Titel Onder ijsbergen

Auteur J. Bernlef

Uitgever Grote Lijsters, 1981

Plaats en tijd Het verhaal speelt zich af in Groenland, en dan voornamelijk in het Groenlandse Jakobshavn. Het verhaal speelt zich af rond dit dorp, en het laatste stuk op het eiland van Jon Eira. De tijd waarbinnen het verhaal zich afspeelt is tussen woensdag 2 juli 1975 en zondag 6 juli.

Samenvatting De bijna 63-jarige Jakob Olsen uit Denemarken wordt als waarnemer naar Groenland gestuurd om om fouten bij een voormalig onderzoek te onderzoeken. Een paar jaar daarvoor heeft Jòn Eira, behorend tot de oorspronkelijke bevolking van Groenland, zijn krankzinnig geworden grootmoeder vermoord. Tijdens de behandeling van deze zaak, in 1973, vragen de leden van de dorpsgemeenschap waar toen Eira behoort tot een collectieve straf, omdat ze samen besloten hebben tot de moord op Eira\'s grootmoeder. De Deense rechter heeft hier geen oor voor, en veroordeelt Jòn Eira tot zeven jaar gevangenisstraf. Twee jaar later, in 1975 pleegt Jon Eira zelfmoord in zijn cel. De zaak komt opnieuw in opspraak en de Denen besluiten Jakob Olsen naar Groenland te sturen.

In het vliegtuig ontmoet Olsen Nick Morello, een aan lager wal geraakte jazzpianist, die toevallig in hetzelfde hotel als Olsen zit, en daar in de bar moet spelen. De volgende dag(donderdag 3 juli 1975)gaat Olsen praten met de burgemeester en commissaris , maar wordt niet wijzer van hen. De commissaris brengt hem in contact met Lina Krog, die zijn tolk zal zijn. Van haar hoort hij dat Eira een dichter was en bij zijn dorpsgenoten in hoog aanzien stond. Terug in zijn hotel ligt er een brief van zijn vrouw, dat zijn vader, Ole Olsen is opgenomen. Als hij zijn vrouw belt, blijkt Ole te zijn overleden. Als Lina Olsen komt ophalen, komt ze Nick tegen, de man met wie ze een jaar eerder een verhouding had. Olsen gaat met Lina mee en spreekt met haar over de zaak. Als Olsen weg is, denkt Lina aan haar vriend Jim, die niet is teruggekomen uit Vietnam. Later had Nick haar getroost. Op vrijdag 4 juli 1975 koopt Jakob Olsen een zonnebril en gaat kijken naar de repetitie van het toneelstuk dat door Lina geregisseerd wordt. Samen brengen ze een bezoek aan Nystrup, de grote garnalenfabriek in Jakobshavn, waar tegenwoordig veen Inuit werken. Nick komt bij Lina op bezoek en blijkt slapen. Olsen heeft een gesprek met Sivertsen, de onderzoeksrechter uit Godthåb. Sivertsen heeft destijds grote moeilijkheden gehad met de ondervragingen. De bewoners van Eqe waren exact over de temperatuur, de windkracht en weersgesteldheid, maar erg vaag als het over de beraadslagingen ging die toch tot de beslissing hadden geleid. Woorden als \'misschien\' en \'ik weet het niet\' komen vaak in de rapporten voor. Zaterdag 5 juli 1975 komt Nick Lina tegen en verteld haar dat hij haar een keer eerder in een sexclub in New York had zien dansen. Als Lina weer weg gaat denkt ze aan die tijd in New York. Als Olsen in de supermarkt loopt voor enveloppen, wordt door een oude Inuit-vrouw hem een Tupilàkbeeldje verkocht. Hij gaat terug naar zijn hotel en leest nog een brief van zijn vrouw. Hierin schrijft ze o.a over de crematie van zijn vader. Olsen schrijft nog even iets terug en ondertekend het met \'je weifelmoedige waarnemer\'. \'s Avonds praat hij met de vroegere dorpsgenoten van Jòn Eira. Hij hoort dat Jòn Eira Karin Esbjerg(zijn grootmoeder)gedood heeft omdat hij de beste jager was. Ook nu zijn de Inuit weer erg vaag. Olsen krijgt het gevoel dat het belangrijkste in deze zaak niet onder woorden kan worden gebracht.

Op de laatste dag, zondag 6 juli 1975, gaat Olsen met Umanatsiaq en zijn vader in een boot naar het voormalige dorp van Jòn Eira, Eqe. Alle inwoners zijn vertrokken en wonen in de stad. Als ze het uitgestorven dorp bezichtigd hebben, wil Umanatsiaq hem ook nog het eilandje laten zien waar de vrouw vermoord is. Daar doodt Umanatsiaq Jakob Olsen met een mes. Lina Krog heeft de gesprekken op band uitgewerkt en brengt die bij Jakob in het hotel. Olsen is er natuurlijk niet. In zijn kamer vindt zij een brief die Olsen nog aan zijn vrouw moet versturen. Ze maakt hem open een leest hem. Hierin leest ze dat Olsen zich tot Lina aangetrokken voelt. Later laat ze de brief aan Nick Morello lezen. Daarna verbranden ze de brief en gaan met elkaar naar bed.

De première verloopt goed. Lina wordt onderwijzeres in Kopenhagen en woont drie straten van Inge Olsen. Nick Morello is weer terug naar New York.

Figuren Het boek kent maar een hoofdfiguur, namelijk de tamelijk oude Jakob Olsen de rechter uit Denemarken die naar Groenland is gestuurd om een gerechtelijke dwaling te onderzoeken. Hij is waarnemer, en is er niet om te oordelen. Hij is formeel en afstandelijk. In het begin is hij zelfverzekerd en energiek, later, vooral als hij heeft gehoord dat zijn vader is overleden, wordt hij onzeker en weifelmoedig.

Thema(\'s) Het thema van dit boek is, denk ik, de problemen die twee culturen hebben als ze met elkaar in aanraking komen. Een soort botsing tussen twee culturen. De cultuur van de Eskimos\'s is een collectief, de Westerse cultuur is individueel. Jòn Eira pleegt dus zelfmoord omdat hij uit dat collectief wordt gehaald, en individueel in een cel wordt gezet. Langzaam aan wordt de Inuit-cultuur de nek omgedraaid door de Deense cultuur/invloeden. De Eskimo\'s drinken veel bier en sparen voor koelkasten en televisies.

Bijzonderheden Wat mij opviel was de naam van de plaats Jakobshavn. In deze plaats zit de naam van Jakob Olsen. En in een haven komen schepen binnen en meren aan. Dus in Jakobshaven strandt Jakob Olsen. Verder komen er veel gebeurtenissen terug. De woorden groen, ijs, de onmogelijkheid om van een circel een vierkant te maken en Ayayay.

Titelverklaring De titel \'Onder ijsbergen\' heeft te maken dat een ijsberg maar voor een deel (1/5) boven water uitsteekt. Men probeert ook om iets over het andere deel te weten te komen maar slaagt daar niet in. Hetzelfde is bij de figuren uit het boek. Maar een klein deel van hun persoonlijkheid is zichtbaar. De rest komt men niet te weten, met als gevolg dat men elkaar en de omgeving helemaal niet kent, totale vereenzaming. Bijv. -Jakob Olsen kent zijn eigen verleden niet(blz. 160/161). -Lina Krog begint pas iets te begrijpen van Jakob Olsen als ze de brief heeft gelezen. -Jakob Olsen moet achter de motieven van de Inuit zien te komen. Maar dat is een onmogelijke opdracht. \'Soms komt er iets boven water. Als ze dronken zijn. Maar voor de rest zijn ze een gesloten boek\'(blz. 33)

Motto en voorwoord \'Klein zijn de stranden van kleine meren. Klein is der mensen geest; niet alle mensen zijn even verstandig: heel de mensheid is half.\'

Ik denk dat het hier moet gaan om een gedicht dat Jòn Eira heeft gemaakt. De betekenis zou ik echter niet weten.

Vertelwijze Het boek is geschreven uit het perspectief van de personale verteller, met auctoriale stukjes. Vaak merken we de gevoelens van Jakob Olsen, maar ook af en toe van Lina Krog en Nick Morello. Maar erg veel van hun gedachten kom je niet te weten, ze blijven op een afstand van je staan. Eigenlijk net zoals de inwoners van Eqe. Ze zijn exact over de uiterlijkheden, maar over hun innerlijk kom je weinig te weten. Ze registreren de kleuren, het weer etc. Je komt pas hun echte gevoelens via omwegen te weten. Bijv. als Olsen een bezoek aan Lina Krog brengt, en dat Lina later pas leest in de brief, dat hij op dat moment tot haar voelde aangetrokken. Een moment van autorieel vertellen is te zien op blz. 77, als Lina met Nick praat, \'Ze had behoefte om op te staan, naar de keuken te gaan, afstand te scheppen tussen haar lichaam en dat van hem.\' Want verder merk je dat alleen maar bij Jakob Olsen.

Het effect hiervan op de lezer is is dat het perspectief van de lezer neemt toe. Ze nemen de waarnemer Olsen waar, en zoals Olsen in feiten niet achter de exacte motiven van de Groenlanders komt, zo komt de lezer niets te weten over de moord op Jakob Olsen. En merk je pas later zijn echte gevoelens via de gevoelens van een ander, bijv. in de brief die Lina Krog leest.

Chronologie en vertelwijze Het verhaal is bijna chronologisch verteld. De gebeurtenissen vinden chronologisch plaats in vijf achtereenvolgende dagen. Er zijn echter wel sprongen in de tijd, bijvoorbeeld als Olsen zich de gesprekken herinnert met de ambtenaar en de gevangenisdirecteur. De verteltijd is 167 bladzijden, en de vertelde tijd is vijf dagen. Op bladzijde 112 staat een toekomstbeeld, Bastiansen trekt de deur achter zich dicht,\'alsof hij de kamer van stervende verliet.\' Later zou Jakob Olsen natuurlijk sterven. Het verhaal speelt zich af in 1975. Het boek is geschreven in de verleden tijd, alleen de laatste zin van het boek: \'Inge Olsen woont drie straten van haar vandaan\', staat in de tegenwoordige tijd. Hierdoor lijkt het of Mw. Olsen daar echt op dit moment woont.

Werkelijkheid Het vertelde in dit boek, komt aardig overeen met de wekelijkheid. In het echt gaat het ook slecht met de cultuur van de Eskimo\'s, met Indianen in het algemeen. Ze nemen veel invloeden over van de Westerse culturen. Zoals drank, drugs etc., waardoor de echte culturen uitsterven. Het verhaal speelt zich af in de jaren \'70, jaren waarin technische vernieuwingen helemaal funest waren voor de Indianen.

Genre We hebben hier te maken met een psychologische roman. In het verhaal kom je namelijk steeds meer te weten over het karakter van Jakob Olsen. Elke keer ontwikkeld zijn karakter meer, bijv. als zijn vader is overleden merk je veel van zijn innerlijke karakter. Ook kom je van Lina Krog steeds meer te weten als ze in het bijzijn van Nick Morello is, over wie we ook steeds meer te weten komen. Verder worden de problemen breed uitgesmeerd, vijf dagen over het onderzoeken van een moord. Het lijkt haast wel een dagboek. Verder zijn er nog andere verhaallijnen, zoals de dood van Ole Olsen, de gevoelens van Jakob naar Lina toe, de gevoelens van Lina naar Nick Morello en andersom. Verder natuurlijk ook nog de verwikkelingen rond de zaak Jòn Eira.

Waardeoordeel Ik vond het boek niet leuk om te lezen. Er staat namelijk zoveel \'geleuter\' in dat volgens mij helemaal niet bijdraagt aan het verhaal. Werkelijk alles wordt verteld, het weer, hoe iets eruit ziet, wat voor een auto Lina rijdt, dat het buiten een herrie is van de ijsschotsen etc. Ik vond het boek geen humor hebben, maar dat hoeft van mij ook niet. Het einde vond ik wel heel goed in dit boek, een open einde. Zo laat de schrijver de lezer met hetzelfde gevoel achter als wat Olsen had over de Inuit. Olsen kwam niet achter de redenen waarom Karin Esbjerg werd vermoord, de lezer komt er niet achter waarom Olsen wordt vermoord. Het is verder wel een origineel boek, die de problemen van de Indianen in het algemeen wel goed laat zien. Qua lengte is het een fijn boek om te lezen, niet te lang... Het boek kent een goede, duidelijke opbouw, dag voor dag wordt besproken, maar zoals al eerder gezegd, een beetje te uitvoerig. Het boek is duidelijk wel literatuur, anders hoefden we het niet te lezen.