Algemene gegevens van het boek

Titel: Vals Licht
Auteur: Joost Zwagerman
Uitgeverij: ‘De Arbeiderspers’ te Amsterdam
Druk: 13 druk uit Mei 1996
Eerste druk: Oktober 1991
Bladzijdes: 276

Externe gegevens

Biografische gegevens van Joost Zwagerman

Johannes Jacobus Willibrordus wordt Joost Zwagerman op 18 november 1963 geboren in Alkmaar in wat wordt genoemd een 'progressief katholiek milieu'. Zijn ouders zijn allebei werkzaam in het onderwijs.
Als 9-jarige stelt hij op basis van teksten en foto's uit de VARA-gids die hij bewerkt en arrangeert, een eigen blaadje samen: de Zwagergids. In een interview in De Morgen in 1992 zegt hij daarover: 'Ik annexeerde, plagieerde en componeerde - misschien was ik wel de jongste postmodernist van Nederland.'
Na drie jaar atheneum aan de Rijksscholengemeenschap Noord-Kennemerland in zijn geboortestad, moet hij wegens gedragsproblemen overstappen naar de havo. Vanaf 1981 studeert hij aan de Pedagogische Academie, eerst in Bergen daarna in Alkmaar. Aansluitend begint hij in 1984 aan de studie Nederlandse taal- en letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam. Tijdens zijn studietijd verschijnen reeds zijn eerste boeken. Hij breekt zijn studie af in 1988, maar volgt wel een cursus creatief schrijven onder leiding van de auteur Oek de Jong.
In Amsterdam waar hij sinds 1984 woont, verkeert hij de eerste jaren veel in kringen van moderne kunstenaars en bezoekers van trendy uitgaansgelegenheden en leeft hij een tijdje als echte punker. Deze kennis van het leven in de grote stad en van allerlei uitingen van jongerencultuur is terug te vinden in een roman zoals “Gimmick!”.
In 1984 verschijnen zijn eerste artikelen en interviews in de kleine literaire tijdschriften. Vanaf 1985 schrijft hij recensies en andere bijdragen voor de boekenbijlage van Vrij Nederland, daarnaast voor HP de tijd en de Volkskrant en later ook voor jongerenbladen als Primeur. Van 1988 tot 1990 is hij redacteur van het literair tijdschrift De Held. Zijn eerste gedichten en verhalen publiceert hij in tijdschriften als Tirade en Maatstaf. In 1986 verschijnen enkele gedichten bij een kleine uitgeverij onder de titel 'De stilte ontluisterd' en debuteert hij als romanschrijver met 'De houdgreep'.

Andere werken van Joost Zwagerman

Romans van Joost Zwagerman:

“De houdgreep”, 1986
“Kroondomein”, 1987
“Gimmick!”, 1989
“De buitenvrouw”, 1994
“Chaos en rumoer”, 1997

Dichtbundels van Joost Zwagerman:

“De stilte ontluisterd”, 1986
“Drie liefdesgedichten”, 1987
“Langs de doofpot”, 1987
“De ziekte van jij”, 1988
“De mooiste vrouw ter wereld”, 1993

Verfilmingen

“Vals licht”, regie door Theo van Gogh, 1993

Algemene thematiek van Joost Zwagerman

De personages in de werken van Joost Zwagerman proberen hun onschuld te bewaren in een corrupte wereld. Ze trachten zich van de werkelijkheid af te sluiten door volledig in elkaar op te gaan. Zo creëren ze een boze droomwereld waarin werkelijkheid en fictie met elkaar op gespannen voet staan. Dit is direct zichtbaar in de debuutroman “De houdgreep”. Seksualiteit komt ook veel voor in zijn werken.
In zijn dichtwerken is dezelfde thematiek terug te vinden als in zijn romans. De gedichten hebben een weinig strijdbaar karakter en draaien voornamelijk om het thema van het zoeken of naar het behouden van een plek die nog onschuldig is. Zijn romans vertonen een merkwaardige ambivalentie; enerzijds zijn de personages in reële psychologische of maatschappelijke situaties geplaatst, anderzijds presenteert Zwagerman zijn personages als kunstmatige figuren. Dit laatste bereikt Zwagerman door dingen van oudere teksten over te nemen. Simon Prins in “Vals Licht” kun je beschouwen als een tweeling van Paul Schiltkamp in “De dokter en het lichte meisje”.

Algemeen oordeel kritiek

De werken van Joost Zwagerman worden door vele critici goed gevonden. Alleen al het boek “Vals licht” is al dertien keer gedrukt sinds de eerste uitgave in 1991. Dit is een verduidelijking van de vele belangstelling voor zijn boeken.

Interne gegevens

Samenvatting van het geheel
Simon Prins, een student Nederlands, is al vanaf zijn vijftiende gefascineerd door de wereld van de prostitutie. Tijdens zijn studie in Amsterdam gaat hij dagelijks naar de hoeren. Op een avond bezoekt hij de prostitué Lizzie Rosenfeld. Hij vraagt of hij haar naar huis mag brengen, onder voorwaarde dat er niets gebeurt. Het onvermijdelijke gebeurt. Simon wordt verliefd op Lizzie en na een paar weken krijgen ze wat met elkaar. Deze relatie brengt zeer veel problemen met zich mee. Lizzie zit diep in de schulden, ze eet geen voedsel maar leeft van pillen. Ze hebben een stormachtige relatie die uiteindelijk stuk loopt door de grote verschillen en vele problemen. Simon krijgt nog een korte relatie met Josje Leenhart. Hij mist Lizzie zo dat hij haar opbelt. Ze spreken op het station van Nijmegen af. Lizzie is erg verandert. Ze werkt niet meer en ze studeert nu ook Nederlands. Hierna zien ze elkaar nooit meer.

Thematiek
Het thema van dit boek is de liefde. Het verhaal gaat over een liefdesrelatie tussen Simon en Lizzie. Simon die hevig verliefd is op Lizzie wil dat ze uit de prostitutie stapt. De liefde voor de hoeren is behoort ook tot dit thema.
Het boek kent ook nog een ander thema, namelijk leugen. Simon wordt constant voorgelogen door Lizzie. Uiteindelijk loopt de relatie ook stuk door de vele leugens.
Titelverklaring
‘Vals Licht’ heeft betrekking op twee onderdelen. Het valse licht slaat op de rode lampen die gebruikt worden in de prostitutie. Tevens slaat “vals licht” op de schrijfwijze van Zwagerman. Op alle gebeurtenissen schijnt een vals licht, doordat de schrijver op een subtiele manier de lezer misleid. Wanneer je het één verwacht, gebeurt het ander.

Het motto van het boek
Het motto is: “Weer gaat de wereld als een meisjeskamer open,
het staatgebeuren zeilt uit witten verten aan”
De meisjeskamer is in dit geval de kamer van Lizzie. In deze kamer ontvangt zij de klanten. Het staatgebeuren is de buitenwereld.
Het motto komt uit een gedicht van Paul Rodenko. Het zijn de eerste twee regels

Belangrijke motieven
Groen; deze kleur staat voor wraak en jaloezie. De kleur komt voortdurend terug in het verhaal: de onderwater kamer, de mosgroene opel, Lizzie’s gifgroene fiets.
Angst; Lizzie is bang Simon te verliezen en bedriegt hem daardoor, het grappige is eigenlijk dat ook Simon bang is dat Lizzie hem zal verlaten. Verder heeft hier natuurlijk ook de angst van Lizzie voor de buitenwereld mee te maken, een angst waar ook Simon later mee ‘besmet’ wordt.
Dubbelleven; niet alleen Lizzie leed een dubbelleven ook Simon toen hij jonger was en dikwijls een bezoek bracht aan prostituees
Herinneringen aan zijn katholieke jeugd; deze komen bij Simon naar boven als hij voor het eerst met een prostituee vrijt en later ook wanneer hij met Lizzie het bed deelt.

Karakterbeschrijving van de personages

De hoofdpersonen

Simon Prins, ongeveer 20 jaar oud, is student Nederlands en komt uit een degelijk gezin. Hij had niet echt een band met z’n ouders gezien het feit dat hij het er bijna nooit over heeft en haast geen contact meer met z’n ouders heeft. Simon is vrij dun en heeft een beetje de bouw van een meisje, waardoor meisjes zich vroeger sneller op hun gemak voelden bij hem. Simon wil voorkomen dat andere mensen zijn ware aard achterhalen en laat zich daarom opgaan in de massa, maar in werkelijkheid houdt Simon helemaal niet van het hele sociale gebeuren en heeft hij vrij weinig echte contacten. Net als Lizzie is Simon niet helemaal eerlijk tegenover de buitenwereld en laat hij zich anders zien dan wie hij eigenlijk is. Verder is hij toch wel verdraagzaam, dit blijkt zo wie zo al uit het feit dat hij zich telkens iets anders door Lizzie op de mouw laat spelden.

Lizzie Rosenfeld is een meisje van 24 jaar. Ze ziet er erg teer en kwetsbaar uit. Ze heeft kinderlijke trekken met bruin haar en licht in gevallen wangen. Als ze make-up op heeft, heeft ze een erg bleke huid met donkere ogen. Ze werkt als een hoer achter de ramen in Amsterdam. Ze liegt veel tegen Simon omdat ze veel problemen heeft of had die ze niet wil toegeven. Ze houdt zich zelf erg afgezonderd van de gewone wereld. Ze voelt zich niet op haar gemak bij de gewonen mensen, bang om een oude klant tegen te komen.

Andere personages

Jasper Veneman kan moeilijk uit zijn woorden komen. Hij kan zichzelf ook niet goed uiten. Hij is een gesloten persoon, die niet openlijk over zijn problemen praat, maar deze opkropt. Hij is best behulpzaam, als hij er maar wat voor terug krijgt.

Wesley is achterbaks. Hij doet alles stiekem. Hij verdwijnt zomaar met het geld van Lizzie en laat niks meer van zich horen.

Tanja is rustig, netjes en bezorgd. Ze is altijd bereidt om mensen te helpen en ze spreekt open over problemen. Ze is een vriendin van Lizzie en haar ‘buurvrouw’ op de wallen in Amsterdam.
De stijl
De manier waarop het boek is geschreven vind ik vrij langdradig. Alles wordt te uitgebreid beschreven, waardoor je soms snel geneigd bent om een stukje over te slaan.
Een voorbeeld is de omschrijving van de psycholoog waar Lizzie en Simon naar toe gaan. De tik van de psycholoog wordt uitgebreid beschreven, terwijl het voor het verhaal niet van belang is.

Verdiepingsopdracht

Het tijdsverloop is ongeveer acht jaar. Het verhaal is niet ingewikkeld of omslachtig opgebouwd. De open plekken die het verhaal bevat, zorgen voor een aantal spanningsbogen. De spanningsbogen hebben een vast patroon; wanneer er één is opgehouden, ontstaat de volgende. De schrijver heeft het hele verhaal door steeds iets meer informatie over Lizzie te verschaffen.
Het verhaal bevat een aantal flashbacks, maar deze zijn niet storend. De flashbacks zijn een verduidelijking voor een bepaalde handeling, die door Simon wordt verricht. Alle flashbacks komen voor wanneer Simon ergens over nadenkt.
Er is zijn twee duidelijke verhaallijnen, namelijk het leven van Lizzie en het leven Simon. Deze twee verhaallijnen komen bij elkaar en blijven een lange tijd één verhaallijn, op het laatste moment ontstaan er weer twee verhaallijnen (als Simon en Lizzie uit elkaar gaan). Vanaf dat moment wordt de verhaallijn van Simon het uitgebreidste weergegeven. Met de verhaallijn waarmee het boek begon, eindigt het ook.
Het boek heeft een ikpersoon als vertelsituatie. Je maakt veel mee en je komt veel over de twee hoofdpersonen te weten. De gedachtes van Simon weet je ook, want deze worden uitgebreid beschreven. Doordat je het verhaal door de ogen van de ikpersoon ziet is alle informatie wel betrouwbaar. Er is geen sprake van eventuele ‘partijdigheid’, alles wordt verteld zoals de hoofdpersoon het meemaakt.
Het verhaal is in deze tijd geschreven. Het komt erg overeen met de werkelijkheid. Het thema drugs, verslaving en prostitutie is erg actueel en van deze tijd. Je leest er veel over en dat soort situaties komen vaak voor, dat mensen van het ene probleem in het andere rollen en daar moeilijk weer uitkomen. Vooral bij de drugswereld. Je raakt in de problemen, vaak ook die met het geld. Doordat je geen geld hebt, zoek je je heil bij de prostitutie, want daar valt veel geld te verdienen. Maar daardoor zijn de problemen nog niet opgelost, vaak worden ze daardoor alleen maar erger.
De ikpersoon zorgt er tevens voor dat de lezer zich heel goed in het verhaal kan indenken. Bepaalde gedachtes komen bekend voor en bij de handelingen van de hoofdpersoon vergelijk je hem met jezelf. Je gaat kijken of jij hetzelfde gereageerd of gehandeld had op hetzelfde moment. Wat wel jammer is als een verhaal in de ikpersoon is geschreven is dat je niet zo heel veel over het uiterlijk van de hoofdpersoon komt te weten. Het uiterlijk wordt niet of nauwelijks beschreven.

Evaluatie

“Vals licht” is een leuk boek, maar voor mij is het allemaal iets teveel psychologisch. Ik houd meer van boeken waar veel actie in voorkomt en vooral veel misdaad. Het boek was niet moeilijk om te lezen, alhoewel het soms door de lange omschrijvingen een beetje saai werd. Ik wist al best veel over het boek van tevoren. Een aantal vrienden hadden dit boek al aangeraden en daarbij uitgelegd hoe het verhaal ging. Ik heb ook de verslagen van klasgenoten gelezen, daar heb ik ook het één en het ander van opgevangen. Ik had alleen verwacht dat er meer seks in voor zou komen. Als je in een recensie leest dat het boek over prostitutie gaat dan verwacht je wel veel vrijpartijen.
Mijn verdiepingsopdracht vind ik op zich wel goed, maar ik vind hem een beetje kort. Dit komt doordat we niet veel hoefden te gebruiken uit de voorbeelden, die er in het boek genoemd werden. De verdiepingsopdracht is best snel gegaan. In een half uurtje was ik er mee klaar! Ik heb tijdens het schrijven van de evaluatie twee keer mijn boek gebruikt. Ik wist niet meer precies wat verhaallijnen waren en van cyclische opbouw had ik nog nooit gehoord.
Bij mijn volgende boekverslag, zorg ik dat ik wat eerder begin. Ik ben op vakantie geweest en daar had ik geen boeken. Toen ik vervolgens thuis wilde werken, werd ik eerst ziek en kwam ik erachter dat ik een praktische opdracht in moest leveren voor KCV. Dus dat wordt beter plannen volgende keer.
Over het algemeen ben ik wel tevreden over dit boekverslag. Ik heb voor de zekerheid ook twee recensies bijgevoegd, omdat ik niet wist of dit moest. Normaal staat er altijd een extra opdracht bij, waarin staat dat jij je mening met die van een aantal recensenten moet vergelijken.

Recensies

Recensie 1
Recensent: M Verbeeten
Krant: De Gelderlander
Publicatiedatum: 06/11/1991
Omschrijving: Joost Zwagerman : ”Vals licht '

De doem van de onmogelijke liefde - De volle ernst van Joost Zwagerman in de roman ”Vals licht ' - De gedachte dat liegen je beter af gaat wanneer de leugen een ”voor derden niet te achterhalen vingerwijzing naar de waarheid bevat', hoort bij de magie van het liegen. In het jaar uit het leven van Simon Prins, beschreven in ”Vals licht ', de nieuwe roman van Joost Zwagerman , is het stukje waarheid in een netwerk van leugens de titel van een roman: ”Nooit meer slapen' van W.F. Hermans.

Simon is een nauwelijks opvallende student van begin twintig. Hij heeft de roman niet gelezen, maar als ”lui en niet gemotiveerd' student Nederlandse taal- en letterkunde kent hij zijn verplichte literatuur van horen zeggen: uit goed bestudeerde uittreksels.
Ook hier schuilt een leugen.
De leugen laat Simon kennen als een jongen die zich niet onttrekt aan de geneugten van het studentenbestaan. Maar zijn aanwezigheid in de kroeg, op min of meer wilde feesten en het met zorgvuldig berekende minimale frequentie versieren van meisjes dienen een ander doel. Deze tijd en energie vretende activiteiten camoufleren een schaduwbestaan, dat van hoerenloper: ”Door zich te verschansen achter smoesjes en halve waarheden was Simon het schaduwbestaan van de hoeren dichter genaderd dan hij vermoedde.'

Ritueel

Zijn obsessie voor hoeren dateert van zijn vijftiende, van een haastige tocht met een schoolvriendje door het Alkmaarse hoerenbuurtje. Zijn obsessie richt zich niet op lust, maar op het ritueel: ”Genot had er niets mee te maken. Op het analytische af observeerde hij iedere hoer die hij betaalde. Hij maakte jacht op de nuance. Hij werd de vorser naar het minimale verschil.'
Simon speelt in het valse licht van de peeskamer een rol, zoals de hoer haar rol speelt. En het gaat hem erom wie in het strakke, vaste patroon van handelingen het eerst uit zijn rol valt. Niet wie er wint. Toont de hoer een emotie, dan neemt hij haar rol over en wordt ”kunstmatig' en ”onberoerbaar': ”object'.
Het is een spel van schijn en werkelijkheid, van omkeringen, van leugens, maar ook van idenficatie en deemoed. Een spel dat tot in het oneindige opgevoerd bittere ernst wordt wanneer Simon Prins verliefd wordt op Lizzie Rosenfeld. Hij had het ”meisje met het bleekste gezicht dat hij ooit had gezien' twee keer vluchtig ontmoet in het stadsgewoel en wordt op haar geattendeerd door ”Nooit meer slapen' dat op de vensterbank van haar peeskamertje ligt.
Zij neemt hem mee naar haar ”onderwaterkamer' en in een leven waar ”alles anders werd', waar de nacht de dag werd, waar de leugen de dienst uitmaakt, waar de liefde opnieuw en uiterst behoedzaam ontdekt moet worden. En van meet af aan gedoemd is omdat onuitwisbaar blijkt dat ze elkaar als hoer en hoerenloper hebben leren kennen.

Religieus

Waar het over deze gedoemde liefde gaat, die in Lizzies ”onderwaterkamer' beschut tegen de grimmige wereld voorzichtig en pijnlijk tot bloei komt, sleept Joost Zwagerman de lezer mee in zijn volle ernst. Juist waar het verhaal zich op de rand van de kitsch beweegt, toont de schrijver zijn beheersing. Hij overtuigt de lezer van de bijna religieuze drift waarmee Simon zichzelf wegcijfert om zich zozeer in Lizzie te verliezen dat hij zich met haar kan vereenzelvigen, ”haar mutant' wordt. Hij overtuigt de lezer van de melancholie van Simon, van zijn kwellende zelfbewustzijn, van de zuiverheid van zijn bedoelingen.
Joost Zwagerman is in ”Vals licht ' uiterst serieus. Weg is de spotlust en de turbotaal van ”Gimmick', zijn geruchtmakende roman uit 1989. In het lange, al te lange, eerste deel van de roman lijkt de schrijver zich toe te willen leggen op de realistische vertelkunst. Soms is zijn wijdlopige taal in dit deel zelfs stroef. En dat voor iemand die zozeer geprezen werd om zijn gaaf en soepel taalgebruik! Op pagina 106, waar de gewraakte ”onthulling' van een televisiepresentator als hoerenloper aan de orde is, tref ik zelfs de afschuwelijke contaminatie ” dat het hem ontbeerde aan kennis' aan. De gedetailleerd beschreven gebeurtenissen, met name uit Simons verleden, worden gelukkig af en toe onderbroken door beschouwende gedeelten waarin de persoonlijke beleving en idee[en van Simon aan de orde komen.
Gaandeweg, wanneer Joost Zwagerman dieper doordringt in de intimiteit van zijn hoofdpersonen, wordt de roman boeiend.
Uiterst boeiend als met grote beheersing breekbare gevoelens beschreven worden. En bij het onvermijdelijk droevige slot, blijf je achter met de vraag of Simon aan zichzelf ontstegen is.

Recensie 2
Recensent:Joost Bellaart
Internetadres: http://huiswerk.scholieren.com/uittreksels/
Publicatiedatum: 18-07-1999

Ik vond het een heel mooi boek om te lezen, omdat je zo goed kunt lezen hoe een relatie tot stand komt tussen een prostituee en haar klant. Een relatie die op voorhand gedoemd is te mislukken, en dat uiteindelijk ook doet.
Het einde is vrij somber. Simon is weer terug bij af. Hij neemt slaappillen, heeft geen relatie. Hij zal waarschijnlijk wel weer bij de prostituees belanden. Het boek deed me een beetje denken aan het boek ‘Leaving Las Vegas’, van John O’Brien. Het boek, als zowel de film met Nicolas Cage heb ik gezien, en hierin draait het
om een eenzame man die besluit naar Las Vegas te gaan om zich dood te drinken. Onderweg ontmoet hij een hoertje met wie hij een platonische relatie krijgt. Ook hier ontbreekt het aan vertrouwen tussen de twee en een afscheid tussen de twee. Het geeft wel een goed beeld hoe moeilijk het is voor prostituees om een relatie op te bouwen. Het boek is in een vlotte stijl geschreven, geen moeilijk taalgebruik. Lekker lezen dus. De opbouw is goed en helder. Eerst introductie van situatie, stukje geschiedenis, en dit steeds afwisselend tot hfds. 6.
Goed boek.

Commentaar op de recensies
Recensie 1:

De recensent begint moeilijk. Het begin vindt hij niet echt hoogstaand. Hoe verder je in het verhaal komt hoe boeiender het wordt. Het taalgebruik in het boek is bij deze recensent ook een struikelblok geweest. Hij geeft aan dat Joost Zwagerman juist bekend stond om zijn “gaaf en soepel” taalgebruik! Ik vind dit de belangrijkste overeenkomst tussen ons beiden.
Een groot verschil met de recensent is er niet. Hij vindt alleen dat ongeveer in het midden het boek echt gaat beginnen, maar ik vind het vanaf het begin al wel een aantrekkelijk boek, maar voor mij was het allemaal iets te psychologisch

Recensie 2:

De recensent vind het boek makkelijk te lezen en je gaat vlot door het boek heen. Ook het taalgebruik vindt hij niet storend. Ik vond het taalgebruik ook niet storend, maar te uitgebreid. Hier kon ik mijzelf wel aan storen. De recensent en ik hebben trouwens wel de beoordeling over het boek: leuk!