Feitelijke gegevens van het boek
Auteur: Joost Zwagerman.
Titel: Vals Licht.
Uitgeverij: De Arbeirderspers.
Bladzijdes: 347.
Oorspronkelijk gepubliceerd in: 1991.
Genre: psychologische roman, liefdesroman, fictie.
Verwachtingen en eerste reactie
Doordat iemand me al over het boek had verteld en ik er wat dingen over had opgezocht, wist ik al ongeveer waar het over ging; een jongen die verliefd wordt op een prostituee.
Het onderwerp sprak me niet zo erg aan omdat ik al veel boeken had gelezen over liefde tussen mensen van verschillende sociale klasse, het leek me een beetje cliché. Ik besloot het toch te lezen omdat het verder een interessant boek leek. De verwachting kwam uit; hoewel het niet vervelend was om te lezen, kwamen veel dingen me wel bekend voor.
Verder had ik gedacht dat het boek meer zou gaan over hoe Simon en Lizzie in een relatie kwamen, maar het ging meer over wat er gebeurde toen ze al in een relatie waren. Deze verwachting van mij kwam dus niet uit.
De samenvatting
Simon Prins is al vanaf zijn vijftiende geobsedeerd met prostituees. In Alkmaar, waar hij opgroeide, liep hij regelmatig door de Achterdam, maar hij ging nooit naar binnen. Toen Simon naar Amsterdam verhuisde voor zijn studie Nederlands, ging hij voor de eerste keer naar bed met een prostituee. Daarna maakte hij er een gewoonte van en wist hij precies hoe elk bezoek zou verlopen.
Totdat hij Lizzie achter de ramen zag zitten; hij was meteen weer zo nerveus als de eerste keer dat hij een prostituee had bezocht. Hij kent haar niet, maar hij had haar wel al een paar keer in de stad gezien. Als hij naar binnengaat, hebben ze een gesprek met elkaar en vraagt zij hem dingen die andere prostituees hem nooit gevraagd hebben, zoals waar Simon studeerde
Ze neemt hem mee naar het keukentje achter haar peeskamer, waar de mannen normaal niet mogen komen, daardoor voelt hij zich heel speciaal. Later gaat Simon mee naar haar appartement. Ze spreken vaak met elkaar af in haar appartement en ze krijgen uiteindelijk een relatie.
Simon wil veel over haar weten, over haar jeugd, haar werk als prostituee en haar verleden, maar Lizzie laat daar weinig over los. Ze vertelt hem dat ze twee dagen per week als prostituee werkt achter de ramen en dat ze in Nijmegen studeert. Als Simon merkt dat Lizzie constant wordt achtervolgd door een groene Opel, vertelt ze hem dat het gewoon een lastige klant van haar is genaamd Eddie. Ook komt Simon erachter dat ze twee vriendjes, Wesley en Jasper, vóór hem heeft gehad.
Als hij daarachter komt, gaat hij naar haar werkplek omdat hij haar om uitleg wil vragen. Ze is daar niet, maar haar vriendin en collega Tanja vertelt dat ze niet in Nijmegen studeert, maar in een seksclub genaamd Yab Yum werkt. Simon wordt boos op Lizzie doordat ze tegen hem heeft gelogen en ze krijgen ruzie. Als Lizzie besluit om niet meer te werken als prostituee/escort en Simon vertelt over haar moeilijke jeugd, krijgen ze weer een relatie. Ze vertelt Simon dat ze met Jasper getrouwd was en dat ze door hem als prostituee was gaan werken, maar dat Jasper steeds meer van haar geld wilde hebben en ze van hem ging scheiden. Na hun scheiding begon hij haar te stalken en te bedreigen. Haar relatie met Wesley eindigde toen zij hem negenduizend euro had geleend en hij opeens verdween.
Lizzie en Simon gaan samenwonen, omdat Lizzie haar huur niet meer kan betalen nu ze gestopt is met werken. Ze gaat stiekem uit haar appartement, met hoge schulden aan haar huisbaas. Wanneer Lizzie vaak weggaat, terwijl ze niet meer werkt, achtervolgt Simon haar. Het blijkt dat ze naar de CAD gaat omdat ze heroïneverslaafd was en nu aan het afkicken is. Bij de CAD praat ze met haar psycholoog Martin van Doorn en controleren ze of Lizzie clean is. Het is een grote schok voor Simon dat Lizzie verslaafd was aan drugs, maar ze blijven samen.
Simon begint weer meer tijd in zijn studie te steken, op advies van Lizzie’s psycholoog. Daardoor merkt hij niet meteen dat Jasper Lizzie weer aan het achtervolgen is. In het begin lijkt Jasper heel aardig naar Lizzie toe, maar daarna gaat het toch fout en probeert Jasper spullen uit hun huis te stelen; zelfs de politie komt eraan te pas. Ze krijgen hun spullen terug, maar Jasper werd wel vrijgelaten.
Doordat Lizzie niet meer werkt, zijn Simon en zij in geldnood. Simon besluit Wesley op te zoeken om die negenduizend euro terug te vragen. Wesley blijkt een aardige jongen te zijn die beweert dat Lizzie hém had verlaten, en hij geeft het geld meteen terug. Simon wil dat Lizzie het geld gebruikt om haar huisbaas af te betalen, maar Lizzie heeft er iets heel anders mee afbetaald: haar schulden aan haar drugsdealers.
Simon heeft geen idee waar Lizzie het over heeft en wordt boos op haar. Lizzie verteld dat ze toen ze drugsverslaafd was en als prostituee werkte, ze niet genoeg geld had om haar drugs te betalen en ze hoge schulden opbouwde. De groene Opel die haar achtervolgde, was van haar drugsdealers, waaronder Eddie, waarvan de echte naam Jaap is. Ze heeft er nu spijt van dat ze haar drugsdealers geld heeft gegeven, want ze heeft haar schuld nog lang niet afbetaald en nu weten de drugsdealers dat ze veel geld heeft en niet een of andere junkie is.
Ze gaat weg bij Simon om onder te duiken van de drugsdealers en zegt dat hij haar niet moet proberen te zoeken en het aan niemand mag vertellen. Dat doet Simon niet; hij bezoekt Lizzie’s psycholoog. Die verteld hem iets schokkends: hij vertelt Simon dat hij denkt dat Lizzie nooit verslaafd was aan drugs, maar aan een aandoening genaamd pseudologica fantastica lijdt; een vorm van liegen waar de leugenaar in zijn eigen leugens begint te geloven.
Hier wil Simon niets over horen en hij wordt razend op Lizzie dat ze opnieuw tegen hem heeft gelogen. Als ze weer thuiskomt, vertelt hij haar onmiddellijk wat hij van Van Doorn heeft gehoord. Ze geeft alles toe en wordt emotioneel. Ze vertelt hem dat ze schulden heeft bij haar drugsdealers doordat ze zelf een tijdje een tussenpersoon was in een drugsdeal en drugs aan de verkeerde persoon had gegeven. Door naar het CAD te gaan, zagen ze haar als een ex-junkie zonder geld, waardoor ze haar voor het merendeel met rust lieten.
Nadat ze dat aan Simon heeft verteld, vertelt ze hem dat ze weg zou gaan. Ze gaat eerst opnieuw als prostituee gaan werken om haar schulden definitief af te betalen en daarna trekt ze in bij haar tante Janneke in Nijmegen. Als ze weg is, besluit Simon tijdelijk ergens anders te verblijven, omdat alles in zijn appartement hem aan Lizzie doet denken. Hij past op het huis van een vrouw die een tijdje naar Zuid-Afrika op vakantie gaat. Ze blijkt Josje te heten, en toen ze weer terug was van haar vakantie, werd ze verliefd op Simon. Ze kregen een relatie, maar Simon bleef zich maar over Lizzie zorgen maken. Hij besloot haar tante te bellen, en hij spreekt af om Lizzie in Nijmegen te bezoeken. Hij komt erachter dat ze nu Nederlands studeert en een nieuwe vriend heeft. Ze nemen afscheid en het is duidelijk dat het waarschijnlijk de laatste keer is dat ze elkaar zien.
Personages
Simon Prins (round character): Simon is de hoofdpersoon van het boek. Hij is een alledaagse jongen die niet zo snel opvalt. Hij was vanaf jonge leeftijd al geïnteresseerd in prostituees en hun leven. Hij bezoekt voornamelijk prostituees om hun vaste routine en manier van doen te observeren. Maar wanneer hij Lizzie Rosenfeld als ervaren hoerenloper voor het eerst bezoekt, is alles anders. Ze krijgen een relatie en gaan samenwonen. Hij vraagt veel van Lizzie doordat hij alles over haar wil weten. Hij kan het niet uitstaan als hij iets niet weet of als ze liegt, maar hij blijft toch bij haar.
Lizzie Rosenfeld (round character): Lizzie is een jonge prostituee. Ze kan zich heel kattig en chagrijnig gedragen als ze onder druk wordt gezet, maar wanneer ze op haar gemak is, is ze een aardige, slimme vrouw. Na haar werk als prostituee is ze erg achterdochtig en zondert ze zich zo veel mogelijk af van de buitenwereld, onder andere zodat ze geen oude klanten ontmoet. Ze lijdt aan pseudologica fantastica; een vorm van liegen waarbij je je eigen leugens gelooft.
Jasper (flat character): Jasper is de ex-man van Lizzie. Hij heeft haar overtuigd om te gaan werken als prostituee omdat ze niet genoeg geld hadden. Toen ze van hem scheidde, begon hij haar te stalken, te bedreigen en te mishandelen. Lizzie is bang voor hem en wil niets met hem te maken hebben.
Wesley Coelre (flat character): Wesley is de ex-vriend van Lizzie. Terwijl Lizzie zegt dat ze uit elkaar zijn gegaan doordat hij opeens verdween nadat hij duizenden euro’s van haar had geleend, zegt Wesley zelf dat zij juist verdween terwijl hij haar het geld wilde teruggeven.
Jaap/Eddie (flat character): Een drugdealer waar Lizzie geld aan verschuldigd is. Ze was vroeger namelijk een tussenpersoon in een drugsdeal en had de drugs per ongeluk aan de verkeerde personen gegeven, waardoor ze een schuld heeft bij Jaap, ook wel Eddie, genoemd. Hij achtervolgt haar constant in zijn groene Opel.
Janneke (flat character): Janneke is de tante van Lizzie. Ze is de enige persoon in Lizzie’s familie waar ze nog goed contact mee heeft. Wanneer Lizzie niet meer als prostituee werkt en behoefte heeft aan een nieuw begin in een andere stad, trekt ze in bij Janneke en haar vriend Roland.
Martin van Doorn (flat character): Martin is een psychiater die bij de CAD (Consultatiebureau voor Alcohol en Drugs). Hij helpt Lizzie met haar zogenaamde drugsverslaving. Hij is diegene die Simon vertelt dat Lizzie aan pseudologica fantastica lijdt en dat haar heroïneverslaving niet echt is.
Tijd
Het verhaal speelt zich niet chronologisch af; er zijn namelijk twee verschillende tijdlijnen die zich per hoofdstuk afwisselen.
De eerste tijdlijn is de tijd waarin het verhaal zich afspeelt, waar Simon rond de twintig jaar oud is en een relatie heeft met Lizzie. De tweede, kortere, tijdlijn, je zou het daarom ook als flashbacks kunnen zien, gaat over de jeugd van Simon en het begin van zijn obsessie met prostituees.
Er wordt niet aangegeven wanneer een hoofdstuk zich afspeelt in tijdlijn 1 of 2, dus de lezer moet het zelf concluderen. Alleen hoofdstuk 2, 4 en 6 spelen zich af in tijdlijn 2, na hoofdstuk 6 komt alleen tijdlijn 1 namelijk nog voor en wordt het verhaal dus chronologisch verteld.
Daarnaast komen er in sommige hoofstukken die zich in tijdlijn 1 afspelen ook korte flashbacks naar Simons jeugd voor, bijvoorbeeld toen hij Lizzie en haar psycholoog vertelde over zijn eerste ervaring met drugs.
In het boek komen enkele flash forwards voor, waardoor de lezer al snel begrijpt dat Lizzie en Simon uiteindelijk uit elkaar gaan. Ook wordt er regelmatig gebruikt gemaakt van tijdvertraging, omdat er veel dingen in het boek extreem gedetailleerd beschreven worden. Dit wordt gedaan om de situatie, bijvoorbeeld een ruzie, meer intens te maken. Op het laatst wordt er gebruik gemaakt van tijdsversnelling/tijdsverdichting, waar Simon een nieuw appartement en een nieuwe vriendin krijgt.
Het verhaal speelt zich af in de jaren ’80. Dit kan je zien aan de moderne make-up van Lizzie en de neonlampen in de peeskamers, maar ook door verwijzingen naar de Golfoorlog en dat Simon in 1970 geboren is. Toch denk ik niet dat dit boek er anders uit zou zien als het zich in 2020 af zou spelen, doordat de onderwerpen prostitutie en drugs nu nog steeds erg actueel zijn.
De hoofdtijdlijn heeft een vertelde tijd van ongeveer een jaar, als je de flashbacks niet meetelt. De tweede tijdlijn, over Simons jeugd, heeft een vertelde tijd van vijf jaar; vanaf dat hij 13 jaar oud was totdat hij ongeveer 18 was. De vertelde tijd van het boek is dus ongeveer zes jaar. De verteltijd is 347 pagina’s.
Ruimte & plaats
Het grootste deel van het verhaal speelt zich af in Amsterdam. Lizzie en Simon wonen namelijk beiden in Amsterdam. De hoofdstukken over Simons jeugd spelen zich af in Alkmaar, waar Simon bij zijn ouders woonde.
In het begin van het boek heeft Simon een etage in ‘De Pijp’ waar hij alleen woont en woont Lizzie alleen Sarphatistraat. Lizzie’s appartement wordt haar ‘onderwaterkamer’ genoemd doordat de gordijnen altijd dicht zijn en alle meubels zeegroen zijn.
Als Lizzie intrekt bij Simon, maakt ze van zijn appartement ook een ‘onderwaterkamer’. De ‘onderwaterkamer’ van Lizzie en Simon symboliseert isolatie van de werkelijkheid en de echte wereld. Aan het eind van het boek, als Lizzie en Simon uit elkaar gaan, verblijft Simon ergens anders; hij past op het huis van een vrouw genaamd Josje terwijl zij op vakantie is. Simon komt daardoor dus weer in contact met de echte wereld en de werkelijkheid.
Lizzie werkt aan de Ruysdaelkade in haar peeskamer, dat ook een keukentje heeft. Simon wordt toegelaten tot Lizzie’s keukentje, terwijl de mannen daar normaal niet naar binnen mogen komen.
Het boek speelt zich dus het meest af in Simons appartement, Lizzie’s appartement en Lizzie’s peeskamer.
(Schrijf)stijl
De schrijfstijl van het boek is erg uitgebreid; veel plaatsen en handelingen worden erg gedetailleerd beschreven. Er worden ook veel stijlfiguren en moeilijke woorden in gebruikt. De zinnen zijn lang. Hoewel er soms wel dialogen voorkomen, wordt voor het merendeel van het verhaal alleen Simons gedachten en gevoelens beschreven. Er komen dus meer monologen/gedachtestromen dan dialogen in voor.
De schrijfstijl van het boek is poëtisch en omschrijvend.
“Alleen actie en daadkracht konden hem behoeden voor verdwijning. Simon deed wat Lizzie hem bij het afscheid had verboden: hij ging op zoek. Hij belde haar twee vriendinnen. Bij het horen van hun stemmen doemden voor zijn geestesoog onmiddellijk de Ikea-interieurtjes op. Hij fantaseerde dat Lizzie bij een van hen in huis was en er gewoon op zo’n popperig tweezitbankje zat. Maar geen van tweeën wist waar Lizzie was. Zij wisten niet eens dat zij bij hem was weggegaan.”
Vertelwijze/ perspectief
In ‘Vals licht’ is er sprake van een personaal perspectief. Het boek wordt vanuit de ogen van Simon verteld, maar er wordt geen ‘ik’ in gebruikt als het over Simon gaat, alleen ‘hij’: het is dus geen ik-perspectief. Het lijkt wel alsof Simon het hele verhaal overziet; alsof Simon terugkijkt op die periode in zijn leven en het zo vertelt. Soms wordt Simon afstandelijk omschreven, en andere keren worden de gedachtes en gevoelens van Simon ook echt van dichtbij beschreven. Het verhaal is in de verleden tijd geschreven.
Thematiek
De abstracte motieven die voorkomen in dit boek zijn bedrog, geheimen, liefde, angst, prostitutie, dubbelleven, relaties en seksualiteit.
Er zijn twee leidmotieven: reiniging en de kleur groen. Lizzie heeft namelijk een aantal gewoontes om zichzelf zo schoon mogelijk te houden, van buiten en vanbinnen. Na haar werk gaat ze in een gloeiendheet bad zitten en wast ze zichzelf tot haar huid rood wordt. Ook slikt ze ontzettend veel verschillende pillen en vitamines om ‘gezond’ te blijven en eet ze nauwelijks. Dit staat symbool voor hoe vies ze zich voelt nadat ze als prostituee heeft gewerkt. De kleur groen in dit verhaal staat voor jaloezie en wraak, en komt terug in Lizzie’s opoefiets, Eddie’s Opel en de onderwaterkamer. Dit komt doordat er in de relatie tussen Simon en Lizzie veel jaloezie plaats vindt en doordat Eddie wraak wil nemen op Lizzie.
Hoewel er in dit boek geen officieel klassiek motief heeft, doet het thema mij denken aan een Shakespeareaans motief. Het gaat namelijk over onmogelijke liefde door klassenverschillen, net zoals het verhaal van Romeo en Julia.
Dat brengt ons naar het thema van het boek. Het thema van het boek is namelijk onmogelijke liefde, doordat Simon en Lizzie uit verschillende sociale klassen/werelden komen en hun relatie daardoor al gedoemd is om te mislukken.
De titel van het boek is ‘Vals Licht’. Deze uitspraak komt één keer voor in het boek; “Zo was het begonnen en zo zou het zich herhalen, in vele varianten maar in steeds hetzelfde valse licht van verrukkelijke onschuld.”, maar de manier waarop ‘vals licht’ wordt gebruikt heeft niet zo veel te maken met het verhaal in het algemeen. De term ‘Vals licht’ kan je dus op verschillende manieren opvatten. Als eerste, letterlijk:
- Simon en Lizzie leerde elkaar kennen in haar peeskamer, waar alleen rood licht is. Verder zien ze elkaar alleen in hun ‘onderwaterkamer’ waar de gordijnen gesloten zijn en kaarsjes branden, waardoor het licht weerkaatst op de groene meubels. In beide gevallen is er geen daglicht en zien ze elkaar dus nooit in ‘echt’ licht, alleen in kunstlicht/vervalst licht, ‘vals’ licht dus.
Dan zijn er nog vele manieren dat je de titel figuurlijk zou kunnen opvatten, zoals:
- Simon en Lizzie doen zich allebei voor als iemand anders dan ze echt zijn. Lizzie verbergt dat ze prostituee is, en Simon verbergt dat hij hoerenloper is en later dat hij de vriend van een prostituee is. Ze leven dus niet in de realiteit maar in een schijnwerkelijkheid; er valt vals licht op de werkelijkheid.
- Doordat Lizzie meerdere dingen over zichzelf vertelt aan Simon die niet waar zijn, en ze aan psuedologica fantastica lijdt waardoor ze in haar eigen leugens gaat geloven, werpt ze vals licht op zichzelf en haar relatie met Simon.
Het citaat dat in het begin van het boek staat dient als motto van dit verhaal:
“Weer gaat de wereld als een meisjeskamer open
het straatgebeuren zeilt uit witten verten aan”
-Paul Rodenko
Ook deze uitspraak is op verschillende manieren op te vatten, zoals:
- Met de term ‘meisjeskamer’ wordt de peeskamer van een prostituee bedoeld. Weer gaat daar iemand (een hoerenloper) met haar naar binnen. Maar zodra hij even later naar buiten komt en weer op straat loopt, lijkt het alsof het nooit is gebeurd. (Of: zodra hij even later naar buiten komt, dan doet ze de gordijnen weer open en dan komt er alweer een nieuwe klant uit de straat op haar af.)
Met de term ‘meisjeskamer’ wordt Lizzie’s onderwaterkamer bedoeld. Als je in de onderwaterkamer bent, dan ben je geïsoleerd van de buitenwereld. Als je dan weer naar buiten gaat, naar het ‘straatgebeuren’, dan ben je in een heel andere wereld.
Auteur
Joost Zwagerman (Alkmaar, 1963-2015) was een Nederlandse schrijver. Naast romans, novelles en verhalen schreef hij ook poëzie, essays en columns. Hij ging naar de Rijksscholengemeenschap Noord-Kennemerland in Alkmaar en daarna ging Zwagerman naar de Pedagogische Academie. Hij is ook begonnen met het studeren van Nederlandse taal- en letterkunde, maar is daar mee gestopt omdat hij zich volledig op het schrijven wilde richten.
De eerste roman die hij schreef, genaamd ‘De Houdgreep’, ging ook over een liefdesverhouding tussen twee mensen die geen standhield. Een jaar later volgde zijn eerste dichtbundel genaamd ‘Langs de Doofpot’. Hij heeft dat jaar ook zijn eerste verhalenbundel uitgebracht, genaamd ‘Kroondomein’.
Zwagerman trouwde met zijn jeugdvriendin Arielle Veerman met wie hij drie kinderen kreeg, maar in 2012 van ging scheiden. Hij kreeg later een nieuwe vriendin genaamd Maaike Pereboom, waar hij een kind mee heeft. Zwagerman leed aan een auto-immuunziekte, de ziekte van Bechterew, en aan depressie. Hij heeft op 51-jarige leeftijd zelfmoord gepleegd. Zijn vriendin Maaike was toen drie maanden zwanger.
Mening
Ik vond dit een goed boek. Ik had even moeite om erin te komen, vooral door het moeilijke taalgebruik en de verschillende tijdlijnen, maar daarna was het boek best wel makkelijk te lezen. Het onderwerp stond mij aan doordat het zo anders is dan mijn eigen leven, het is eigenlijk een heel andere wereld waar ik nauwelijks wat van af weet.
Wel vond ik sommige aspecten van het verhaal repetitief en voorspelbaar. Al vanaf het begin weet je dat Simon en Lizzie uiteindelijk uit elkaar gaan; er zit geen spanning in. Dit is waarschijnlijk expres gedaan, maar ik vind het persoonlijk wel een afknapper. Ook gaan de ruzies tussen Lizzie en Simon meestal precies hetzelfde: Simon komt erachter dat Lizzie tegen hem heeft gelogen, hij wordt boos, zij wordt emotioneel en/of legt het uit en ze gaan weer door met hun relatie.
Ondanks dat ik het einde al zag aankomen, vond ik het toch een beetje teleurstellend. Lizzie had overduidelijk liever zelf een appartement gehad dan bij haar tante te wonen, en ze studeert Nederlands terwijl ze er helemaal niks aan vindt. Simon heeft een vriendin waar hij niet echt van houdt en heeft geen baan of interesse voor zijn studie. Het eindigt dus een beetje somber.
Al en al, ik vond het leuk om dit boek te lezen en, ondanks een paar minpuntjes, zou ik dit boek ook aan anderen aanraden.
Bronnenlijst
https://nl.wikipedia.org/wiki/Vals_licht_(roman)
https://www.scholieren.com/verslag/boekverslag-nederlands-vals-licht-door-joost-zwagerman-43302
https://www.scholieren.com/verslag/boekverslag-nederlands-vals-licht-door-joost-zwagerman-42408
https://www.scholieren.com/verslag/boekverslag-nederlands-vals-licht-door-joost-zwagerman-42404
https://www.scholieren.com/verslag/boekverslag-nederlands-vals-licht-door-joost-zwagerman-42403
https://www.scholieren.com/verslag/boekverslag-nederlands-vals-licht-door-joost-zwagerman-46030
https://15-18.jeugdbibliotheek.nl/lezen/lezen-voor-de-lijst/niveau-3/vals-licht.html
https://www.scholieren.com/verslag/boekverslag-nederlands-vals-licht-door-joost-zwagerman-44113
http://www.zoekboekverslag.nl/boekverslag-20944.html
https://www.scholieren.com/verslag/boekverslag-nederlands-vals-licht-door-joost-zwagerman-46525
https://www.scholieren.com/verslag/boekverslag-nederlands-de-houdgreep-door-joost-zwagerman-52441
https://nl.wikipedia.org/wiki/Joost_Zwagerman
https://www.story.nl/artikel/showbizz/weduwe-joost-zwagerman-trouwt-uitgeefmiljonair
https://www.parool.nl/nieuws/joost-zwagerman-1963-2015-wat-rest-is-een-verpletterende-stilte~b2857258/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F#:~:text=Johannes%20Jacobus%20Willebrordus%20Zwagerman%20werd,eerste%20dichtbundel%3A%20Langs%20de%20Doofpot
REACTIES
1 seconde geleden