heeft zijn les geleerd en geeft het geld terug aan Ritsert als de bruidsschat.

Claertje en Ritsert komen aan met hun pasgeboren zoon, helemaal gezond en actief. Lecker besluit gebruik te maken van de situatie en vraagt Warenar om 500 gulden om zijn schulden af te betalen, en Warenar geeft het hem. Lecker klapt in zijn handen van blijheid, en vraagt het publiek om ook te gaan klappen.

Personages

Zoals in elk blijspel komen er veel typetjes in voor die een bepaalde rol spelen in het verhaal. Deze typetjes worden gekenmerkt door een bepaalde, karakteristieke eigenschap.

Warenar (round character): Warenar is de hoofdpersoon van het verhaal. Hij is rond de zeventig jaar oud en hij is een erg zenuwachtig figuur. Nadat hij de pot met goud heeft gevonden, raakt hij erg gierig. Hij vertrouwt niemand, doordat hij bang is dat ze zijn pot met goud gaan stelen. ‘Warenar’ is een ‘speaking name’; zie de titelverklaring in het hoofdstuk ‘Thematiek’. Warenar is het type vrek, of oude gierige man.

Claertje (flat character): Claertje is de dochter van Warenar. Ze komt nooit echt voor in het toneelstuk; alles wat je over haar weet is verteld door anderen. Zo zie je dat ze zelf niets te zeggen heeft over haar huwelijk; alles werd voor haar bepaald en geregeld. Dit is kenmerkend voor de Renaissance; het huwelijk was vooral een zakelijke overeenkomst tussen de familie van de bruidegom en bruid.

Ritsert (flat character): Ritsert is de jongen die Claertje zwanger heeft gemaakt en uiteindelijk ook met haar trouwt. Hij is terwijl hij dronken was op een feest naar bed gegaan met Claertje, maar het is niet duidelijk in hoeverre mate dit consensueel was; als zijn moeder vraagt of hij haar heeft verkracht, ontkent hij dat min of meer doordat ze niet luid om hulp van haar buren of vader riep. Ritsert is het type lichtzinnige jongeling, of losbol. Ritsert is een ‘speaking’ name; het is afgeleid van het woord ‘ritsaard’, wat ‘wellusteling’ betekent; Ritsert heeft zichzelf namelijk overgegeven aan zijn seksuele verlangens, en heeft Claertje zwanger gemaakt.

Rijckert (flat character): Rijckert is de buurman van Warenar die met Claertje wil trouwen. Hij is rijk, waardoor Warenar er onterecht vanuit gaat dat Rijckert niet echt met zijn arme dochter wil trouwen. Maar Rijckert is een sympathieke, vrijgevende man die het niet erg vindt dat Warenar hem geen bruidsschat kan geven. Rijckert is een ‘speaking name’, doordat Rijckert ook echt rijk is. Rijckert is het type wijze man.

Tijd

Het verhaal speelt zich chronologisch af, maar maakt gebruik van kleine tijdsprongen. Het verhaal focust namelijk alleen op de pot met goud en Claertje’s huwelijk, dus de dingen die daar niet mee te maken hebben worden weggelaten. De vertelde tijd is ongeveer een dag; in de ochtend worden de plannen voor het huwelijk gemaakt en het verhaal eindigt in de avond wanneer Claertje haar kind baart. De vertelde tijd is ongeveer 85 pagina’s, of 1486 versregels.

Tijdvak Renaissance

‘Warenar’ is geschreven in de Renaissance. De renaissance, letterlijk ‘wedergeboorte’, begon in Nederland begon in 1550 en eindigde in 1700. De renaissance in Nederland begon dus laat; in Italië en in het Romeinse rijk was de Renaissance al veel eerder begonnen. In de Renaissance zag men de Middeleeuwen als een donkere periode, een periode van verval, en wilde nu een heel ander mensbeeld introduceren. Dit wilde men introduceren door naar de oude Grieken en Romeinen te kijken, omdat zij erg ontwikkeld waren.

Dit zie je ook terug in Warenar, doordat het verhaal is gebaseerd op een Romeins blijspel genaamd ‘Aulularia’ dat is geschreven door Plautus, een Latijnse dichter, in ongeveer 200 voor Christus. Er werd in de Renaissance zoveel inspiratie gehaald uit buitenlandse werken dat er speciale termen voor kwamen; translatio, imitatio en aemulatio. Translatio is het vertalen van een werk, imitatio is het creatief bewerken van het werk en aemulatio is het overtreffen van het werk. Warenar is een imitatio, omdat het verhaal vrijwel hetzelfde is, maar het typisch Nederlandse kenmerken en personages heeft gekregen en is gemoderniseerd. Een voorbeeld is dat er in Aulularia gesproken wordt over een pot met goud en in Warenar een pot met geld.

Thematiek in de renaissance

• Warenar is een typisch verhaal uit de Renaissance door verschillende redenen. Als eerste is het een blijspel of een komedie; het heeft als doel om het publiek te amuseren en aan het lachen te maken. Blijspelen waren heel gewoonlijk in de Renaissance. Zo kon op een luchtige aansprekende manier toch een belangrijke boodschap worden overgebracht. Blijspelen zijn altijd opgedeeld in 5 bedrijven, zoals je ook ziet in ‘Warenar’. Het blijspel (komedie) is een klassieke vorm van toneel. Het toont in een lachspiegel de mens in zijn kleinheid, met zijn fouten en gebreken. Het doel was dan ook de toeschouwers te wijzen op hun eigen tekortkomingen door ze te laten lachen om de fouten van anderen. Dit komt terug in Warenar; er zijn constant grappige misverstanden en conversaties.

In een blijspel wordt vaak spreektaal gebruikt en zijn de hoofdpersonen normale mensen, wat ook terugkomt in Warenar; er wordt gebruik gemaakt van normaal, soms plat taalgebruik en de hoofdpersonen zijn allemaal normale Amsterdamse burgers die niet van adel zijn. Ook is een goed eind een kernmerk van een blijspel, wat ook zo is in Warenar; iedereen is blij aan het eind van het boek.

• Het tweede aspect waaraan je kan zien dat dit werk uit de Renaissance is, is doordat het belerend is; het heeft een duidelijke moraal. Het laat de nadelige effecten van gierigheid zien, zodat de lezer weet dat hij niet gierig moet zijn. Ook laat het zien dat als je een meisje zwanger maakt, het jouw verantwoordelijkheid is.
• Ten derde is dit toneelstuk kenmerkend voor de Renaissance doordat er wordt verwezen naar de klassieke oudheid. Zoals eerder besproken, werd de middeleeuwen in de Renaissance gezien als een tijd van verval, en wilde men een nieuwe tijd creëren met de glorie van de oudere tijden. Daardoor was er dus ook een hernieuwde interesse in oude beschavingen, zoals de Grieken en Romeinen. Het was als het ware een wedergeboorte van de klassieke oudheid. Dit zie je terug in Warenar doordat er meerdere keren wordt verwezen naar dingen uit de klassieke oudheid. Zo zegt Warenar op een gegeven moment 'Al kwam Vrouw Fortuna zelf, ik waarschuw je, pas op en laat de deur potdicht, of je zal me wel zo allemachtig razend maken!''. Vrouw Fortuna was de godin van het lot.
• Ten vierde dit toneelstuk kenmerkend voor de Renaissance doordat het humanistisch In de Renaissance werd er begonnen met de mens centraal te stellen, in plaats van God. Dit was ook een reden voor de hernieuwde interesse in de oude Grieken en Romeinen; zij waren veel bewuster dan de huidige populatie. De mensen uit de Renaissance wilde deze staat van humanisme ook bereiken, ze wilden zichzelf meer ontwikkelen en opleiden. Dit beginnende humanisme zie je ook terug in Warenar, doordat God minimaal voorkomt in het verhaal en de personages en de karaktertrekken van de personages diep zijn uitgewerkt.
• Rederijkers waren ook een groot deel van de Renaissance. Rederijkers waren amateuristische dichters en voordrachtkunstenaars die groepen oprichten waarin ze allerlei literatuur discussieerden en maakten. Dit is ook een deel van het humanisme, sinds deze groepen werden gebruikt om je te ontwikkelen en op te leiden. PC. Hooft en Samuel Coster, de auteurs van ‘Warenar’, was deel van zo’n vereniging, maar stapte op omdat ze vonden dat er te veel regels waren. Daarom hebben ze hun eigen rederijkerskamer, de Eerste Nederduitse Academie, opgericht, die als doel had om in volkstaal hoger onderwijs te geven, waardoor ook de normale burgers hoger opgeleid werden. Dit is ook de plaats waar ‘Warenar’ in première ging.
• Er komen meerdere standsverschillen voor in Warenar, wat ook kenmerkend is voor de Renaissance is een standsverschil tussen Rijckert en Warenar, omdat Rijckert rijk is en Warenar arm. Zo zie je ook dat Warenar wantrouwig is als Rijckert met zijn dochter wil trouwen zonder bruidsschat, doordat rijk normaal niet trouwt met arm. Ook zien we dat veel van de personages een knecht of hulp in huis hebben.

Thematiek

Naast de typische thematiek uit de Renaissance, zijn er ook specifieke thema’s voor dit blijspel. Het hoofdthema van ‘Warenar’ is gierigheid en mildheid, oftewel gulheid. Warenar is erg gierig, terwijl anderen, zoals Rijckert, erg vrijgevig zijn. Warenar heeft veel geld die hij met niemand wil delen met anderen, terwijl Rijckert aanbiedt om alle kosten van het huwelijk tussen hem en Claertje zelf te dekken. Op het eind van het stuk zien we dat Warenar is ‘bekeerd’ door mildheid; hij wordt ook vrijgevig en schenkt Ritsert de pot.

De abstracte motieven die niet beschreven zijn in het hoofdstuk ‘Tijd’, zijn:

• Warenar was verschrikkelijk bang dat zijn pot met geld gestolen zou worden door iemand anders. Door deze angst kon hij niet meer normaal leven en kon hij aan niets anders meer denken.
• Door deze angst dat iemand zijn pot ging stelen, raakte Warenar erg wantrouwig. Hij vertrouwde niemand meer en werd een onaardige, chagrijnige oude man.

Het leidmotief van dit verhaal is onder andere:

• De pot met geld. De pot met goud is een belangrijk onderdeel van ‘Warenar’; het komt constant weer terug in het verhaal. Het staat symbool voor de gierigheid van Warenar, omdat de pot met goud Warenar de mogelijkheid heeft gegeven om zijn gierigheid te ontwikkelen.

De originele titel van dit verhaal, ‘Aulularia’, is afgeleid uit het Latijn en betekent ‘potterij’ of ‘pot’. Dit verwijst natuurlijk naar de pot met goud en ook in de versie van ‘Warenar’ komt deze term voor: Mildheid vertelt in het begin dat het spel ‘potterij’ gaat heten. De titel van nu, ‘Warenar’, is een samenstelling van ‘ware’ en ‘nar’. Het gaat dus om een ware nar, een echte dwaas dus. Hiermee wordt Warenar waarschijnlijk bedoeld, door hoe raar hij doet uit wantrouwen dat iemand zijn pot steelt.

Ruimte & plaats

Het verhaal speelt zich af in de omgeving van de Nes in Amsterdam. Er was daar welvaart en rijkdom, en er waren grote verschillen in standen van de mensen; dit zie je ook terug in Warenar. Het toneel speelt zich af op straat, meestal vlakbij Warenar’s huis of in Warenar’s huis, maar soms ook in de huizen van de andere personages. Later verandert de locatie en speelt het verhaal zich af bij de Nieuwe Kerk bij de Dam en het daarbij gelegen Ellendig Kerkhof, waar Warenar zijn pot met goud gaat begraven.

(Schrijf)stijl

In het verhaal wordt er meestal in Amsterdams dialect gesproken, behalve de hofmeester Caspar, die Brabants spreekt. Het taalgebruik is plat en informeel. Het is bedoeld is als een komisch toneelstuk, en daardoor worden er korte, makkelijke zinnen gebruikt en komen er veel dialogen in voor. Het Nederlands dat ze in de middeleeuwen gebruikten komt gesproken veel overeen met het huidige Nederlands, maar de schrijfwijze is anders. Daardoor had ik vaak moeite met het lezen en heb ik voornamelijk de moderne hertaling gebruikt.

‘Warenar’ is geschreven in dichtvorm. Er wordt vooral gebruik gemaakt van mannelijk rijm, en eindrijm is het meest voorkomende soort rijm. Het rijmschema is AABB; gepaard rijm dus. Een voorbeeld kan worden gezien in dit citaat:

“Ten baet niet, al sitter staech een op de vloer.
Dan isser de Bontwercker met sabelen voer;
Schuersters en schoonmaecksters, schijnt datter schier woonen.
Dan isser de Borduerwercker met al zijn patroonen,”

Vertelwijze/ perspectief

Dit toneelstuk maakt gebruik van een alwetende verteller, met wisselende ik-perspectieven. Hoewel je als lezer nooit de gedachten van de ik-figuren kent, gebruikt de persoon die op dat moment het woord heeft wel het ik-perspectief. Ook zijn er regelmatig monologen van de personages in ik-perspectief.

Auteur

Pieter Corneliszoon Hooft (Amsterdam, 1581) was een Nederlandse dichter, toneelschrijver en historicus. Hij was een van de belangrijkste dichters uit de Gouden eeuw. Na zijn studie aan de Latijnse school maakt Hooft een grote reis door Europa. In Italië maakte hij kennis met de Renaissance, de 'wedergeboorte' van de kunst uit de klassieke oudheid. Na zijn terugkeer in Nederland, ging hij rechten studeren in Leiden. Daarna kreeg hij een functie als drost (een soort rechterlijk ambtenaar) van Muiden en vestigde zich in het Muiderslot. Met zijn vrienden (onder wie Vondel, Huyghens en Brederode) richtte hij daar de Muiderkring op: een soort studiecentrum voor kunstenaars.  Dat heette in die tijd een Rederijkerskamer. Hooft vond dat hij niet genoeg vrijheid had en is er, dus uitgestapt. Hooft trouwde tweemaal. In 1610 met Christina van Erp. Drie jaar na haar dood in 1624 trouwde hij opnieuw, met Leonora Hellemans. Hij overleed in Den Haag in 1647.

Mening

Ik vond het een grappig verhaal met interessante personen, maar het is natuurlijk niet iets wat ik snel uit mezelf zou lezen doordat het in de Renaissance in Oudnederlands is geschreven. Ik vond het leuk dat het verhaal voor iedereen goed eindigde; dat zie je minder in moderne boeken.

Bronnenlijst

https://nl.wikipedia.org/wiki/Warenar_(blijspel)
http://leeslijstvwo.blogspot.com/2015/03/warenar.html
http://rietlanden-literatuur.weebly.com/de-renaissance.html
https://www.scholieren.com/verslag/zekerwetengoed/warenar-pc-hooft
http://onlinenederlands.nl/Warenar%20(vrij%20vertaald%20door%20M%20de%20Krosse).pdf
https://www.scholieren.com/verslag/boekverslag-nederlands-warenar-door-pc-hooft-62731
https://www.scholieren.com/verslag/boekverslag-nederlands-warenar-door-pc-hooft-71204
https://www.studeersnel.nl/nl/document/vwo/nederlands-5e-klas/samenvattingen/vragen-en-antwoorden-warenar/10525213/view
https://www.scholieren.com/verslag/boekverslag-nederlands-warenar-door-pc-hooft-45228#:~:text=De%20verteltijd%20is%201486%20versregels,vertelde%20tijd%20is%20een%20dag.