Scherven door Youp van 't Hek

Biografie Hij is geboren op 28 februari 1954 te Bussum. Hij groeide op in een gezin van 8 kinderen, allemaal jongens. Naast Youp is zijn broer Tom van't Hek ook een bekende Nederlander, als hockeycoach en radiomaker. Youp is getrouwd met Debbi Petter, bekend van o.a. Het NOS-journaal. Samen hebben ze twee kinderen, een dochter van elf en een zoontje van acht. Hij woont al jaren in Amsterdam, en het is dan ook niet verwonderlijk dat er maar één voetbalclub de beste is volgens hem: Ajax.
Zijn loopbaan begon in de cabaretgroep Nar, eind jaren '70. Youp is min of meer uit "Nar" gehaald door Pieter van Empelen. Pieter heeft hem elf jaar lang geregisseerd, zoals hij ook Craime Fraiche, en de Berini's heeft groot gemaakt. Begin jaren '80 werkte hij samen met Hans van Gelder in "Man vermist" (1982-1984) en met Onno Molenkamp in "Tunnel zonder vluchtstrook" (1986-1987). In 1985 scoorde hij een hitje met zijn kerstsinglee "Flappie".
Na deze samenwerkingen besloot hij definitie solo te gaan, en dat resulteerde in diverse conferences. In het seizoen 1988-1989 trad hij op met "Hond op het ijs", en in 1989 deed hij de oudejaarsconference. Deze sloeg in als een bom, en het grote succes volgde daarna. "Alles of nooit" (1991-1992), Ergens in de verte" (1992-1994), "Spelen met je leven" (1994-1995) en in 1995 opnieuw de oudejaarsconference. In 1996-1997 brengt hij de voorstelling "Scherven". Voor het eerst sinds jaren staat er weer iemand naast hem op het podium, althans, dat was de bedoeling. Rens van der Zalm zou meedoen, maar kreeg een ernstig auto-ongeluk, en kon bijna een jaar niet optrede. De laatste paar maanden van de tournee heeft hij mee kunnen doen. Kritieken waren bijna allemaal erg lovend.
Vanaf begin '98 speelt Youp de voorstelling "De waker de slaper en de dromer". Eerst een paar weken Carré, dan een grote zomer stop (waarin hij o.a. te zien was tijdens het WK Voetbal 1998 in Frankrijk) en daarna opnieuw voorstellingen, nu door het hele land. Op 31 december blikte van't Hek met de oudejaarsconference der Oudejaarsconferences' namelijk de Oudejaarsconference '99 terug op het afgelopen jaar, decennium, eeuw en millennium. Daarna is hij gaan werken aan een nieuwe show, De wereld Draait Door, premiere datum onbekend. Youp kwam onlangs nog in het nieuws in verband met het overlijden van Toon Hermans. Hij was aanwezig tijdens diens begrafenis in besloten kring en was dinsdag 25 april in het programma gewijd aan Toon Hermans te gast in het TV Programma NOVA om te vertellen over 'mijnheer Hermans'.

Titel: Scherven
Uitgever: Rap
Plaats van uitgave: Amsterdam
Jaar van uitgave: 1998
Druk: tweede
Aantal bladzijden: 71
Aantal hoofdstukken: 8 ongenummerde hoofdstukken
Genre: Cabaret (voorstelling.)

Samenvatting:
De rode draad door het verhaal zijn de scherven van het leven gemaakt in de drie parallel vertelde levenssporen: zijn jeugd en de relatie met zijn broer, de likeurstokerij en zijn huwelijk. De twee broers erven het met hun moeder De Blaue Flesch, sinds 1701 een kerngezonde likeurstokerij, van hun vader, maar binnen 5 jaar helpen de twee broers het met hun geruzie naar de kloten. Binnenkort zal de fabriek tegen de vlakte gaan. Er ligt een plan voor een appartementen complex en de fabriek zal plaats maken voor nieuwbouw.

Daarnaast wordt over het op de klippen gelopen huwelijk vertelt. Vanaf het begin van de relatie tot het na de scheiding weer tegenkomen van zijn vrouw.

Het verhaal begint met een soort inleiding, een gedicht over scherven. Hierin legt hij een beetje uit wat hij met scherven bedoelt en geeft meteen een goede indruk van de problemen die de hoofdpersoon heeft.
De vader geeft zijn zonen de raad niet achterom te kijken want je leven ligt voor je en alles wat achter je ligt dat heb je gehad.. "Maar" zegt de verteller, "ik denk dat mijn vader gelijk had; en zolang het vóór je leuker is dan achter je, dan gaat het wel, maar als je op een punt komt in je leven dat het andersom wordt, dat het achter je leuker is dan voor je, dan zit je in de problemen. (blz.20)
De hoofdpersoon heeft heimwee naar vroeger toen alles nog goed was in zijn herinneringen.
Hij vertelt over de likeurstokerij, het geruzie met zijn broer en hoe hij tot het laatste moment heeft geprobeerd de authentieke kwaliteit te bewaren, maar dat zijn broer de kruiden door essences verving, de ketels door computers en gezond verstand door modieus gewauwel heeft vervangen. Hij vertelt hoe onbegrijpelijk het is dat ze nu zo met elkaar omgaan. In hun jeugd waren ze de beste maatjes en ontzettend goed op elkaar ingespeeld. Ze hoefden elkaar alleen maar aan te kijken om te begrijpen wat er in de ander omging. Die goeie band blijkt vooral in het uitgebreide verhaal over de familievakanties naar Frankrijk, met de auto over de périférique, overnachtend in hotelletjes.

Wanneer hij vertelt over zijn stukgelopen huwelijk begint hij met uit te leggen hoe hij er achterkwam dat zijn vrouw een relatie met een ander had. Seks werd een routine waar liefde geen rol meer in speelde en op een nacht stelde hij zijn vrouw de hamvraag "Is er misschien een ander?" "Nee," was het antwoord, "er is zéker een ander." En nog wel zijn beste vriend Hans!
Hij vertrok meteen en zij begon een relatie met Hans. Later komt hij hen in de stad tegen en hij is zo nieuwsgierig hoe ze nu met elkaar omgaan, wat ze eten en wat ze samen mooi vinden. Hij kijkt stiekem door de ramen van de huiskamer naar hun maaltijd samen en hij ziet hoe verliefd ze is en hoe gezellig ze het hebben. O, wat verlangt hij ernaar dat ze weer naar hem terug komt.

Na het overlijden van vader gaat het niet goed met de fabriek. Mismanagement zegt broer en die wil er wel wat aan doen met business plannen en rendementsprognoses. Broerlief begint langzaam aan alles in zijn leven zakelijk te benaderen. Het gaat na verloop van tijd alleen nog maar over geld. Hij heeft een vriend, notaris BJ, die heeft het ó zo goed voor met de broers. Hij zegt dat de smaak van de likeur aangepast moet worden aan de smaak van het grote publiek. Maar over smaak valt niet te twisten...

Hij vond zijn vrouw ook mooi toen ze zijn vriendinnetje was. Zij vond dat dat wel meeviel.
Hij ging met haar op ontdekkings tocht: Je wisselt in het begin van de liefde dingen uit.
Verliefde mensen ontdekken allerlei dingen die ze gemeenschappelijk hebben of juist niet. In die ontdekkingsreis zijn er steeds momenten van herkenning die je merkt aan een blik of aan kneepjes in de handen voor een mooi schilderij als de Appels van Cézanne op vakantie in Parijs. Dan is het zijn beurt om de kinderen op te halen. Zijn exvrouw is met haar (hun) vriend naar Parijs: Hans had nog nooit de Appels van Cézanne gezien : nou weet ik het zeker. Tussen ons is het voorgoed kapot.

In het spel om de knikkers, dat zijn broer vroeger ook al wist te winnen, en in de hoop de fabriek van de ondergang te kunnen redden gaan de broers op advies van BJ op management training. Maar het mag allemaal niet meer baten. De fabriek dreigt verkocht te gaan worden aan een grote drankdestilleerderijf, maar op het laatste moment weet de verteller met behulp van de moeder waarmee hij samen een meerderheid van de aandelen heeft, de overname te voorkomen.
De volgende dag vertrekt verteller met zijn moeder met een stoptrein naar Parijs om haar de appels van Cézanne te laten zien.....

Personen:

De Ik-persoon.
Het is een man met veel gevoelens en emoties. Hij is gescheiden van zijn vrouw en heeft twee kinderen. Hij was mede directeur van een likeur fabriekje die helaas failliet is gegaan. Hij was de gene die zei dat de likeur het zelfde moest blijven.

De broer van de ik-persoon.
Dit is de zakelijke van de twee. Probeert op allerlei manieren de fabriek weer winstgevend te maken o.a. Met behulp van zijn notaris vriend BJ. Van de broer krijgt de lezer het meest uitgebreide beeld.

De vrouw van de ik persoon later de exvrouw waarmee verteller de ontdekkings tocht in de liefde aangaat. Er wordt weinig over haar vertelt. Ze krijgt een relatie met een gemeenschappelijke vriend Hans.

De moeder komt alleen ter sprake bij het verhaal over het inpakken van de bagage en in het hotel tafereel. Later houdt ze samen met de ik-persoon de overname van de fabriek tegen
d.m.v. haar aandelen.

De personages worden eigenlijk niet echt uitgebreid besproken. Het verhaal over de fabriek en de anekdotes staan centraal

Vertelsituatie:
Het verhaal is de woordelijk weergegeven tekst van de voorstelling van Youp van't Hek waarin een man delen uit zijn levensverhaal verteld. Het is dus in de ik-perspectief geschreven.

Schrijfstijl:
Het boek is makkelijk leesbaar en de voorstelling is makkelijk volgbaar. Het is gewoon taalgebruik zoals men in de kroeg of thuis elkaar verhalen vertellen. Het is heel intens want de spreker moet zijn publiek natuurlijk een avond kunnen blijven boeien. Tekst en liedjes wisselen elkaar af. In het boek zijn hoofdstukken op een natuurlijke manier afgesloten of afgewisseld met een zangtekst. Het taalgebruik is in veel opzichten wel wat grover dan van de doorsnee Nederlander, maar daardoor is het wel heel direct.Hij maakt ook veel nieuwe woorden (bijv. Cromeren of endemollen) die vooral een humoristisch doel hebben. Het verschil tussen de live voorstelling en het boek is dat er in de voorstelling vaak het publiek bij betrokken wordt, dat hij dieper op sommige dingen in gaat of dat hij er actualiteiten tussen plakt. Op de CD laat Van't Hek bijvoorbeeld heel duidelijk merken dat hij in Rotterdam zit en kraakt PSV een beetje af. Zo zal elke voorstelling in het hele land anders zijn.
Er wordt wel snel afgedreven van het eigenlijke onderwerp maar erg storend is dit niet. Youp begeleidt je er als het ware mee, hij helpt je met het herinneren waar hij ook al weer gebleven was.
Ik moet natuurlijk niet de humor vergeten. Het hele boek en de voorstelling zijn doorspekt met humor. Zijn woordkeus is zo hilarisch en onbenullig waardoor je soms niet meer bijkomt van het lachen.
(bijvoorbeeld: "Wij zaten stoned van de Fruittella om ons heen te loeren en deden dus helemaal niks." pag. 18)

Het is heel moeilijk om dat weer te geven maar het maakt het ook moeilijk op om er een uittreksel van te maken omdat er zo ontzettend veel verteld wordt. Om het verhaal weer te geven moet je heel veel weglaten, dingen die op zichzelf ook weer anekdotisch zijn en in het verhaal horen.

Plaats en tijd:
Het toneelstuk duurt ongeveer twee uur, dus is de verteltijd ook twee uur. Van't Hek staat voor de oude likeurstokerij dat gelegen is aan een klein zijriviertje de Lommel. Hij vertelt het publiek of de lezer over zijn herinneringen van vroeger toen hij een jongetje van acht was en over zijn relatie met zijn vrouw die een poos geleden tot een scheiding is uitgelopen. Er komen dus regelmatig flashbacks in voor. Bij elkaar verteld hij dus zijn hele leven.

Thematiek:
'Als je omkijkt, ga je botsen. Je moet verder, het is zinloos telkens verlangend terug te kijken naar het verleden.' Dit waren de gedachtes van de ik persoon. Het botsen heeft scherven tot gevolg.
Kijk niet om, kijk niet om
Kijk alleen maar naar de verte
Naar de mooie horizon
Kijk niet om, kijk niet om
Kijk alleen maar naar de verte
O ja, omkijken is dom
Als je omkijkt ga je botsen
Kijk je om, dan valt het stuk
Als omkijkt ga je botsen
Dan gebeurt het ongeluk

In verschillende hoofdstukken zijn ook nog andere thema's te vinden, zoals; Over smaak valt niet te twisten.

Eigen mening:
Ik vond het een fantastische voorstelling. Ik heb tot nu toe nog niets gehoord of gezien van Youp van't Hek dat ik niet goed vond. De humor is soms zo goed om van je stoel te vallen van het lachen. Het taalgebruik is meesterlijk. Als je het boekje leest is het heel grappig maar als je het hem hoort vertellen dan zit er vier keer zo veel humor in. Hij springt wat vaak van de hak op de tak, maar hij weet er toch nog heel goed structuur in te houden. Het hele werk is subliem maar misschien vond ik het verhaal van hun vader die de koffers in de kofferbak propt en dat ze naar Frankrijk rijden, en de gebeurtenissen met de management cursus wel het aller grappigst!
Het verhaal pakt je. Je begrijpt hém zo goed maar de rest van de mensen om hem heen niet. De verteller begrijpt hen ook niet. Alles veranderd om hem heen in Scherven.
Ik moet zeggen dat ik wel een aantal keer kippenvel heb gehad bij zijn liedjes en tranen van het lachen bij zijn grollen.

Verwerkingsopdracht.

Naast het lezen van het boek beluisterde ik een cd opname van een voorstelling 1997 in het Luxor Theater in Rotterdam. De voorstelling had ik in de herfst op TV gezien.
Het verschil tussen de live opname van de voorstelling en het boek is dat er in de voorstelling vaak het publiek bij betrokken wordt, dat hij dieper op sommige dingen in gaat of dat hij er actualiteiten tussen plakt. Op de CD laat Van't Hek bijvoorbeeld heel duidelijk merken dat hij in Rotterdam zit en kraakt PSV een beetje af. Zo zal elke voorstelling in het hele land anders zijn.
Het Decor van de hand van Herman van Elteren toont de gevel van een oude likeurstokerij.
DE BLAUWE FLESCH- Sinds 1701 staat er op het pand.
Voor de deur staat een schuchtere gitarist. Hij wordt door de cabaretier letterlijk weggekeken en verdwijnt door een deur het fabriekje in.

De gitarist is de Rotterdammer Rens van der Zalm. Deze musicus speelt van alles en nog wat.
"Is uit het juiste hout gesneden. Speelde bij Youp in de band bij de oudejaarsconference in 1995. Met jou ga ik een programma maken. Da's goed zei Rens en toen hadden ze een contract. Zo gaan die dingen."

Het decor wordt vanuit de fabriek en vanaf de zijkant verlicht waardoor het avond lijkt.
Na de pauze, als het doek opgaat zie je het prachtige interieur van de Blaue Flesch met de stookketel, kisten en zakken graan met op de achtergrond een (stilstaande) lopende band met blauwe flessen.
Rens begeleidt de liedjes van Youp afwisselend met o.a. Gitaar, trom, viool en accordeon. Van der Zalm is na een auto ongeluk een lange tijd niet in staat geweest om Youp van't Hek te begeleiden, die veel zonder hem heeft op moeten treden. De muzikant is zo belangrijk dat het een heel andere show geweest moet zijn zonder zijn aanwezigheid.

De musicus heeft in het verhaal van van'Hek ook een rol. Aan het einde van de opname zegt hij dat hij met de musicus zijn hele leven verder zonder conflicten kan zwerven. Als je maar niet met elkaar in het proces verwikkeld raakt van elkaar heel goed leren kennen, zoals een broer of een vrouw. Dan kan er niet zoveel mis gaan. Wat je niet weet daar kun je geen brokken van maken.

De twee recensies zijn van Henk van Gelder (NRC) en van Patrick van den Hanenberg (de Volkskrant)
Ze zijn heel verschillend geschreven,.
Zelf vind ik die van Henk van Gelder heel sterk. (Dat kan ook niet anders hij is collegae van hem geweest.) Het begint met een korte beschrijving van de conference. Van Gelder noemt de wanhoop van de verteller over wat verloren is gegaan en hoe die verscholen zit achter cynisme en stekelige grappen ten koste van al het verkeerde dat op zijn pad komt. Daar draait het bij cabaret natuurlijk om: "de grappen schieten eruit, wegstuivend en dan weer tempo inhoudend- met zijn verbale meesterschap schakelt hij razendsnel van de ene stemming in de andere en onderweg reageert hij ook nog zo alert als het maar kan op wat hem voor de voeten komt."
Dat maakt ook het enorme verschil uit tussen het lezen van het boek en het luisteren naar de CD. Al luisterend komen dan ook de beelden weer boven: er gaat een enorme tomeloze energie uit van de manier waarop hij onafgebroken vertelt en het publiek weet te boeien. De mysterieuze zwerven die de zanger van't Hek op diverse instrumenten belichaamt het zwerversverlangen. Ik vind zelf dat dat ook door de soort composities kwam.
Deze recensie geeft heel goed de sfeer weer die ik zelf voelde. Er komt heel goed in naar boven dat de show een heel sterk verbaal geheel is waar je wel naar luisteren moet. Als je de recensie leest krijg je weer het gevoel terug wat ik had tijdens het luisteren. Van Gelder maakt met zijn sterke zinnen een verlengstuk.

De recensie van Patrick van de Hanenberg ligt verder weg van de show van van't Hek. Is niet zo
sterk in de combinatie taal gebruik en sfeeroverbrengen. Van de Hanenberg vertelt eigenlijk droog waar de conference over ging. Nou is dat inhoudelijk al zo sterk dat het toch een goed verhaal is.
Hij vertelt iets dat vooral voor de live uitvoering belangrijk is en wat in het boek niet tot uiting kan komen en dat is de ontzettend belangrijke plaats van de (achtergrond) musicus die de belichaming is van de zwerver die als personage steeds weer terug komt in het werk van Youp van't Hek.
Van de Hanenburg noemt dan ook nadrukkelijk dat de show met Van der Zalm een meesterstukje is geworden. Hij roemt zijn vakmanschap op de diverse instrumenten. Ik vind dat hier de musicus veel meer dan in de vorige recesie de plaats krijgt die hij verdient:
Hek en Zalm: de druktemaker en de stille kracht. Zij maken van scherven twee en een half uur geluk.