Langs lijnen van geleidelijkheid door Louis Couperus

Titelverklaring: Couperus schreef aan de recesent Van Nouhuys: “Cornélie is een vrouw, die kunst alleen begrijpt door een gevoel van waarlijk hoge liefde heen: het geschenk, dat de meelijdende haar gegeven hebben, terwijl zij haar langs lijnen van geleidelijkheid, na den fysieke schok in haar leven, terug leiden tot een absoluut moeten en niet anders mogen.” Cornélie wordt na een periode van geluk, langs (levens)lijnen van geleidelijkheid, teruggeleid naar haar onontkoombare levensloop.

De auteur: Louis Maria Anne Couperus wordt geboren op 10 juni 1863 in Den Haag. Hij brengt een deel van zijn jeugd op Java door. In 1878 keert het gezin terug naar Nederland. Couperus volgt het HBS in Den Haag, maar heeft daar geen succes. Hij besluit Nederlands te gaan studeren en behaalt in 1886 de akte Nederlands MO. Zijn debuut als dichter maakt hij in De Gids, waar hij zelfs korte tijd redacteur van is. In 1889 schrijft hij de succesvolle roman Eline Vere (verfilmd in 1991) en in 1891 trouwt hij met zijn nicht Elisabeth Baud. Van 1893 tot 1914 verblijven zij veel in het buitenland, voornamelijk in Italië en Frankrijk. In die periode schrijft hij o.a. de psychologisch-realistische roman Van oude menschen, de dingen die voorbijgaan (1906). Hij werkt enige tijd als journalist bij Het Vaderland en de Haagsche Post. Zijn totale oeuvre bevat romans, verhalen, essays en sprookjes. Ondanks de grote publieke belangstelling voor zijn werk, blijft de erkenning vele jaren uit. Zijn seksuele geaardheid, dandyisme en praalzieke leefstijl worden niet gewaardeerd. In 1923 ontvangt hij de Tollensprijs voor zijn totale oeuvre en in datzelfde jaar overlijdt hij. Na zijn overlijden komen de prozawerken Het snoer der ontferming en Japansche legenden (1924) en Nippon (1925) uit. Pas in de jaren dertig en veertig worden zijn veelzijdige gaven alom gewaardeerd. In de jaren 1952-1957 verschijnen zijn Verzamelde Werken , gevolgd door de gedichtenbundel Nagelaten werk (1976).

Literaire stroming: Het naturalisme.

Genre: Langs lijnen van geleidelijkheid is een psychologische roman

Samenvatting: De hoofdpersoon van het boek is Cornélie de Retz. Zij komt uit Den Haag waar ze getrouwd was met Rudolf Brox. Na een jaar met hem getrouwd te zijn geweest is ze van hem gescheiden omdat hij haar mishandelde. Haar familie heeft haar hierbij nooit gesteund en Cornélie wil weg uit Holland. Ze vertrekt naar Rome in Italië waar ze al veel over gelezen en gehoord heeft. Eenmaal aangekomen gaat ze in het pension van de marchesa Belloni wonen. Daar ontmoet ze verschillende mensen, waaronder Miss Urania Hope, dochter van een rijke Amerikaanse tricotfabrikant, en de Nederlandse familie Van der Staal. Met Kerstmis komt er familie van de marchesa, prins Virgilio di Forte-Braccio, naar het pension. Cornélie overhoort een gesprek tussen de marchesa en de prins over Miss Hope. Hieruit kan ze opmaken dat de prins alleen op haar geld uit is. Cornélie waarschuwt Urania, maar die valt toch voor de prins en de lokkende adellijke titel. Inmiddels leert Cornélie steeds beter de zoon van Mevr. Van der Staal, Duco Van der Staal kennen. Het begint als een vriendschap, maar loopt uit tot een relatie. Duco is schilder en kenner van kunst. Hij leert Cornélie om Rome op een andere manier te zien en zij kan nu ook de mooie dingen van Rome inzien. Cornélie houdt zich bezig met het schrijven van een feministische brochure ‘De Maatschappelijke Toestand der Gescheiden Vrouw’. Deze stuurt ze in naar het tijdschrift Het Recht der Vrouw. Haar brochure wordt goed ontvangen en ze krijgt er wat geld voor. Cornélie zet echter niet door met haar feministische acties, na alles een keer van zich af geschreven te hebben, heeft ze daar geen behoefte meer aan. De omgeving van Duco en Cornélie is het totaal niet eens met hun manier van leven, omdat ze niet getrouwd zijn. Duco wil wel, maar Cornélie wil vasthouden aan haar feministische levensstijl. Duco ziet hierdoor zijn moeder en zussen niet meer en ontvangt ook geen geld meer van hen. Cornélie heeft het financieel ook moeilijk als ze te horen krijgt dat haar vader haar geld is verloren op de beurs. Cornélie trekt bij Duco in, in zijn atelier en samen proberen ze rond te komen. Het gaat echter steeds slechter maar ze willen zich niet laten helpen door Cornélie’s vriendin Urania. Urania weet haar uiteindelijk een baan te bezorgen als gezelschapsdame bij de steenrijke, negentigjarige Amerikaanse Mrs. Uxeley die ondanks haar leeftijd nog zeer veel feesten geeft. Cornélie en Duco houden ontzettend veel van elkaar, op zo’n manier die ze beiden nog nooit hebben meegemaakt. Omdat Cornélie Duco niet wil missen zegt ze bijna de baan als gezelschapsdame af, maar haar financiële nood dwingt haar om de baan aan te nemen. Na het moeilijke afscheid van Duco vertrekt ze naar Nice, waar Urania en de prins nu ook wonen. Op een van de vele feesten van Mrs. Uxeley ontmoet Cornélie haar ex-echtgenoot weer. Cornélie voelt in haar hele lijf dat ze zijn vrouw is, dat ze hem toebehoort, zijn eigendom is, maar geeft hier ondanks zijn aandringen niet aan toe. Ze vlucht naar Florence, waar Duco inmiddels woont. Ze vertelt hem alles en Duco probeert haar ervan te overtuigen dat Rudolf geen macht over haar heeft en wil met haar trouwen. Maar Cornélie voelt zich niet vrij, ze voelt zich Brox’ vrouw, ook al houdt ze niet van hem. Na een dreigbrief van Rudolf vertrekt Cornélie terug naar Nice. Daar ontmoet ze hem en begint ze weer met hem samen te leven als man en vrouw.

Tijd en tijdsvolgorde: De vertelde tijd van dit boek is een jaar en een paar maanden. Het verhaal begint rond oktober en eindigt een jaar later in januari. De historische tijd van dit boek is het einde van de 19e eeuw. Het verhaal wordt in chronologische volgorde verteld, met hier en daar een korte flashback.

Plaats/ ruimte: Het verhaal gaat van start in Rome, waar Cornélie zich vestigt in het pension van marchesa Belloni. Vervolgens gaat ze in een appartement wonen in dezelfde stad, om later bij Duco in zijn atelier in te trekken. Samen met Duco leert Cornélie de stad kennen. Cornélie gaat, op de uitnodiging van Urania, voor enkele weken naar kasteel San Stefano, dit is het buitenhuis van de familie van de prins. Duco zal enige tijd later volgen. Het werk dat Cornélie via Urania heeft gekregen is in Nice waar ze werkt voor Mrs Uxeley. De korte periode dat Cornélie weer samen is met Duco, na haar ontmoeting met Brox, speelt in Florence.

Karakterbeschrijving en -ontwikkeling: Cornélie de Retz van Loo, Couperus zag haar graag als een vrouw, die zich in drie mannen, als in drie spiegels anders ziet en toch dezelfde vrouw is. Na een scheiding van Rudolf Brox, besluit de 23-jarige Cornélie zich voor onbepaalde tijd in Italie te vestigen. Een van de redenen om van huis weg te gaan, is omdat haar scheiding door haar familie niet is geaccepteerd. In het begin van het verhaal is Cornélie nogal onzeker, maar haar zelfverzekerdheid groeit naarmate het verhaal vordert, zij ziet zichzelf als een feministe. In haar liefde voor Duco, heeft zij het geluk gevonden, maar wil niet met hem trouwen, omdat dit haar niet goed lijkt. In het verhaal lijkt dit te komen door haar feministische instelling, maar uiteindelijk blijkt dat het komt doordat ze zich nog steeds door het huwelijk met Bronx verbonden voelt. Cornélie is een round-character.

Duco van der Staal, is een Nederlandse man van ongeveer 26 jaar oud, die kunstenaar is in Rome. Hij woont samen met zijn moeder en twee zussen ook in het pension van marchesa Belloni. Als hij een relatie begint met Cornélie, breekt zijn moeder met hem. Duco ontwikkeld zich in het verhaal van een dromer, die in het verleden leeft, naar iemand die in het dagelijks leven mee kan komen. Hij leert Cornélie Rome waarderen. Hij is verdrietig dat Cornélie weer terug gaat naar Bronx, maar voelt dat het voor haar niet anders kan. Duco is een round-character.

Urania hope, is een Amerikaans meisje dat in hetzelfde pension verblijft als Cornélie. Zij wordt gekoppeld aan de Italiaanse prins Gilio, de prins is uit op het geld van Urania’s vader en zij kan de aanlokkingen van een adellijke titel niet weerstaan. In het begin van het verhaal komt ze over als een naief meisje, maar als ze eenmaal getrouwd is, zal ze zich steeds volwassener gaan gedragen. Urania is de enige die de relatie van Duco en Cornélie accepteert. Ook Urania is een round -character

Prins Gilio, of voluit; duca di San Stefano, principe Virgilio di Forte-Braccio, is een neef van marchesa Belloni. Hij wordt dan ook door haar gekoppeld aan Miss Hope, die hij trouwt vanwege het geld. De prins is gewend om iedere vrouw te krijgen die hij begeert, het stoort hem dan ook dat Cornélie een spelletje met hem speelt, waardoor hij haar alleen maar meer begeert. De prins is een flat character.

Rudolf Bronx, is de ex-man van Cornélie. Hij is een gewelddadige, dominante man. Pas aan het eind van het boek komt hij ten tonele, terwijl niets er eigenlijk op wijst dat dit zou gaan gebeuren. Als Cornélie naar Duco in Florence gaat, schrijft hij een brief dat hij haar zonodig met geweld zal terughalen. Bronx is een flat character.

Onderlinge relaties: Marchesa Belonni, is de pensionhoudster en de nicht van prins Gilio. Mevrouw van der Staal, de moeder van Duco. Mrs. Uxeley, is een zeer rijke Amerikaanse dame van 90 jaar oud, waarbij Cornélie als gezelschapsdame gaat werken.

Geloofwaardigheid van het verhaal: Het verhaal is non-fictie. De decors en de mensen zijn misschien iets te kleurrijk om zo in het dagelijks leven voor te komen. Maar de gebeurtenissen en de gevoellens lijken me heel goed mogelijk.

Thematiek: Het thema is de onvrijheid van mensen, voor iedereen ligt de levensloop vast en men kan daarvan niet afwijken.

Taalgebruik: Het taalgebruik stamt uit de vorige eeuw, waardoor er een oude taalstijl wordt gehanteerd.

Vertelsituatie: Auctoriele vertelsituatie

Perspectief: Hij-perspectief, maar tevens komen er in het boek nogal wat dialogen voor.

Verhaalopbouw: Het boek is opgebouwd uit 54 hoofdstukken.

Eigen mening: Een prachtig boek. De eerste paar hoofdstukken zijn nog ietsje aan de droge kant, maar daarna wordt je in het verhaal meegetrokken. De manier waarop Cornélie zich ontwikkelt, is misschien niet altijd zoals je zou willen. Maar tijdens het lezen voel je de onmacht van haar om van deze levenslijn af te stappen.