Zakelijke gegevens Auteur: Karel Glastra van Loon
Titel: Lisa’s adem
Uitgever: Uitgeverij L.J. Veen Amsterdam/Antwerpen
Jaar van uitgave: 2001
Eerste druk 2001
Aantal bladzijden: 237

Motto: ‘Guilt is a very destructive notion’. David Bohm (schuld is een erg verwoestend begrip = het kwaad en schuld zijn nauw met elkaar verbonden) Het gaat in dit boek niet alleen om de vraag wie het gedaan heeft, wie er verantwoordelijk is voor Lisa’s verdwijning. Maar ook om andere vormen van schuld. Daardoor is de vraag naar de schuldige niet zomaar te beantwoorden. Het motto wordt ook in het begin van het boek weergegeven.

Opdracht: Voor Tiziana

Genre: Roman

Gebruikte literatuur: - Eerste druk 2001 (Jan Heerze & Cor Gerritsma) - Literom 2001

Eerste reactie

Keuze Eigenlijk wilde ik voor dit leesverlag het boek ‘Passievrucht’ van Karel Glastra van Loon lezen. Ik had deze titel gevonden in een boek over secundaire literatuur. Eerst heb ik in de mediatheek op school gezocht, maar het boek was al uitgeleend. Toen ben ik naar de bibliotheek in Hapert gegaan. Ook daar hadden ze ‘Passievrucht’ niet staan. Wel stonden er nog een aantal andere boeken van dezelfde schrijver. Daar stond ook het boek ‘Lisa’s adem’ bij. Ik heb de achterkant gelezen en het leek mij een heel interessant boek. Gelukkig was het nog een heel nieuw boek zodat ik het kon gebruiken voor mijn leesverslag.

Inhoud Ik vond het boek over het algemeen een beetje vaag. Er waren heel veel tijdswisselingen en er werd niet duidelijk aangegeven wie er aan het praten was en in welke tijd. De inhoud van het boek was voor mij wel heel verrassend. Het gaat vooral over de gevoelens van mensen na het verlies van een dierbare. Iedereen heeft schuldgevoelens en iedereen is verdrietig. Ieder persoon verwerkt dit op zijn eigen manier. Daar ging dit boek heel duidelijk over. Als je het boek eenmaal uitgelezen hebt snap je het. Aan het einde is er nog een belangrijke onthulling. Dan blijkt dat Talm Sebastiaan, de stiefvader van Lisa, vermoord heeft. Dit was wel heel verrassend want eerst leek het of Sebastiaan gewoon door een ongeluk om het leven was gekomen. Ik vond dit een heel diepgaand boek over een interessant onderwerp. Ik heb het met plezier gelezen.

Verdieping

Samenvatting De hoofdpersonen van deze roman zijn Lisa, Talm, Sebastiaan en Sophie. Sophie werd op 17-jarige leeftijd moeder van Lisa. Ze leefde toen nog samen met Albert. Albert hield er meerdere vriendinnen op na. Met één van hen, Susan, kan Sophie het heel goed vinden. Toen Albert’s schoonvader bij hen in huis kwam en hij steeds vervelender wordt vlucht Sophie weg van huis. Ze laat nog een abortus doen omdat ze vindt dat ze geen goede moeder is. Na haar relatie met Albert heeft Sophie nog een paar mislukte relaties. Ze is een tijdje samen met Onno in het tuinhuisje van Albert. Ze heeft een relatie met een Duitser die na hun nacht samen sterft aan de heroïne. Op een vakantie met Susan zoekt deze intiem contact met Sophie maar Sophie wil daar niets van weten. Verder laat ze zich nog een keer gaan met de Amerikaanse vakantievriend Danny. In koffiehuis ‘Samos’ waar Sophie werkt leert ze uiteindelijk Sebastiaan kennen. Lisa is dan inmiddels 8 jaar. Het klikt tussen hen en ook Lisa kan het goed met Sebastiaan vinden. Sebastiaan komt uit een klein dorp, uit een normaal, gelovig gezin. Door de relatie met Sophie komt hij eindelijk van zijn seksverslaving af (hij ging lange tijd met jonge meisjes naar bed). Sophie, Sebastiaan en Lisa vormen samen een gelukkig gezin. Wanneer Sophie in het ziekenhuis komt te liggen door een medische fout bij de verwijdering van haar baarmoeder en eierstokken, veranderd hun relatie. Sebastiaan gaat met Lisa naar bed en Lisa wordt steeds afstandelijker tegenover Sophie. Dan leert Lisa op zeventienjarige leeftijd Talm kennen. Zij worden verliefd op elkaar en zijn veel samen. Ze gaan naar het huis van de weduwe Doris Koning, waar Lisa de kat verzorgd, en naar de woonboot ‘Moammar Khadafi’ (Waar Talm ook met de zwerver Budiman naartoe gaat). Ze praten veel samen en gaan met elkaar naar bed. Lisa laat blijk dat ze een relatie heeft gehad met haar stiefvader. Als Sophie opgeknapt is, gaat ze samen met Sebastiaan en Lisa op vakantie naar Bretagne. Daar verdwijnt Lisa spoorloos. Iedereen gaat haar zoeken, ook Talm, maar tevergeefs. Sebastiaan wordt zwerver en Talm probeert een studie in Nijmegen. Hij springt daar van een brug maar is uiteindelijk blij als zijn zelfmoordpoging mislukt. Hij kan echter niet studeren omdat hij Lisa niet kan vergeten. Dan gaat hij als zwerver op zoek naar Sebastiaan. Hij vindt hem en ze trekken een tijd met elkaar op. Ze voeren veel gesprekken waar bij Sebastiaan vaak Shakespeare en Yeats citeert. Op de ‘Moammar Khadafi’ hebben ze een gesprek over Lisa. Talm beschuldigt Sebastiaan van de moord Lisa en hij doodt hem uiteindelijk in zijn slaap met een kussen. Na de begrafenis van Sebastiaan gaat Talm op bezoek bij Sophie. Ze kijken foto’s en praten over Lisa. Sophie heeft nog een anonieme brief uit Hongarije ontvangen die vertelde dat Lisa het goed maakte. Er ontstaat een innige relatie tussen hen en Sophie wil dat Talm bij haar blijft.

Onderzoek van de verhaaltechniek

Schrijfstijl De schrijver van dit boek werkt veel met open plekken. De hoofdstukken beginnen vaak met ‘hij’ en ‘zij’ terwijl je niet weet over wie het eigenlijk gaat. Er zijn vaak dialogen die het geheel duidelijker maken. Die zinnen zijn vaak heel kort. Een voorbeeld: ‘Vond je het gezellig?’vraagt ze aan Lisa als ze thuis zijn. ‘Jawel,’ zegt Lisa. ‘Vond je hem leuk?’ ‘Jawel.’ ‘Mag hij een keer bij ons komen eten?’ ‘Jawel.’ (p. 181) Vaak wordt ook herhaalt wie wat zegt in een dialoog. De opbouw van de zin is dan vaak hetzelfde. De schrijver gebruikt weinig moeilijke woorden of hij legt ze uit. Hij gebruikt veel citaten en woorden uit andere talen in verband met Sebastiaan. Deze ondersteunen dat gedeelte van het verhaal maar slaan ook op de hele problematiek van het boek. ‘’Metanoia,’ zegt Sebastiaan, ‘daar zou het om moeten gaan.’ ‘Words!’ zegt Talm. ‘Nothing but delusions! Sodemieter toch op!’ ‘Metanoia,’ gaat de man onverstoorbaar verder. ‘Verandering van geest, berouw, al geef ik de voorkeur aan het Engels: repentance.’ (p. 234)

Ruimte De omgeving waarin dit alles zich afspeelt is niet zo belangrijk voor het verhaal. Het gaat vooral over de gevoelens en de relaties tussen te personen. Een paar plaatsen die duidelijker beschreven worden: De woonboot ‘Moammar Khadafi’. Hier bedrijven Lisa en Talm de liefde. Ze praten er met elkaar over de relatie tussen Lisa en haar stiefvader. Talm praat er met Sebastiaan en vermoordt hem daar. Dit is de plek waar alle belangrijke gebeurtenissen plaatsvinden. Het huis van de weduwe Doris Koning. De weduwe zelf is op vakantie en Lisa verzorgt haar kat en de planten. Ze neemt Talm hier mee naar toe en ze gaan er voor het eerst met elkaar naar bed. Het verhaal speelt zich af in de tegenwoordige tijd. Het is na de begrafenis van Sebastiaan en Sophie en Talm zijn bij elkaar. Verder bestaat het verhaal uit verschillende lagen. Het zijn allemaal herinneringen, in het nabije en het verre verleden. Deze worden allemaal door elkaar gehaald. Het boek is absoluut niet in chronologische volgorde geschreven. Er wordt flink met de tijd gespeeld. Het verhaal begint in medias res, midden in een gesprek van Talm en Sophie. Daarna gaat het helemaal terug naar de tijd dat Sophie nog met Albert samenwoonde. Hierna worden herinneringen en tegenwoordige tijd helemaal door elkaar gegooid om uiteindelijk weer bij het begin terug te keren. Er worden in dit boek ongeveer 25 jaren beschreven, van voor de geboorte van Sophie tot zo’n 7 jaar na haar verdwijning. In werkelijkheid zal het gesprek tussen Sophie en Talm hoogstens een dag duren. Ze halen samen nogal wat herinneringen op en zijn zelf in gedachten verzonken. Er zijn ook nog een paar flashbacks. Dan komen we de gedachten en gevoelens van Sebastiaan en Lisa te weten.

Verhaalfiguren Allereerst hebben we Talm, de vriend van Lisa. Met hem begint en eindigt het boek. Talm is zijn bijnaam, zijn echte naam wordt niet bekend gemaakt. Talm is nu midden in de twintig. Zijn hele leven heeft vanaf zijn zeventiende gedraaid om Lisa. Hij heeft haar nooit kunnen vergeten. Talm is iemand die het moeilijk vindt de waarheid onder ogen te zien. Wanneer iemand hem iets moeilijks verteld wendt hij snel zijn hoofd af. Uiteindelijk ziet hij alleen zijn waarheid: Sebastiaan heeft Lisa vermoordt. Hij is daar helemaal zeker van. Door zijn woede en om van zijn spookbeelden af te komen vermoordt hij Sebastiaan. Talm is ook heel meegaand. Wanneer Sophie avances op hem maakt houdt hij haar niet tegen maar dompelt zich onder in zijn herinneringen aan Lisa. ‘…het lichaam van de moeder wordt het lichaam van de dochter, de adem van Sophie wordt Lisa’s adem…’ (p. 230). Hij moet uiteindelijk alle feiten onder ogen zien. Sophie is een gebroken vrouw. Zij heeft maar heel weinig geluk gehad in haar leven. Nu zoekt ze troost en evenwicht bij de vriend van haar verdwenen dochter. Ze was er zelf al vroeg van overtuigd dat ze geen goede moeder was. Daarom liet ze ook abortus plegen. Na haar mislukte relatie met Albert volgden er nog veel meer. Met Sebastiaan leek ze eindelijk haar geluk te hebben gevonden, maar na de verdwijning van Lisa is haar leven voorgoed mislukt. Ze is een heel eenzame vrouw geworden. Alleen met haar herinneringen. Wanneer ze iemand (Talm) heeft gevonden met wie ze het over haar gevoelens kan hebben hecht ze zich meteen aan hem. Ze zuigt zich aan hem vast voor troost. Sebastiaan is een slappe man. Dat komt misschien door zijn jeugd. Hij werd opgevoed in een simpel gezin en hij werd altijd vertroeteld. Hij wordt seksverslaafd loopt jarenlang de jonge hoertjes buiten Amsterdam af. Wanneer hij Sophie ontmoet neemt hij zich voor nooit meer aan zijn neiging tot pedofilie toe te geven, maar uiteindelijk bezwijkt hij voor zijn stiefdochter. Zij stribbelt niet echt tegen en hij kan zich dus niet inhouden. Na Lisa’s verdwijning wordt Sebastiaan zwerver in Amsterdam. Hij voert filosofische gesprekken met anderen en gebruikt daarin te pas en te onpas citaten van Shakespeare en Yeats. Hij is gewoon half gek geworden door alle gebeurtenissen. Hij geeft uiteindelijk toe dat hij Lisa vermoordt heeft maar het is niet duidelijk of hij dat letterlijk of figuurlijk bedoeld. Ze heeft natuurlijk geestelijk erg veel geleden onder de incestueuze relatie met hem. Over Lisa kom je in dit verhaal het minste te weten. Ze werd misbruikt door haar toestemming, maar ze stemde daar zelf mee in. Ze kan zich bij Talm niet helemaal laten gaan omdat ze al zoveel heeft meegemaakt. Ze is vaak erg verward en gesloten. Het hele verhaal draait om Lisa, maar je komt eigenlijk maar erg weinig van haar te weten. Dat maakt het verhaal ook enigszins spannend.

Situaties De belangrijkste gebeurtenis in ‘Lisa’s adem’ is natuurlijk de verdwijning van Lisa. Daar kom je eigenlijk weinig van te weten. Ze is op vakantie in Bretagne, samen met haar moeder en stiefvader. ’s Morgens gaat ze alleen op pad en ze keert nooit meer terug. De verdwijning van Lisa komt voort uit eerdere gebeurtenissen in haar leven en dat van anderen. Lisa is zelf misbruikt en daardoor in de war. Wanneer ze verliefd wordt op Talm wordt het natuurlijk allemaal nog moeilijker voor haar. Sebastiaan belandt in een situatie waar hij niet meer uit kan ontsnappen: hij is seksverslaafd. Wanneer hij niet meer naar de hoeren gaat heeft hij zijn stiefdochter nodig. Al deze moeilijkheden samen zorgen uiteindelijk voor de verdwijning van Lisa, de dood van Sebastiaan en de relatie tussen Sophie en Talm. Eigenlijk komen de situaties heel logisch uit elkaar voort, ze zijn alleen in een andere volgorde in het boek beschreven.

Vertelwijze Het verhaal wordt verteld vanuit het auctoriaal perspectief. Zo leer je de gedachten en gevoelens van alle personen. Dit is heel belangrijk voor het verhaal omdat het juist om die gevoelens draait. Daardoor komen de personen tot hun handelingen. Door deze vertelwijze kun je begrijpen waarom Talm uiteindelijk Sebastiaan doodt: hij wordt gekweld door zijn herinneringen aan zijn eerste en enige liefde en hij moet iemand de schuld geven. Wanneer Sebastiaan bekent zijn stiefdochter vermoordt te hebben kan Talm zich niet in de hand houden. Je kunt deze vertelwijze goed zien in de synoniemen voor bepaalde personen. Zo noemt de schrijver Talm vaak de jongen of gewoon hij.

Thematiek De thema’s van dit boek zijn echt van deze tijd. Het gaat vooral om incest, ongewenste intimiteiten en pedofilie. De hoofdgedachte is: De invloed van incest is erg groot en veel mensen komen ermee in aanraking. Je komt ook nooit meer van de herinneringen af. Het verhaal is doorspekt met motieven voor dit thema. Bijna iedere herinnering heeft te maken met seks en incest. Lisa’s verdwijning is daar zeer waarschijnlijk het gevolg van. Nu ze weg is moeten de mensen in haar nabije omgeving hun leven weer op de rails zetten. Iedereen doet dat op een andere manier en niet iedereen kan evengoed met de gevolgen omgaan. Men zoekt troost bij anderen en zoekt een schuldige. De titel houdt wel enigszins verband met het thema. Lisa is het slachtoffer in dit boek. Zij achtervolgd iedereen in hun herinneringen. Ze horen nog allemaal haar adem. Dat kan in verband worden gebracht met de seks of haar verwijten. Wanneer Talm en Sophie intiem met elkaar zijn wordt ‘Sophie’s adem Lisa’s adem’. Hier komt de titel letterlijk naar voren. Je kan het zien als Lisa’s laatste adem omdat achterblijvers niet weten of ze nog in leven is. Ook kan je het zien als een ademtocht, een lange zoektocht zonder enig resultaat. Of je kan het interpreteren als het enige tastbare wat je hebt, de adem van Lisa. Talm dacht vaak aan Lisa, en als hij dan aan haar dacht, dacht hij aan haar adem, haar regelmatige adem.

Literatuurgeschiedenis Karel Glastra van Loon kwam in 2000 met zijn debuutroman ‘De passievrucht’. Dit boek werd een groot succes. Er werden duizenden exemplaren van verkocht. Er staat zelfs een film op de planning. Na die eerste roman moest er natuurlijk een volgen. Dat werd ‘Lisa’s adem’. Het werd voor het eerst gepubliceerd in 2001. Over dit boek waren de kritieken wat minder lovend. Het boek past wel in deze tijd. Het gaat over een heel actueel onderwerp: incest. De meeste schrijvers kiezen tegenwoordig actuele onderwerpen en gaan daar diep op in. De meeste boeken gaan over de gevolgen van een traumatische ervaring. Over de gevoelens en gedachten van mensen.

Levensbeschrijving Karel Glastra van Loon is geboren op 24 december 1962 in Amsterdam en komt uit een groot gezin. Als jongetje van negen wilde hij bioloog worden en begon hij een nooit voltooid boek over de edele kunst van het vissen. Op het Gymnasium (Bèta) raakte hij onder invloed van de dichter Paul van Ostijen en schreef hij radicaal-getinte gedichten die nooit zijn gepubliceerd. Vanaf dat moment wilde hij niet langer bioloog worden, maar journalist. Na een jaar in de Verenigde Staten, waar hij op de Hastings Senior High School in Minnesota zat, werkte Karel Glastra van Loon achtereenvolgens bij de Sociale Dienst Amsterdam, als bureauredacteur bij Elsevier Science Publishers, was hij leerling-journalist bij Libelle, en algemeen verslaggever voor Nieuwe Revu. Als verslaggever maakte hij reizen naar onder meer China, Cuba, Tsjecho-Slowakije, Rusland, Armenië, Estland en Koeweit. In dezelfde periode werkte hij als vrijwilliger in Nicaragua bij een herbebossingproject. Sinds 1991 is Glastra van Loon freelance journalist voor diverse media. Hij was redacteur van de programma\'s Karel, Lolapaloeza, Hagens, Het Laatste Woord en Haenen voor de Nacht. Daarnaast was hij regisseur voor de zendtijd politieke partijen. De eerste non-fictieboeken die hij schreef hadden een grote maatschappelijke lading. Hij debuteerde in 1994 met De Poppe-methode over milieu-activist Remi Poppe, in 1995 gevolgd door Herman, een \'biografie\' van de beroemdste, want eerste genetische gemanipuleerde stier van Nederland, dat hij samen met Karin Kuiper schreef. In 2000 schreef Karel Glastra van Loon samen met Jan Marijnissen, SP-voorzitter van de Tweede-Kamerfractie, het boek De laatste oorlog, over de rol van Nederland in internationale conflicten. De auteurs spraken daarvoor onder anderen met Hans van den Broek, Noam Chomsky en Lord Carrington. Karel Glastra van Loon debuteerde in 1997 als literair auteur met de verhalenbundel Vannacht is de wereld gek geworden, waarmee hij werd genomineerd voor de ECI-prijs Schrijvers van Nu. In deze verhalenbundel maakt Karel Glastra van Loon naadloos de stap van (onderzoeks)journalist naar literair auteur. In het eerste verhaal, \'De taal van zwaluwen\' schrijft hij bijvoorbeeld over Het Plein van de Hemelse Vrede in China, waar de schrijver als journalist aanwezig was toen daar in 1989 de Studentenopstand uitbrak. In 1999 verscheen de roman De passievrucht, waarin de ontroerende zoektocht wordt beschreven van een vader die ontdekt dat zijn zoon niet zíjn kind kan zijn. De passievrucht kreeg juichende kritieken en werd bekroond met de Generale Bank Literatuurprijs 1999. Inmiddels zijn de vertaalrechten wereldwijd verkocht en momenteel is ook de verfilming van de roman, waarvan bijna 200.000 exemplaren werden verkocht, in voorbereiding. Onlangs verscheen Lisa\'s adem, de prachtige nieuwe roman van Karel Glastra van Loon.

Beoordeling Ik vond dit boek erg aangrijpend. Ik zou er niet aan moeten denken dat zoiets mij zou overkomen. Je wordt verliefd op iemand die een incestueuze verhouding blijkt te hebben met zijn vader. Ik kan met voorstellen dat dat voor iedere betrokkene erg verwarrend en moeilijk moet zijn. Het verhaal beschrijft duidelijk hoe Talm, Sophie en Sebastiaan met hun gevoelens omgaan. Sophie wordt een eenzame vrouw die troost zoekt bij iemand die haar begrijpt. Sebastiaan gaat een zwerversbestaan lijden en drinkt erg veel. Talm vermoordt uiteindelijk degene die hij schuldig acht. Mij lijkt het onmogelijk om nog een enigszins normaal leven te kunnen leiden na deze gebeurtenissen. Het was ook erg diepzinnig. Er werd niet alleen veel aandacht besteed aan de gevoelens van de personen maar er werden ook filosofische gesprekken beschreven. Daar ben ik toch wel even over na gaan denken. Bijvoorbeeld over banden met anderen: ‘Het is net als met een babychimpansee die mensen aanschaffen om hem als huisdier te houden. Na een paar jaar is de chimp lichamelijk uitgegroeid tot een volwassen aap, maar geestelijk blijft het dier een kind, omdat hij niet opgroeit in een chimpanseegemeenschap waarin hij gedwongen wordt te socialiseren. Zo’n dier wordt levensgevaarlijk.’ (p. 225) Door dit stuk moest ik denken aan de relaties tussen mensen. Iedereen heeft andere mensen nodig om te kunnen leven. In je eentje kun je niets. Wanneer je altijd alleen bent geweest zul je je vijandig opstellen tegenover mensen die met anderen zijn opgevoed. Er kwamen ook grappige stukjes in dit boek voor. Het onderwerp is daar natuurlijk niet helemaal voor gemaakt, maar toch was dat wel heel verfrissend. ‘‘Ik kan op mijn handen lopen,’ zegt Lisa. ‘En mamma ook. Maar als mamma op haar handen loopt, hangen haar tieten verkeerd om.’…’Ja, dat is toch zo mamma?’ zegt Lisa. En als Sebastiaan is uitgelachen: ‘Dat zegt ze zelf, hoor.’’ (p. 180-181) Toen ik dit las moest ik echt wel even lachen. Het paste ook heel goed op die plek in het boek. Dat was een stukje uit de tijd dat Lisa, Sebastiaan en Sophie samen gelukkig waren. Dan verwacht je zoiets. Het stuk dat mij het meeste aanspreekt is het laatste deel van het boek. Daar wordt duidelijk wat Talm uiteindelijk drijft tot de moord op Sebastiaan. Hij redeneert heel logisch voor iemand die zoveel meegemaakt heeft. Ook voor mij was het een heel logische beslissing dat hij Sebastiaan doodde. Als je al zo lang wordt achtervolgd door het verleden en je hebt de schuldige gevonden en die zegt ook nog eens dat het niet zo erg was dan ga je toch wel helemaal door het dolle heen. Het boek ‘Lisa’s adem’ heeft ook negatieve kanten. Het belangrijkste punt hierbij is dat het heel verwarrend is geschreven. Het boek begint met persoonlijke voornaamwoorden (hij zegt, zij zegt) en pas aan het einde van het eerste hoofdstuk begrijp je een beetje over wie het nou eigenlijk gaat. Dit gebeurt zo bijna ieder hoofdstuk. Ook bij sommige dialogen is het onduidelijk wie wat zegt. Hierdoor moet je soms hele fragmenten opnieuw lezen en dat is irritant. Verder vind ik het open einde wat minder. Je weet dan dat Talm Sebastiaan heeft vermoord en dat Sophie op een intieme manier troost zoekt bij Talm, maar dan? Gaat Talm hierop in of blijft Sophie een eenzame verdrietige vrouw zonder enig geluk. Hierover had de schrijver wat mij betreft wel iets meer mogen onthullen. Het past misschien wel bij het soort boek om het vooral een beetje vaag te houden maar iets duidelijker zou fijner geweest zijn. Ik heb eigenlijk nog geen boek gelezen wat met dit boek overeenkomt. Wel heel zijn er kleine deelaspecten gelijk met andere boeken die ik voor leesverslagen heb gelezen. Dat ligt vooral aan de tijd waarin het boek geschreven is. De boeken ‘De tweeling’ van Tessa de Loo en ‘Wisselkind’ van Basha Faber hebben allemaal een actueel onderwerp variërend van de gevolgen van de Tweede Wereldoorlog tot incest tot aanpassing van culturele minderheden. Ze gaan ook alledrie over de gevolgen van een bepaald probleem en de gevoelens en gedachten van mensen en hoe ze tot hun handelingen komen. Daarmee houdt de vergelijking op. Er is gewoon een heel andere schrijfstijl gebruikt in dit boek en het is een heel ander onderwerp. Ik heb zelf gelukkig nog nooit met misbruik en incest te maken gehad. Het probleem is dus ook niet herkenbaar in mijn eigen leven. Je hoort echter tegenwoordig wel erg veel over deze onderwerpen dus ik wist er al veel van af. De boek geeft geen oplossing voor het probleem van incest, het geeft alleen de gevolgen en dat vind ik ook goed. Je weet vaak niet hoe mensen zo’n ervaring verwerken en hoe ze verder hun leven leiden. ‘Lisa’s adem’ vind ik een goed voorbeeld. Het boek geeft vooral aan dat het onmogelijk is om van je herinneringen en de gebeurtenis zelf verlost te worden. Ik zou willen dat iedereen besefte hoe erg mensen getekend worden door incest en misbruik. Het thema heeft me zeker aan het denken gezet over de gevolgen van seksuele misbruik. Ik vraag me af waarom mensen dit toch toen. Dan ben je toch zeker hartstikke gestoord? Ik kan er echt niet met mijn verstand bij hoe mensen tot zo’n daad komen. Je zou ze levenslang willen martelen, maar de straffen zijn lang niet zo streng. Daar moet echt verandering in komen. Het boek was soms niet zo makkelijk te begrijpen, maar dat lag niet aan het taalgebruik. De schrijver gebruikte weinig moeilijke woorden. Alleen de citaten waren soms een beetje moeilijk te begrijpen. Maar dat ging het volgens mij ook niet om. Die waren alleen bedoeld om te laten zien hoe iemand zijn toevlucht neemt tot iets ‘onzinnings’ als hij uit zijn evenwicht is. Dat maakte de verwarring van het verhaal zelf ook compleet. Iedereen is verward na de gebeurtenissen rondom Lisa en het taalgebruik gaat daar in mee. Ik vond de citaten wel origineel. Ik heb zelf nog nooit een boek gelezen met zoveel citaten van beroemde schrijvers. We hebben net zelf veel geleerd over Shakespeare dus vond ik het wel interessant wat mensen zoal citeren van hem. Ik vond dit een heel goed boek. Al was het vaak wel verwarrend, het onderwerp was duidelijk en interessant en het was ook spannend. Ik heb nog twee recensies gevonden op de literom over ‘Lisa’s adem’ en daar was ik het helemaal niet mee eens. De recensent van het NRC Handelsblad vond het een waardeloos boek. ‘Het liefst, zo luidt de in dit boek verborgen boodschap, had hij die tweede roman gewoon over geslagen; maar aangezien hij er niet onderuit kon, moest het maar een tussendoortje worden’ Ik vind dit wel heel neerbuigend. Als je gaat vergelijken met andere boeken die een enorm succes zijn geworden kun je elk boek wel slecht gaan noemen. Ieder boek heeft zo zijn eigen kwaliteit, ook dit boek. Een andere recensie uit de Volkskrant is iets positiever. Ook hij vond ‘De passievrucht’ beter, maar er zitten volgens hem toch nog wat positieve aspecten in ‘Lisa’s adem’. Uiteindelijk komt het boek er toch niet zo goed van af: ‘In Lisa\'s adem voert de auteur louter personages ten tonele die hun medemensen niet wezenlijk kennen, en die daarachter komen als het te laat is, zodat ze worden gedwongen zich te bezinnen waarom ze zich zo gedragen hebben als helaas reeds is geschied. Als stof voor een roman is dit een even ingrijpend als nietszeggend vraagstuk.’ Ik vind het boek helemaal niet ‘nietszeggend’. Ik ben er echt door aan het denken gezet en ik vond het een interessant een diepgaand onderwerp.

Recensie Schrijver: Glastra van Loon, Karel
Titel: Lisa\'s adem
Jaar van uitgave: 2001
Bron: NRC Handelsblad
Publicatiedatum: 20-04-2001
Recensent: Pieter Steinz
Recensietitel: Help, de lezer verzuipt

Karel Glastra van Loon, de winnaar van de Generale Bank Prijs 1999, is een man met een missie. Nog voordat hippe auteurs in Amerika en Engeland zich in het openbaar begonnen af te zetten tegen het relativisme van de jaren negentig, riep hij zichzelf uit tot \"een schrijver die zich keert tegen de ironie en het cynisme\". In een interview met deze krant bestempelde hij de ironie als een maniertje (\"op een grappige manier niks zeggen\") en onderstreepte hij de moraal van zijn succesroman De passievrucht. In een maatschappij waarin de wetenschap - en vooral de gentechnologie - de liefde banaal maakt, ging de hoofdpersoon uit zijn romandebuut op zoek naar de essentie van de liefde. Want als de tijdgeest de romantiek en het engagement schuwt, is hartstocht de enige remedie. Ook in Glastra van Loons tweede roman, Lisa\'s adem, draait het om de liefde; op een conventionelere manier dan in zijn voorganger. Zoals de onvruchtbare Armin Minderhout in De passievrucht op zoek ging naar de biologische vader van zijn kind (en dus de minnaar van zijn overleden vrouw), zo zoekt een jongen met de bijnaam Talm in Lisa\'s adem naar de geheimen die zijn grote liefde voor hem verborgen hield. Lisa is plotseling verdwenen, tijdens een vakantie met haar ouders, en als Talm detectivegewijs alle mensen afgaat die een rol in Lisa\'s leven hebben gespeeld komt hij erachter hoe verknipt zijn geliefde moet zijn geweest. Vertelperspectieven Drie hoofdpersonen telt Lisa\'s adem, dat daardoor niet bepaald verlegen zit om vertelperspectieven. Behalve met Talm maakt de lezer kennis met Lisa\'s moeder Sophie, een slachtoffer van de seksuele revolutie dat een geschiedenis van ongelukkige relaties met zich meedraagt; en met Lisa\'s stiefvader Sebastiaan, die na Lisa\'s verdwijning \'de ketenen\' van het burgerdom aflegt en als gentleman-zwerver de straten van Amsterdam afschuimt. Om met \'Sir Sebastiaan\' in contact te komen daalt Talm zelf ook af in de onderbuik van Amsterdam, zij het met een lifeline van een tas met geld die zich in een kluis op het station bevindt. Geen wonder dat Talm te horen krijgt dat hij alleen maar doet alsof hij een zwerver is: \'Je hebt gekeken maar niet gezien, je hebt geluisterd maar niet gehoord,\' zegt Sebastiaan tegen hem. \'Leven op straat is geen leven. Het is overleven, en dat is iets heel anders.\' Op Sebastiaan zal Talm uiteindelijk wraak nemen - en zo verwordt het mysterie in Lisa\'s adem tot een murder mystery. Maar net als bij de vaak door Sebastiaan geciteerde Hamlet, de grootste talmer uit de wereldliteratuur, leidt handelend optreden alleen maar tot meer ellende. De lezer had gewaarschuwd moeten zijn door het overigens wezenloze motto dat Glastra aan zijn roman heeft meegegeven: \'Schuldgevoel is een hoogst destructieve notie.\' Zeker, en een ongeluk zit in een klein hoekje. Van de schrijver die ons de verrassende plot van De passievrucht gaf, moeten we iets beters verwachten. Lisa\'s adem is niet alleen een etalage van interessant klinkende oneliners (\'een kind dat niet gewenst is, wordt geboren met een gat in zijn hart\', \'liefde is een tragisch misverstand\'), maar ook een catalogus van modieuze thema\'s: incest, pedofilie, ongewenste intimiteiten, verzet tegen de consumptiemaatschappij, ontluistering van de erfenis van de jaren zestig. Dat zou niets hoeven uitmaken - per slot van rekening put Michel Houellebecq in Elementaire deeltjes uit dezelfde bronnen - als Glastra het allemaal goed had opgeschreven en geïntegreerd. Maar de grote woorden en dito emoties waarmee de personages worden opgescheept, grijpen de lezer niet aan, terwijl de taal (met wurgende verlangens, tergend langzame tongen en personages die \'zichzelf in een roes van alcohol verliezen\') maar al te vaak een sleetse indruk maakt. Het is altijd oneerlijk om citaten uit hun verband te rukken - clichés op de juiste plaats kunnen heel effectief zijn, zoals Gerard Reve en leven lang heeft bewezen. Maar Glastra nodigt ertoe uit, al was het alleen maar doordat hij de quasi-diepe uitingen van zijn personages meer dan eens een ereplaatsje aan het eind van een hoofdstuk of een door witregels gescheiden alinea gunt. Zo staat er bij wijze van scharnier tussen twee impressies van het liefdesleven van Talm en Lisa de volgende zin, die zelfs voor analfabeten een déjà vu zijn: \'Misschien, denkt hij, is dat het geheim van de liefde: als je denkt haar te hebben gevonden, ontglipt ze je; als je denkt haar te hebben verloren, vind je haar.\' Gekunsteld En dan, het is zoveel erger. Kenmerkte De passievrucht zich door een stijl die je kunt omschrijven als prettig rechttoe-rechtaan, Lisa\'s adem maakt in de eerste plaats een gekunstelde indruk. Niet alleen door het slecht gedoseerde artistieke gebruik van de voltooid tegenwoordige tijd (\'Ze is gekomen. Hij heeft gekeken\'), maar ook door Glastra\'s voorliefde voor herhaling. Opvallend vaak beginnen opeenvolgende zinnen of alinea\'s met dezelfde woorden; heel poëtisch - talloze redenaars zijn er groot mee geworden - maar niet als de lezer in de overvloed verzuipt. Het is dat Glastra af en toe verrast met een mooie zin of een goedgekozen metafoor, want anders zou je Lisa\'s adem zonder pardon afdoen als een doktersroman. De hartstocht die volgens Glastra tegenwicht moet bieden aan het alledaags cynisme, is verworden tot holle passie. Een tweede roman schrijven is altijd moeilijk - zeker als de voorgaande een succes is geworden. P.F. Thomése, Pauline Slot en Abdelkader Benali kunnen erover meepraten - en die verkochten geen tweehonderdduizend exemplaren van hun eersteling. Wie Lisa\'s adem leest, gaat bijna denken dat Karel Glastra van Loon die uitdaging bij voorbaat niet wilde aangaan. Het liefst, zo luidt de in dit boek verborgen boodschap, had hij die tweede roman gewoon over geslagen; maar aangezien hij er niet onderuit kon, moest het maar een tussendoortje worden. De belofte zou hij altijd nog bij een derde poging kunnen inlossen.

Schrijver: Glastra van Loon, Karel
Titel: Lisa\'s adem
Jaar van uitgave: 2001
Bron: De Volkskrant
Publicatiedatum: 20-04-2001
Recensent: Arjan Peters
Recensietitel: Wanhopig verliefd

\'Veel mensen willen vereenvoudiging en duidelijkheid. Antwoorden. Ze houden niet van vragen. Maar eenduidigheid is bijna altijd een versimpeling.\' Dit zei Karel Glastra van Loon (1962) in een interview kort nadat hij de Generale Bank-literatuurprijs had gewonnen voor zijn eerste roman De passievrucht (1999). Daarin moet de corrector en vader Armin Minderhout zijn eigen verleden omspitten en er lastige vragen op loslaten, nadat hij heeft vernomen dat hij al zijn hele leven onvruchtbaar is. Hoe kan het dan dat hij een zoon van 13 jaar heeft? De roman werd een groot verkoopsucces. Veel lezers werden gegrepen door het vlotte en ongecompliceerd vertelde verhaal - met bescheiden terzijdes over de moderne biochemica en de evolutietheorie - dat de zoekers naar een klaar antwoord op de bovengestelde vraag niet in hun hemd zette. Het mocht de schrijver dan in eerste instantie niet gaan om de oplossing van de kwestie wie de vader van Armins zoon wél was, de brede weerklank die De passievrucht vond (al voordat de roman die grote literaire prijs won), moet voor een belangrijk deel terug te voeren zijn op de spanning die het verhaal op primair niveau biedt. Onduidelijke verhoudingen waaruit kinderen voortkomen die later met vragen komen te zitten, zeker wanneer ze zelf eenmaal relaties aangaan, hebben Karel Glastra van Loon opnieuw geïnspireerd tot een roman waarin een mannelijke hoofdpersoon achterwaarts moet blikken om een antwoord te krijgen op de vraag waar hij al zeven jaar letterlijk mee rondzwerft: hoe kon het dat zijn 17-jarige vriendinnetje Lisa plotseling van de aardbodem verdwenen leek te zijn? Wie was dat meisje met wie Talm (zoals hij zich voor derden noemt, zijn echte naam onthult hij niet) een schuchtere romance beleefde die van hem een wanhopig verliefde maakte? \'Hij kende de Lisa-van-alledag niet. En als hij die niet kende, wie kende hij dan eigenlijk wel?\', vraagt hij zich nu in gemoede af. Haar stiefvader deelt een mokerslag uit met de plompverloren opmerking: \'Ze heeft het nooit over je gehad.\' Daar zijn de pijnlijke vragen weer waarop Glastra van Loon zinspeelde. Talm heeft als middelbare scholier bemerkt hoe Lisa van het ene moment op het andere onbenaderbaar kon worden, dat zij verstijfde en in zichzelf keerde wanneer hij zich kwetsbaar durfde op te stellen. En toen, tijdens een zomervakantie die Lisa met haar moeder en stiefvader in Bretagne doorbracht, is zij opgelost. In Lisa\'s adem voert de auteur louter personages ten tonele die hun medemensen niet wezenlijk kennen, en die daarachter komen als het te laat is, zodat ze worden gedwongen zich te bezinnen waarom ze zich zo gedragen hebben als helaas reeds is geschied. Als stof voor een roman is dit een even ingrijpend als nietszeggend vraagstuk. Het hangt er helemaal van af hoe dwingend de schrijver deze existentiële problematiek aan de orde stelt. Nu Glastra van Loon met zijn tweede roman opnieuw wil laten zien dat bepaalde vragen interessanter zijn dan de versimpelende antwoorden - terwijl hij dat levensthema wederom koppelt aan een spannend verhaal - gaat de lezer meer op zoek naar wat de auteur onder en naast de oppervlakkige verhaallijn aandraagt. Dat houdt niet over. Lisa\'s adem is behoorlijk dilettantistisch, omdat Glastra van Loon bijna automatisch uit de bocht vliegt zodra hij de diepte in wil. Hij schetst het leven van Lisa\'s moeder Sophie, die is geboren in 1953 en op haar zestiende zwanger raakte van een stoere handelaar in luchtfilters (waarna ze met een schilderende trambestuurder in zee ging, en daarna met een Duitse heroïneverslaafde), met een dergelijke tomeloze vaart dat je uit haar biografie hooguit in een gesprek de vraag te laten vallen waarmee Hamlet zijn monoloog opent in het gelijknamige toneelstuk (derde akte, eerste scène) - enfin, het overbekende citaat dat hem nou niet meteen als overtuigend Shakespeareaan kwalificeert. Toch moet Lisa\'s adem het met name hebben van de kameraadschap die Talm met die would be-anglist opbouwt. De jongen, die inmiddels halverwege de twintig moet zijn, zoekt Sebastiaan op in de hoop van hem los te krijgen wat er zeven jaar terug nu echt is voorgevallen. Niet alleen is Lisa verdwenen, ook is Sebastiaan na een seksschandaal opgestapt als docent aan de Universiteit van Amsterdam. Hij heeft Sophie verlaten en is zwerver geworden. Om zijn vertrouwen te winnen, dompelt Talm zich ook enige tijd onder in de hoofdstedelijke zelfkant. Achter de façade van de belezen academicus (waar je al vraagtekens bij zet) blijkt een smoezelige hoerenloper te schuilen die zijn leven wilde beteren toen hij Sophie en Lisa leerde kennen, maar die onvoldoende ruggengraat bezat (wat dan weer een gevolg zou zijn van zijn strenge opvoeding) en uiteindelijk als wereldwijze zwerver en alcoholist voor de buitenwacht pas echt ongrijpbaar is geworden. Maar Talm komt een groot deel van de waarheid te weten - hierin stelt Glastra van Loon zijn lezersschare niet teleur - zonder dat die kennis veel verlichting brengt. Ondertussen lardeert de auteur zijn boek met sententies en inzichten die verbazingwekkend onbenullig zijn, ongeacht of ze worden verkondigd door Talm, Sebastiaan of de vaderlijke schrijver zelf (over Talm: \'Hij is nog jong, hij kent het verschil niet tussen moed en overmoed\'). Als je denkt de liefde gevonden te hebben, ontglipt ze je. Misschien ontneemt de dood van dierbaren je voorgoed de illusie van de eeuwige jeugd. De zwervers van een stad zijn als de golven van een rivier: altijd dezelfden, maar altijd weer anderen. Liefde is altijd een wanhopig zoeken naar liefde. De wil om te doden wat je het liefste is - dat is het zuiverste kwaad. Die laatste uitspraak komt uit de koker van Sebastiaan, die deze helaas niet vergezeld doet gaan van bijvoorbeeld de slotstrofe uit \'The Ballad of Reading Gaol\' van Oscar Wilde. Al evenzeer tot cliché verworden regels, maar die hadden tenminste nog aanleiding kunnen zijn voor een genuanceerde gedachtegang over de samenstelling en beoordeling van dat kwaad. In de goot komt het werkelijk aan op je wil om te overleven, orakelt Sebastiaan daarentegen. Op zijn beurt bedenkt Talm dat de drank, pillen en drugs van de onmaatschappelijken niet alleen de oude pijn moet verdrijven, \'maar ook de nieuwe: de pijn van het uitgestoten zijn, van het niet-zijn. Daarom zoeken zij elkaar telkens weer op, ook de meest in zichzelf gekeerden, ook Sir Sebastiaan: ze moeten af en toe bevestigd worden in hun bestaan, desnoods door een flinke ruzie over geld, dope of drank.\' Uit niets blijkt dat Karel Glastra van Loon er diepzinniger gedachten op nahoudt dan deze lieve jongen. Geen moment komt het moeras dat zich onder het plaveisel bevindt (om met A.F.Th. van der Heijden te spreken), onheilspellend naar de oppervlakte zetten. Lisa\'s adem is een heuse poldermodel-roman: de tegenstellingen en troebelheden, die in aanzet boeiend zijn omdat ze raken aan de fundamentele onkenbaarheid van \'de ander\', dienen hier om een zalvende overtuiging kracht bij te zetten die de auteur ongetwijfeld tot de zijne kan rekenen: dat we niet uit vooroordelen moeten handelen, want ook slechte mensen houden zichzelf op hun manier een spiegel voor - en hoe nobel zijn de zogenaamd beschaafden onder ons, die ongewassen drankorgels liefst weren uit hun ontmoetingsruimtes? Alles goed en wel, maar de schrijver die ons zo graag vragen wil voorleggen, had toch niet gedacht dat we op dit niveau aan het piekeren gebracht wensen te worden. \'We schieten mis, maar we weten niet wat we verkeerd doen\', is Sebastiaans selfmade-uitleg van het begrip zonde. Een breinbrekertje, veronderstelt Glastra van Loon. Zo zoet hebben we het in lang niet gegeten.