Philip en de anderen door Cees Nooteboom

Ik heb het boek Philip en de anderen gelezen. Het is de debuutroman van Cees Notenboom, voor het eerst uitgegeven in 1955. Ik heb de elfde druk gelezen, die uitkwam in 2009. Het was een speciale uitgave van De Volkskrant met de twintig beste debuutromans. Het is nogal onduidelijk wie de originele uitgever is. In het boek zelf staat alleen ‘’Speciale Uitgave Van De Volkskrant’’ en ‘’Copyright Cees Notenboom,’’ en op het internet staat bij de ene site De Bezige Bij en bij de andere Querido. Ik ben bang dat dat dus een mysterie zal blijven. Het boek bevat geen illustraties. Het telt 148 bladzijden. Het boek is opgedeeld in twee delen met twee hoofdstukken in het eerste en vijf in het tweede deel.

Het boek heeft de volgende opdracht:
Pour Nicole et pour notre ami aux cheveux gris.

Er staan twee eveneens Franse quotes op de volgende bladzijde:
ces povres resveurs, ces amoureux enfants 
Constantijn Huygens

je rêve que je dors, je rêve que je rêve 
Paul Eluard.

Ik heb ervoor gekozen de samenvattingsopdracht te maken. De samenvattingen komen van Scholieren.com.

Samenvatting 1:
Het verhaal speelt zich af in heel europa. Het gaat over Philip Emmanuel Vanderly, een jongen van ongeveer 16 jaar oud. Hij gedraagt zich heel volwassen, en hij is heel erg nieuwsgierig. Aan zijn uiterlijk wordt geen aandacht geschonken. Hij heeft een oom, Antonin Alexander, Die hij op zijn tiende voor het eerst ontmoette. Hier begint het boek bij en eindigt het boek ook mee. Toen hij er voor het eerst kwam had hij een beetje angst voor zijn oom. Antonin Alexander is een man van rond de 70 jaar oud, en zit vol geheimen en mysterieuze wetenschappen. Als Philip komt, vraagt hij of hij iets mee heeft gebracht. Als dit niet het geval blijkt te zijn zegt zijn oom dat hij eigenlijk iets voor hem mee had moeten brengen. Zo kreeg Philip een beetje angst voor hem. Hij ging een bos bloemen plukken in het park.
Zes jaar later, als Philip 16 jaar oud is, ontmoet hij hem voor de tweede keer. En nu goed. Weer vraagt zijn oom of hij iets mee heeft gebracht, maar dat is hij helemaal vergeten. Weer gaat hij een bos bloemen halen. Hij blijft deze keer twee jaar bij zijn oom. Hij is niet getrouwd. Philip ziet op zijn kamer een schilderij hangen, die van een heel goede vriend was, die jaren geleden verhuisd was zonder dat Antonin het wist. Na twee jaar wil Philip een reis door Frankrijk maken, omdat hij er nog nooit is geweest en omdat zijn oom er veel verhalen over vertelde. Op de morgen dat hij vertrekt wil hij gaan liften. Dat begon voor hem niet goed, want hij stapte in een auto waar een man in zat, die een homofiel bleek te zijn. Hij stelde een heleboel vragen, die steeds persoonlijker werden. Toen begon hij aan Philips lichaam te zitten. Philip wilde uit deze benauwde situatie snel ontsnappen.
Philip was net over de Belgische grens, en besloot de trein te nemen voor zijn verdere zwerftocht. Aangekomen in Frankrijk zoekt hij voor de eerste nacht een slaapplaats, in dit geval een hotel. De volgende morgen gaat hij weer verder. In zijn reis Ontmoet hij Maventer, een oude monnik. Maventer komt voort uit Zijn echte naam, waarvan de eerste twee letters ‘Ma’ luiden dat magnus betekent, en venter want dat betekend in het Latijn buik. Maventer vertelt hem over een Chinees meisje, dat volgens Maventer knap, slim, lief, kortom volmaakt is. 
Philip wil het meisje zoeken. Maar, zei Maventer, ze kan zich in heeleuropa bevinden. Maventer wil hem van gedachten laten veranderen, maar Philip is zo onder de indruk, hij wil haar koste wat kost zoeken. Nog geen week later wijzigt hij de koers van zijn zwerftocht en gaat door heel Europa zoeken, in de grotere steden, in de hoop haar te vinden. Tijdens zijn tocht ontmoet hij aparte mensen. Een daarvan is Heinz, een Duitse man. Hij is epileptisch. Hij zit in een klooster, al vanaf zijn vroege jeugd. Hij was er niet bij gekomen omdat hij zich geroepen voelde, of omdat hij van God hield, maar puur omdat hij ergens bij wilde horen. Verder reist Philip nog door een aantal landen door, maar tot zijn grote teleurstelling, vindt hij haar niet. Hij vindt werk bij een paprikakweker waar hij een paar maanden werkt. Hij kan het meisje maar niet vergeten en besluit uiteindelijk om zijn reis voort te zetten. Dit keer gaat hij naar Scandinavië, in de laatste hoop haar alsnog te vinden. 
En hij vindt haar. Philip zegt dat hij haar overal heeft gezocht. Het meisje is heel knap, en mysterieus. Hij weet niet of hij verliefd op haar is. Hij wil liever een paar dagen bij haar zijn. Na die dagen zegt het meisje dat ze hem heel aardig vindt, en knap en intelligent. Maar dat is voor haar niet genoeg. Philip weet niet wat hij daar van zal vinden, maar uiteindelijk accepteert hij dat toch. Hij zegt dat hij haar nooit zal vergeten en gaat terug naar zijn oom. Hij vraagt of Philip iets heeft meegebracht, waarop hij zegt: ”Nee oom, ik heb niets meegebracht.”

(bron: http://www.scholieren.com/boekverslag/49234)

Beoordeling:
Deze samenvatting is niet goed.
Ik heb het gevoel dat degene die hem geschreven heeft steeds begon met iets vertellen en het dan niet afmaakte. Zoals toen hij begon met vertellen over Philips gesprek met het meisje en het toen een beetje liet hangen: Philip zegt dat hij haar overal heeft gezocht. En al helemaal met dat en nu goed  over de tweede ontmoeting met zijn oom. Hoe bedoel je, en nu goed? Hij verklaart dat niet in de rest van die alinea, maar vertelt juist over hoe alles hetzelfde was als de vorige keer. Hij zegt niks over waarom deze ontmoeting beter is dan de vorige.
Ook zegt hij dat Philip na zijn aanvaring met de man voortaan de trein neemt. Dit klopt gewoon niet; hij neemt alleen die ene keer de trein en voor de rest lift hij wat af.
Hij heeft de dingen niet gelijk verdeeld. De eerste bladzijden over zijn oom worden heel uitgebreid beschreven, maar op een paar regels over Heinz na wordt er niets verteld over de andere personages in het verhaal, terwijl die in het boek allemaal gelijk behandeld worden. Veel mensen schijnen de oom heel belangrijk te vinden, terwijl hij niet belangrijker is dan de andere ‘’anderen.’’
Ook vind ik het raar hoe het Chinese meisje beschreven is. In het boek staan allerlei romantische dingen over hoe ze elkaars wederhelft zijn en hier word het gehouden op: zij was heel knap. En ik had helemaal niet het idee dat Philip het uiteindelijk toch maar accepteerde dat ze weg ging; hij riep haar na dat ze niet weg moest gaan, maar ze antwoordde niet meer.
Ik vind het ook niet goed dat ze niks uitlegt over die laatste zin. als je dat niet doet, kun je hem beter weglaten.
Ook staan er behoorlijk wat fouten in. Europa zonder hoofdletter, de zin Na die dagen zegt het meisje dat ze hem heel aardig vindt, en dat ze hem knap en intelligent, rare interpunctie en lelijke zinsopbouw.
Eigenlijk zou ik een paar positieve eigenschappen van deze samenvatting moeten geven, maar eigenlijk hangt hij van ellende aan elkaar.
Om deze samenvatting beter te maken (en op ongeveer dezelfde lengte te houden) zou de schrijver moeten kiezen wat hij weg wilt laten en wat belangrijk is om op in te gaan. ik zou zelf bijvoorbeeld niet over het uiterlijk van Maventer verteld hebben, en juist meer over de week met het Chinese meisje. 

    
Samenvatting 2:
Als zesjarige bezoekt Philip enkele dagen zijn oom Alexander. Zes jaar later komt hij opnieuw bij zijn oom. Hij blijft twee jaar bij hem en vertrekt dan naar Frankrijk. In Frankrijk maakt Philip kennis een monnik die hem vertelt over een Chinees meisje.
Op zijn zwerftochten door Frankrijk ontmoet Philip de anderen die hem hun levensgeschiedenis van desillusie en eenzaamheid vertellen. Zo ontmoet hij Jacqueline met wie hij een hele avond danst. Zij roert in hem aan dat hij zijn tijd doorbrengt met afscheid nemen en herinneren, en het verzamelen van adressen in zijn agenda als kleine grafstenen. Fey, een wreed, dierlijk meisje blijft volmaakt onverschillig onder de mannen die zich schaamteloos aan haar opdringen. Voor haar is het leven een spel met alleen maar verliezers. Heinz is een epileptische jongen. Hij wilde al vanaf zijn jeugd in het klooster, niet omdat hij van God hield zoals de andere mannen in het klooster. Voor Heinz was het klooster een schuilplaats in een wereld waar hij zich niet thuis voelde. Daar had hij in ieder geval het gevoel dat hij ergens bij hoorde. Toch werd hij het klooster uitgestuurd nadat hij een toeval had gehad. Sargon wordt door de stem van de nieuwslezer op het spoor van zijn droom gebracht. Deze droom is een vergeten of verdrongen gebeurtenis uit zijn jeugd. 
De anderen ervaren hun leven als één grote ontluistering van de verwachting die zij van het leven hadden. Philip is zover nog niet. De anderen zien in hem hun alter ego, het positieve van een bestaan waarin zij het negatief zijn geworden. 
Het Chinese meisje weet niet alleen nauwelijks wie zij is, maar ze weet helemaal niet waarom zij leeft. Zij erkent daarmee een dubbele ongeschiktheid voor het leven: een uiterlijke ongeschiktheid die zich manifesteert in een wereldvlucht, en een innerlijke ongeschiktheid omdat zij elke levensvervulling afwijst. Toch is het Chinese meisje niet als de anderen. Ze ziet het leven als een liefelijke aangelegenheid en de tederheid opwekkend. Philip trekt met het Chinese door Scandinavië. Na haar vertrek keert hij bij zijn oom terug. 
Beoordeling:
Deze samenvatting is best goed. Ik vond dat sommige delen heel sterk waren en anderen erg zwak, en bijna niks middelmatigs.
Wel erg veel spelfouten. Jammer.
Ik vond het goed dat hij niet te lang doorging over zijn tijd bij zijn oom, maar nu vertelde hij er helemaal niet over, alleen dat hij bij een oom had gewoond. Op deze manier lijkt de informatie onbelangrijk, terwijl het dat niet is. De belangrijke informatie moet er nog in. Wat ik zou doen is de samenvatting beginnen met zijn reis en daarna erbij zeggen dat hij voor die reis bij zijn oom Antonin woonde, die heel excentriek is, en vertellen over zijn tijd daar.
Ik had ook iets meer verteld over zijn beweegredenen om naar Frankrijk te vertrekken. Het lijkt nu eerder alsof hij er permanent gaat wonen in plaats van dat hij zijn omzwervingen daar gaat beginnen.
Het stukje over de mensen die hij ontmoet vind ik heel goed, iedereen wordt kort en duidelijk beschreven.
Ik vond het goed dat deze persoon meer inging op de betekenis van het boek en de verhalen die de anderen vertelden, en niet alleen snelle feiten opsomde. Bij eerdere samenvattingen vond ik dat mensen heel onregelmatig vertelden. Waarom kreeg Heinz wel een eigen stukje en Fey niet? En waarom werd er zoveel aandacht gegeven aan zijn oom?
Het laatste stukje over het Chinese meisje was ook goed geschreven, maar de schrijver heeft niet goed verteld wie ze is en ook niet dat Philip naar haar gezocht heeft. Dat had met een of twee zinnetjes uitgelegd kunnen worden, dus dat zou nog gemoeten hebben.
Ook haar vertrek had hij moeten uitleggen. Dat ze zich niet aan mensen kan hechten, dat Philip zich alleen maar aan mensen kan hechten. Nu laat hij het gewoon in het gesprek vallen. Ik vond dat veel samenvattingen deden alsof het allemaal om het Chinese Meisje draaide, wat ik niet vind, maar deze persoon doet alsof haar rol in het verhaal te verwaarlozen is, en dat is ook niet zo.
Dus: een paar stukjes extra en een goede spellingscheck erbij en voor de rest een prima samenvatting!

Samenvatting 3:
De hoofdpersoon van dit boek, Philip Emmanuel Vanderley, gaat als hij zestien jaar is bij zijn ruim zeventig jaar oude oom Antonin Alexander wonen. Hij is hier als kleine jongen ook al geweest en hij is toen gefascineerd geraakt door enkele spullen van zijn oom. In de twee jaar dat hij bij zijn oom woont krijgt hij het verhaal achter de spullen te horen en leert hij veel van hem.
Op zijn achttiende besluit hij om op reis te gaan door Frankrijk. Al liftend komt hij in Arles aan. Daar wordt hij aangesproken door een zeer dikke man, Maventer genaamd. Hij brengt hem naar een dorpje in de Provence. Na daar een paar dagen vertelt Maventer hem een verhaal over een Chinees meisje, Marcelle geheten. Philip wordt heel nieuwsgierig over haar en hij wil haar gaan zoeken.
Philip trekt naar Parijs, waar hij een tijd met de Ierse Vivien doorbrengt. Op aandringen van haar gaat hij naar Calais. Daar denkt hij in de verte het Chinese meisje te zien maar hij verliest haar uit het oog. Via Brussel vervolgt hij zijn zoektocht in Luxemburg. In Luxemburg ontmoet hij Fey, een vreemd meisje dat weet dat hij in Arles is geweest. Ze woont in een ruïne waar Philip enkele dagen verblijft. Bij haar ontmoet hij twee jongemannen, de epileptische Heinz en de wijze Sargon, die Fey ‘de anderen’ noemt en die ook van zijn bezoek in Arles afweten, naar eigen zeggen omdat Maventer over hem verteld heeft. Heinz vertelt een verhaal over zijn jeugd in het klooster en Sargon vertelt over zijn dromen en zijn fascinatie voor de menselijke stem. Sargon en Heinz beloven hem te helpen met zijn zoektocht naar het Chinese meisje, ze spreken af dat Philip in het noorden van Europa zal zoeken en Heinz en Sargon in het zuiden.
Philip gaat terug naar Nederland, waar hij in Brabant en later op Texel in de tuinbouw werkt om geld te verdienen. Dan zoekt hij in Nederland en Duitsland naar het Chinese meisje, maar zonder resultaat. Als hij in het dorp Krusaa de grens naar Denemarken oversteekt vindt hij haar, precies op de plek waar Maventer dat zonder dat Philip dat besefte had voorspelt. Samen met Champignon, zoals hij haar noemt, reist hij door Scandinavië. Ze leren elkaar beter kennen en hij wordt verliefd op haar. Toch zegt zij weg te moeten gaan omdat ze niet bij andere mensen kan blijven. Als ze weg is gaat Philip terug naar zijn oom. Daar eindigt het boek met de boodschap dat je van een reis niets hoeft mee te nemen, behalve de ervaring.

Beoordeling:
Dit is waarschijnlijk de beste samenvatting van de drie. Ik had het niet zo gepland dat ze steeds beter werden, trouwens.
De dingen die ik erop aan te merken heb zijn dan ook kleiner. Ik vind bijvoorbeeld dat nieuwsgierig niet het goede woord is om te omschrijven hoe Philip zich over het meisje voelde. Geïnteresseerd was beter geweest, en het had ook iets dramatisch kunnen zijn als naar haar toe getrokken, want het boek behandelt zijn relatie met het meisje als iets episch en groots.
Hij had ook de relatie van Maventer en het Chinese meisje beter kunnen beschrijven. Nu wil je wel weten wat voor verhalen hij over haar vertelt en waar hij haar van kent, en waarom Philip haar zo graag wilt leren kennen.
Wat heel goed geschreven was, was het eerste gedeelte waarin hij over de jaren van Philip bij zijn oom vertelde. Het geschrevene had nut voor het verhaal, het werd niet gewoon snel vermeld omdat het nou eenmaal moest.
Ik vond de manier waarop hij over de anderen schreef best goed, maar niet zo goed als in de  tweede samenvatting. En ik begreep niet waarom hij Jacqueline wegliet.
Het is allemaal heel goed tot het stukje waar hij het Chinese meisje vind, op de plek waar Maventer het had voorspeld. Het is onnodig om dat laatste erbij te zetten als je niet uitlegt waar het vandaan komt. We horen nu voor het eerst over die voorspelling. En ik weet dat ik zei dat je iets er niet in moest stoppen alleen zodat het later ergens op slaat, maar het had vermengd kunnen worden met het verhaal over hoe Maventer het Chinese meisje kent, want dat ontbreekt ook nog. Twee vliegen in één klap!
Ik vond ook dat hij goed vertelde over de tijd die Philip doormaakte met het Chinese meisje. Alleen dat hij haar Champignon noemde had ik er niet in gedaan, omdat het minder belangrijk was dan andere dingen die hij met haar heeft meegemaakt, en die er niet in staan. Ook vond ik dat er wat beter had moeten worden ingegaan op Philips emotie nadat ze weg was.
Ik vind het goed dat hij de laatste zin uitlegt. Ik vind het niet heel erg dat hij de laatste zin er niet bij gezet heeft, want ik had het idee dat de uitleg belangrijker was en hoewel het geen kwaad had gekund de zin erbij te zetten vind ik niet dat de boodschap verloren gaat.
Deze samenvatting heeft wat schoonheidsfoutjes, maar is desondanks heel goed.

Mijn samenvatting
Philip is achttien en staat op het punt afscheid te nemen van zijn jeugd en volwassen te worden. Hij besluit door Europa te gaan reizen. Hij verlaat zijn oom Antonin, bij wie hij twee jaar gewoond heeft. Antonin is een eenzame man die alsnog veel om Philip geeft.
Hij lift naar Arles, waar hij de hele avond danst met Jacqueline. Zij vertelt hem aan het einde van de avond dat hij haar niet mag kussen en ook niet om mag kijken nadat hij haar thuis afgezet heeft. Ze vertelt hem dat hij alleen maar mensen zal ontmoeten om afscheid te nemen en alleen maar in het verleden zal leven. 
Hij ontmoet een heel dikke man genaamd Maventer, die hem naar een doods dorpje brengt omdat hij een verhaal moet vertellen. Na een paar dagen vertelt hij over een meisje met een chinees uiterlijk dat wegdook in haar fantasie. Later kwam ze hem dan over haar spel vertellen. Op een dag is ze weggegaan. Maventer voelt zich beter nu hij over haar heeft verteld, en zegt dat hij het nu eindelijk kan loslaten en oud kan worden. Philip hoopt dat hij haar tegenkomt tijdens zijn reizen.
Philip reist verder naar Calais, waar hij Vivien ontmoet, een oudere vrouw die haar kind heeft moeten afstaan. Hij houdt een wedstrijd met haar wie als eerste in Calais is. Hij wilt helemaal niet naar Calais, maar vind het moeilijk om afscheid te nemen. Hij beseft dat Jacqueline gelijk had. Vivien is niet op de afgesproken plaats, maar hij ziet het Chinese meisje, dat naar hem staart maar wegrent als hij haar aan wilt spreken. Hij denkt dat ze naar Brussel gaat en lift daarheen.
Hij komt Fey tegen, die hem naar Luxemburg brengt en hem bij haar laat logeren. Fey is mooi en jong, maar ook verbitterd. Volgens haar is het leven een spel met alleen maar verliezers.
Bij Fey ontmoet hij Heinz en Sargon. Heinz is een epileptische jongen die daar heel veel moeite mee heeft. hij hoort nergens bij. Hij wilt dolgraag in het klooster gaan omdat hij daar als kind thuishoorde, maar hij is eruit gegooid vanwege zijn aanvallen.
Sargon luistert ieder uur naar het nieuws omdat hij de stem van de nieuwslezer zo fijn vindt, en ’s nachts krijgt hij er rare dromen van. Dan droomt hij over een opgezette vogel die hij en zijn vriendin Mary-Jane op een dag zouden kopen, maar dat nooit gedaan hebben. Hij heeft er spijt van en probeert de vogel alsnog te kopen, maar het lukt niet meer.
Heinz en Sargon zeggen dat ze hem zullen helpen met zoeken naar het Chinese meisje en gaan kijken in Zuid-Europa. Philip werkt een tijdje en als hij genoeg geld heeft zoekt hij verder. Na een paar maanden komt hij in Denemarken, en net bij de pasjescontrole ziet hij haar.
Ze gaan samen verder, en spelen dat ze hofhouden en grote musici ontvangen, iets wat Philips oom Antonin ook graag deed. Na ongeveer een week vertelt hij haar dat hij van haar houdt. Natuurlijk, zegt ze, maar daarna vertelt ze dat ze weg moet gaan. Philip wilt zich aan alles hechten en zoeken naar zekerheden, en hoewel zij zich ook aan dingen hecht en Philip misschien de enige is bij wie ze zou kunnen blijven, wilt ze geen zekerheden: ze wilt alleen zijn en zich verwonderen over al het moois in de wereld. Als ze weggaat roept Philip haar nog na dat de wereld overal hetzelfde is, maar ze kijkt niet om. Philip stopt zijn zwerftocht en keert terug naar zijn oom, waar er niets veranderd is.

Mening
Van de drie boekverslagboeken die ik tot nu toe gelezen heb, was dit mijn favoriet. Ik vind Philip en de anderen een heel goed geschreven, sterk boek.
Het is geen letterlijk boek, maar het is realistisch genoeg om je niet te ergeren. Boeken die maar wat af fantaseren vind ik al snel te pretentieus. Dit boek bleef net genoeg in de realiteit. Ik vind het af en toe wel vervelend om te bedenken wat er nou echt gebeurd is en wat niet. Om het begrijpelijk te houden bedacht ik me weleens dat het Chinese meisje misschien alleen in Philips verbeelding leefde, maar twee tellen later besefte ik dat dat nergens op sloeg.  Het is niet zo dat dit een set werkelijke gebeurtenissen is die fantasierijk is opgeschreven met af en toe wat nep erdoorheen. Er is ook geen duidelijke scheidingslijn tussen wat wel en niet echt is gebeurd. Dit boek heeft niet echt een ‘’echt gebeurd,’’ en dat was soms wel eens moeilijk. Het is eerder omgekeerd: de gebeurtenissen zijn niet realistisch, maar zo worden ze wel omschreven. Ik denk dat ik het daardoor uiteindelijk niet erg vond.
Ik vond niet iedereen die Philip ontmoette even leuk om over te lezen: Vivien was bijvoorbeeld erg leuk, door Heinz’ monoloog moest ik me echt heen worstelen. Philip zelf vond ik steeds leuker worden naarmate het verhaal vorderde.
Ik vond de schrijfstijl ook erg leuk. Het wisselde af met hoe ingewikkeld de zinnen waren. Ik vond ook dat alles heel mooi en poëtisch klonk. Het boek is niet heel gedetailleerd, maar heeft vaak één of twee opmerkingen bij een persoon of plaats, wat helpt bij de sfeer en het voor je zien. Bijvoorbeeld toen Philip voor het eerst bij zijn oom op bezoek kwam. Het huis werd vrij algemeen beschreven, en toen zei Philip dat hij toen te klein was om bij de bel te kunnen. Toen zag ik wel een klein jongetje zich naar de bel uitstrekken en vervolgens teleurgesteld omlopen.
Ik vond het laatste hoofdstuk, waarin hij het Chinese meisje vond, denk ik het leukste, hoewel ik de tijd in het doodse dorpje ook erg leuk vond en het stuk van Vivien ook. Ik wil alleen nog iets zeggen over de laatste zin. de achterkant van het boek ging gek genoeg voor de helft over de laatste zin. Ik wil nu graag quoten wat erover gezegd wordt:
Zijn speurtocht brengt hem in contact met vele anderen, maar wanneer hij terugkeert bij de oude oom, die hem tot de reis geïnspireerd heeft en die hem vraagt: ‘’Heb je iets voor me meegebracht?’’ moet hij antwoorden: ‘’Nee, oom, ik heb niets voor u meegebracht.’’ Het reizen zelf was de grote ontdekking, en dat is voor Nooteboom zo gebleven.
En ook in alle samenvattingen die ik online had gelezen werd deze verklaring aan de laatste zin gegeven. Dat was niet alleen storend omdat me al voorgekauwd werd wat ik ergens van moest vinden voor ik het überhaupt gelezen had, maar ik kon me ook helemaal niet vinden in deze verklaring.
De vorige keren dat Philip aankwam bij zijn oom stelde die niet alleen dezelfde vraag, maar gaf Philip hetzelfde antwoord. Dan zei zijn oom dat hij toch echt iets mee moest brengen en dan plukte Philip gauw wat bloemen. Het is een ritueel dat zich steeds herhaalde. ik snap niet waarom het nu iets anders zou betekenen. Er is ook nergens in de rest van het boek een teken geweest van deze boodschap, terwijl de boodschappen die de schrijver wilde geven er altijd meerdere keren in voorkwamen. In mijn ogen is dit dus een boodschap die zowel niet bij de situatie (het standaardgesprekje tussen Philip en zijn oom) past als niet bij de boodschap van het boek.
In mijn ogen was deze laatste zin een teken dat alles weer terug naar het oude ging. De reis was voorbij, terug naar de echte wereld en daarbij de sleur. 
Hoe dan ook, Philip en de anderen is een echte aanrader. Ontzettend leuke schrijfstijl, intelligent maar niet pretentieus, emotioneel waar nodig, af en toe grappig, mooi thema over opgroeien, interessante ideeën over het leven en niet te ingewikkeld.