Tsjip / De leeuwentemmer door Willem Elsschot

Beschrijving van het boek Tsjip-De leeuwentemmer
van Willem Elsschot. Beschrijvingsopdracht
Motivatie van mijn boekkeuze Ik had geen idee welk boek ik moest gaan lezen behorende bij de tijd 1880-1940. Ik ben in de mediatheek gaan vragen of iemand nog een leuk boek wist. Grada kwam toen met dit boek. Aan de titel had ik niets, dat maakt namelijk niks over de inhoud duidelijk. Ze vertelde dat het ging over een familie waarin de dochter gaat trouwen en dat er zich allerlei problemen voordoen na het huwelijk. Dat beviel mij wel. Daarom heb ik het boek gekozen.

Weergave van de inhoud Tsjip: Frans Laarmans, de verteller, begint te vertellen over de relatie van zijn dochter Adele met Bennek Maniewski. Beiden studeerden zij aan de Handelshogeschool. Aanvankelijk werkte Bennek alleen samen met Adele, maar weldra werd de verhouding intiemer, en nu wacht iedereen in huize Laarmans op het moment dat Bennek een aanzoek doet. Zes weken voor de afsluiting van zijn studie vraagt Bennek dan toch aan Laarmans of hij met Adele mag trouwen. Dit laat de gemoederen thuis niet ongemoeid, en op een dag verschijnt Benneks vader voor de deur. Hij dineert bij de familie Laarmans, en uiteraard is de sfeer gespannen. Benneks vader spreekt echter met geen woord over het huwelijk. Na een tijdje komt er een brief uit polen, waarin Benneks vader vertelt dat het huwelijk niet doorgaat, en dat Bennek in Polen blijft, en waarin hij Laarmans verzoekt Bennek niet meer binnen te laten. Direct schrijft Laarmans een boze, en bijzonder onbeschofte brief terug aan Benneks vader. Hij krijgt al vrij kort na het verzenden ervan spijt, maar dan is de brief al onderweg. Na het examen, waarvoor Bennek en Adele beide slagen, is er een feest bij Laarmans thuis. Bennek vertrekt echter toch naar Polen, Adele blijft alleen achter, waar ze duidelijk verdriet om heeft. Dan komt er nog een brief uit Polen waarin bennek schrijft alsnog te willen trouwen. Het huwelijk vindt plaats in een klein plaatsje aan zee Coxijde, waar Laarmans een huisje heeft. Hoewel beiden ook in de kerk willen trouwen, gaat dit niet door omdat de pastoor aldaar geen medewerking wil verleenn. Adele en Bennek vertrekken naar Polen, Laarmans gaat terug naar Antwerpen. Zijn vrouw en kinderen blijven nog een tijdje in Coxijde. Adele verschijnt plotseling aan weer bij Laarmans aan de deur, ze wil alsnog een kerkelijke inzegening. Hoewel de familie Laarmans niet kerkelijk is, vraagt Laarmans de pastoor medewerking, en een half uur later wordt Adele gedoopt. Na de biecht wordt het huwelijk alsnog ingezegend. Bennek en Adele vertrekken naar Polen, waar ze in Gdynia gaan wonen. Dan komt al snel het bericht dat Adele haar eerste kind verwacht. Het wordt een zoon: Jan, genoemd naar een broer van Adele. Direct gaat de vrouw van Laarmans naar Polen om haar dochter te helpen. Als ze terugkomt, blijkt ze dolenthousiast over haar kleinzoon, en dus komt Jan al gauw naar België, om in het huisje in Coxijde kennis te maken met de rest van de familie. Laarmans kan haast niet wachten van spanning. Meteen geeft hij Jan al zijn eerste bijnaam: \'Tsjip\'. \" Jij wordt door onze mussen begroet. Ik blijf staan en zeg \'Tsjip\'. En in zijn mondhoeken verschijnt een glimlach. Ja jongen, voortaan heet jij Tsjip.\"

Dit verhaal wordt opgevolgd door een korte passage, getiteld \" Achter de schermen; Ontleding van de inleiding tot Tsjip\". Hierin probeert de auteur op humoristische wijze toe te lichten hoe de inleiding tot stand is gekomen.

De Leeuwentemmer: Het verhaal van De Leeuwentemmer is geschreven als een soort aaneengesloten brief van Laarmans aan zijn zoon Walter, die in Parijs is. Laarmans vertelt veel over zijn kleinzoon, die nu de bijnaam \'leeuwentemmer\' heeft gekregen, omdat hij het is zijn constante gesprekken met zijn grootvader constant over leeuwen heeft. Adele, Laarmans\' dochter, is nog altijd getrouwd met Bennek Maniewski. Bennek heeft zich als een eerzuchtig zakenman ontpopt, die graag hogerop de ladder wil. Adele, die liever eenvoudig van persoon blijft, en zich niet graag als \'chic\' wil voordoen, is Bennek dan ook een doorn in het oog. Dan brengt Bennek een bezoek aan Laarmans, en tijdens een wandeling vertelt hij dat hij van Adele wil scheiden. Probleem is in dit geval dat scheiden met onderlinge goedkeuring in Polen niet toegestaan is. Daarom willen Adele en Bennek scheiden met als voorwendsel dat Adele \"geen echtelijk verkeer\" meer wil hebben met Bennek, en ook geen \"kinderen te kweken\". Adele mag het kind houden, de leeuwentemmer zal een paar maal per jaar naar Polen gaan. Adele en de leeuwentemmer keren terug naar België, en Adele past zich snel weer aan in de nieuwe situatie. Later zal Adele hertrouwen met een Albert, de leeuwentemmer vertrekt met mevrouw Landau voor een maand naar Polen. Mevrouw Landau zou ook weer met hem terugkeren, maar als zijn weer terug is, heeft zij de leeuwentemmer niet bij zich. In huize Laarmans is men geschokt. Laarmans zelf schrijft veel brieven naar Polen, maar krijgt geen respons. Dan komt er wel een brief terug: de leeuwentemmer zal in Polen blijven, waar hij een katholieke opvoeding krijgt ( bij Laarmans is men niet kerkelijk). Adele is ontroostbaar. Na een familieberaad in huize Laarmans besluit Adele zelf naar Polen te vertrekken. In Danzig blijkt de leeuwentemmer met mazelen in bed te liggen. Adele verblijft korte tijd in een hotel, als hij weer genezen is, gaat ze er met hem vandoor. Thuis wordt het tweetal met enthousiasme ontvangen.

Titelbeschrijving W. Elsschot, Tsjip. Amsterdam 1934 (eerste druk) W. Elsschot, De leeuwentemmer. Amsterdam 1940 (eerste druk)

Persoonlijke reactie
Onderwerp Het onderwerp van Tsjip zou volgens mij ‘problemen in een huwelijk’ moeten zijn. Hier gaat immers het grootste deel van het boek over. Het onderwerp van De leeuwentemmer is ‘de liefde van een grootvader voor zijn kleinzoon’. Eventueel zou het ook ‘het missen van het kind’ kunnen zijn. Er lopen namelijk twee verhaallijnen in dit boek. Ten eerste hoe ze, de familie, het kind terug moeten krijgen. Ten tweede verteld de verteller wat hij allemaal zo leuk vindt aan zijn kleinzoon en hoe hij de tijd die hij met hem doorbrengt ervaart. Echt interessant vond ik het onderwerp niet, toch heeft het boek me geboeid. De manier waarom de familieomstandigheden beschreven worden en de liefde die men voor elkaar voelt, is bijzonder. Ik had vooraf, gelukkig, geen verwachtingen van het boek. Ik wist maar heel globaal waar het boek over ging en dus had ik geen echte verwachting. Dat scheelde want zo kon het boek ook niet tegenvallen. Ik vind dat de schrijver het onderwerp heel goed uitgewerkt heeft. Er zijn juist geen overbodige dingen verteld. Gevoel staat in dit boek centraal, daarom is de omgeving totaal niet beschreven. Dat vond ik wel leuk omdat ik nog nooit een boek gelezen had waar de omgeving niet beschreven werd. Je dwaalt zo niet af met je gedachten omdat je iets heel saais moet lezen.

Gebeurtenissen De belangrijkste gebeurtenis in Tsjip vind ik dat Adele gaat trouwen met Bennek en daarna in Polen gaat wonen. Hierdoor gaan ze eigenlijk ook weer scheiden. Omdat Bennek zich daar heel anders gaat gedragen en Adele hier problemen mee heeft. De geboorte van Jan is natuurlijk ook één van de belangrijkste gebeurtenissen omdat hierop het boek De leeuwentemmer gebaseerd is. In De leeuwentemmer is ongetwijfeld de ‘ontvoering’van Jan door zijn vader Bennek in Polen. Ik kan niet zeggen of ik de gebeurtenissen of de gevoelens van de personages het belangrijkst vindt. Deze twee aspecten horen tenslotte bij elkaar. De personages voelen zich op een bepaalde manier door iets wat gebeurd is. De gebeurtenissen zijn erg geloofwaardig. Zoiets zal vast ook in het ‘dagelijks leven’ voor komen. De gevoelens van de personages zijn daarbij niet zo uitvoerig vertelt. Het is meer beschreven als ‘zij huilde de hele dag’. Sommige gebeurtenissen worden uitvoerig verteld, zoals de bevalling van Adele. De zwangerschap van Adele’s tweede kind is echter alleen een mededeling. ‘Bovendien is zij zwanger’. Waarschijnlijk heeft dit te maken met de persoonlijke mening van de verteller. De verteller verteld iets uitgebreid als hij het belangrijk genoeg vindt. Zo niet dan wordt het in een paar regels beschreven. In De Leeuwentemmer is bovendien alles wat korter omdat dit een brief is.

Personages Als je de verteller zou zien als de hoofdpersoon, dan vind ik het geen held. Hij probeert immers niet het recht en orde te herstellen. Aan de andere kant probeert hij wel zijn kleinzoon terug te krijgen door veel brieven te schrijven. Tevens doet hij erg zijn best om bij de schoonouders van Adele een goede indruk te maken. Je zou Adele ook als hoofdpersoon kunnen beschouwen, om haar en haar zoon draait immers het hele boek. Ook dan is er geen sprake van een heldin. De karaktereigenschappen van de verteller vind ik heel duidelijk beschreven. Hij houdt van rust en staat voor iedereen klaar alhoewel hij zich soms onzeker voelt. Bij dit boek vind ik dat belangrijk. Het is belangrijk dat je weet hoe de personages zich onder bepaalde omstandigheden voelen of hoe zij zich een houding geven. De personages zijn allemaal levensecht. Het zou zo echt gebeurd kunnen zijn. Hoe de personages reageren is heel natuurlijk. Persoonlijk vind ik dat heel fijn omdat je je zo beter kan identificeren met de personages. Ik kon me hierdoor ook goed verplaatsen in de personages. Vooral in Adele zag ik mijzelf terugkomen. Soms terughoudend, emotioneel en toch sterk. Het gedrag van de personages keur ik goed, het zijn natuurlijke reacties en daaraan valt niets af te keuren. Laarmans vond ik soms heel onvoorspelbaar reageren. Bijvoorbeeld de brief die hij schreef aan de ouders van Bennek: ‘Ik heb er niet het minste bezwaar tegen dat die jongen geen voet meer in huis zet, integendeel. Maar dat moet u dan maar zelf van hem gedaan zien te krijgen, want ik zie volstrekt niet in waarom ik hier uw Poolse en vaderlijke plichten in uw plaats zou waarnemen.’ Ik vond deze brief zo impulsief boos geschreven. Prachtig. Ik verwachtte juist van Laarmans dat hij er rustig voor zou gaan zitten om die ouders een plechtige brief te schrijven. Dat was dus gehele niet het geval.

Opbouw Ik vond beide verhalen absoluut niet ingewikkeld van opbouw. Het si gewoon logisch chronologisch geschreven. Ergens vond ik het verhaal wel spannend. Vooral het einde van De Leeuwentemmer. Ik vroeg me daar echt af of Adele samen met Jan uit Polen zou terugkomen. In Tsjip vroeg ik me af of het hun zou lukken om te gaan trouwen. Er zitten geen flashbacks in het verhaal. Hoogstens een korte herinnering. Dat was ook niet nodig omdat het verhaal niet ingewikkeld is. Alle gebeurtenissen zie je door de ogen van een personage, namelijk de verteller die waarschijnlijk Laarmans zelf is. Ik vind dit prettig omdat je zo niet in de war kan raken. In sommige boeken vraag ik mezelf namelijk wel eens af van ‘wie verteld er nou?’ of ‘wie zegt dat nou?’ Tsjip heeft een open eind. Dit is logisch omdat De leeuwentemmer het vervolg is van Tsjip. Het hele boek heeft echter wel een gesloten einde.

Verdiepingsopdracht De relatie met politieke achtergronden. Tussen 1930 en 1940 kwam bij veel mensen de woede op tegen Duitsland. In dit boek is er een relatie met de politieke achtergronden. Op blz. 22 staat: Was het nog een Mof of een Rus, maar een Pool. Aan het woord Mof kan je dus opmaken dat ook bij de familie Laarmans een afkeer ontstaat jegens de Duitsers. Door de beurscrash van 1929 leefde veel mensen in armoede. Op blz. 32 is hier een goed voorbeeld van: En dit is voor jou. Veel is het niet, want de tijden zijn moeilijk, maar ’t is je van harte gegund. Ook aan het einde van De leeuwentemmer is de relatie met politieke achtergronden te herkennen. Aan het einde van hoofdstuk 12, als Adele naar Polen gaat om haar zoontje Jan te halen, staat: Het gaat niet tussen Polen en Duitsland en Adele is niet gerust. Zij weet dat Danzig weer naar ’t moederland verlangt en dat Polen het niet zal lossen. Dus zullen de Duisters een hand toesteken, een zware hand, nog veel zwaarder dan die van vader.(……) Zij wil haar jongen terugzien, die bijna een jaar weg is, want breekt ginder een oorlog uit dan zou het lang kunnen duren voor zij weer een kans krijgt en later zou hij haar misschien niet eens meer kennen.

De relatie met sociaal-economische achtergronden. Er zijn geen directe sociaal-economische aspecten te ontdekken. Het enige wat hier misschien een relatie mee zou kunnen hebben is het geloof. De familie Laarmans is niet kerkelijk, terwijl Jan, in het jaar dat hij in Polen zit, een streng katholieke opvoeding krijgt. Tevens wordt daar veel waarde gehecht aan zijn beleefdheid. Er is in dit boek weinig sprake van feminisme hoewel Adele en Bennek toch scheiden. De reden daarvan is dat Adele zich niet wil gedragen zoals Bennek dat van haar verlangt. Dit zou je toch kunnen vergelijken met feminisme.

De relatie met culturele achtergronden. Er zijn in dit boek geen relaties met culturele achtergronden te ontdekken.

De relatie met literaire stromingen en genres. Je zou het boek kunnen plaatsen onder de neoromantiek. Er is in dit boek namelijk absoluut geen sprake van verheerlijking. Alles wordt gewoon concreet beschreven. Ook is er sprake van zakelijkheid. Zo staat er in het boek ‘de radio bleef uit.’ De nieuwe media is dus opgekomen. Een journalistieke weergave is er ergens ook in terug te vinden. Wat ik al eerder meldde is dat de omgeving niet besproken wordt. Er wordt veel weggelaten. De invloed van de film is te herkennen in de korte scènische opgezette hoofdstukken. De hoofdstukken zijn niet groter dan 3 a 4 bladzijden. Tevens is er een duidelijk modernistisch aspect terug te vinden in Tsjip-De leeuwentemmer. De verteller is aarzelend en onzeker bovendien waren zij ook niet alwetend. Laarmans is dat ook. Hij aarzelt vaak over hoe hij iets moet aanpakken. De relatie met de literatuuropvatting van de auteur. De relatie met de literatuuropvatting van de schrijver is de nieuwe zakelijkheid. Hij schrijft vrij zakelijk. De kunst van het weglaten speelt hier een rol. Aan de andere kant is het boek warm en lees je gevoel. Er is dus een moeilijke omschrijving te geven van zijn literatuuropvatting.

De plaats van Tsjip-De leeuwentemmer in het oeuvre van de auteur. In alle boeken van Elsschot zijn autobiografische gegevens verwerkt, op De verlossing na. Wat dat betreft past dit boek dus in het oeuvre van de auteur. Verder is de hoofdpersoon ene persoon die ook in een deel van zijn andere boeken voor komt. Qua stijl zou je het boek niet kunnen vergelijken met zijn andere werken. Het boek is namelijk niet diepgaand maar toch boeiend. ‘Met moet over wezenlijke kunstenaarsgaven en over stevig vakmanschap beschikken om uit de schrale gegevens, die de schrijver koos, een werk op te bouwen, dat zonder enige inzinking, zonder enige verslapping, onophoudelijk trilt van warmte en echtheid.’ Andere werken zijn vaak onderkoelt, onderdrukt, niet zo levensecht, nuchter. Gebruikt boek: (J. van Delden. Willem Elsschot. Analyse en samenvatting van literaire werken. Apeldoorn 1983 (derde druk)).

De thematiek van Tsjip-De leeuwentemmer. De thematiek van Tsjip is: Het trouwen van een dochter met een Pool, de bevalling van een zoon, en de problemen die met dit alles gepaard gaan. De thematiek van De leeuwentemmer is: De liefde van een grootvader voor zijn kleinzoon en het tijdelijk verliezen en missen van hem.

Evaluatie Mijn mening over het boek is na de verdiepingsopdracht niet veranderd. Ik vind het boek nog steeds best leuk. Ik heb leukere boeken gelezen, maar ik hoefde het boek niet door te worstelen. Ik vond het leuk om dit boek te lezen. Ik ben tevreden over het uitvoeren van de beschrijvings- en verdiepingsopdracht. Beide opdrachten gingen vele sneller dan normaal dus dat was mooi meegenomen. Ik vond de opdrachten ook niet zo moeilijk. In tegenstelling tot andere keren dat ik de opdrachten gemaakt heb. Ik ga de volgende keer niks anders doen want het is uitstekend gegaan deze keer.