Tsjip / De leeuwentemmer door Willem Elsschot

Bedoeling

Ik heb ervoor gekozen om een structuuranalyse te maken van Tsjip van Willem Elsschot.
Eerst moeten we opmerken dat de structuur in Tsjip niet bijzonder hecht is. Tsjip is een semi-autobiografisch verhaal in de Laarmans-reeks van Elsschot. Er lijkt niet echt een doordachte structuur aanwezig; Elsschot vertelt de verhalen chronologisch zoals ze voorgevallen zijn.
Na verdere analyse kunnen we toch patronen zien in dit kortverhaal: Elsschot gebruikt de tijd zeer handig als structurerende factor in deze roman. Tijd en compositie zijn in dit kortverhaal handig met elkaar verweven.

1. De Tijd als structurerende factor

De eenentwintig hoofdstukken variëren sterk in lengte. Ieder hoofdstuk bespreekt afzonderlijk een specifieke handeling in het verhaal en een hoofdstuk is lang of kort naargelang van hoe lang of kort deze handeling is.
Enige uitzonderingen hierop zijn vier beschrijvende hoofdstukken (hoofdstukken 1, 11, 18 en 20). Deze hoofdstukken overspannen niet een handeling, maar veeleer een sfeer die zo nu en dan aangeduid wordt met enkele prototypische gebeurtenissen. In beschrijvende hoofdstukken kan Elsschot vertraging toepassen en kan hij voortspoelen naar de beschrijving van concrete situaties die hem wel interessant genoeg lijken om uitvoerig te beschrijven.
De afwisseling tussen een beschrijvend hoofdstuk, gevolgd door een reeks concrete hoofdstukken, is het structurerende element voor de compositie van Tsjip. Hierdoor kunnen we vier grote, verschillende delen aanduiden.

1. Deel 1: Hoofdstuk 1 tot 10
Hoofdstuk 1 is al meteen een beschrijvend hoofdstuk. Het is niet zo vreemd dat Elsschot eerst een algemene beschrijving van de sfeer en toestand bij de familie Laarmans geeft. Dat geeft de lezer meteen een duidingskader voor de rest van het verhaal. De wel beschreven handelingen zijn dan ook prototypisch en niet concreet (bijvoorbeeld p. 7 \"Mijn gesprekken met hem loopen steeds over ‘t zelfde:...\")
Vanaf hoofdstuk 2 volgen er echter chronologische beschrijvingen van concrete situaties. Doordat we in hoofdstuk 1 enkel tijdloze prototypische handelingen te lezen krijgen, is er hier een versnellend effect. Nadat in Bennek vertrokken is, krijgen we dan in hoofdstuk 11 weer een beschrijvend hoofdstuk

2. Deel 2: hoofdstuk 11 tot 17
Weer krijgen we met hoofdstuk 11 een hoofdstuk met veeleer representatieve als concrete gebeurtenissen. In vergelijking met de vorige hoofdstukken is er hier dus een vertraging. Er hangt sowieso al een trage, trieste sfeer in dit hoofdstuk; Adele heeft grenzeloos verdriet omdat Bennek weer naar Polen vertrokken is.
Dit contrasteert echter fel met hoofdstuk 12. De sfeer in de familie Laarmans is hier extatisch gelukkig omdat Bennek dan toch met Adele gaat trouwen. Omdat we hier weer concrete, chronologische beschrijvingen krijgen, treedt er weer een versnelling op. Dit deel eindigt met het vertrek van Adele en Bennek naar Polen.

3. Deel 3: hoofdstuk 18 en 19
In hoofdstuk 18 herneemt de familie Laarmans weer zijn gewone leven na het vertrek van Adele en Bennek naar Polen. Ook hier weer geen beschrijvingen van concrete situaties. Elsschot laat hier een achttal minder interessante maanden passeren. Dan (p. 79 \"Er begon stilaan een nevel over haar te vallen...\") krijgt de familie een brief waarin staat dat Adele een kind verwacht.
In hoofdstuk 19 krijgen we dan de verwachte versnelling, met de beschrijving van concrete gebeurtenissen. Maar hier is meer aan de hand: in dit hoofdstuk lezen we de brief die Adele naar huis schrijft. We hebben dus ook voor het eerst in het kortverhaal een andere verteller en focalisator dan Frans Laarmans.

4. Deel 4: hoofdstuk 20 en 21
In hoofdstuk 20 is de vrouw van Laarmans ook naar Polen getrokken, om Adele bij te staan in de weken na de bevalling. In dit hoofdstuk komt de focalisatie weer bij Laarmans en zijn er weer geen concrete situatiebeschrijvingen. Er is dus weer vertraging.
Enkele maanden later gaat de familie Laarmans op vakantie aan zee en komt Adele met haar zoon Jan op bezoek. In dit laatste, ontroerende hoofdstuk, krijgen we weer concrete beschrijvingen en versnelling.