Orient express door A. den Doolaard

Samenvatting

Het verhaal speelt zich af in Macedonië, waar de drie broers Damian, Kosta en Kroem Drangov wonen. Damian is een vojvoda: dit is een heel belangrijk persoon in het Macedonische verzet. Macedonië wordt namelijk bezet door de Turken. Damian is getrouwd met Milja, die hoogzwanger is. Op de dag van het begin van de opstand wordt kleine Milja geboren. In deze strijd sneuvelen Damian en Kroem. Damian sterft als een ware held: hij pleegt zelfmoord door vergif in te nemen. Kroem wordt doodgeschoten. Kosta hakt Kroems hoofd eraf, zodat de Turken de ogen niet uit kunnen steken. Vervolgens wordt kleine Milja gedoopt met het bloed van oom Kroem.
Na de opstand vlucht Milja met haar kinderen Stana en Milja naar Kratovo. Ze worden door Kosta begeleidt. Stana komt om het leven als de Turken de kerk aanvallen. Hierdoor loopt moeder verdrietig weg en laat kleine Milja alleen achter. Ze wordt geadopteerd door een Servisch gezin.
Dan gaat het verhaal ongeveer vijftien jaar verder, als Milja inmiddels onderwijzeres is bij het schooltje in Koenovo. Er komt een man die naaimachines wil verkopen, maar eigenlijk wil hij Milja vertellen over haar vader en oom Kosta, die nog leeft. Hij heet Spiro Damianovitsj. Hij is lid van de V.M.R.O., de Macedonische verzetsorganisatie. Spiro laat haar de plek zien waar haar vader stierf, samen met nog 98 strijders. Spiro heeft als enige de strijd overleeft. Milja wordt ook lid van de V.M.R.O. Ze komt in contact met de beroemde leider van de organisatie: Todor Aleksandrov. Ze krijgt een relatie met hem en ze gaan samenwonen. Later wordt Todor vermoord. Milja is hopeloos: hoe kan Macedonië ooit vrij zijn? Volgens haar kan Macedonië alleen bevrijd worden van de Serven als het Westen zich ermee gaat bemoeien. Vlakbij het huisje van Kosta is een brug met een spoorweg eroverheen. De V.M.R.O. wil deze brug, waar de luxe trein de Oriënt-Express over rijdt, opblazen om zo de aandacht van de westerse landen te trekken. Milja zal, als ze meedoet, te horen krijgen, wie Todor heeft vermoord. Milja besluit ja te zeggen en smokkelt dynamiet naar een man in het dorpje waar Kosta woont.
Op het moment dat Milja in de trein over de brug rijdt, worden de brug en de trein opgeblazen. Op deze tragische manier komt Milja aan haar einde.
Oom Kosta begraaft haar op een geheim plekje, ergens op zijn akkertje. De kist is gemaakt van het hout van de trein.

Titelverklaring

Oriënt-Express is de naam van de trein, die over een spoorbrug rijdt, vlakbij het huisje van Kosta. Het is ook de plek waar Milja komt te overlijden.

Motto

In het boek zitten verschillende motto's. Aan het begin van elk deel staat een motto.

Het motto van het eerste deel luid: "En des nachts werd aan Paulus een gezicht getoond: er stond een Macedoniër, die hem bad en zeide: "kom over naar Macedonië, en help ons!"".
Handelingen, 16:9

Van het tweede deel luidt het motto als volgt: " Waar is Gotse, waar is Damian,
Waar zijn de vojvoda's van voorheen?"
Macedonisch revolutionair lied

Het derde deel wordt ingeleid door een lied, dat tevens motto is van dit deel:
"Dromend staar ik- o vergane
lege jeugd-
naar een graf, waarover zwart
de takken buigen.

Enkel 't kruis wijst- o vergane
lege jeugd-
waar een held ligt, en waar schallend
vogels fluiten.

's Morgens zingen ze- o vergane
lege jeugd-
van de wees, wiens ganse leven
vol van smart was.
's Avonds zingen ze- o vergane
lege jeugd-
van de held, wiens harde dood
een heldendood was.

Helder zie ik- o vergane
lege jeugd-
wat mij in de toekomst wacht:
een graf, een eeuwige nacht."
P.K. Javaroff, "Het lied van de opstandeling"

Het motto van het vierde, en laatste, deel luidt als volgt: "Want allen die het zwaard nemen, zullen door het zwaard vergaan."
Mattheus 26:2

Tijd en plaats

Tijd
Het verhaal begint in 1903, maar gaat ongeveer 10-15 jaar verder, als Milja in de twintig is en is verhuist naar het dorpje Koenovo.

Plaats
Bijna het gehele verhaal speelt zich af in Macedonië. Omdat Milja een aantal keren is gevlucht, zijn er verschillende dorpen te noemen: Radovo, Koenovo, Kratovo.
Ook moet ze een keer naar Varna in Bulgarije.

Hoofdpersonen

Milja Drangov (moeder): Zij is de vrouw van vojvoda Damian. Na de opstand, waarin Damian sterft, vlucht ze met haar dochters Milja en Stana en broer Kosta naar Kratovo. Als Stana overlijdt, laat ze Milja in de steek.
Milja Drangov (dochter): Dit is de hoofdpersoon. Ze wil te weten komen wie haar vader vermoord heeft en streeft naar een vrij Macedonië. Later gaat ze in verzet, bij de V.M.R.O.
Oom Kosta: Hij was de enige die Milja gezien had op de avond van haar geboorte en op de dag van haar dood. Nadat Milja is gevlucht, zoekt Kosta contact met Milja. Dit geeft aan dat Kosta veel om haar gaf.
Todor Aleksandrov: Net als Damian een gevreesd vojvoda. Krijgt een relatie met Milja, die dezelfde idealen heeft.
Verder zijn er nog Damian en Kroem, maar die sterven al snel en over hen kom je dus ook niet zo veel te weten. Dan zijn er nog wat minder belangrijke personen, zoals Stana, Damianovitsj en Bora Stankovitsj, de servische komitadji.

Opbouw van het boek

Het boek is verdeeld in vier delen:
Eerste gedeelte
Gaat tot en met het hoofdstuk waarin Milja geadopteerd wordt.
Tweede gedeelte
Begint met het hoofdstuk over de zogenaamde naaimachineverkoper Damianovitsj, die Milja vertelt over haar vader. Milja is dan inmiddels in de twintig. Het eindigt met Stankovitsj, een vijand die Milja wil verkrachten.
Derde gedeelte
Dit gehele deel gaat over de relatie van Milja met Todor Aleksandrov. Het eindigt met de dood van hem.
Vierde gedeelte
Milja wordt lid van de V.M.R.O. en helpt mee de brug, waar de Oriënt-Express overheen rijdt, te laten ontploffen. Om dat moment zit ze toevallig net zelf in de trein.

Thema

De thema’s van dit boek zijn onderdrukking en verzet. Macedonië wordt in het begin van het boek door de Turken onderdrukt, later door de Serviërs.