Orient express door A. den Doolaard

-1: A. den Doolaard: Oriënt-Express. De uitgever is Querido en het is de 12e druk uit 1946. 1e druk is van 1934.

-2: Het thema van dit boek is denk ik vooral onderdrukking en verzet. Dit zijn de belangrijkste elementen die steeds terugkomen in het verhaal. De onderdrukking is er in het begin door de Turken, en later door de Serviërs. Tegen beide verzet men zich in Macedonië, met als grote doel de vrijheid voor hun volk. De doden die vallen, zijn gevallen voor de hun vrijheid. Op het begin zie je de drie broers Damian, Kroem en Kosta al strijden tegen de onderdrukking van de Turken en later in het verhaal zie je Milja bijvoorbeeld weer strijden tegen de onderdrukking van de Serviërs.
Gedurende het boek zie je ook hoeveel mensen er voor over hebben om deze vrijheid te bereiken, al moet men hiervoor het hele gezin opofferen.
Je volgt tijdens het verhaal eigenlijk twee grote verhaallijnen die allebei draaien om het verzet tegen de onderdrukking. In het eerste deel van het boek hoor je Damian, een van de drie broers, dan ook zegt “liever enkele jaren oorlog, dan honderden jaren van onderdrukking”. Dit geeft maar weer eens aan hoe diep de afgunst tegen de onderdrukking zit bij de Macedoniërs. Deze Damian zal ook sterven tijdens het vechten voor bevrijding. Ook zie je aan het begin het motief van een bult van Kosta telkens terugkeren. Hij heeft deze bult gekregen toen hij door de Turken werd verhoord. Deze bult staat eigenlijk symbool voor zijn persoonlijke verzet tegen onderdrukkers. Citaat:”Kosta was dodelijk trots op die bult, wat trouwens van een jongen van 20 jaar niet anders te verwachten was. De Turkse veldwachters hadden hem een touw rond het hoofd geknoopt en het me een stok zolang omgedraaid tot het bloed hem uit de neus liep. Maar er was geen woord omtrent de organisatie over zij lippen gekomen: hij had kreunend volgehouden.”
Later in het boek is Milja ook bij een verzetsbeweging aangesloten, met als voorbeeld haar gestorven vader Damian. Uit het volgende citaat van een gesprek tegen een vriend en mede verzetsstrijder blijkt ook haar toegewijdheid aan de bevrijding van het onderdrukte Macedonië: “Wat moet ik doen? Zeg het maar al vast`. Hij begon haar te strelen, Ze sprong achteruit. `Je vergist je Christo. Ik ben voor geen man, ik ben voor Macedonië.`
Ook wordt in het boek naar voren gebracht hoe wreed mensen kunnen handelen als zij een naar hun inziens goed ideaal streven.
Op een gegeven moment begin je je als lezer ook af te vragen of al die oorlogen echt alleen maar tegen de onderdrukking zijn, of dat er alleen uit haat gevochten wordt.

-3: De hoofdpersoon is in het begin vooral Kosta. Hij is dan nog een jonge idealistische verzetsstrijder. Hij ziet zijn broer Damian, bevelhebber van de verzetsstrijders, als zijn grote leider en held in de strijd tegen de Turken. Het is een simpele man die altijd eerst aan een ander en pas later aan zich zelf denkt. Hij houdt in het eigenlijk helemaal niet van vechten. Als hij later toch tijdens gevechten zijn broers verliest vernadert hij enigszins. Hij toont minder snel zijn emoties en begint ook een beetje te twijfelen aan zijn vroegere opvattingen t.o.v. de onderdrukking. Waar hij vroeger niet nadacht over zijn daden en simpelweg alles deed wat tegen de onderdrukkers was, is hij nu wat terughoudender en ziet hij in dat hij door zijn daden tijdens het verzet ook veel leed heeft veroorzaakt. Later verdwijnt Kosta naar de achtergrond en komt er een nieuwe hoofdpersoon in beeld.
Dat is Milja, de dochter van Damian en Milja. Je ziet haar opgroeien van een onschuldig, maar dapper meisje, tot een jonge idealistische vrouw die alles voor de Organisatie doet. Milja is dapper, maar wel onbezonnen. Ze is anders dan andere vrouwen uit haar omgeving, die nederig waren tegen over de mannen. Zij heeft een eigen mening en is niet bang om die te uiten. Later ondergaat ze ook nog een soort ontwikkeling in haar karakter. Ze moest een bom tot ontploffing laten brengen voor het verzet ( nu weer tegen Servië). Als zij dit doet zal ze te horen krijgen wie de moordenaar van haar man was. Vlak voordat ze de trein tot ontploffing moet brengen, beseft ze zich echter dat ze dit niet voor de bevrijding van haar volk doet, maar alleen om te weten wie haar man vermoord heeft. Ze komt dus eigenlijk tot bezinning en laat de trein dan ook niet ontploffen.

-4: Op zich is dit boek volgens mij nog vrij modern geschreven voor zijn tijd.
De woordkeus en de zinsbouw zijn niet al te moeilijk, alleen natuurlijk een klein beetje ouderwets, omdat er woorden worden gebruikt die wij tegenwoordig niet meer zo vaak gebruiken ( zoals het voord “omtrent”, dat nu door mijn spellingcontrole groen onderstreept wordt). De beschrijvingen zijn vaak wel een beetje erg gedetailleerd. Bijvoorbeeld in het volgende citaat`Nog een seconde omcirkelde het witte linnen de donkere bast van de eik, toen schoot de vlam verterend naar boven. Dozijnen vonken als vuurvliegjes dwaalden door de hemel en meteen schoot het vuur met al zijn kracht ui het vezelige hout van de eerste zijtak.’ Dit is meestal wel fijn omdat je jezelf dan een goede voorstelling kan maken van de beschreven situatie, maar af en toe is het ook een beetje saai. Ik weet niet of deze manier van schrijven specifiek bij deze periode past, maar het is volgens wel zo dat er tegenwoordig vaak minder “langdradig” geschreven wordt. Het boek is verder ingedeeld in vier delen, waartussen steeds een tijdssprong is gemaakt, maar er bevinden zich in die delen ook flashbacks naar eerdere delen. Ik weet dus niet of dit boek echt een indicatie is voor de periode waarin in het boek is geschreven, maar volgens mij is dit boek wel redelijk modern geschreven.

-5: Ik vond het een erg goed boek, omdat het de gevoelens van de personages erg mooi beschrijft. In het boek wordt duidelijk weergeven hoe de personages tot bepaalde beslissingen is gekomen. Het boek gaat over allerlei trieste gebeurtenissen, en vind dat de schrijver er erg goed in geslaagd is om de lezer te betrekken bij het verhaal. Ik leefde dan ook erg mee met de personages en was af en toe best geëmotioneerd als een personage stierf.
De vertelwijze viel mij ook erg mee, omdat ik van te voren had verwacht dat boeken uit deze periode erg moeilijk te lezen waren vanwege het ouderwetse taalgebruik, maar dat bleek bij dit boek in ieder geval niet het geval te zijn.
Voor de lezer van onze tijd is het denk ik ook wel belangrijk om eens over iets anders te lezen dan over de Tweede Wereldoorlog. Doordat je in dit boek leest over de onderdrukte en hoe vreselijke impact die onderdrukking op ze heeft, besef je maar weer eens in wat een mazzel wij hebben dat we nu in een vrij land wonen. Ook begrijp ik de mensen die in Afghanistan en Irak allerlei aanslagen plegen nu wat meer, omdat deze mensen natuurlijk voor hun gevoel onderdrukt worden.

-7a: Het verhaal speelt zich af tussen 1900 en 1935, waarin de regio rond Macedonië verwikkeld was in de balkanoorlog. Macedonië hoorde voor de eerste opstanden bij het Ottomaanse rijk. De eerste opstanden die beschreven weren in het boek werden al snel de kop in gedrukt. Toen het Ottomaanse rijk sterk aan macht verloor in het Midden-Oosten, nam Servië eigenlijk de rol van onderdrukker van Macedonië van de Turken over. De Macedoniërs raken dus eigenlijk van de regen in de drup. De schrijver probeert de zo objectief mogelijk te weergeven, maar laat ook de meningen en standpunten van de Macedoniërs zien. Hij wil vooral de gruwelen van de oorlog laten zien en laat ook zien dat de bewuste partijen allebei denken dat ze voor “het goede” strijden en voor de eer van hun land maar dat de waarheid vaak in het midden ligt. Hij is dus eigenlijk meer antioorlog.

-8b: Het boek is zeker maatschappijkritisch, omdat de schrijver dus vooral laat zien hoe zinloos en vreselijk oorlogen zijn. Op het einde van het boek wordt Milja ook uit de weggeruimd door de organisatie waar zij altijd voor gestreden heeft. Hiermee laat hij zien dat de leiders van dit soort nationalistische partijen misbruik maken van het patriottisme van de burgers voor zijn eigen doeleinden. Hiermee wil hij laten zien dat je niet altijd blindelings “je vaderland moet dienen”, maar dat je zelf ook een wil hebt waarmee je rationeel moet denken.
Maar zijn grootste doel is natuurlijk laten zien hoe vreselijk oorlog in het algemeen is, ook oorlogen die voor ons zo ver weg zijn en waar wij zo weinig van weten.