Dit is GEEN samenvatting van het boek, maar een korte analyse (die denk ik alleen te volgen is als je het boek hebt gelezen of een goede samenvatting hebt gelezen) , vooral over de koppeling van Reize door het Aapenland met de Verlichting en de periode. Deze analyse is in vwo 5 met een 8,5 beoordeeld. Ik hoop dat je er wat aan hebt. 

Het kan helpend zijn om zelf dingen op te zoeken over de literaire stromingen romantiek en verlichting, en om wat op te zoeken over de Bataafse revolutie, de patriotten en de oranjegezinden. 

Kleine samenvatting over de periode:

Frankrijk veroverde in 1744 de Zuidelijke Nederlanden. Het volk was ontevreden en gaf de regenten de schuld. In 1747 werd Willem IV daarom stadhouder van alle gewesten in De Republiek. 

Door een verslechterde relatie met Engeland viel in 1780 Engeland Nederland aan. Engeland wist honderden schepen van Nederland in te nemen, waardoor de handel van Nederland stil viel. De stadhouder (ondertussen Willem V) kreeg hiervan de schuld. De groep tegen Willem V noemden zichzelf ‘patriotten’, maar er was ook een grote groep wel Oranjegezind. De strijd tussen deze twee groepen werd steeds groter totdat het bijna een burgeroorlog te noemen was.

Hoofdpersonen en waar ze voor staan:

-Hoofdpersoon (later: aap nummer 17): Hij heeft geen naam. Hij is amoreel. Hij staat bijvoorbeeld lang na te denken wie hij zal redden, zijn hond, paard, dienstmeid of vrouw, en berekent hierbij ook de kosten van het vervangen van elk van hen. Hij is een man van gedachten (verlichting) in plaats van gevoel (romantiek), en keurt de blindelingse volgzaamheid van de dorpelingen af. Hij is een round character. 

-Nummer één. Aap nummer één vind dat je, om mens te worden, vooral van binnen een mens moet worden. Hij staat voor de patriotten en de verlichting. Een flat character. 

-Nummer vijf.  Hij vind dat apen de staart moeten afhakken om mens te worden. Hij vind uiterlijk belangrijker. Hij staat voor de Oranjegezinden. Een flat character. 

Apen verbeelden de mens in zijn dwaasheid, de gedegradeerde mens.  De apen staan ook symbool voor de mens als aangeklede aap die het uiterlijk boven het innerlijk - de rede - verkiezen. 

Thematiek

-Het hoofdthema van het boek is de Verlichting. Gebeurtenissen in dit boek roepen de associatie op met gebeurtenissen in de Bataafse revolutie, een revolutie veroorzaakt door de verlichting. 

-Vrouwonvriendelijkheid. De verteller heeft geen hoge dunk van de vrouwen in zijn omgeving of van de (aap)vrouwen in het algemeen: 'Als Schasz was Paape onbewimpeld misogyn, terwijl hij als zichzelf juist op de bres stond voor broeder- en zusterschap, gelijke rechten voor vrouwen bepleitte en lezeressen ideeën voor actie aan de hand deed.' (Altena 2016) Zijn eigen vrouw heeft afgedaan omdat ze oud en dus lelijk is en om die reden is hij iets begonnen met zijn dienstmeid, maar als zij in een apin veranderd is, laat hij onomwonden weten dat hij nooit in haar ziel en alleen in haar lichaam geïnteresseerd geweest is. Een ander probleem is haar zwangerschap dus misschien komt haar verdrinking hem wel goed uit. De apinnen begrijpen vervolgens het woord 'staart' verkeerd en denken dat het om de dubbelzinnige staart gaat. Die willen zij niet kwijt vanwege de voortplanting maar uit de reactie van hun echtgenoten valt op te maken dat de apinnen hier niet alleen onlogisch denken maar ook seksbelust zijn.

-Maatschappijkritiek.   "1788, het jaar van de uitgave van 'Reize naar het Aapenland', was een jaar na 1787, het jaar waarin het Pruisische leger de benarde stadhouder Willem V te hulp schoot in zijn strijd tegen patriottistische burgers die meer democratie en minder absolutisme wilden. De patriotten die zich het duidelijkst gemanifesteerd hadden, onder wie Gerrit Paape, vluchtten naar het Zuiden, Paape kwam in Duinkerken terecht. Het is onduidelijk of en hoe dan de Nummereenianen en de Nummervijfianen de patriotten en de prinsgezinden verbeelden (waarschijnlijk zijn de Nummereenianen de patriotten omdat Paape een patriot was en zij het gelijk aan hun kant hadden maar verliezen) maar wat wel duidelijk is dat het een 'nauwgezette waarneming [is] van wat er gebeurt op elke plek waar meer dan twee politici samenkomen. De politieke kaste die zichzelf voordelen toekent. De gelijkheid die wordt gepredikt, terwijl de ongelijkheid alweer is binnengehaald. De vergaderzucht en de draaikonterij van de parlementariërs. Het manipuleren van het kiezersvee door misleidende statistieken. De rol van de propaganda. Dat je de vrouwen op je hand moet hebben en hun bijzondere 'logica' moet weten te bespelen." (voorwoord door Gerrit Komrij)

- Schrijven of het beroep schrijver. De verteller ontmoet op een gegeven moment een broodschrijver: een aap die niet schrijft uit een verheven en onbaatzuchtig gevoel zoals de menselijke schrijvers maar een die schrijft omdat hij ervan leven moet. Dat betekent: hoe meer gedoe in het land, des te meer hij te schrijven heeft en er te verdienen valt. Hij schrijft in opdracht over alles en schrijft lofdichten op en hekeldichten tegen dezelfde persoon. Hij hoopt snel mens te worden en de andere mensen dan nog beter te kunnen bedriegen. De schrijver bespot hier zijn eigen beroep want ook Paape was een broodschrijver en schreef om die reden onder pseudoniem. Zijn pseudoniem "Schasz" lijkt op het Duitse woordt "Schätzchen"  (scheet), dat laat zien hoe hoog hij het schijverschap heeft staan. 

-Zelfstandig nadenken. Het motto van dit boek is dat wie niet zelfstandig nadenkt, zichzelf pijn doen. Aan het einde van het boek letterlijk, bij het afhakken van de staarten. Het domme, blindelings volgzame volk wordt slachtoffer van de ideeën van Nr. 5.

Koppeling aan de verlichting/periode:

-Twijfel tussen vrouw, dienstmeid, paard en hond in het begin kenmerkend voor de romantiek: gevoel en twijfel boven rede en daadkracht. Schrijver keurt dit getwijfel, en dus de romantiek af.

-Inwoners van oorspronkelijke land van de hoofdpersoon  denken niet zelfstandig na (zo volgen ze dus de dominee). Niet verlicht.

-Verlichte apen (innerlijk boven uiterlijk, Nr. 5, patriotten) verliezen van de domme apen (uiterlijk boven innerlijk, Nr. 1, volgzaam en naïef). 

-Vlucht van ik-figuur uit eigen land: parralel met vlucht van patriotten uit Nederland in 1787