Mijn leesverslag bestaat uit de volgende onderdelen:

1          Titelbeschrijving

2          Gegevens over de schrijver

3          Beknopte samenvatting van de inhoud

4          Verhaalanalyse

5          Plaats in de literatuurgeschiedenis

1: Titelbeschrijving

Harry Mulisch, De aanslag. Uitgeverij De Bezige Bij. Amsterdam 1982 (51^ste druk, 2009)

2: Relevante gegevens over de schrijver

Het boek ‘De aanslag’ is geschreven door Harry Mulisch. Hij is geboren in het jaar 1927, te Haarlem en overleed in het jaar 2010 aan kanker. Mulisch was romanschrijver en heeft veel literaire prijzen gewonnen. De bekendste werken van Musisch zijn: ‘Twee vrouwen’, ‘De aanslag’ en ‘De ontdekking van de hemel’. Het laatstgenoemde is in het jaar 2007 uitgeroepen tot het beste Nederlandstalige boek aller tijden. Voor zijn gehele oeuvre heeft de schrijver de ‘P.C. Hooft-prijs’ en de ‘Prijs der Nederlandse Letteren’ gewonnen.

3: Beknopte samenvatting van de inhoud

Het boek ‘de aanslag’ gaat over een jongen, genaamd Anton. Het boek begint in januari 1945, Anton is hier 12 jaar oud. In het begin van het verhaal wordt er een man, genaamd Fake Ploeg, neergeschoten voor het huis van Antons buren. Antons buren leggen het lichaam van de neergeschoten man voor het huis van Anton. Anton woont daar met zijn vader, moeder en oudere broer. Antons broer ziet dat het lichaam voor zijn huis wordt neergelegd en doet daarom een poging om het terug te plaatsen. Hij wordt echter gezien door de Duitsers en rent weg met het wapen van de dode Ploeg richting het huis van zijn buren. Anton gaat daarna naar een politiebureau, waar hij overnacht in een kamer met een mevrouw wie hij niet kon zien. Hierna wordt Anton naar zijn oom en tante gebracht in Amsterdam, maar onderweg ziet Anton nog wel hoe de bestuurder van de motor waarop hij zit wordt neergeschoten. Naarmate Anton ouder wordt, worden er meer levensvragen van Anton beantwoord. Dat gebeurt in verschillende episodes. Er wordt bijvoorbeeld verteld dat zijn ouders en zijn broer alle drie gefusilleerd zijn, nog in de oorlog. Ook wordt uiteindelijk duidelijk wie Fake Ploeg heeft neergeschoten en waarom. Er wordt duidelijk waarom Antons buren de nacht van de aanslag het lichaam hebben verplaats en wat er bij hun die avond gebeurd is, thuis. Er zijn dus meerdere levensvragen in het verhaal die allemaal met een avond te maken hebben en die als rode draad door het verhaal heen lopen.  Ik vind het erg opvallend dat al deze levensvragen met een gebeurtenis te maken hebben. Het boek eindigt dan ook, als al Antons onduidelijkheden weg zijn. Anton geeft er uiteindelijk weinig om, dat zijn vragen beantwoord zijn.

4: Verhaalanalyse

4.1: Ruimte

• Het verhaalt begint in Haarlem, in het huis van de hoofdpersoon, Anton. De tweede episode speelt zich af in Amsterdam, bij de oom en tante van Anton. De tweede episode speelt zich ook af in Haarlem bij de oude buren van Anton. De derde episode speelt zich ook af in Amsterdam, maar in de studentenkamer van Anton. De vierde episode speelt zich af op een begrafenis in een dorp ten noorden van Amsterdam. De vijfde en laatste episode speelt zich ook af in Amsterdam.
• In het boek zijn de jaartallen heel makkelijk vermeld. De tijd wanneer het verhaal zich afspeelt is dus erg makkelijk af te leiden. Het boek begint in januari 1945 en de eerste episode eindigt nog dezelfde week als het begon. De tweede episode begint in het jaar 1952, als hij wordt uitgenodigd voor een feestje in Haarlem. Deze episode speelt zich ook af in een korte tijd. De derde episode begint in 1956, de episode beschrijft ongeveer een dag. De vierde episode speelt zich af in 1966, maar beschrijft ook een gebeurtenis uit 1960. De laatste episode speelt zich af in het jaar 1981 en eindigt in juli 1982.

4.2: Personages

• De hoofdpersoon is Anton Steenwijk. Hij was 12 jaar toen het boek begon en hij is 40 jaar als het boek eindigt. Anton doet eerst het gymnasium, gaat daarna medicijnen studeren en behaalt zijn doctoraal. Hij wordt uiteindelijk dokter. We komen in het boek veel te weten over Anton, wat maakt dat het een rond karakter is. In elke episode zijn andere personen belangrijk. We komen verder weinig gedetailleerde dingen te weten over de bij personen wat maakt dat deze personen vlakke karakters zijn. Fake Ploeg, meneer Steenwijk, mevrouw Steenwijk, Peter Steenwijk, de oom en tante van Anton, meneer en mevrouw Beumer, Saskia Steenwijk- De Graaff, Sandra Steenwijk, Truus Coster en Cor Takes.

4.3: Vertelwijze

• Het gehele boek wordt verteld vanuit een perspectief. Het verhaal wordt ‘van buitenaf’ door een derde persoon verteld. Er is dus sprake van een auctoriaal perspectief. Doordat dit perspectief is gebruikt, is het voor mij makkelijker om als buitenstaander het verhaal te begrijpen. Dat komt vooral omdat de verteller dus ook een buitenstaander is, denk ik.
• Het verhaal is opgebouwd uit een proloog en vijf episodes. Tussen deze episodes zitten grote tijdsprongen van soms wel meer dan tien jaar. Hoewel deze in het boek als tijdsprongen worden afgebeeld, zijn het ook versnellingen. Dat denk ik, omdat de tijd tussen de episodes wel in ongeveer één bladzijde per keer wordt toegelicht. De episodes bestaan uit hele belangrijke gebeurtenissen uit het boek, ze worden daarom ook gedetailleerd uitgebeeld en zouden opgevat kunnen worden als vertragingen in de tijd. Er is geen sprake van flashbacks of flashforwards in het boek.
• Het boek is opgebouwd in zes delen; een proloog en vijf episodes. Tussen de episodes zitten, zoals eerder vermeld, grote tijdsprongen of versnellingen. Bij elke episode wordt het jaartal waarin deze zich afspeelt vermeld. Het valt mij op dat de vijfde episode, in plaats van ‘vijfde episode 1981’, ‘laatste episode 1981’ als hoofdstuktitel heeft. Verder is er niks opvallends aan de hoofdstuktitels. Het boek bevat geen epiloog, hoewel ik dit wel had verwacht. Dat is omdat het boek wel met een proloog begint.

4.4: Motieven

• Een verhaalmotief uit ‘De aanslag’, is de schuldvraag. Anton is erg geobsedeerd door de het afvragen wiens schuld wat is. Zo vraagt hij zich ernstig af wie er schuldig was aan de moord op zijn ouder en broer is, of eigenlijk; zijn.
• De dobbelstenen zijn een leidmotief in ‘De aanslag’. Deze dobbelstenen pakt Anton als hij op de avond van de aanslag een spelletje ‘mens erger je niet’ wil spelen. Als de schoten klinken, stopt Anton deze dobbelstenen in de zak van zijn pyjama. De dobbelstenen komen meerdere keren terug in het boek. Ze doen Anton erg denken aan de avond van de aanslag. Hij heeft de oorlog nooit goed kunnen verwerken. Dat is ook de precieze reden waarom Anton de dobbelstenen wegdrukt, omdat de dobbelstenen dus de avond van de aanslag een soort van representeren.

4.5: Thema

• Dit verhaal brengt aan de orde: de effecten op een leven na een gebeurtenis. Het boek laat namelijk zien wat de effecten zijn op Antons leven nadat Fake Ploeg was vermoord.
• De meeste boeken over de tweede wereldoorlog (in elk geval degenen die ik gelezen heb) zijn over de problemen van joodse personages. Anton en zijn gezin waren niet joods in het boek. Ik denk dat de schrijver wilde laten zien dat de oorlog ook heel vervelend kon zijn voor niet-joodse mensen.

4.6: Titelverklaring en verklaring motto

‘De Aanslag’ heeft geen ondertitel. Het boek heeft daarentegen wel een motto, namelijk: “Overal was het al dag, maar hier was het nacht, neen, meer dan nacht.” Ik denk dat de nacht verwijst naar de oorlog. Overal was het al dag wil dan dus zeggen dat de oorlog overal voorbij was. Voor Anton was de oorlog nog niet voorbij, hij heeft de aanslag en de effecten ervan nooit goed kunnen verwerken. Het was meer dan nacht voor hem, de aanslag heeft steeds sterkere effecten op Anton.

4.7: Schrijfstijl

Vertel iets over de stijl van de schrijver. Korte zinnen, lange zinnen? Moeilijk taalgebruik? Veel beschrijvingen met bijvoeglijke naamwoorden of juist kort en zakelijk? Geef voorbeelden uit het boek. Wat mij opvalt aan de schrijfstijl in het boek, is dat er gebruik wordt gemaakt van erg lange zinnen. Sommige zinnen zijn wel een halve bladzijde lang. “Er zijn echtparen die sprekend op elkaar lijken, en dat betekent misschien, dat de vrouw lijkt op de moeder van de man en de man op de vader van de vrouw (of iets ingewikkelder, wat het waarschijnlijkst is), maar het gezin Steenwijk bestond uit twee duidelijke delen: Peter had het blonde en blauwe van zijn moeder, Anton het donkere en bruine van zijn vader, ook de notenkleurige huid, die rondom zijn ogen nog iets donkerder was. Ook hij ging momenteel niet naar school.”  Er worden niet per se hele moeilijke woorden, maar ook geen aller makkelijkste woorden gebruikt in het boek, wat het toegankelijk maakt om het te lezen. Het valt mij ook op in het boek dat de schrijven houdt van woordspelingen. In het eerste deel van het boek valt al op aan verborgen betekenissen aan de namen van de huizen in Antons straat. “Aan een kade stonden vier huizen niet ver van elkaar “  “Elk droeg een brave, burgerlijke naam uit onbezorgder dagen:

Welgelegen

Buitenrust

Nooitgedacht

Rustenburg”

Welgelegen wordt zo genoemd omdat het huis ver van de aanslag verwijderd is en dus een ideale ligging heeft in het geval van die avond in januari 1945. Buitenrust is het huis van Anton en zijn familie. Het wordt zo genoemd, omdat hier alles, behalve rust aanwezig was. Het lijk werd voor hun huis geplaatst door de familie Korteweg. Het huis Buitenrust wordt uiteindelijk in de fik gestoken door de Duitsers. Nooitgedacht heeft deze naam, omdat de familie van Anton naast het huis Nooitgedacht nooit gedacht had, dat het lijk van Fake Ploeg hun kant op verplaatst werd. Bij het huis Rustenburg was, in tegenstelling tot dat van de familie Steenwijk, wel rust aanwezig. Het lijk werd daar namelijk niet naartoe verplaatst. Dat was omdat daar allemaal joden ondergedoken zaten.

5: Plaats in de literatuurgeschiedenis

‘De aanslag’ is een boek over de oorlog. Na de oorlog werden er vele boeken geschreven zoals ‘De aanslag’, over de oorlog. De Nederlandse literatuur maakte daarom een omslag. Hoewel de oorlog erg belangrijk was voor dit boek, speelt het zich merendeels af in de periode na de oorlog. Het is dan ook uitgegeven in de jaren tachtig van de vorige eeuw. Een Kenmerkend aan de literatuur uit de periode waarin dit boek geschreven is, is dat al het werk is gebaseerd op het realisme. De ‘grote drie’ zijn drie schrijvers die als belangrijkste worden gezien in de periode van het moderne proza. Mulisch is een van de grote drie en had dus met zijn werken, zo ook met ‘De aanslag’, een grote invloed op het moderne proza en dus de Nederlandse literatuur.