Titelbeschrijving

J.A. Schasz, Reis door het Apenland,Houten 1988 (bewerking L. de Vries)[1788]

Schrijver

J.A. Schasz (Delft, 4 februari 1752) is het pseudoniem voor Gerrit Paape. Hij was schrijver, dichter, journalist, rechter en ambtenaar. In 1779 sloot hij zich aan bij een dichtgenootschap, waarna hij steeds meer gezag kreeg. In 1782 sloot hij zich aan bij de patriotten. Hij werkte onder andere bij twee radicale kranten, de Hollandsche Historische Courant en de Friesche Courant.

Genre, stroming en moraal

Reis door het Apenland is een satire en een imaginair reisverhaal. De hoofdpersoon gaat naar een denkbeeldige wereld en beleefd daar avonturen. Het is niet duidelijk of deze satire bedoeld is tegen de hele samenleving, de prinsgezinden of tegen de radicale patriotten. Wat wel duidelijk is, is dat de apen in het boek vergeleken worden met mensen.

Reis door het Apenland is een boek uit de Verlichting omdat de kritiek op de samenleving door middel van een satire geuit wordt. Ook is een imaginair reisverhaal typisch een genre uit de Verlichting. Een voorbeeld is dat alle apen hun leiders volgen en zelfs enthousiast worden om een idee dat ze zonder die leiders verschrikkelijk zouden vinden. Dat is een satire op het volgen van leiders in het algemeen, terwijl in de Verlichting juist kritisch denken belangrijk was. Dat de leiders niet blindelings gevolgd moeten worden en dat er kritisch gedacht en gekeken moet worden is ook de moraal en het thema van het boek.

Samenvatting

De verteller en hoofdpersoon moet uit zijn dorp en land vluchten omdat hij het nalaat zijn vrouw, dienstmeisje, paard of hond te redden, omdat hij niet weet wie hij moet kiezen om te redden. Hij komt terecht in Apenland, waar apen als mensen proberen te leven en ook kunnen praten. De apen zien de mens als het grote voorbeeld en willen daarin veranderen. Een deel van de apen wil dat door te leren, een ander deel door de staart af te hakken, omdat dat het enige is waarin ze verschillen van de mens. Door het volgen van de leiders en een paar sluwe listen hakken de apen allemaal elkaars staart eraf en sterven ze een bloedige dood. Dan wordt de ik-persoon wakker en blijkt hij alles gedroomd te hebben.

Titelverklaring, opbouw en taalgebruik

De titel is eenvoudig te verklaren, want het verhaal gaat over een reis door het apenland van de hoofdpersoon, de reis door het Apenland.

De opbouw van het boek is in korte hoofdstukken van een paar bladzijden. In ieder nieuw hoofdstuk begint een nieuwe gebeurtenis. Het perspectief blijft het hele boek bij de hoofdpersoon. De hoofdpersoon verandert maar twee keer van omgeving, namelijk als hij vlucht uit zijn dorp en als hij wakker wordt. De rest van het verhaal is hij in Apenland.

Het taalgebruik is met ouderwets maar goed leesbaar Nederlands, met af en toe lichte humor.          

Blz. 79: ‘Edele hond! Een wijf kan men altoos krijgen, een dienstmaagd kan ik overal vinden en een goed paard is op alle markten te krijgen, maar hoe bijster zeldzaam is uw getrouwheid!’

Dat hij het leven van zijn hond eventueel boven het leven van een mens kiest en misschien zelfs boven dat van zijn vrouw bedoelt de schrijver niet heel serieus.

Mijn oordeel

De hoofdpersoon in dit boek vind ik niet bijzonder slim, omdat hij niet kan kiezen of hij zijn vrouw, dienstmeisje, paard of hond redt en dat hij ze laat verdrinken omdat hij niet kan kiezen. Verder in het boek doet de hoofdpersoon niet echt mee aan het verhaal, hij beschrijft slechts de gebeurtenissen.

Ik ben het eens met het terugkerende thema van het boek, dat de leiders niet zomaar gevolgd moeten worden. Het is logisch dat de schrijver dit schrijft, want de Verlichting is een periode van zelf nadenken en de rede. Niet alles dat wordt gezegd moet voor waarheid worden aangenomen.

Het taalgebruik was een beetje ouderwets maar niet bijzonder lastig. Het was leuk om een keer een boek te lezen dat in een andere stijl en met ander taalgebruik is geschreven dan de moderne literatuur.

Het bijzonderste aan het boek vond ik dat de apen dachten dat ze alleen verschilden van de mens wat betreft uiterlijk, dus dat het innerlijk er niet toe deed.

Quote

Blz. 112: ‘Wat betreft onze uiterlijke gedaanten verschillen wij hoofdzakelijk in twee opzichten van de mensen, in de eerste plaats in harigheid en ten tweede in onze lange staarten. Het is bekend dat de mensen (uitgezonderd enige weinige lichaamsdelen) glad en kaal zijn en dat degenen, die hariger uitvallen dan gewoonlijk, in een slecht blaadje staan. Daarom moeten wij apen een noodzakelijke hervorming ondergaan, dat is, wij moeten ons kaal laten scheren. Ook wat onze staarten betreft, moet hier volstrekt een hervorming plaatsvinden, dat wil zeggen, wij moeten onze staarten laten afhakken.