Noodlot door Louis Couperus

1. Zakelijke gegevens

Auteur: Louis Couperus
Titel: Noodlot
Uitgever: Veen Uitgevers, Utrecht
Jaar van uitgave: 1986
Druk: 16e
Jaar van eerste uitgave: 1891
Aantal bladzijden: 158

Genre: (psychologische) roman
omdat:
· uitvoerige karakterbeschrijvingen
· uitvoerige beschrijving van daden en gedachten van de hoofdpersonen
· meer dan 100 bladzijden

2. Eerste reactie

Keuze:
Ik heb voor dit boek gekozen omdat ik bij CKV1 een verhaal ('De binocle') van Louis Couperus las. De stijl van dit verhaal sprak me erg aan. Dit verhaal was ook het eerste dat ik van een 19e-eeuwse schrijver las; de keuze voor een schrijver was dus snel gemaakt.
Het boek 'Noodlot' bleek het bekendste werk van Couperus te zijn, en volgens mijn leraar Nederlands was het een interessant boek om voor mijn lijst te lezen.

Inhoud:
Het boek viel me erg mee! Het verhaal was echt spannend en heel interessant, dus ik had het boek ook vrij snel uit. Het verveelde me vrijwel geen moment. Dit kwam ook doordat het een heel ander soort boek is dan dat ik normaal gesproken lees. De psychologische diepgang van het boek geeft het spannende verhaal nog een extra dimensie (of misschien wordt de spanning juist veroorzaakt door de psychologische diepgang?). Soms was wel wat nadenken nodig om het verhaal helemaal te snappen, maar het was waarschijnlijk ook niet Couperus' bedoeling om een lekker ontspannend boek te schrijven.

3. Verdieping

Samenvatting:

Frank Westhove is een Nederlandse ingenieur, die in een luxe villa ergens in de omgeving van Londen woont, samen met zijn dienstmeid en haar man.
Als Frank op een avond thuiskomt, ziet hij een man voor zijn deur staan. Het blijkt Robert van Maeren, bijgenaamd Bertie, te zijn, een oude schoolvriend van Frank. Bertie is armoedig gekleed en vraagt Frank om wat geld. Frank neemt Bertie uit medelijden meteen in huis, hij geeft hem eten en kleed hem aan. Aangezien Bertie geen huis heeft, biedt Frank hem aan dat hij wel een paar weken bij hem mag wonen. Hij kan dan ondertussen op zoek naar werk.
Maar het bevalt Bertie eigenlijk wel goed om bij Frank te wonen. Hij gaat mee naar feestjes en hij krijgt veel dure kleding van Frank; hij begint zich te gedragen als een echte dandy1.
Frank heeft er eigenlijk wel plezier in dat Bertie zich zo voordoet. Frank bemerkt, dat hij Bertie ook echt mist, als deze soms een paar dagen weg is.
1jongmens uit de hogere kringen dat door verfijnd modieus gedrag en chique kleding de aandacht trekt

Het verhaal neemt een andere wending, wanneer de twee besluiten een reis te maken naar Noorwegen. In Noorwegen ontmoetten ze een een oude heer, Sir Archibald Rhodes, en zijn dochter Eve. Ze besluiten samen verder te reizen. Frank en Eve praten en wandelen veel samen, tot ongenoegen van Bertie. Na een paar dagen scheiden hun wegen weer, Frank en Bertie gaan weer terug naar Londen. Als Eve en haar vader ook weer terug zijn in Londen, gaat Frank vaak bij hen op bezoek. Hij wordt verliefd op Eve, en denkt eraan met haar te gaan trouwen. Dan krijgen ze echter, mede door toedoen van Bertie, enorme ruzie om een oude schoolvriendin van Frank. Ze gaan woedend uit elkaar.

Frank heeft echter al snel spijt, dus hij besluit brieven naar Eve te sturen. Als ze niet reageert, probeert hij het via haar vader, maar ook nu ontvangt hij geen enkele reactie. Dan besluit Frank naar het huis van de Rhodes te gaan. Bertie probeert Frank ervan te overtuigen dat dit zwak van hem is, Eve heeft toch duidelijk genoeg laten merken dat het over is…Frank zwicht voor Berties argumenten en gaat niet.

Dan begint langzamerhand, door hun luxueuze levensstijl, Franks geld op te raken. Frank en Bertie besluiten naar Amerika te gaan, om daar wat geld te gaan verdienen. Na daar twee jaar rondgezworven te hebben, gaan ze naar Holland, hun geboorteland. Van het beetje gespaarde geld houden ze vakantie in Scheveningen. Op een dag ziet Bertie twee personen op het strand lopen. Het blijken Sir Archibald en Eve te zijn. Bertie zegt niets tegen Frank, maar Frank ontmoet Eve enkele dagen later zelf. Ze raken opnieuw aan de praat, en Frank begint over de brieven die hij verstuurd heeft. Eve blijkt echter nooit een brief ontvangen te hebben! Al snel komen ze erachter dat Bertie de schuld hiervan is, hij had namelijk een bediende van Sir Archibald omgekocht (van Franks geld). Frank wordt zó woedend, dat hij naar zijn hotelkamer gaat en Bertie om een goede reden voor zijn daden vraagt. Bertie beschuldigt het noodlot, hij zegt dat hij er niets aan kon doen, omdat hij nu eenmaal zo is. Frank vindt dit een laf excuus, en slaat Bertie. Dan komt Eve binnen en dwingt Frank te stoppen. Het is echter al te laat; Bertie is dood.

Frank krijgt twee jaar gevangenisstraf. Daarna zoekt hij Eve opnieuw op. Frank krijgt een baan als werktuigbouwkundige in een fabriek in Glasgow. Hij en Eve besluiten dan uiteindelijk toch te gaan trouwen. Echter, na een paar weken vraagt Frank of hij zijn woord terug mag krijgen. Hij is bang dat Eve liever haar vrijheid terug zou willen, een gelukkig huwelijk zal het, vanwege het verleden, namelijk toch nooit worden tussen hen. Dan ontdekt Eve een klein flesje in de jaszak van Frank. Eve houdt het flesje vast, maar Frank eist het terug. Dan gooit Eve het weg. Frank bekent, dat het vergif was. Hij wilde dat vanavond opdrinken, na van Eve weggegaan te zijn. Eve wil echter niet scheiden van Frank. Dan komt ze met een idee: als ze nu eens samen dat flesje zouden leegdrinken…Het flesje blijkt namelijk alleen maar gebarsten te zijn, alle vloeistof zit er nog in. Eve drinkt dan de helft van het flesje leeg en geeft de andere helft aan Frank. Na korte tijd sterven ze beide.

Onderzoek van de verhaaltechniek:
1. Schrijfstijl Het verhaal is geschreven in prozavorm. Het bestaat uit 158 bladzijden. Er is een indeling in 5 hoofdstukken, aangegeven met Romeinse cijfers. De hoofdstukken hebben geen titel. Het verhaal is vrij moeilijk geschreven, met veel ingewikkelde woorden en lange zinnen (veel bijzinnen). Alleen de dialogen zijn in simpele, korte (natuurlijke) zinnen geschreven. De schrijfstijl is erg pessimistisch; het verhaal heeft een droevige sfeer.
2. Ruimte (plaats en tijd) Het verhaal speelt zich op verschillende plaatsen af: grotendeels in Londen (onder andere in Franks villa 'White Rose'), maar ook in Noorwegen (=vakantiebestemming) en Nederland (onder andere in een hotel in Scheveningen). Het verhaal speelt zich waarschijnlijk af in de tijd waarin het geschreven is (einde van de negentiende eeuw). Dit is onder andere op te maken uit het feit dat Frank en Bertie 'dandy's' worden genoemd; een veelgehoord begrip in die tijd.
3. Verhaalfiguren Er zijn in het boek twee hoofdpersonen (round characters) aan te wijzen, namelijk Frank en Bertie. Frank is uiterlijk een grote, sterke man en hij is erg rijk. Zijn karakter: hij raakt snel verveeld (innerlijke leegte?); hij is meestal heel vriendelijk, maar heeft soms ongecontroleerde woedeaanvallen. Bertie is qua uiterlijk tegenovergesteld aan Frank, hij is "zo fijn, zo bleek, zo tenger, bijna zonder mannelijke ontwikkeling" (citaat uit het boek). Hij hecht zich erg aan luxe. Hij is ook egoïstisch: als hij dreigt Frank aan Eve te verliezen, bedenkt hij een list om hen uit elkaar te drijven. Eve Rhodes is een flat character. Ze is een jonge, intelligente vrouw. Ze heeft in het begin van het verhaal veel energie en (kinderlijke) onbezorgheid, maar dit is ze aan het einde van het verhaal volledig verloren. Ze is snel jaloers en achterdochtig.
4. Situaties De verschillende situaties zijn al geschetst in de samenvatting. In het kort: 1. het verblijf van Bertie bij Frank in Londen en het groeien van hun band; 2. het verblijf van Frank en Bertie in Noorwegen, het ontmoeten van Eve en haar vader; 3. de terugkomst in Londen, de manier waarop Bertie Frank en Eve uit elkaar drijft; 4. het verblijf in Scheveningen, de dood van Bertie; 5. het verblijf van Frank en Eve in Londen, hun dood.
5. Vertelwijze Het verhaal is auctoriaal. Er is sprake van een 'alwetende' verteller, die alle gedachten en gebeurtenissen tot in detail weet te vertellen.

Thema en titelverklaring:
Het thema van het boek is 'onmogelijkheid om geluk te vinden door werking van het noodlot'.
Er zijn verschillende motieven die in verband staan met dit thema:
· (Nood)lot à Alles draait in het boek om het lot: het lot brengt Frank en Bertie weer bij elkaar; het lot brengt Frank en Eve bij elkaar; het lot zorgt ervoor dat Bertie de twee geliefden uit elkaar drijft; het lot laat het weggegooide flesje gif heel, en zorgt zo dat Frank en Eve beiden zelfmoord plegen. Citaat: “Frank, zie, het is niet gebroken, het is heel! Het is het Noodlot, dat het niet heeft willen laten breken!” (slotpassage, pag.157).
· Liefde à De liefde tussen Frank en Eve, maar ook de bijzondere (egoïstische) ‘liefde’ van Bertie voor Frank.
· Jaloezie à Bertie is jaloers op Eve, omdat zij alle liefde en aandacht krijgt van Frank; Bertie zorgt ervoor dat Eve jaloers wordt op een vroegere vriendin van Frank; ook Frank is jaloers, omdat Eve Bertie als haar vriend ziet. Door jaloezie worden Frank en Eve, mede door toedoen van een jaloerse Bertie, uit elkaar gedreven. Citaat: “’Ik hou er niet van, dat je…dat je altijd zo met Bertie zit…’ Zijn woorden wrongen zich uit zijn keel, zonder dat hij ze wilde uiten, en nu ze gesproken waren, scheen het hem toe, dat hij iets anders had willen zeggen (…) ‘zeg Frank, ben jij zo verschrikkelijk jaloers?’ Hij trok haar vast tegen zich aan, kuste haar en mompelde: ‘Ja…ja…ik ben jaloers…’” (pag.50).
· Wraak à Frank neemt wraak op Bertie, omdat hij ervoor heeft gezorgd dat hij Eve verloor. In zijn woede vermoordt hij Bertie zelfs.
· Egoïsme à Bertie is bang om Frank te verliezen aan Eve; door zijn egoïsme besluit hij hun trouwplannen te dwarsbomen. Citaat: “Eén woord, uit domme intuïtie geuit: Noorwegen; en hij bewerkte onherroepelijk het geluk van twee anderen, ten koste van zichzelf! Onrechtvaardigheid, onrechtvaardigheid!” (pag.394).
· Somber weer à Zowel in Noorwegen, waar Frank en Eve elkaar beginnen lief te krijgen, als in Engeland, wanneer ze zelfmoord plegen, wordt gesproken over somber weer. Citaat: “Het was geheel donker geworden, en zij lagen in dat donker in elkanders armen, op de bank. Hij was dood. Zij richtte zich even op, stervend, doodsbang voor de storm die buiten loeide, en de storm, die loeide in haar eigen doorgiftigd lichaam. Het weerlichtte schel wit en het donderde dadelijk na.” (slotpassage, pag. 158).

De titel van het boek, ‘Noodlot’, staat in duidelijk verband met het thema. Lot en noodlot worden vaak genoemd in het boek. Het (nood)lot is dan ook het belangrijkste motief van het verhaal.

Plaats in de literatuurgeschiedenis:
Het boek werd voor het eerst gepubliceerd in 1891. Qua tijd hoort het boek dus in de periode 1800-1900 thuis. De stroming waartoe het boek behoort, is het naturalisme. Een omschrijving van het naturalisme (basisboek Eldorado, pag. 165): ‘..In (..) naturalistische verhalen werd niet alleen zo precies mogelijk de werkelijkheid verbeeld, maar ook de idee dat de mens bepaald is door erfelijke eigenschappen, milieu en omstandigheden (determinisme).
(..) De psychologische diepgang nam in de naturalistische romans sterk toe. Nieuw was ook het sterke sociale gevoel: medelijden met de beschreven ellende, pogingen om iemands slechtheid te verklaren uit de mensonwaardige omgeving (..)’.
Het boek ‘Noodlot’ past precies in deze typering. Alles wat Bertie doet wordt ‘goedgepraat’ door de schuld andere dingen te werpen. Een aantal malen wordt genoemd, dat Bertie er nu eenmaal niets aan kan doen dat hij zo is, dat hij zich er toch niet tegen kan verzetten, enzovoort. Citaat, pag. 75: ‘Het was alles werk der omstandigheden, dacht hij; een mens kon dat alles niet gedaan hebben uit vrije wil…(..) Dat was, omdat het Lot het zo wilde en hem bevooroordeelde; hijzelf was er onschuldig aan…’
Het boek is dus een erg goed voorbeeld van een naturalistische roman; daarnaast is het ook een deterministische roman. Bij het determinisme staat de naturalistische opvatting dat de mens bepaald wordt door zijn erfelijke eigenschappen, zijn milieu en de omstandigheden, centraal. Dit aspect van het naturalisme wordt in een deterministische roman extra sterk belicht, en dit is in het boek ‘Noodlot’, zoals uit bovenstaand citaat ook al op te maken is, zeker het geval. Bertie doet dingen die fout zijn, maar hij is zelf niet schuldig aan dit alles…

Het boek is in zekere zin ook typerend voor de schrijver, Louis Couperus. Hij heeft namelijk nog meer boeken geschreven met eenzelfde onderwerp; onder andere ‘Eline Vere’, een roman over een jonge vrouw met vele psychische problemen.
Daarnaast zijn ook bepaalde kenmerken van de schrijver persoonlijk terug te vinden in ‘Noodlot’. Couperus gedroeg zich zelf namelijk, net als Bertie, als een dandy. Daarnaast wordt het redelijk aannemelijk geacht, dat Couperus er homofiele gevoelens op nahield. Dit herken je in het verhaal: de bijzondere liefde van Bertie voor Frank, en ook (in mindere mate) andersom.

4. Beoordeling

Het verhaal vond ik, zoals ik bij het kopje ‘Eerste reactie’ al noemde, erg boeiend. Het boek begint niet zo heel spannend, maar de spanning wordt steeds verder opgebouwd. Vanaf het moment waarop Frank Eve ontmoet (ongeveer na 40 bladzijden), wordt je nieuwsgierigheid gewekt. ‘Hoe zal Bertie hierop reageren?’, ‘Voor wie kiest Frank?’ zijn enkele vragen die de schrijver bij je oproept. Vanaf dit moment wil je voortdurend weten hoe het verder zal gaan. Dus nadat ik door die eerste 40 bladzijden heen was, begon het me te boeien. De gedachten van Frank en Bertie, die weergegeven worden, zijn dan ook niet saai meer, maar juist interessant: ze geven je informatie over wat er zal gaan gebeuren.
De bijzonderste passage vond ik de slotpassage. Hier neemt het verhaal, geheel onverwacht, een totaal andere wending. Frank en Eve gaan niet, zoals verwacht, trouwen, en leven dan nog lang en gelukkig…; in tegendeel, ze zijn allesbehalve gelukkig en ze leven niet, maar sterven samen. Deze dubbele zelfmoord is eigenlijk wel het laatste wat je verwachte. Deze passage maakte dan ook de meeste indruk op mij.
Het thema in het boek blijft actueel. Ook nu nog hebben veel mensen het idee dat bepaalde dingen hen overkomen door ‘het lot’ of ‘het noodlot’, een soort ongrijpbare ‘hogere macht’. Je kunt niets veranderen aan wat je overkomt, je kunt geluk of pech hebben in het leven…
Echter: ik ben het absoluut niet met dit thema eens! Is het zo dat je niets kunt doen aan wat je overkomt? Ik denk van niet! Je kunt wel degelijk zelf bepalen hoe je leven loopt, hoewel dat ook van God afhankelijk is. Maar niet op de manier die Couperus beschrijft: je moet je maar overgeven aan deze hogere macht, dan zie je vanzelf wel wat er gebeurt. Je bent vrij om te kiezen wat je wel of niet wilt doen.
Het taalgebruik van het boek viel erg mee. Niet te moeilijk, maar gewoon, begrijpelijk Nederlands. Het verhaal is ook op een boeiende manier geschreven, hoewel ik me zou kunnen voorstellen dat anderen de lange beschrijvingen van de gedachtes van de hoofdpersonen saai vonden. Dat vond ik niet, omdat ze (zoals ik al eerder zei) iets ‘verklapten’ van wat er zou gaan gebeuren.

CONCLUSIE: Het boek is, als je dan toch verplicht een boek uit de negentiende eeuw moet lezen, zeker een goede keus! Het verhaal leest erg vlot, het is zelfs nog spannend en het einde is op z’n minst gezegd verrassend.