Vitalisme

• Stroming in de literatuur van de 20e eeuw als reactie op de sfeer van de neoromantiek
• Vitalisme: levenshouding waarin de verheerlijking van het leven om het leven centraal staat. Het hoogste doel van de mens is om te leven
• Het vitalisme manifesteerde zich vooral tussen de twee wereldoorlogen
• Het lichaam is belangrijker dan de ziel, de ervaring belangrijker dan de beschouwing
• De waarde van een kunstwerk zal worden bepaald door de mate waarin intens leven in intense poëzie is omgezet
• Verheerlijking van de seksualiteit komen naar voren (dit is ook het geval bij romans van Wolkers)

Biografie

• 1925-2008
• Jan Wolkers komt uit een gereformeerde familie (protestant)
• De Vader bezat voor de Tweede Wereldoorlog een slecht lopende kruidenierswinkel in Oegstgeest
• Veel voorkomende thema’s in zijn boeken:
  • Christendom
  • Seksualiteit
  • Lichamelijk verval en de dood (zijn broer, Gerrit stierf op 22-jarige leeftijd aan difterie)

Motto
If seven maids with seven mops

      Swept it for half a year,

Do you suppose,' the Walrus said,

      That they could get it clear?'

I doubt it,' said the Carpenter,

      And shed a bitter tear.

• Twee hoofdspersonen van het gedicht, een walrus en een timmerman, betreueren dat het strand helemaal bedekt is met zand en dat niet schoon te krijgen is, zelfs al zouden zeven dienstmeisjes voor een half jaar bezemen.
• Jan Wolkers doelt op zijn eigen niet te veranderen karkater. Zijn wanhopige moeder vraagt de dominee om hulp als de jonge Jan niet kan worden overtuigd om naar de kerk te blijven gaan; het heeft geen effect
• Als hij wat extra geld wil om in Leiden naar de bioscoop te gaan, steelt hij het gewoon
• Zijn karakter lijkt een strand dat met zand is bedekt: hoezeer men ook tracht verbetering aan te brengen; het is niet mogelijk

Personages

Jan Wolkers

• Ik-persoon
• In zijn jeugd is hij een beetje een dromerige jongen, die graag veel tijd in de natuur doorbrengt. Hij is vriendelijk, omdat hij extra spullen uit de winkel van zijn ouders weggeeft aan arme gezinnen
• Het heden (oude-ik) beschrijft zijn jeugd en oordeelt niet. Hij is nog steeds bezig met de verwerking van de dood van zijn broer

Vader

• Er gelovig en bestraft Jan op zijn niet christelijke gedrag, soms fysiek
• Hij had niet veel vertrouwen in zijn zoon omdat hij hem soms onterecht strafte

‘ Als ik het thuis liet zien zeiden ze, ‘ Dat zal je dan wel verdiend hebben.”

• Vader had een eigen delicatessenspeciaalzaak in Oegstgeest, die later uit noodzaak ook gewone producten ging  verkopen.
• Hij vindt de familie van zijn vrouw een beetje vreemd, omdat ze op een andere manier geloven dan hem. 
                ‘Mijn ouders komen allebei uit Amsterdam. Mijn vader uit de Jodenbuurt.’

Moeder

• Was de baas in huis omdat de man in de winkel werkte
• Houd haar gevoelens altijd verborgen
• Heeft een hekel aan de familie van haar man
• Heeft een goede relatie met Jan
• Komt uit een streng opgevoed gezin

Thematiek

Heden en verleden
De ik-figuur reist af naar Oegstgeest, het dorp waar hij is opgegroeid. Door terug te keren naar deze plaats maakt hij ook een reis naar het verleden. Oegstgeest roept allerlei herinneringen aan zijn jeugd op. Deze herinneringen zijn eigenlijk de bouwstenen van het verhaal, afgewisseld met stukjes uit het vertelheden.

Motieven

Tweede wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog is niet heel nadrukkelijk aanwezig in het boek, in de zin dat er niet veel tekst aan wordt gewijd. Toch is het bepalend voor de sfeer van het boek. Uit de herinneringen komt duidelijk naar voren dat het gezin een tijdlang in armoede leefde en ook geeft de ik-figuur te kennen dat hij de sfeer in het dorp voelt veranderen en hier angstig van wordt.

Natuur/dieren
De ik-figuur heeft een bepaalde fascinatie voor alles dat in de natuur leeft. Hij vindt het interessant om beestjes te bekijken en in veel van zijn herinneringen komen dan ook dieren voor. Hij zou graag bioloog worden, maar omdat hij naar de MULO wordt gestuurd, ligt dit niet binnen de mogelijkheden.

De verteller heeft een ware obsessie voor dieren. Opvallend is ook dat het meestal de koudbloedige dieren zijn. Zoals kikkers (58), slakken (59), uil (67), vogel (69), hert (74) en een reiger (184). Ook worden er vaak vergelijkingen gemaakt tussen personen en dieren. Zoals bij een onderwijzer die de papagaai werd genoemd.

Als Jan klein is, bouwt hij geïnspireerd door het Oude Testament offerbranden, waarop hij insecten verbrandt. Later mishandelt Jan zelf ratten in het laboratorium waar hij werkzaam is, maar maakt hij zich later zorgen over dierenleed als hij ziet dat iemand vallen aanlegt om tijdens de oorlog katten te vangen voor voedsel. Hij slaat zelfs een jongen in elkaar als die een nest met vogeleieren vernielt. Opvallend is dat Wolkers later lijstduwer werd voor de Partij van de Dieren.

Foto's

In het eerste hoofdstuk worden diverse personen beschreven aan de hand van foto`s (bladzijde 9-12). Na een flinke ruzie tussen de verteller en zijn broer heeft hij alle foto`s verbrand die er van hem waren. Na zijn dood waren er helemaal geen foto`s meer van hem (bladzijde 33)

Godsdienst
De ik-figuur denkt terug aan zijn jeugd en het ligt dan ook voor de hand dat er aandacht wordt besteed aan de band met zijn ouders. Vooral zijn vader komt veel aan bod in de herinneringen. De ik-figuur heeft een complexe relatie met zijn vader. De ik-figuur kan in de ogen van zijn vader weinig goed doen en hij zorgt er ook voor dat hij bijvoorbeeld niet naar de HBS mag. Toch merk je aan kleine details dat de vader toch liefde voelt voor zijn zoon.

Aan de ene kant heeft de verteller een enorme afkeer van het geloof, maar in zijn teksten gebruikt hij heel erg veel bijbelse citaten en bijbelse figuren. Een citaat staat onder andere op bladzijde 13: ?noch hun dienstknecht, noch hun dienstmaagd, noch hun vee, noch hun vreemdeling die in de poorten is?. En de ark, die op de Ararat vastzit (blz. 182) Nog zo`n voorbeeld staat op bladzijde 61 waar de schrijver spreekt over Kanaän.

 Zo heet het laatste hoofdstuk, dat vrijwel geheel over Jans broer en diens dood gaat, Ezau’s handen. Wolkers beschrijft een prent van Izaäk die zijn jongere zoon Jakob zegent in plaats van zijn oudere zoon Ezau. De moeder van de jongemannen, Rebekka, houdt meer van Jakob en heeft hem daarom geholpen hun stervende vader te bedriegen, zodat hij de zegen ontvangt die eigenlijk voor Ezau bestemd was, terwijl Ezau aan het jagen is (Genesis 27). Wolkers beschouwt zichzelf als een Jakob en zijn broer als een Ezau: zijn broer is degene die ‘met zijn windbuks muizen achter in de bakken in de winkel vandaan [schiet]’ terwijl hij in samenspanning met zijn moeder zijn vader bedriegt, namelijk door haar voeten voor haar te krabben terwijl zijn vader dit ongepast vindt. In het boek zijn ook tal van andere verwijzingen naar en symbolen uit de bijbel.

Dood
De dood komt op verschillende manieren terug in het verhaal. Ten eerste is er de broer van de ik-figuur, die op jonge leeftijd is overleden. De ik-figuur heeft, omdat hij foto's van zijn broer heeft verbrand, het gevoel dat hij verantwoordelijk is voor de dood van zijn broer. Daarnaast blijkt dat de buurvrouw is overleden in al die tijd dat de ik-figuur niet in Oegstgeest is geweest. Ook komen er verschillende dode dieren in het verhaal voor. Ook de dood van een medescholier trekt hij zich erg aan. Hij denkt namelijk dat diegene aan een hersenvliesontsteking is overleden omdat hij die leerling tegen het hoofd had geslagen.

Structuur en perspectief

Het verhaal bestaat uit 16 hoofdstukken. De even hoofdstukken heten allemaal 'Terug naar Oegstgeest' en spelen zich af in het vertelheden en gaan over de ik-figuur die locaties in Oegstgeest bezoekt. De oneven hoofdstukken hebben allemaal een andere titel die vaak refereert aan jeugdherinneringen. Het verhaal is niet chronologisch, de verhaallijn van het vertelheden wordt vaak onderbroken door herinneringen.

Het verhaal wordt verteld vanuit het ik-perspectief.

Decor

Het is niet precies te achterhalen wanneer de ik-figuur Oegstgeest bezoekt. De geboortedatum van de ik-figuur wordt wel expliciet genoemd, die is namelijk op 26 oktober 1925. Tijdens het vertellen van zijn jeugdherinneringen noemt de ik-figuur ook vaak zijn leeftijd, waardoor je een redelijk goede reconstructie van de tijd kan maken. Tussen de herinneringen en het vertelheden zit ongeveer 20 jaar. De tijd waarin het verhaal zich afspeelt is vooral voor de sfeer van belang. Er wordt weinig over de oorlog verteld, maar toch voel je dat deze aanwezig is in de herinneringen van de ik-figuur. Daarnaast merk je dat het geloof destijds meer aan de orde van de dag was dan dat het nu is. De ik-figuur behoort eigenlijk tot de eerste generatie die zich hiertegen af gaat zetten.

De ruimte waar het verhaal zich afspeelt, Oegstgeest, is van groot belang voor het verhaal. Deze locatie is de plaats waar de ik-figuur is opgegroeid en wanneer hij daar terugkomt roept dat vanzelfsprekend allerlei herinneringen op. Zonder deze herinneringen zou er weinig overblijven van het boek. De ik-figuur beschrijft veel locaties van het dorp, zoals de kerk en het laboratorium. Deze worden echter ook weer niet heel uitgebreid omschreven, omdat het toch vooral de herinneringen die hieraan verbonden zijn die het verhaal vormen geven.

Stijl

Zoals eerder vermeld kent dit boek een aparte schrijfstijl. De even hoofdstukken spelen zich allemaal af in het heden, terwijl de oneven hoofdstukken zich afspelen in het verleden. Als je echter de oneven of de even hoofdstukken achter elkaar zet krijg je wel weer een chronologisch verhaal. In het gedeelte dat zich afspeelt in het heden maakt de schrijver ook nog gebruik van flashbacks. Dit alles zorgt voor een andere manier van vertellen, dan dat je meestal gewend bent in boeken.

Handeling

De hoofdpersoon in het verhaal is de ikfiguur. In dit geval dus Jan Wolkers. Hij blikt in het verhaal terug op zijn vroegere levensjaren. In de oneven hoofdstukken vertelt hij hoe alles vroeger was, in de even hoofdstukken vertelt hij hoe het is als hij weer op die plek komt of hetzelfde doet. Opvallend is zijn richting het geloof.

Als je een grafiek zou moeten tekenen voor de lijn van het verhaal dan zou de lijn erg vlak worden. In het boek zitten maar heel erg weinig hoogtepunten en dieptepunten. Af en toe zijn er wel eens gebeurtenissen, maar die zijn dan niet van essentieel belang voor het verhaal. Een paar kleine hoogtepuntjes zijn: (wederom) de dood van zijn broer en de strijd tegen zijn vader.
Het laatste hoofdstuk van het boek is naar mijn inziens het slot. Ik heb het gevoel dat Jan Wolkers de besproken periode nog 1 keer helemaal meemaakt en dan alles voorgoed afsluiten. Verder met een nieuw leven. Een eigen leven, die niet meer voor je wordt bepaald
De kortste aanduiding van het probleem is volgens mij "trauma". De ikfiguur heeft het erg moeilijk met de dood van zijn broer, waarmee hij weliswaar een haat-liefde verhouding had, en het geloof dat hem wordt opgedrongen door zijn vader. 

Samenvatting

 In het boek is Jan Wolkers zelf de ik-figuur.  Het boek gaat over het verleden van Jan Wolkers. Het boek is opgebouwd met twee verschillende soorten hoofdstukken die zich iedere keer afwisselen. Er is steeds eerst een hoofdstuk dat zich afspeelt in het verleden,  dat weer gevolgd word door een hoofdstuk dat zich afspeelt in het heden. In het hoofdstuk dat zich afspeelt in het heden denkt Jan Wolkers echter voornamelijk aan het verleden waardoor het boek vooral over het verleden gaat.  De belangrijkste personages in het boek zijn de vader, moeder, zus, broer en enkele vrienden van Jan Wolkers. De relatie met zijn vader verloopt zeer moeizaam. Dit licht aan twee dingen. Ten eerste houdt de vader van Jan Wolkers zich heel erg vast aan het geloof. Het geloof is voor hem heel belangrijk, terwijl Jan Wolkers veel minder met het geloof heeft.  Omdat zijn vader het geloof ontzettend belangrijk vindt en Jan Wolkers er juist eerder een afkeer voor heeft verloopt de relatie tussen het moeizaam. Verder botsen de karakters vaak. Vooral Jan Wolkers kan soms erg tegendraads zijn en juist het tegenovergestelde doen. Vader voed zijn kinderen op met lijfstraffen en wordt nogal snel boos. Hij pikt het niet als Jan Wolkers iets doet wat volgens het geloof niet mag. Jan Wolkers was degene die het meeste ruzie had met vader. De zus van Jan is het vaak eens met vader en accepteert, net als vader, het gedrag van haar broer niet. Zij is de braafste van de kinderen en vind het geloof ook erg belangrijk. Wolkers had met zijn broers, zoals hijzelf in het boek zegt, een haat-liefde verhouding. In de realiteit was het vooral een haat verhouding, omdat ze vaak ruzie met elkaar hadden. Het is echter zo dat Wolkers zijn broer toch stiekem wel waardeerde. Bij een van de ruzies tussen de twee broers verbrand Wolkers alle foto’s van zijn broer. Als zijn broer aan het einde van het boek overlijdt, voelt Wolkers zich daarom erg schuldig.  Door zijn schuld heeft de familie geen foto´s meer van zijn broer. Dit incident zorgt ervoor dat Jan Wolkers nog steeds er erg veel nachtmerries van heeft. Hij voelt zich hierover erg schuldig. De moeder van Jan Wolkers heeft een goede relatie met haar zoon. Van de gehele familie, is hun band het sterkste. Ze helpt Jan vaak als hij in de problemen zit, en kan ervoor zorgen dat de ruzie´s tussen zijn vader en broer minder worden. Moeder is ook voor het grootste gedeelte de baas in huis en ze zorgt ervoor dat alles in het huis rustig en vreedzaam gebeurt. De heftigste gebeurtenis in het boek is dat Wolkers broer overlijdt. Voor Wolkers zelf heeft dit veel impact gehad, en hij voelt zich schuldig voor de dood van zijn broer omdat hij de foto´s van zijn broer heeft verbrand.  Een andere aparte gebeurtenis in het boek is dat Jan het leuk vond om dieren te martelen. Hij genoot hiervan en zag het als een spelletje. Dit doet hij in een laboratoria waar ze proefdieren hebben. Het grootste gedeelte van de gebeurtenissen in het boek spelen zich in Oegstgeest af. Oegstgeest is een plaatje in Nederland, Zuid-Holland  om precies te zijn. De gebeurtenissen in het boek gebeuren tussen de geboorte van Jan Wolkers, 1925, tot en met het bezoeken van belangrijke locaties in het verleden.  Je kan uit het boek opmaken dat nadat hij die locaties bezocht heeft, hij dit boek heeft geschreven. Daarom zal het boek eindigen in ongeveer 1965.