Quissama door F. Springer

1. Complete titelbeschrijving Naam auteur: F. Springer (pseudoniem voor Carel Jan Schneider) Titel: Quissama
Ondertitel: Een relaas
Uitgeverij: Querido’s Uitgeverij B.V. (Salamander) Plaatsnaam: Amsterdam
Jaar van uitgave / druk: 1992
Aantal bladzijden: 169
Hoofdstuktitels: Er zijn geen hoofdstukken. Omslag: een beeld van een olifant. Foto: Toni Mulder
Motto: «Tu ne peux pas aimer une femme, un homme, sans les avoir d’abord inventés.» B : SAMENVATTING De succesvolle zakenman Charles Enders wordt door zijn baas Dalenoord naar het pas onafhankelijk geworden Angola gestuurd, om daar hun landbouwmachines op de markt te brengen. Omdat Enders als enige vloeiend Portugees spreekt, is hij de pineut. Aangekomen op het vliegveld komt hij al direct in de problemen omdat zijn reisorganisatie niet heeft gezorgd voor een hotel. Hij wordt aangesproken door twee soldaten die vinden dat hij zich verdacht gedraagt. Dan komt een man hem te hulp, genaamd King Velderman, die hem uit de handen van de soldaten redt en zich over hem ontfermt. King staat erop dat Charles bij hem logeert gedurende zijn verblijf in Angola. Daar aangekomen schrijft hij een brief naar Dalenoord en naar zijn vrouw Vicki. Op een avond wijst King hem een foto van een bloedmooie vrouw aan. Hij begint te vertellen en de vrouw bleek zijn echtgenote Pauline te zijn, ze was een fenomeen in Luanda, mede door haar uiterlijk. Daarna vertelt King dat hij verkoper was, van de meest uiteenlopende dingen. Hierna schrijft hij weer een bericht naar Dalenoord, om hem te vertellen dat de zaken goed gaan. Dit heeft hij vooral aan King te danken, die hem aan ieder belangrijk persoon in Angola voorstelt. Die avond gaat hij verder met zijn verhaal over Pauline. In 1964 werkte hij in Bombay met een zekere Dupuy, die hem duidelijk maakte dat Pauline een oogje op hem had. Hij gaat met Dupuy mee naar een polowedstrijd en daar ontmoet hij Pauline, ze hebben even oogcontact maar meer dan “Bonjour” wordt er niet tegen elkaar gezegd. Hierna krijgt King twee weken verlof in Darjeeling van zijn baas, maar als hij terugkomt, blijkt Pauline te zijn vertrokken naar Nieuw Zeeland. Omdat hij denkt haar nooit meer te zullen zien zet hij haar uit zijn hoofd. Aan het eind van de avond besluit Charles om een onverklaarbare reden het verhaal van King op te schrijven. De volgende dag laat King Charles de stad zien. Charles is echter zo benieuwd naar de afloop van het verhaal, dat hij probeert King het verder te laten vertellen. Tevergeefs, want King begint aan een nieuw verhaal over een vliegenier die samen met een zangeres neerstort met het vliegtuigje, en in hun tocht terug naar de bewoonde wereld gedood worden door schorpioenen. Eerst gelooft Enders dit verhaal niet, omdat King het met zoveel details kan vertellen, maar King verzekerd Enders dat het echt zo is gebeurd. King vertelt verder over Pauline. Hij werkt zich snel hogerop in zijn bedrijf, en daardoor ontmoette hij de Fransman Claude Grilllet, waarmee hij samen werkte in Cambodja. Op een dag stelt Grillet King voor aan twee dames, Marcelle en Pauline. Pauline en hij en Grillet en Marcelle kwamen steeds dichter bij elkaar. Grillet stelde voor dat King met Pauline zou trouwen, in Bombay, en dit gebeurde. De zaken gingen goed voor King, maar zijn bedrijf wilde hem niet meer toen hij om opslag vroeg, en hij vertrok met Pauline naar Frankrijk. Door een auto-ongeluk komt hij in contact met ene Joe Browning, die hem vraagt zaken voor hem te doen in Angola. Pauline en King vertrekken dus naar Angola. Enders en King doen wat zaken voor Enders bedrijf, en ze worden allebei uitgenodigd voor een feest. Thuis gekomen van het feest vertelt King dat Enders een heel goede vriend van hem is geworden, en vraagt hem mee te gaan naar het olifantenpark Quissama. Om King niet teleur te stellen zegt Enders dat hij graag mee wil. In het park aangekomen te zijn komen ze een bekende van King tegen, de Belg Jules, die met twee dames op stap is. Ze vragen of ze mee mogen met King naar de olifanten, en na eerst geweigerd te hebben stemt King toch toe. Die avond vertelt King verder hoe hij samen met Pauline de onafhankelijkheids- oorlog in Angola meemaakte, en hoe Pauline hem vertelt graag terug te willen naar Frankrijk. King stemt in en Pauline vertrekt naar Frankrijk. Op die zelfde avond vrijt Jules met beide dames, wat ze merken en waar King nogal van overhoop is. De volgende dag vertrekken ze om olifanten te gaan bekijken, het zit hen niet mee, want na een urenlange wandeltocht hebben ze er nog geen gezien. Als ze even pauze houden stormt King plotseling van een berg af en verdwijnt in de struiken. Na een afdaling via een ander pad van een half uur, ziet de rest van de groep King staan bij de rivier. In de verte zien ze de groep olifanten aankomen waar ze de hele middag naar hebben lopen zoeken. De twee grootste mannetjes maken zich klaar om King aan te vallen, die geen aanstalten maakt om zich uit de voeten te maken. Na een tevergeefse poging van de groep om de olifanten af te leiden, komen ze in aanval en vertrappen King. King leeft nog wel, maar heeft bijna alle botten in zijn lichaam gebroken. Hij wordt afgevoerd naar een ziekenhuis, maar overlijdt al snel. Enders gaat terug naar Kings huis. Na onderzoek blijkt er niks te vinden te zijn van nabestaanden van King. Ook Pauline in Frankrijk wordt niet gevonden. Uiteindelijk weten ze een dronken graaf naar Kings huis te halen, die hen vertelt dat Pauline nooit heeft bestaan. De foto was een foto van een Franse actrice die de graaf ooit eens aan King had gegeven. Er heeft wel een mevrouw Velderman bestaan, maar die is na korte tijd al bij King weggegaan. Enders gelooft niet dat Pauline niet heeft bestaan, en om te zorgen dat niemand King zou vergeten, schrijft hij verder aan zijn verhaal.
C : ANALYSE EN INTERPRETATIE 1. Titel en ondertitel verklaring De titel van het boek is Quissama. Dat is een olifantenwildpark, dat erg belangrijk is in het leven van King. King neemt Enders mee naar het park, waar blijkt dat het een toeristische attractie is geworden, en dat er al veel wild is afgeschoten. De ondertitel is “een relaas”, dit duidt op het verhaal van King, over Pauline, en de gebeurtenissen in Quissama, die Enders zo uitvoerig mogelijk probeert op te schrijven. Eerst doet hij dat omdat het hem fascineert, later omdat hij er zeker van wil zijn dat Pauline, King en hijzelf niet vergeten zullen worden. 2. Motto Het motto van het boek is van Romain Gary, het zegt “Te ne peux pas aimer une femme, un homme, sans les avoir d’abord invités. Het betekent : “Je kunt niet van een man of een vrouw houden, als je ze niet eerst verzonnen hebt.” Dit verwijst naar King, die hele verhalen over Pauline hemzelf aan Enders vertelt. Uit zijn verhalen blijkt hoeveel hij van haar houdt en altijd al gehouden heeft. Aan het einde van het verhaal blijkt dat dat Pauline helemaal nooit heeft bestaan, en dat King haar dus verzonnen heeft. Voor Enders maakt dit niets uit, en hij schrijft het verhaal op alsof het echt gebeurd is. 3. Genre Het hoofdgenre is epiek, en het subgenre is een psychologische roman. Het gaat vooral om de motieven voor King om het verhaal van Pauline te vertellen, en die van Enders om dat verhaal tot in detail op te schrijven. 4. Thema Het thema van het boek is de werkelijkheid. Zowel King als Enders proberen die beiden te ontvluchten. King die van zijn eigenlijk saaie leventje in Angola, zonder een vrouw, en Enders die van zijn zakenopdracht, die hij moet proberen binnen te slepen. King vlucht uit de werkelijkheid door het verhaal dat hij vertelt over Pauline en hun liefde, wat hij zelf ook lijkt te gaan geloven. Enders vlucht uit de werkelijkheid door zich geheel te storten op het opschrijven van het verhaal van King. Hij houdt zich totaal niet meer bezig met het binnenslepen van de zakenopdracht, en zijn baas en vrouw thuis. Later probeert hij uit de werkelijkheid dat Pauline nooit heeft bestaan te vluchten, door het verhaal van King tot in de laatste detail op te schrijven. 5. Idee De idee van de schrijver is dat je met het verzinnen van verhalen, kan vluchten uit de werkelijkheid. King vertelt een mooi verhaal over Pauline, wat eigenlijk maar een vlucht is uit de werkelijkheid, die van zijn mislukte huwelijk. Ook Charles raakt zo in de ban van de verhalen van King, dat hij de werkelijkheid uit het oog verliest. Zo wil hij ook op het allerlaatst toch Kings verhaal nog opschrijven, voordat iemand het zou komen vertellen dat Pauline, King en hijzelf helemaal niet hebben bestaan.
6. Motieven Ik kies hiervoor motieven van het blad “Thematiek bij F. Springer”, dat we bij de behandeling van het verhaal “Happy days”hebben gekregen. 1. De botsing tussen realiteit en fantasie à King vertelt zijn levensverhaal over Pauline, wat later verzonnen blijkt te zijn. Toch gelooft Enders dit hele verhaal en wil hij het ook opschrijven, zodat het niet verloren zal gaan, en er iemand zal komen vertellen dat Pauline, King en hijzelf nooit hebben bestaan. (Blz. 169: “Ik schreef. Steeds sneller schreef ik, want alles moest worden vastgelegd voordat er iemand binnenkwam om te beweren dat Pauline, King Velderman en ik zelf nooit hadden bestaan”). 2. Het vertellen van verhalen die mooier zijn dan de werkelijkheid à Het verhaal dat King vertelt over Pauline, die eigenlijk de werkelijkheid van zijn kapot gelopen huwelijk verbergt, en die van zijn verborgen saaie leventje in Angola. (blz. 167: “En toen zij opeens verween en alles meenam, ook haar eigen portretten, had hij zijn oude Freund Velderman willen troosten met de plaat van een échte filmster uit zijn eigen Jugend. 3. Het lege leven van een zakenman / diplomaat à Als Enders King ontmoet raakt hij zo in de ban van zijn verhalen, dat hij zijn eigen leven totaal vergeet. Hij stuurt geen brieven meer naar zijn vrouw en ook van zich horen bij zijn bedrijf. Het enige waar hij aan denkt is het opschrijven van Kings verhaal. Ook is dit van toepassing op het leven van King, die als compensatie daarvoor een heel lux leven leidt, en aan Enders verhalen vertelt. (blz. 38: “Ik typte deze brief op Kings typemachine. Bij het overlezen ergerde ik me weer over het luchtige toontje. Zo schreef ik nooit aan Dalenoord”) 4. Het open einde: het blijven zitten met het niet gezuiverde verleden à Aan het einde weet je niet wat er is gebeurd. Waarom King Pauline heeft verzonnen, en zelfs of het hele verhaal wel is gebeurd à zie laatste alinea. 5. De dwang om op te schrijven, misschien wel als enige zuivering. Daar zegt het citaat in de laatste alinea in het boek genoeg: “Ik schreef. Steeds sneller schreef ik, want alles moest worden vastgelegd voordat er iemand binnenkwam om te beweren dat Pauline, King Velderman en ik zelf nooit hadden bestaan” 6. De fatale vrouw, de verleidster à Dat is de beschreven Pauline, door iedereen geliefd en gewild, maar die toch kiest voor King. (Blz. 40: “Mooie vrouwen van wier mooie lippen onnozele schrijvers door de eeuwen heen altijd onvergelijkelijke parels van diepzinnigheid lieten rollenwaren in werkelijkheid, althans voor zover hij, Dupuy, in zijn rijkgeschakeerde leven ervaren had, dom, alleen maar dom. Uitzondering: Pauline.” 7. Structuur Het verhaal is niet verdeeld in hoofdstukken, maar in fragmenten die gescheiden zijn door witte regels. Er zijn 2 verhaallijnen: - Die van Enders zakenbezoek aan Angola voor zijn bedrijf. - Die van de verhalen van King, die voornamelijk gaan over Pauline. Fabel en sujet zijn niet gelijk, het boek is dus niet chronologisch. Er zijn zelfs verschillende tijdlagen, omdat de verhalen die King verteld over zijn verleden (Pauline) vaak heel lang zijn. Ook is het boek niet fragmentarisch aaneengesloten, er zijn open plekken in de tijd. Vooral in de verhaallijn van Enders bezoek aan Angola wordt lang niet alles verteld en verdicht of overgeslagen. Kings verhalen bevatten minder lege plekken, omdat Enders King steeds weer weet te verleiden verder te gaan met zijn verhaal waar hij was gebleven. De verhaallijn van Kings verhalen zou je kunnen zeggen dat dat ab ovo is, hij vertelt vanaf het begin hoe hij Pauline heeft ontmoet, en wat er verder met hun leven is gebeurd. De verhaallijn van Enders bezoek aan Angola niet, omdat er veel aan vooraf gegaan is, zoals dat hij al vele andere reizen heeft gemaakt voor zijn bedrijf. Daarom snappen hij en Vicki ook niet waarom het bedrijf hém heeft uitgekozen. Ook is Kings leven al voor het grootste deel voorbij en heeft hij al veel meegemaakt, maar begint hij met het voornaamste, de ontmoeting met Pauline, wel aan het begin. Het boek heeft een open einde (à zie motieven). Op het einde blijf je met de vraag zitten wat er nou allemaal is gebeurd, en hoe het zit met King en Pauline: het ongezuiverde verleden. Ook weet je niet hoe Enders verder gaat met zijn leven na de dood van zijn vriend. Het verhaal heeft geen cyclische opbouw, Enders blijft compleet veranderd achter na de dood van King, en in het boek wordt ook niet meer verteld dat hij naar huis gaat. Dan zou je het misschien wel een cyclische opbouw kunnen noemen, omdat hij dan in het begin en op het eind op dezelfde plaats is. Maar daar is in het verhaal geen sprake van. 8. Personages Charles Enders: Deze gaat bijna met pensioen als hij van zijn bedrijf nog een laatste opdracht krijgt om de markt open te gooien in Angola. Daar ontmoet hij King, die hem verhalen vertelt over zijn verleden waar hij helemaal van in de ban raakt. Hoewel hij de verhalen eerst met een korreltje zout neemt, raakt hij er steeds meer van in de ban en gaat ze ook allemaal opschrijven. Hij is getrouwd met Vicki, maar over haar wordt bijna niets verteld, hij lijkt haat aangekomen in Angola eigenlijk al vergeten te zijn. round character: Hij maakt een zeer grote verandering door tijdens zijn bezoek in Angola. Je zou bijna kunnen zeggen dat hij een totaal anders mens is geworden. Zijn zakendeal die niet door is gegaan doet hem niets meer, net zoals zijn vrouw. Het enige waar hij nog oog voor heeft is het opschrijven van Kings verhalen. King Velderman: De van oorsprong Nederlander is ooit voor zijn werk in Angola beland en daar nooit meer weggegaan. Hij “verzint”allerlei verhalen, die hij aan Enders vertelt. Die gaan voornamelijk over Pauline, de liefde van zijn leven. Een belangrijk deel van zijn leven is ook het olifantenpark Quissama, waar hij vertrapt wordt door olifanten en even later sterft. Round character à Van de levenslustige man die hij was zoals hij zelf verteld, is hij, zonder het door te hebben, veranderd in een ouwelijk mannetje. Die uiteindelijk ook niet meer vindt dat zijn leven zin heeft, en niet vlucht voor de olifanten die op het punt staan hem te vertrappen. Pauline: De verzonnen geliefde van King. Haar foto blijkt eigenlijk een foto te zijn van een Franse actrice. King beschrijft haar als een echt femme fatale, waar iedereen voor viel. Hij had een erg gelukkig leven met haar, maar omdat zij niet kon wennen in Angola, is zij terug naar Frankrijk gegaan. à Eigenlijk is Pauline een flat character, omdat King over haar verteld zoals hij het liefste zou willen dat zij bestaat. Wel kun je in deze verzonnen persoon een paar veranderingen opmerken, zoals dat Pauline teruggegaan zou zijn naar Frankrijk, en ook al eerder, dat ze trouwt met King.
9. Tijd Het verhaal speelt zich af aan het begin van de jaren tachtig. Als King overleden is en Enders wil weten of João iets weet, wordt hem verteld (blz. 166): “João weet niets, sir. Hij kwam pas in ’79 bij senhor Velderman in dienst.” Het handelingsverloop is ongeveer een maand, dat kun je weten omdat Enders een visum heeft gekregen voor in Angola te blijven dat een maand geldig is. De vertelde tijd is een stuk langer, het beschrijft in ieder geval Kings hele leven, vanaf het begin van zijn carrière. De vertelde tijd is niet continu à fabel en sujet niet gelijk, er zijn ook verschillende tijdlagen. Ook is er veel gebruik gemaakt van versnelling en verdichting. Dit komt ook omdat de vertelde tijd zo’n enorme periode in beslag neemt dat het bijna niet anders kan. Er zijn zelfs grote stukken weggelaten. De verteltijd van het boek bedraagt 169 pagina’s. Er zijn terug- en vooruitblikken, zoals bijv. naar het afgelopen feestje waar King Enders uit de penarie heeft geholpen, maar ook veel tijdlagen, de verhalen die King vertelt. Het verhaal wordt verteld in vision pas derrière; alles wordt in de verleden tijd verteld, wat er op duidt dat het allemaal al is gebeurd. 10. Perspectief / Vertelsituatie Het verhaal wordt vanuit de ik-vorm verteld, de ik-persoon is Charles Enders. De verhalen die King vertelt zijn dus vanuit zijn persoon, maar het verschil tussen deze twee soorten verhalen is dat Kings verhalen écht worden verteld, die je dus kunt horen, en Enders verhaal achteraf wordt verteld. 11. Ruimte Het boek speelt zich voornamelijk af in Angola, een land in Zuid-Afrika, in de stad Luanda. In de verhalen van King komen nog meer plaatsen en landen voor, waar zijn verhalen zich afspeelden, waar hij zich op dat moment bevond. De belangrijkste gebeurtenissen spelen zich af in het huis van King, of in het park Quissama. Het park is voor King een subjectieve ruimte, die hem doet denken aan vroeger, de tijd dat hij nog gelukkig was.