NEDERLANDS PAPER NAOORLOGSE LITERATUUR

 
Korte samenvatting
Het verhaal begint met het einde; een jongen genaamd Lucas die zich ontzettend schuldig voelt en niet op bezoek durft te gaan bij ene Caitlin. Uitspraken als “ze had dood kunnen zijn”, een ambulance die komt aanrijden en fantoompijn doen duiden op een ernstig ongeluk.
Hierop volgend komt het echte begin. Zelf woont de vijftienjarige Lucas Beigne in de grote stad en ging hij iedere zomer naar het huis van zijn grootvader in de bergen. Ondanks dat grootvader afgelopen kerst was overleden wilde zijn moeder in de zomer naar het huis gaan. Omdat Lucas zich verveelt gaat hij regelmatig naar de binnenstad waar onder andere zijn kapster praat over het verleden van zijn grootvader. Dit maakt Lucas bloednieuwsgierig maar zijn naasten willen niets loslaten.
Ook is er bezoek bij buurvrouw Soeur Beate, na acht jaar zijn de Amerikaanse Caitlin en haar moeder daar weer op bezoek. Lucas bezoekt Caitlin stiekem wanneer ze aan het dansen is in de schuur: ze wilde dansauditie doen in New York maar raakte geblesseerd en wilde hier zo veel mogelijk oefenen.
Tijdens zijn bezoekjes aan de benedenstad merkte Lucas ook steeds meer Arabieren op, dit was helaas ook te zien in grootvaders huis. Er werd twee keer ingebroken. Lucas besluit naar een wapenwinkel te gaan en daar een neppistool te kopen om daarmee de veiligheid van hem en zijn moeder te waarborgen. Hier ontmoet hij Benoit en Alex, zodra ze horen dat hij de kleinzoon is van DE Felix Stockx, hun grote voorbeeld, zijn ze bereid voor Lucas zijn pistool te betalen.
Soeur Beate mag grootvader en zijn familie niet, daarom moeten Lucas en Caitlin steeds in het geheim afspreken. Lucas sprokkelt en hakt anoniem hout voor Soeur. Caitlin vertelt Lucas in haar schuur over grootvader: hij verraadde een groep Joden die in het klooster van Soeur scholen, daarom mocht Soeur grootvader niet.
Ondertussen laat Lucas zich steeds meer beïnvloeden door de rechtse ideeën van Benoit: hij hakt de belangrijkste en sterkste boom om in de Arabieren buurt (Cercle) en gooit molotovcocktails in het klooster waar Arabieren zouden gaan schuilen. Caitlin is hier extreem op tegen.
Nadat Lucas en Caitlin ruzie hebben gehad over Benoit, grootvader, en meer, zit Lucas met de kettingzaag in de werkplaats van grootvader. Hij ziet verderop rook: Caitlin is het ravijn in gereden met de auto en zit totaal vastgeklemd. Uit paniek en onwetendheid zaagt Lucas Caitlins voet eraf. Later bleek dat dit niet had gehoeven...

 
Auteur en historische context
Provoost haar beweegredenen om dit boek te schrijven liggen niet in de buurt van haar eigen historie, maar de Europese historie zelf waar zij zelf ook een deel van meekreeg. Onderstaand fragment geeft Provoost haar denken als dertienjarige aan, toen al in shock door extremisme.
“Een Zwarte Zondag. Ik vier mijn dertiende verjaardag wanneer het Vlaams Blok zijn eerste grote winst boekt. Ik ben aangeslagen zoals alleen een dertienjarige geraakt kan worden: verontwaardigd, op een intuïtieve, volslagen onbeargumenteerde manier. De opkomst van het Vlaams Blok, de discussie rond het cordon sanitaire, rechts-extremisme, het bruine denken… Het is tegen die grotere politieke achtergrond dat de petites histoires van mijn leven als middelbare scholier zich afspelen.”
Deze herinneringen haalt ze weer op aan de hand van de migrantenrellen in de Vlaamse stad Vorst in mei 1991. Het ging hier om lokale jongeren die niet tevreden waren met het nieuwe beleid in hun wijk. Hiernaast ervaarden ze dat ze niet genoeg kansen kregen waardoor er onder de migranten grote werkloosheid heerste.
Het boek heeft een aantal overeenkomsten met de rellen, die eigenlijk precies andersom zijn.
In Vorst gooiden migranten met molotovcocktails om een statement te maken voor hun slechte situatie. In het boek gooide Alex, Benoit en Lucas cocktails naar het klooster omdat ze niet wilden dat Arabieren (migranten) daar zouden komen te verblijven.
Een migrant vertelt het plaatselijke nieuws het volgende "Waarom vinden wij geen werk, Magda? Waarom willen ze ons niet bij Volkswagen? We gaan daar protesteren, met onze identiteitskaarten rond onze nek!’ Ik voelde dat het uit de hand zou lopen.”   De migranten uit Vorst zijn onder andere ontevreden omdat ze door hun afkomst niet aan een baan zouden kunnen komen, er heerst grote werkloosheid. In het boek is er juist werkloosheid doordat migranten alle banen in de kassen pikken, zo vertelt een oude vrouw aan Lucas: “‘Hier is geen werk meer,’ zei ze. Ze sloeg met de houw in de grond. Er steeg een wolkje stof op. ‘Alles zit vol. Met illegalen. Ze zijn goedkoop en ze hebben goeie ruggen. Als je nog wil werken moet je in een winkel gaan staan.’”

Tijd en plaats
Het verhaal speelt zich af in het fictieve plaatsje Montourin wat in zowel Frankrijk als België zou kunnen liggen. Er zijn een boven- en een benedenstad. In de bovenstad staan een aantal huizen zoals die van grootvader en Soeur, in de benedenstad zit het centrum. De tijd is ergens rondom de 21e eeuw, ver genoeg van de Tweede Wereldoorlog vandaan, dichtbij genoeg dat mensen die het hebben meegemaakt nog na kunnen vertellen. De vertelde tijd is een zomer lang; vanaf het moment dat Lucas met zijn moeder naar Montourin gaat, tot het verre einde van de zomer waar Caitlin haar voet is kwijtgeraakt.

Identiteit van de verrader 
In de eerste honderd bladzijdes van het boek wordt er een bepaalde spanning opgebouwd over de relatie tussen grootvader en zijn buurvrouw Soeur Beate en over de dingen die grootvader heeft gedaan. Lucas vangt van omstanders verschillende verhalen op. Iedereen verwacht van Lucas dat hij het al weet, dus er wordt steeds omheen gepraat, en Lucas wordt alsmaar nieuwsgieriger.

Lucas en zijn moeder gaan elke zomer naar grootvaders huis. Opvallend is dat mensen pas beginnen te praten nu grootvader is overleden, dit levert allerlei vragen op. 
• Het begint bij de kapster Nadine in de benedenstad. Volgens haar komen Caitlin en haar moeder pas terug nu grootvader overleden is en het veilig is. Maar Nadine noemt grootvader een goed mens. 
• Moeder die mysterieus doet over waarom Caitlin en Lucas niet samen mochten spelen. De Meadows (Caitlin en haar moeder) overdrijven. Moeder is ook boos op Nadine omdat zij Lucas erover vertelde.
• Volgens Caitlin houdt Soeur ganzen omdat ze er altijd al zijn geweest en: “‘Het heeft natuurlijk met de oorlog te maken,’ voegde ze eraan toe. ‘En met je grootvader, zoals je wel weet.” Lucas snapte het niet en Caitlin legde slechts uit dat ze dienden als waakhondjes.
• In de wapenwinkel komt Benoit er achter dat Lucas familie is van DE Felix Stockx, ze noemen hem een groot man, een voorbeeld…
• Om wat bij te verdienen verkoopt Lucas oude schilderijen van zijn grootvader onder eigen naam in de stad. De koopster zegt dat het schilderij de duisternis heeft gekend…. welke duisternis?

Na al deze hints was Lucas ontzettend nieuwsgierig geworden en probeerde hij, zonder eigenlijk iets te weten, uit Nadine te trekken wat grootvader heeft gedaan. Nadat Lucas vertelde hoe hij nu snapte waarom grootvader met veel licht schilderde, hij niet met Caitlin mocht spelen, waarom de ganzen er zijn, et cetera, vertelt Nadine dit:

“Ja. Die zaak met Soeur Beate, vanzelfsprekend, dat zij overbleef. De wildste veronderstellingen: dat ze opzettelijk naar buiten gelokt was en dat het een overeenkomst was met de soldaten. Geloof er niets van. Kwatongen zijn het, die op niets anders uit zijn dan de ander een trap te verkopen.”

Dit is het eerste beeld wat ook Lucas laat zien dat de hele ruzie tussen grootvader en Soeur draait om de oorlog, ze hebben het niet voor niets over soldaten. Nadat moeder alles wat het verleden laat zien heeft verbrand, gaat Lucas verhaal halen bij Benoit die in de loop der tijd een goede vriend van hem is geworden.

“‘Volgens mij? Hij heeft die joden aangegeven omdat hij het wel goed vond, zo. De kinderen in het schooltje beneden die niet genoeg eten hadden omdat het naar die joden ging. Illegale joden, welteverstaan.’ (…) ‘Zijn eigen dochtertje was erbij,’ zei hij met zijn wijsvinger naar mij wijzend alsof ik de schuld had. Mijn grootvader had maar één dochter, dus ik speelde op veilig door bevestigend te knikken en te zeggen: ‘Mijn moeder.’”

Moeder wist hoe de vork in de steel zat. Ze vertelde Lucas over hoe haar zusje op 6,5-jarige leeftijd was overleden aan longontsteking. Lucas vroeg zich af wat Soeur hiermee te maken had.

“De nonnen verdeelden de rantsoenen. Het eten werd van hieruit naar het schooltje gebracht, voor de kinderen. Maar ze hielden een deel achter. Je grootvader wist dat. (…)  Toen de dokters zeiden dat het niet had hoeven gebeuren, heeft je grootvader de Duitsers een tip gegeven. Hij was ziek van verdriet, Lucas. (…) Daarna hebben ze vijf verantwoordelijken aangewezen. En tegen de muur gezet.”

Caitlin leidde Lucas later rond in Soeur’s klooster waar de joden verstopt zaten: “Ze zijn naar een concentratiekamp gestuurd. De dood in gejaagd. Vijftien naar Polen en vijf tegen de muur, dat is twintig in totaal. Niet slecht, he, voor één kind dat - heel misschien – ondervoed was.”

“Mijn moeder verbiedt me om het aan iemand te zeggen, maar ik denk dat jij dit moet weten. (…) Zij was een van de vijftien Joodse kinderen hier. Het eten dat voor het zusje van je moeder bestemd was, ging onder andere naar haar.” Hierna komt het moment hoe het verleden van Soeur en grootvader samenloopt met de omstandigheden van nu. Soeur wilt namelijk nieuwe gezinnen in het klooster onderbrengen, ditmaal uit Zaïre en Tsjaad (de ‘Arabieren’).

Nadat Caitlin haar voet is verloren vertelt haar moeder: “De middag dat de Duitsers in het klooster binnenvielen, was Soeur weggeroepen. Ze moest naar Montourin voor een controle. Soeur beweert tot vandaag dat jouw grootvader dat geregeld had. Hij zou het met de Duitsers afgesproken hebben. (…) Daarom is Soeur zo bitter: door het gevoel dat ze medeschuldig is aan de dood van de vijf nonnen.”

De citaten weergeven langzaamaan waarom Soeur en grootvader botsten en wat grootvader heeft gedaan: joden verraden. In eerste instantie lijkt dit al nazistisch maar verdere citaten laten juist zien dat dit uit verdriet was om de dood van zijn dochter. Het laat de beweegredenen zien van de verrader, vandaar deze identiteit. 
 
Identiteit van neonazisme
Neonazisme valt een zijtak te noemen van rechts-extremisme met de volgende kenmerken: streven naar het Arische ras, een ‘nazi’ als voorbeeld, het ontkennen van de Holocaust en andere gebeurtenissen tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Deze identiteit draait om de denkbeelden van Benoit en Alex, en hoe ze daarmee Lucas beïnvloeden. Lucas ontmoet het duo in de wapenwinkel waar hij een veiligheidspistool wilt kopen. Hij draagt een schilderij van zijn grootvader met zich in de hoop dat hij het kan verkopen en geld kan sparen voor een pistool. Lucas vertelt Alex dat het door zijn grootvader Felix Stockx is geschilderd.
“Zijn mond viel open toen ik de naam uitsprak. ‘Felix? Ben jij de kleinzoon van Felix?’ Zijn reactie verbaasde me. Mijn grootvader schilderde natuurtafereeltjes die niet veel voorstelden. En Alex leek me niet het soort man die geld uitgeeft aan schilderijen. Hij duwde de deur van de winkel opnieuw open, stak zijn hoofd naar binnen en riep: ‘Het is de kleinzoon van Felix Stockx!’”
Benoit: “Je grootvader was een groot man. Ze hebben hem door het slijk gesleurd, maar voor ons blijft hij een lichtend voorbeeld. (…) Onze idealen zijn gelijk aan die van je grootvader. Zoals hij handelde in het belang van het land, zo willen wij handelen. Van mensen als hij hebben we geleerd wat gehoorzaamheid is en trouw.  Onthoud daarom: als er iets is kun je altijd bij ons terecht. Ik zal doen wat ik kan om je te helpen.”
Deze twee fragmenten laten zien dat Alex en Benoit bewondering hebben voor grootvader. Op dat moment heeft Lucas nog geen idee waarom, maar ze blijken bewondering te hebben voor het feit dat grootvader de joden verraadde. Deze fragmenten zijn belangrijk om aan te tonen waarom dit identiteit van neonazisme is en niet van rechtsextremisme.
Nadat Lucas overduidelijk zijn angst voor doden en vuur toonde begon Benoit met praten
“’Doden is soms nodig om de zuiverheid te bewaren,’ zei hij. ‘Je doodt de zwakken opdat de sterksten overblijven. Wie ’t niet doet, ondermijnt het ras. Kijk naar Tascha. Ze is een perfecte dobermann omdat er mensen geweest zijn die haar ras zuiver hielden. En kijk naar de natuur. Denk aan wat Darwin zegt over het recht van de sterkste,’ (…) ‘En als je kijkt naar het land dat we opgebouwd hebben, denk je dan nooit: dit mag niet kapot. Het mag nooit voorbijgaan, want het is goed zo?’”
Nazisme is een aanhanger van het nationaalsocialisme, destijds waren Duitsers trots op hun grote en machtige Duitsland en wilden dit nog groter en machtiger maken. Benoit is precies zo nationalistisch, hij is extreem trots op zijn land. Hiernaast gelooft hij in natuurlijke selectie om de zuiverheid te bewaren. Dit zag je bij de nazi’s die alleen het Arische zuivere ras over wilden houden, Benoit wilt de zuiverheid bewaren door middel van doden. Hij wilt ook dat de westerse cultuur zuiver blijft en niet wordt besmet door buitenlanders.
“Zie je het voor je: Afrikanen in jeans en Indiërs op tennisschoenen? Dat kan toch niet de bedoeling zijn? We moeten ze beschermen tegen de westerse invloeden en ze naar hun geboortegrond terugsturen.”
Neonazisten hadden naast een haat voor joden, vaak ook een haat voor alles van buitenaf, allochtonen. Dat blijkt onder andere als Benoit anoniem op een radioprogramma verschijnt.
“De banden van mijn vriend zijn motorfiets zijn doorgestoken. Van voren en van achteren met een mes. (…) Ik kan daar eigenlijk maar één conclusie uit trekken: er is in deze stad van een soort te veel. Voor de pluk strijken ze hier neer als een zwerm vliegen, omdat ze sterkere ruggen hebben dan wij, zogezegd, en omdat ze zwaar werk gewoon zijn. Maar kijk, onze banden worden doorgestoken, onze fietsen verdwijnen, en ga naar de Cercle… Wat zie je: voor hun appartementen staan wel dertig fietsen. Niet eens overschilderd.”
Op een gegeven moment slaan Alex en Benoit zelfs een Arabische jongen in elkaar in de Cercle. Achteraf geven ze toe fout te zitten maar toch: Alex zit al maanden werkloos thuis terwijl alle bruinsmoelen werk hadden, dat is frustrerend. Ook legt het duo de schuld van racisme niet bij henzelf, maar bij de Arabieren: “Ze hadden niet moeten komen. Als er geen buitenlanders waren, dan zouden er ook geen racisten zijn.”
Naast alle overduidelijke rechts-extremistische voorbeelden is er ook nog een stiekem kenmerk. In het boek gaat Lucas vaak naar kapster Nadine, van een grote bos haar laat hij steeds meer wegknippen, tot hij er uiteindelijk uitziet als een skinhead. Dit uiterlijke kenmerk is een stereotyperend beeld in het rechts-extremisme. Voordat Lucas in elkaar werd geslagen in de Cercle werd hij een skin genoemd, ook in opvolgend krantenartikel stond ‘Wandelende skinhead door Arabieren in elkaar geslagen’. Aan het eind van het boek is Alex ook naar de kapper geweest, Lucas omschreef het: “Zijn haar was geweldig kort nu, zo kort dat het niet meer dan een schaduw om zijn witte schedel leek.”

Identiteit van nazisme
Uit identiteit van de verrader bleek grootvader de joden niet verraden te hebben omdat hij nazi was, maar omdat hij zo verdrietig was om de dood van zijn dochter. Nadat Lucas eindelijk het volledige verhaal van grootvader en Soeur te weten was gekomen, kreeg Lucas juist redenen van Caitlin die aantoonden dat grootvader joden verraadde omdat hij WEL nazi was.
Niet alleen ruim na de Tweede Wereldoorlog maar ook tijdens en vlak erna werden gebeurtenissen ontkent en/of afgezwakt. Toen Lucas aan het kijken was naar gereedschap in grootvaders secretaire vond hij een drukrol.
“Auschwitz fel overdreven stond er. De tekst eronder was gedeeltelijk onleesbaar omdat ik er mijn vingers op gezet had, maar voor zover ik kon zien ging de tekst over de terugkeer uit de concentratiekampen van een groep joodse kinderen.”
Caitlin vertelt in het klooster haar mening over grootvader: “Hij schilderde ook voor de Duitsers. Hij was een lichtend voorbeeld voor extreme denkers. Tot aan zijn dood ontkende hij het bestaan van concentratiekampen.”
Deze twee fragmenten laten zien hoe grootvader gebeurtenissen ontkent en afzwakt. Dit soort voorbeelden zouden, naast het verraden van de joden in het klooster, grootvader kunnen tekenen tot een nazi. Xenofobie en ontkenning van de holocaust zijn namelijk duidelijk aanwezig.
 
Identiteit van de manipulator 
In het boek wordt Lucas beïnvloedt door Benoit en Alex. Omdat hij niet weet wat zijn grootvader heeft gedaan, begint hij langzamerhand en onvrijwillig een verraderlijke kopie te worden. Het begint allemaal in de wapenwinkel waar Benoit en Alex verbaasd zijn over het feit dat Lucas DE kleinzoon is van Felix Stockx. Om deze reden wilden ze een veiligheidspistool voor hem kopen. Ze geven hem de bijnaam Tintin, et cetera. Hierdoor voelde Lucas zich gevleid maar vooral nieuwsgierig.

Ze zeggen hem altijd te doen wat hij wilt, leren durven, elke seconde van twijfel is er een te veel. Hierop volgend vertelt Alex dat Benoit Lucas bij het vriendengroepje wilt. Zo kan Benoit Lucas helpen met scherpschutten en zou Lucas ook meteen vrienden hebben. Alex vertelt Lucas over Benoit en laat hem op deze manier weten hoe bijzonder een vriendschap met Benoit is en dat Lucas er zelf alles aan moet doen om deze vriendschap te onderhouden. Ze geven hem hetgeen waar hij een tekort aan heeft.

"’Benoit kiest zijn vrienden met zorg. Hij is niet de eerste en de beste; ik ken hem al vier jaar en ik sta nog iedere dag versteld. (…) Je zult veel voor hem doen. Maar je krijgt veel in ruil. Hij zal je eeuwig dankbaar zijn.’ ’Wat bedoel je?’ ‘Als je die boom gerooid hebt, wat anders?’ zei hij. (..) ‘Welke boom?’ ‘Heeft Benoit daar niet over gepraat? Het was toch de bedoeling. Da’s raar. Misschien is hij er niet toe gekomen.’ ‘Waar heb je het over?’ ‘Nee, laat maar. Ik heb niets gezegd. Hij zal wel weer het goeie moment afwachten.’ (…) Hij begon terstond uitsloverig te doen. ‘Benoit zal je met een wapen leren omgaan. Echt waar, hij heeft het mij gezegd. Heeft hij je dat pistool niet gegeven? Ik zei het je toch, hij zal tijd voor je maken.’”

In bovenstaand fragment laat Alex zien hoe belangrijk Benoit voor Lucas moet zijn en laat hem bijzonder voelen door aan te tonen dat Benoit tijd voor hem zal vrijmaken. Het mysterie dat schuilt (enerzijds opa, anderzijds de boom) zorgt ervoor dat Lucas naar het duo terug zal blijven komen.

In de tussentijd heeft Benoit Alex leren schieten. Later, vraagt Caitlin in het klooster aan Lucas of hij een kreupele duif wilt neerschieten. Ondanks dat Lucas het eng vindt, doodt hij de duif. Hij ontkent dat hij is zoals grootvader, maar Caitlin: “’Je bent net als hij, Lucas Beigne,’ zei ze met haar hand over mijn korte haar strijkend. ‘Je weet nergens van af. Je weet zelfs niet dat je verkild bent. De manier waarop je de duif doodde…’”

Benoit belt Lucas, hij wilt de kettingzaak lenen om een boompje om te hakken. Lucas blijft steevast volhouden dat het geen nut heeft want de ketting is gebroken en hij heeft hem zelf nodig om hout te zagen. Benoit heeft hem over weten te halen en de volgende dag haalt Alex de kettingzaag op. In een later telefoongesprek: “Dat is het voordeel aan jou, dat jij die dingen begrijpt. Weet je, Alex is een heel goede vriend van mij, maar wat ik aan hem mis is het vermogen om een beetje te filosoferen. (…)  Maar soms vind ik het fijn om eens over dingen van gedachten te wisselen. Daarom zei ik tegen mezelf: ik bel Lucas maar even.” Ook hier laat Benoit Lucas speciaal voelen. Later brengen Alex en Benoit de kettingzaag gemaakt en al terug, missie voltooid.

Het duo vraagt Lucas om een wederdienst voor het maken van de kettingzaag, Lucas moet een boom rooien die in de weg staat.  “Het brandhout mag je voor jezelf houden.’ ‘Ik heb eigenlijk geen brandhout meer nodig. Ik heb zelf een paar bomen die ik…’ ‘Nodig? Nodig?’ zei Benoit droog. ‘Ik zie niet zo direct het verband. Alex, heb jij mij horen vragen of hij brandhout nodig had? Juist. Dat vroeg ik niet. Ik vroeg je een boom te rooien. Niet zo ver van hier, bij het fabrieksgebouw van de Cercle. Daar staat een linde, niet zo oud, een jaar of tien. Hij staat in de weg.’ Ik kende de boom omdat hij opviel: het was een van de laatste in de Cercle. ‘De boom staat op openbaar terrein,’ zei ik. (…) ‘Wat denk je dat de mensen van de Cercle zullen doen als we die boom neerleggen? De politie bellen?’”

Na veel gedoe zegt Lucas dat ze de kettingzaag mogen lenen.
“Luister, Lucas, twee dingen: als vrienden je iets vragen, dan vraag je je niet af, vind ik dat goed? Het getuigt van gebrek aan vertrouwen. Als jij je vrienden goed kiest, ga je ervan uit dat ze weten wat goed of slecht is. Als er iets is waar ik een hekel aan heb, is het halfslachtigheid. (…) Vriendschap komt niet vanzelf, Lucas, dat weet je. Heb je wel eens een goede vriend gehad? Hier, Alex bijvoorbeeld. Dat is een goede vriend. Ik betaal hem niet voor de dingen die hij voor me doet en hij betaalt mij niet. Dat noemen we een wederdienst.

Benoit laat Lucas voelen hoe belangrijk deze wederdienst is, je moet je vrienden helpen. Doe je dit niet, ben je geen echte vriend. Omdat Lucas naast Alex en Benoit geen vrienden heeft, volgt hij de bevelen op. Wanneer Lucas bijna om is geven ze hem een paar extra complimentjes, ze gaan naar de Cercle. Benoit noemt het de buurt veilig maken.

“Hoewel ik nooit eerder op deze manier te werk was gegaan, leek het een routineklus. Met een tikje spijt omdat ik niet tot het einde kon gaan, trok ik haar terug. (…) Er stonden mensen op het plein. Ze droegen kinderen in pyjama’s op hun arm. Ze praatten met elkaar en wezen naar me. ze deinsden achteruit toen ik de machine weer aanzette.”

Een dag later komt het duo weer langs met de vraag om benzine, maar het was niet voor de auto…
“’Luister, Lucas, je hebt gisteren puik werk geleverd. Je hebt met brio bewezen hoe zorgvuldig je werkt en hoe goed je van je verantwoordelijkheid bewust bent. (…) Dit was natuurlijk maar een begin, we hebben nu een goed uitzicht op de pastorie, en nou kan het echte werk beginnen. (…) We hebben meer nodig voor onze cocktails.’ ‘Cocktails?’ ‘Een fles benzine met een lont, dat bedoel ik. We zullen…’ ‘Molotovs?’”

Ze waren niet van plan de molotovcocktails echt te gebruiken, alleen wanneer het echt nodig zou zijn. Het stadsbestuur zou namelijk een belangrijke beslissing maken. “Mogelijk moeten we dan iets ondernemen. Het is niet zeker, maar het kan. Je moet het zo zien: cocktails zijn alarmkreten. Het is een manier om te zeggen: dit kan zo niet verder. (…) Geen slachtoffers, alleen wat brandschade.” Lucas wilt er niets mee te maken hebben maar Benoit had een heel slim ‘plan’ bedacht.

Ondertussen begint Lucas zelfs gemeen te doen tegen Caitlin om de benzine en om zijn klusjes voor Benoit te kunnen bolwerken. Ook is hij jaloers dat Benoit zo veel aandacht aan Caitlin schenkt, maar daar heeft ze zelf ook twijfels over: “Hij heeft zoveel overtuigingskracht dat ik met hem over niets durf te beginnen omdat hij op elk onderwerp voorbereid is. En hij is uitdagend. Hij trekt aan je. Voel je dat nooit? Als je zit, doet hij je staan. Als je gaat, doet hij je lopen. Hij doet je bloed stromen. Hij verandert je humeur.”

“Die avond brak in de Cercle een brand uitin een open opslagplaats van reserve-autobanden. Er ontstond een spectaculaire zwarte rookzuil die vanaf de heuvel duidelijk te zien was. (…) Later hoorde ik van Benoit dat het een ‘opwarmertje’ geweest was. Alex had een andere versie. Hij zei dat het was omdat Benoit er die morgen achter gekomen was dat Caitlin een vuile jodin was. (…) Ik denk dat het hoofdstuk van de cocktails voor mij toen mentaal afgesloten was. Ik dacht dat ik Benoit voldoende duidelijk gemaakt had dat ik, hoezeer ik zijn vriendschap ook op prijs stelde, niet van plan was om het tot het einde toe te volgen.” Juist die avond kwam het duo al weer langs.

Ze willen asielzoekers onderbrengen in de pastorie (het klooster). “’Vind je het een goed idee dat de asielzoekers daar komen?’ De methode was al eerder toegepast. Ze stelden mij een vraag en lieten me vervolgens praten tot ik mezelf vastredeneerde. ‘Ze moeten zich aanpassen,’ zei ik snel. Hier had ik over nagedacht. Het was mijn conclusie. Ik had er verschillende argumenten voor. ‘Kun je een man in een vrouw veranderen? (…) Net zo min kun je een Arabier in een Europeaan veranderen.’” Waarom vond Lucas het dan een slecht plan? “’Ik denk dat het de buurt nog meer in de problemen zal brengen. Het is al een moeilijke buurt. De stad kan de bijkomende kosten niet betalen.’ (…) ‘Het stadsbestuur dwingt zijn inwoners met mensen samen te leven van wie we weten dat ze onze veiligheid bedreigen. Dat is dictatuur, niet?.’ ‘Ze moeten zich aanpassen en de boot is vol,’  herhaalde ik ter bevestiging.” Ze vinden het tijd dat Lucas hier iets aan doet en volwassen wordt, hij moet zichzelf vormen.

Uit bovenstaande fragmenten kan je zien dat Lucas zichzelf zo ver had gekregen om zich niet meer te laten beïnvloeden door Benoit, maar het gebeurt nota bene dezelfde avond weer. Benoit gebruikt een tactiek waarin hij Lucas laat antwoorden en herhalen wat hij wilt, om het zelfde denkbeeld aan te nemen. Met als gevolg dat Lucas echt ‘hier iets aan gaat doen’. De drie staan bij het klooster.

“’Hier Lucas, je gaat daar staan, je gooit deze fles door dat raam,’ Ik bleef staan waar ik stond. ‘Je kunt nu niet weigeren. Je kunt het zinkend schip niet zomaar verlaten. (…) Denk vooral aan Alex. Alex is heel gevoelig voor mensen die eerst hun vertrouwen geven, en zich daarna afkeren. Dat huis is een kort, het is niet eens menselijk om iemand daar onder te brengen. Het is niet dat we die buitenlanders geen goed leven gunnen. Alleen moeten ze niet hier leven. Het is een kwestie van aardrijkskunde, niet van racisme of wat dan ook.’ (…) We draaiden onze hoofden tegelijk in de richting van de pastorie. Een ogenblik was er niets, maar daarna verscheen achter een van de ramen een gelige gloed die onze verbaasde gezichten even zwak oplichtte.” Het was Benoit waar gelukt om Lucas te laten doen wat hij wilde.

Benoit en Alex lieten Lucas constant weten hoe belangrijk ze eigenlijk zijn en hebben veel voor Lucas over. Ze willen een veiligheidspistool voor hem kopen, maken zijn kettingzaag, leren hem scherpschutten. Ook laten ze hem zien dat vriendschap een grote gift is. Ze spelen in op zijn zwakke punten en doen alsof alleen zij deze leegtes kunnen vullen, daar moet Lucas ze dankbaar voor zijn. Deze dankbaarheid kan hij toen door middel van wederdiensten. De schuld inlossen in de vorm van een boom rooien, molotovcocktails gooien, en andere kleine klusjes. In principe zijn alle gunsten die Benoit verleent in zijn eigen voordeel (om de wederdienst te krijgen). Hiernaast draaft Benoit altijd zijn zin door. Wanneer Lucas begint met weigeren heeft Benoit vooralsnog zo veel overtuigingskracht dat Lucas alles voor hem doet, zoals hem laten merken dat weigeren geen echt broederschap is.

Motieven
Motief van herhaling
In het boek zien we steeds een herhaling van het verleden:
• Grootvaders dochter had niet dood hoeven zijn, Caitlins voet had er niet af gehoeven. Het zijn grote wentelingen die met kleine veranderingen voorkomen zouden kunnen worden.
• De haat van grootvader tegen de joden, de haat van Alex en Benoit tegen de Arabieren. Het zijn allen infiltreerders die het zuivere ras beschamen.
• Soeur bracht tijdens de Tweede Wereldoorlog joden onder in het klooster, dit wilt ze nu weer doen, ditmaal met Arabieren uit Tsjaad en Zaïre. Ze wilt tweemaal onderdrukten een toevluchtsoord bieden, toen en nu.
• Uit identiteit van nazisme blijkt opa nazi te zijn. Door de manipulaties van Alex en Benoit wordt Lucas er zelf bijna ook een. Hij treedt in de voetsporen van zijn opa.
• Grootvader die hout zaagt voor Soeur, Lucas die hout zaagt voor (Soeur via) Caitlin.

Motief van de kettingzaag
Een kettingzaag is opgebouwd uit schakels, schakels verbinden mensen. Het is een steeds terugkerend element in het boek. Zowel grootvader als Lucas zagen er hout mee. De zaag verbindt Lucas en Caitlin door hun geheime afspraakjes voor het hout, maar aan het eind verwijdert het de twee juist van elkaar: Caitlin raakt haar voet kwijt. Ook is de zaag een belangrijk element in de manipulatie van Alex en Benoit, ze gebruiken het maken van de kettingzaag als tegoedbon om Lucas hun vuile klusjes op te laten knappen.

Slachtoffers en daders
De verhaallijnen waren niet duidelijk en groot genoeg om aan te geven als identiteit, maar ze waren wel zo nauw verbonden met de kern van het verhaal, en het waren er zo veel, dat ze wel vermeld moeten worden.
• Grootvaders dochter als slachtoffer van ondervoeding door voedsel dat naar joden ging
• De joden als slachtoffer van grootvader, die ze verraadde uit verdriet
• Lucas als slachtoffer van de Arabieren. Meerdere malen stelen de Arabieren spullen uit Lucas’ huis en de smidse, deze worden naar een depot in de Cercle gebracht. Hij met velen anderen
• De inwoners van Mountourin als slachtoffer van de Arabieren, hun spullen worden gestolen en er heerst werkloosheid dankzij de Arabische seizoen plukkers
• Lucas als slachtoffer van Benoit en Alex, door hun manipulatieve, rechts-extremistische ideeën verandert Lucas zelf bijna in een neonazi
• Caitlin als slachtoffer van Lucas, paniek of niet, Caitlin is wel voor eeuwig haar voet kwijt dankzij Lucas (ondanks dat het haar leven had kunnen kosten). Hierdoor zal ze haar grootste hobby nooit meer kunnen uitvoeren: dansen.

Motief van determinisme
Lucas wordt getekend door het feit dat hij de kleinzoon is van Felix Stockx. Door de een wordt hij hierdoor geliefd (Alex en Benoit) door de ander gehaat (Soeur).

Reflectie
Dit boek liet me op een sluwe wijze meemaken hoe een manipulator te werk gaat, dat is dan ook waarom ik drie bladzijdes aan identiteit van manipulatie heb besteedt. Na een flink aantal bladzijdes besloot ik een samenvatting te lezen over het boek, had ik de belangrijkste kenmerken over het hoofd gezien of was ik gewoon nog niet ver genoeg? Daar stond dat Benoit een neonazist was. Geen enkel moment tijdens het lezen kwam in mij op dat Benoit een manipulatieve neonazist was. Ik zag hem eerder als de eigenaardige jongeman die Lucas ter bescherming nam, een vriend die Lucas overduidelijk miste. Alle uitspraken door hem gemaakt, en waarom grootvader en Benoit de grootste verhaallijnen maakten in het boek, werden logisch. Tuurlijk had een neonazist bewondering voor een joden verrader, waarom anders!

Doordat ik zelf pas laat door had hoe manipulatief Benoit was, kan je gelijk zien op welke goede en sluwe wijze Provoost dit vertelt. Het is alsof je het zelf meemaakt, je hebt niet door dat Lucas (en jij) gemanipuleerd worden.

Pas nadat ik achter dit feit kwam begon ik empathie te beleven voor Lucas, je ziet hoe het duo inspeelt op Lucas zwaktes, wat je als lezer maar al te graag wilt voorkomen. Ook ervaarde je de jaloezie die Lucas had toen Benoit veel aandacht schonk aan Caitlin, Lucas kon nota bene uit zijn slaapkamerraam de twee zien flikflooien!

Kijkend naar de situatie en de meeslependheid die ik zelf op sommige momenten voel snap ik wel dat Lucas zich zo liet manipuleren door Benoit. Het gebeurt zo onopvallend, ik merkte het niet tijdens het lezen, dat het me niet zou verbazen als het mij zo overkomen. Benoit speelde in op wat Lucas miste: kennis, vriendschap en zekerheid. Dominante persoonlijkheden spelen altijd in op andermans zwakheden. Caitlins uitspraken over hoe zielig manipulators zijn, dat je ze binnen drie tellen kan onderscheppen door ze het ‘joden complot’ te vertellen, en al haar andere uitspraken die duiden op een meisje dat heus wel doorheeft wat ze meemaakt, laten mij een bepaalde sympathie voor haar voelen. Ondanks alle ruzies en complotten waar zij mee te maken heeft in het verhaal, weet ze alles feilloos te onderscheppen.

Kenmerkend was tijdens het lezen waren de spanningsbogen en frustraties. De eerste honderd bladzijdes waren niet prettig te lezen omdat de onderwerpen relatief saai waren, en de lezer gewoon wilde weten wat voor ongeluk Caitlin had en wat grootvader had gedaan.

Ook in sociaal inzicht heeft Caitlin veel impact op me gehad. Criminaliteit (onder migranten) speelt zich ook gewoon hier af. Soms vraag ik me ook wel af, waarom lijkt het dat bijvoorbeeld Turken, Marokkanen, of Polen zo vaak negatief in het nieuws komen, of dat zij zo vaak op het slechte pad komen? Caitlin verwoordde dat heel goed, ondanks dat dit de reflectie is kan ik het niet laten te citeren. "Natuurlijk pakken ze onze fietsen en auto’s. wij hebben ze eerst hun dromen afgepakt. Ze hadden leraar of winkelier willen worden. Maar omdat dat niet kan, zetten ze een ander zaakje op. Van gestolen goederen.” Wanneer de samenleving een groep geen kansen biedt, zoeken ze ‘kansen’ via een andere weg. En dat snap en zie ik best wel. Wanneer je alleen maar vanwege je achternaam of huidskleur niet wordt geaccepteerd lijkt de toekomst kansloos. Je moet iets anders doen om aan geld en tijdverbruik te komen, het slechte pad lijkt dan het meest voor de hand liggend en makkelijk.

Hiernaast gaf het me een andere kijk op neonazisme en xenofobie, deze twee begrippen werden door het boek voor mij verduidelijkt. Dit kon ik koppelen aan de werkelijkheid, gebeurtenissen zoals omschreven gebeuren nu nog steeds. De wereld is, ondanks dat de Tweede Wereldoorlog zo ver weg lijkt, nog steeds vrij neonazistisch en xenofobisch, en ik denk dat dat wel iets is om over na te denken. Zo hoorde ik Anne Provoost ook in een interview zeggen dat ze hoopte dat haar boek twintig jaar na dato (in 2014) als naslagwerk gebruikt zou worden, niet als vergelijkingsmateriaal voor met de werkelijkheid.
 
Bibliografie
BRUZZ, R. ©. (2016, mei 14). De Galan blikt terug op rellen in Vorst. Opgehaald van bruzz.be: http://www.bruzz.be/nl/actua/de-galan-blikt-terug-op-rellen-vorst
Cobra. (2014, december 18). 'Vallen', Anne Provoost blikt terug op 20 jaar. Opgehaald van cobra.canvas.be: http://cobra.canvas.be/cm/cobra/videozone/rubriek/boek-videozone/1.2185978
digibron.nl. (1991, juni 13). Marokkaanse jongeren zetten Vorst op zijn kop. Opgehaald van digibron.nl: http://www.digibron.nl/search/detail/012dfa0e9cd8cb64c8775e13/marokkaanse-jongeren-zetten-vorst-op-zijn-kop
Jeugdliteratuur.org. (2012, juni 21). Vallen, Radio Nostalgie. Opgehaald van jeugdliteratuur.org: http://jeugdliteratuur.org/blog/?p=5908
MindTuning. (sd). Assertiviteit en manipulatie. Opgehaald van mindtuning.nl: http://www.mindtuning.nl/assertiviteit-en-zelfvertrouwen/assertiviteit/assertiviteit-en-manipulatie
Provoost, A. (1994). Vallen. Antwerpen: Houtekiet.
Vanseveren, W. (1995). Alles valt, maar het valt juist. Opgehaald van dbnl.org: http://www.dbnl.org/tekst/_ons003199501_01/_ons003199501_01_0142.php
Zilverberg, C. (1995, januari 13). Verleid door neonazi's. Opgehaald van nrc.nl: http://www.nrc.nl/handelsblad/1995/01/13/verleid-door-neonazis-7252982