‘VAN DE VOS REYNAERDE’

1. HOFDAG IN HET DIERENRIJK:

Mensen lazen geen verhalen in de middeleeuwen, maar luisterden alleen maar naar minstreels of sprooksprekers die ze vertelden. Daarom stond de proloog van het verhaal gewoon in de tekst.
Proloog als opwarming van het publiek: Prologen werden gebruikt om het publiek op te warmen voor het hoofd verhaal. In van den vos Reynaerde werden proloog-technieken uit de klassieke retorica gebruikt. Daarin wordt gebruikt gemaakt van een aantal vaste motieven die topos worden genoemd. Drie voorbeelden van een topos uit Reinaert: vermelden van vroeger werk: hij vertelde op begin even dat hij degene was die Madoc had geschreven. Zo zou het publiek waarschijnlijk beter luisteren. Het vermelden van moeite wat het heeft gekost om dit werk te maken, zo zou het publiek er de waarde meer van inzien en dus beter luisteren, dat heet een tegenslagtopos. Het vermelden van eerdere mislukte pogingen om het werk te maken: Willem noemt Aernout, die het ook had geprobeerd maar waarbij het niet echt was gelukt.
Voodrachtskunstenaar als interpretatiehulp: Bij dit verhaal missen we de steun van een voordrager, die duidelijk maakte of het serieus of grappig was. We missen de intonatie.
Hofdag: Een hofdag was vroeger in verhalen een bekend verschijnsel. Het was een dag waarop de koning al zijn vazallen, zijn edelen, bijeen riep om de klachten van het volk te horen en recht te spreken. Als alles goed afliep werd er feest gevierd. Nu bij Reinaert was het niet zo fijn. De vazal Reinaert kwam niet en iedereen had klachten tegen hem.
‘Credo leren’ en ‘Kapelaan maken’: Ook wordt er een klacht ingediend omdat hij ‘credo leert’ en ‘kapelaan maakt’. Credo leren, betekent waarschijnlijk ook het hebben van een homosexuele relatie en kapelaan maken betekent waarschijnlijk ook masturberen. Willem drijft hier de spot met de geestelijkheid.
Feodale familiebanden: Grimbeert is familie van Reinaert. Familie was in die feodale tijd heel belangrijk. In die clan hielp iedereen elkaar.
Recht in de Middeleeuwen: In die tijd beston het procesrecht nog maar net. Het hield in dat de verdacht moest worden gedagvaard en als hij drie keer weigerde bekende hij schuld. Eerder had de koning waarschijnlijk Reinart meteen afgemaakt.

2. WILLEM, DIE MADOCKE MAAKTE:

Verschil in literaire intonatie: Vroeger waren boeken helemaal niet zo gewoon. Boeken moest je bestellen en dan werd er maar een gemaakt in eerst instantie, het dedicatie-exemplaar.
Literatuur op bestelling: Schrijvers konden vroeger niet zelf hun boeken zomaar schrijver: perkament was nbamelijk erg kostbaar. Daarvoor moest een rijke patricier hun opdracht geven en hen fincieren, zo iemand heet een mecenas, dat principe heet dan ook het mecanaat. Willem maakt wel melding van een dame die hem opdracht gaf, maar geeft niet haar naam. Misschien zit het in een acrochiston en heet ze Aleide, maar dat is helemaal niet zeker. Mecenaat is af geleid van de Romein Meacenas, die ook hield van kunst en die veel Romeinse schrijvers financieel aanmoedigde om te schrijven.
Wie was Willem die Madocke maakte?: We weten niet wie Willem was. Hij kan een geestelijke schrijver zijn, die hadden namelijk beschikking over inkt en perkament in het scriptorium en die schreven ook wel eens een verhaal. Ook kon hij een hof- of stadsschrijver zijn, die hielden namelijk de administratie van het hof of de stad bij en konden dus bij de kanselarij en dus bij schrijgerei. Ook zij mochten weleens wat schrijven. De derde mogelijkheid is dat hij een voordrachtskunstenaar was, die zwierven rond in de stden op zoek naar een geldschieter om hun werken te boek te stellen en zo geld te verdienen. Dit zijn de meest voorkomende gevallen.

We weten wel dat Willem zich bewust was van zijn kwaliteit en aanzien, want hij doet sommigge dingen anders als de gewoonte was, zoals het noemen van zijn naam op het begin. vaak werden voor verhalen bronnen gebruikt en werden die vertaald en creatief bewerkt naar de huidige situatie en tijd.
Creatief gebruik van bronnen: Als het uit het Latijn werd vertaald was het geestlijke literatuur en uit het Frans wereldlijke. Willem noemt Reinart een 'vita', dat is een geestelijk verhaal met een heilige held. Hij drijft hier de spot met de geestelijkheid.
Madoc in de lijmpot?: Het verhaal van Madoc is blijkbaar een heel bekend verhaal. Maar waarom is het dan weg? Toen er geen belangstelling meer was voor dit verhaal werd het weggedaan en kwamen er nieuwe. Maar vlak daarna werd de boekdrukkunst uitgevonden en toen zijn er veel verhalen gedrukt. Van de oude perkamenten werd vaak lijm gemaakt.
Verspreiding en vermenigvuldiging: Maar er is kans dat er nog ergens een kopie van Madoc is. Versrpeiding van gebeurde door kopieen. Door dat kopieren veranderde het dokument wel een beetje. En dus is de huidige versie van Reinaert wel wat anders dan de eerste(waarschijnlijk). Vaak was er alleen maar een spellignverschil maar soms toch wel een heel ander woord. Hoe het oorspronkelijk was is moeilijk na te gaan, maar door vergelijken van alleen handschriften an wel wat worden achterhaald. Zo'n verhaal heet een teksteditie.
Willems vele boeken: Er werden ook wel eens expres veranderingen aangebracht in die kopieen, in Reinart gebeurt dat op het begin, daar is bij een kopie Madocke vervangen door vele boeken, waarschijnlijk omdat niemand Madocke meer kende.

3: LOTGEVALLEN VAN EEN BEER:

Feodale familiebanden: Bruun spreekt Reinart aan met “lieve neef”, maar toch was hij geen familie van hem. Hoe zat dat dan? In de feodale wereld sprak men goede vrienden als familieleden aan. Zo gaf men te kennen dat men iemands aanwezigheid op prijs stelde.
Beren en honing: Reinart kent de culinaire voorkeuren van Bruun. Dat beren dus gek zijn op honing is al eeuwenlang bekend. In de vroege Middeleeuwen werd de beer ook wel aangeduidt als ‘bijenwolf’ (beowulf).
Namen in de Reinart:Veel namen in de Reinart, hebben een betekenis die dubbelzinnig uitgelegd kan worden. Zo heet de wolvin, die door Reinart ‘verhoerd’ wordt, Hersint (‘Ze heeft er wel zin in’). Ludolf is een kind van Ogerne (‘O, graag’). Er is dan een grote kans dat hij uit overspel is geboren, temeer omdat zijn vader Huigen (Hugo) heet. Dat was in de Middeleeuwen het symbool van de bedrogen vader.

4. DIERENMANIEREN:

Kijk op het dierenrijk: Men zag de vos als een schadelijk roofdier en een berucht kippendief, die honger en gebrek kon veroorzaken op het platteland. Ook andere dieren in de Reinart waren dieren waar mensen bang voor waren (beer, wolf). In dit verband kun je je afvragen hoe men heeft geluisterd naar de dierenepos. Daarover is na eeuwen tijd geen beslissende uitspraak meer over te doen.
Weerwolven: Heel veel middeleeuwse sprookjes gaan over een wolf die mensen probeert te verslinden. Vaak werden bij die verhalen ook tips gegeven hoe je een wolf moest verschalken.
Middeleeuwse natuurencyclopedie: Men hield in de Middeleeuwen alle gegevens van alle bekende diersoorten bij in het bestiarium. Over de vos is alles negatief: hij komt op een vuile manier aan het hol van de das (door het onder te plassen), en hij komt ook op een gemene manier aan voedsel.
De omgekeerde wereld van het dierenverhaal: Waarom speelt de vos een hoofdrol in deze dierenepos, terwijl het een sluw en gemeen dier is?

Hiermee hield Willem zijn publiek een spiegel voor: de dieren handelen als mensen en eigenlijk doen ze heel dom. Eigenlijk is dit hetzelfde als het principe ‘man bijt hond’.
De bronnen van Reinart: Men kende de dieren die meespeelden al. Want Willem introduceerde ze niet op een manier dat je ze nog niet zou kennen. Er waren dus al eerder verhalen waarin dezelfde diren meespeelden.
Mens of dier?: In de Reinart staan dingen die dieren niet kunnen doen. Maar toch blijft Willem zoveel mogelijk bij de waarheid, (bijv dat de beer honing eet), om zo de geloofwaardigheid en de spanning hoog te houden.

5. DE KATER EN DE DAS:

De gecastreerde neus: Het verhaal van Reinaert is populair gebleven, maar sommige uitgevers vonden de scene waar het geslachtsdeel van de pastoor werd afgebeten, te grof. In deze uitgaven wordt de neus van de pastoor er af gebeten. Er werden zelfs nieuwe illustraties voor gemaakt.Veertig slagen: Grimbeert geeft Reinaert veertig slagen: een veelvoorkomende straf, die nog steeds voorkomt in de Islamitische wereld. Bij de militairen geeft men veertig-min-één slagen, om te voorkomen dat er per ongeluk een te veel zou worden gegeven.
lekenbiecht: biecht die door een leek mocht worden afgenomen wanneer een persoon in doodsnood verkeerde en er zo snel geen priester in de buurt was.

6. RECHT EN ONRECHT:

Ontwikkelingen in rechtvaardigheidsgevoel en rechtssysteem: Tegenwoordig is racisme verboden, maar in de middeleeuwen was het heel gewoon. De inquisitie heeft veel mensen terechtgesteld voor hun (religieuze) mening. Antisemitisme werd met bijbelse argumenten onderbouwd en ook geaccepteerd.
Verschillende rechtsystemen: Er was kerkelijk en wereldlijk recht. Geestelijken werden meestal door de kerk zelf berecht, en burgers door de wereldlijke macht (door koningen/hertogen/graven). De kerk kon de leken als boetedoening straffen opleggen, die uiteenliepen van het bidden van het ‘Onze Vader’, tot een pelgrimstocht. De zwaarste kerkelijke straf was de pauselijke ban: uitsluiting van de kerkelijke gemeenschap. In de middeleeuwen was het vete-recht wijdverbreid. Als iemand onrecht was aangedaan, dan mocht het slachtoffer, of familie daarvan, de dader precies hetzelfde onrecht aandoen. Dit wil zeggen: oog om oog, tand om tand. Hierdoor ontstonden vaak eindeloze vetes, waarbij om beurten wraak op elkaar werd genomen. Dit werd nog versterkt doordat men elkaar als familie zag, in plaats van een individuele persoon. In de twaalfde en dertiende eeuw probeerde de overheid dit aan banden te leggen door het procesrecht in te voeren, de voorloper van het hedendaagse recht. In de tijd van Reinaert was dit verschijnsel redelijk nieuw.
Hofdag, rechtszitting, aanklachten en vooronderzoek: Het verhaal begint met een ‘hofdag’. Zo’n hofdag vond vaak plaats rond Pinksterdag. Op de hofdag hadden de leenmannen van de vorst aanwezigheidsplicht. Een bepaald gedeelte van deze dag was voor de rechtspraak gereserveerd. Er werden alleen ernstige kwesties behandeld. Een rechtsgeldige klacht moest aan de volgende punten voldoen:
-De aanklacht moest door of namens iemand worden ingediend die alles van nabij had meegemaakt.
-Het moest om een recent geval gaan, na 12 maanden was de zaak verjaard.
-Bij geweldsdelicten moest de aanklacht bewezen kunnen worden.
-De officiële aanklacht moest worden voorgelezen waar de verdachte bij was.
Eerst werd onderzocht of de klacht wel steekhoudend genoeg was om een proces te beginnen.

Daarna werd onderzocht of de aanklacht wel aan de bovenstaande eisen voldeed.

Drie dagingen: Als de aanklacht voldeed kreeg de verdachte een indaging: hij werd naar de rechtbank geroepen om zich te verdedigen. Iedere horige had recht op drie dagingen.
De verstekprocedure: Als men deze dagingen verstek liet gaan, zou de verstekprocedure zijn ingezet: de verdachte zou worden veroordeeld terwijl hij afwezig was. Men werd dan vogelvrij verklaard. De bezittingen werden in beslag genomen.
Het proces: Als een persoon uit een familie schuldig is bevonden, is dat een schande voor de héle familie. Het aanzijn van de familie is dan verloren.
Kritiek op het procesrecht: Elk rechtssysteem staat of valt met de betrouwbaarheid van degenen die het recht moeten handhaven.

7. DE ROLLEN OMGEDRAAID:

Notariële symboliek: Toen het grootste gedeelte van de bevolking nog analfabeet was, werden (koop)contracten niet schriftelijk vastgelegd. In plaats daarvan werd een symbool van de koop uitgewisseld. Zo overhandigde bijvoorbeeld de koper van een stuk land, de voormalige eigenaar een stuk graszode.

8. LERING EN VERMAAK:

Schrijvers en lezers: Nadat een schrijver zijn doelgroep heeft vastgesteld, stelt hij zichzelf een aantal vragen waardoor hij zijn doelgroep ook goed kan bereiken. Een aantal voorbeelden zijn:
-Welke leeftijd heeft mijn doelgroep?
-In wat voor leefwereld zijn ze opgegroeid en wat voor problemen spreken hun dus aan?
-Wat voor woordgebruik kan ik voor hen als vertrouwd veronderstellen?
Door via deze vragen terug te redeneren kan je de doelgroep van de schrijver achterhalen. Bij Willems verhaal “van de vos Reinaerde” is het erg lastig om de doelgroep vast te stellen.
Reinaert en Gent: Reinaert de vos heeft iets met Gent: in verschillende versies van het verhaal staan verwijzingen naar de stad Gent. Dit kan er op wijzen dat Willem uit Gent kwam en trots op zijn stad was. Ook zou het zo kunnen zijn dat de doelgroep van Willem mensen uit Gent waren en hij hen een plezier wilde doen. In een grote stad als Gent waren alle rangen en standen goed vertegenwoordigt. Deze rangen en standen waren ook weer onderverdeeld in rangen en standen. Door al deze “soorten” mensen is het erg lastig Willems doelgroep te bepalen.
Adel, geestelijkheid of burgerij: Het is lastig om de doelgroep van de Reinaert te achterhalen omdat er nergens een uitsluitend antwoord te vinden is. Lange tijd is er geredeneerd vanuit een aftreksom: de adel en de geestelijkheid worden flink afgekraakt, dus is het het meest aannemelijk dat de burgerij de doelgroep van de Reinaert was. Toch is dit helemaal niet zo logisch, want ook de adel en de geestelijkheid kunnen de doelgroep van de Reinaert zijn: zij vonden het helemaal niet erg als iemand hen de les las, zolang het maar niet met naam en toenaam gebeurde. Eigenlijk doet het er niet toe wat de doelgroep van de Reinaert was: een feit is dat het publiek van de Reinaert jaren lang door alle rangen en standen heen lag. Een miniatuur mis een met de hand geschilderde afbeelding in een middeleeuws boek.
De vos als ‘schalk’: In de Reinaert noemt Willem Reinaert een ‘schalk’ (lett. schurk, misdadiger). Het woord schalk wordt in de middeleeuwen gebruikt om corrupte raadgevers van een landsheer aan te duiden. Dus als iemand veel leugens verspreidt en er zelf beter van wordt is hij een schalk. Een goede benaming voor Reinaert dus.
Het is onwaarschijnlijk dat iemand in de middeleeuwen zichzelf heeft geïdentificeerd met Reinaert: Reinaert stond in de middeleeuwen bekent als de duivel zelf omdat hij lak had aan God en gebod. Dit wil natuurlijk niet zeggen dat de luisteraars niet hebben genoten van het verhaal.

Reinaert historisch?: De Reinaert ziet er naar uit een sleutelroman te zijn omdat enkele karakters van personen in de Reinaert overeenkomen met personen uit de streek waar de Reinaert is geschreven. Een sleutelroman is een verhaal waarin bestaande personen en/of gebeurtenissen min of meer verhuld worden beschreven.

9. EIND GOED, AL GOED?:

Verborgen boodschappen: In de jaren ‘70 en ’80 zat er in sommige popmuziek een ‘geheime’ boodschap die je alleen kon ontcijferen als je de plaat terug draaide. In de Reinaert zit een ‘verborgen’ boodschap: een acrostichon.
Klassenjustitie: In de Reinaert wordt koning Nobel niet gestraft voor zijn onrecht maar de ram Belijn wel. Blijkbaar speelt het verschil in rangen en standen dus ook een rol in de berechting .

10. VOOR ELK WAT WILS:

Van de dertiende tot en met de achttiende eeuw: Het verhaal van Reinaert de vos is door de eeuwen heen bewaart gebleven ener zijn verschillende versies van ontstaan. Een van deze versies, Reinaerts historie, werd zo populair dat de ‘echte’ Reinaert buiten beeld kwam. Vertalingen van de Reinaert werden ook naar het buitenland verspreid.
De negentiende en twintigste eeuw: Aan het begin van de negentiende eeuw werd de echte Reinaert herontdekt. Toen werd Reinaerts historie weer naar de achtergrond gedrukt. Na de herontdekking zijn er ruim honderd varianten op de Reinaert gemaakt in modern Nederlands.

Reinaerts historie: Reinaerts historie bestaat uit twee delen. Het eerste deel is bijna helemaal het zelfde als de echte Reinaert, alleen het slot is veranderd om een vervolg mogelijk te maken. In het tweede deel praat Reinaert het hoofd van Cuwaert in de pelgrimstas goed. Iedereen gelooft hem behalve Isengrijn de wolf. Reinaert en Isengrijn vechten het uit in een duel. Reinaert wint door verschillende listen, en krijgt een hoog ambt aan het hof van koning Nobel. De schrijver beweert dat vandaag de dag nog steeds nazaten van Reinaert als schalk aan het hof zijn.
Reinaert bij de NSB: Robert van Genechten maakte een versie van de Reinaert om het antisemitisme van Nazi-Duitsland goed te praten en het verhaal als vorm van propaganda gebruikt.
Reinaert onder de censuur: In 1750 werd de Reinaert door de Rooms-katholieke kerk op de lijst van verboden boeken gezet, omdat het spotte met de Roomse kerk.
Reinaerdofilie: = bewerkingen van de Reinaert in welke vorm dan ook.
Reinaert in dialect: De Reinaert is in verschillende dialecten vertaald.