Kaplan door Leon de Winter

1. Beschrijvingsopdracht

Motivatie:
Ik heb het boek gekozen omdat het me wel een leuk boek leek, niet te oud en met thema’s die nog steeds wel actueel zijn, door de onrust in Israël. Tevens had mijn leraar Nederlands mij het boek aangeraden, als een goed boek dat niet saai was. De goede kritieken in recensies en op de achterkant van het boek zorgden voor een extra drijfveer.

Persoonlijke reactie:
Het boek was wel een leuk boek, zeker in het begin, maar het stuk dat Kaplan in Rome is, is nogal saai, waardoor je met moeite aan het laatste stuk toekomt. Kaplan komt er gaandeweg achter dat de fouten in het verleden, in zijn toekomst doorspelen, wat het boek interessant maakt om te lezen. Het enige wat ik wel jammer vond aan het boek, is dat er allerlei verhalen doorheen kwamen, waardoor je goed moest opletten wat de verbanden waren tussen de verschillende verhalen.

Samenvatting:
Het boek is opgedeeld in 3 delen. In deel 1 begint het verhaal over Leo Kaplan, een joods schrijver. Sinds 2 ½ jaar heeft hij last van een writers’ block. Kaplan is getrouwd met Hannah, een joodse dokter, en wonen samen in een groot huis in Amsterdam. Kaplan gaat regelmatig vreemd, maar als hij zijn leven wil beteren, besluit Hannah van hem te scheiden.
Kaplan gaat in een studentenwoning wonen, net zo lang tot hij beschikking krijgt over het fortuin van zijn vader, “jood Kaplan”. Hij krijgt dit 15 jaar na de dood van zijn vader, of als hij een joodse en besneden zoon heeft. Kaplan denkt dat hij geen zoon heeft.
Ellen de Waal, zijn vroegere vlam, woont in Rome. Ellen werd zwanger, maar omdat Kaplan geen tijd had voor Ellen, besloot zij te zeggen dat ze abortus gepleegd had, terwijl dit niet zo was. Ellen is getrouwd met Frank Jonker, een diplomaat. Zij gaat nooit vreemd, als dank voor de steun van Frank, maar als ze de kleinste twijfel heeft aan de trouw van Frank, gaat ze meteen vreemd.
Kaplan zag Ellen 2 ½ jaar geleden voor het laatst, in Cairo, en sinds die ontmoeting heeft hij last van z’n writers’ block en gaat hij vreemd. Er wordt daarna verteld over het roze tafelkleed van Ellen, wie er allemaal wat mee te maken hadden, eindigend bij Il Mostro, een seriemoordenaar. Er worden allerlei kleine verhalen tussendoor vertelt, zoals over gorilla Max en Lily, de eenbenige buurvrouw van Kaplan. Kaplan schrijft in zijn nieuwe woning voor het eerst weer een verhaal, maar deze omschrijft slechts dat wat hij niet kan, het pure schrijven.
In deel 2 gaat de verteller terug naar de tijd dat Leo Kaplan en Ellen de Waal een innige liefdesrelatie hadden en onder een stolp leefden. Als joods kind en kind van “foute” familie in de oorlog, zijn Leo en Ellen elkaars tegenbeeld, en hun relatie wordt ook afgekeurd door hun families. Voor de ouders van Leo is het een enorme klap, want Leo was hun enige hoop.
In Rome, waar Leo een boek aan het promoten is, spreken Ellen en Leo elkaar weer voor het eerst. In het vliegtuig heeft Leo Paula ontmoet. Zij is meteen stapelverliefd en vervult als ware de rol van dochter voor Kaplan, die geboren had kunnen worden uit Ellen.
Op het vliegveld willen zowel Leo als Ellen niet toegeven dat ze elkaar kennen. Ze vertellen elkaar van alles, maar niet dat Leo een zoon van Ellen heeft, de leugen is versteend geraakt. Leo leert Frank kennen, en begrijpt dat Ellen niet zomaar afstand neemt van Frank. Maar Ellen en Leo vinden allebei dat ze nog afscheid moeten nemen van elkaar en doen dit in een klein hoteltje in bed, waarna Ellen de volgende ochtend voorgoed verdwenen is.
In deel 3 woont Leo ondertussen samen met een vriendin van Paula, en heeft de erfenis gekregen. Bij een inbraak in een synagoge, wordt hij betrapt, maar Ben van Gelder, de voorzitter van de joodse gemeente in Den Bosch herkent hem en wil hem helpen. Leo wordt door hulp van Ben weer een goede jood, maar ontmaagd ondertussen wel zijn dochter. Leo is opgelucht dat hij uiteindelijk weer vrij is van alle druk, en wordt emotioneel van een mop die Ben vertelt; dezelfde mop verteld zijn vader 15 jaar eerder op zijn sterfbed.

2 Verdiepingsopdracht A Analyse

Thematiek:
De thematiek van het boek is afscheid. Kaplan moet in zijn leven van allerlei dingen afscheid nemen, bijvoorbeeld van Ellen, zijn grote liefde in het verhaal. Hij vindt dat hij van Ellen weg moet gaan, omdat zij hem net verteld heeft dat zij abortus gepleegd heeft. Daarvoor heeft hij al definitief afscheid genomen van zijn ouders, door het Jodendom achter zich te laten, en een relatie te beginnen met een niet-joodse vrouw die nazistische wortels heeft. Het begin van zijn afscheid van zijn ouders, is al het studeren in een andere stad, hiermee begint de breuk tussen Leo en zijn ouders. Later moet hij in zijn leven nog veel vaker afscheid nemen, eerst van zijn beste vriend Johan (nog in zijn studententijd), later van zijn vrouw Hannah, die van hem gaat scheiden, omdat zij een andere minnaar heeft. Voordat Hannah bekend maakt dat ze wil scheiden, heeft Leo net afscheid genomen van zijn minares.
In Rome, dus deel 2, neemt Leo ook nog afscheid van zijn, dan, beste vriend, die zelfmoord pleegt. Omdat Leo hem al een tijdje niet meer had gezien, en vlak voor zijn zelfmoord pas net weer voor het eerst zag, is dit afscheid extra pijnlijk. Leo moet ook afscheid nemen van Paula, zijn minares, die stapelverliefd is op Leo. Maar omdat Leo vindt dat ze te jong hij, hij heeft het gevoel haar te gebruiken, neemt hij afscheid van haar. Ook de oude man in Rome, die op zijn sterfbed Jiddisch tegen Leo begint te praten, is één van de mensen waar Leo afscheid van moet nemen, ook al kent hij deze man niet.
De laatste en bekendste persoon waar hij afscheid van moet nemen is natuurlijk Ellen, waar het verhaal om draait. In Rome slapen ze voor het laatst met elkaar, waarop Ellen vertrekt en Leo nooit meer terug ziet.
Een ander, abstracter afscheid, is het afscheid van zijn dwaaltocht van het jodendom in het verleden. Hij keert terug binnen het Jodendom, en neemt daar voor het laatst echt afscheid van zijn vader; Ben vertelt namelijk dezelfde mop als zijn vader op het sterfbed, toen Leo afscheid van hem moest nemen.

Personages:
De hoofdpersoon van het boek is Leo Kaplan, de joods schrijver. De belangrijkste bijfiguur is Ellen de Waal, met als andere bijpersonen nog Frank Jonker, Hannah, Ben van Gelder, Paula. Sommige van deze bijpersonen hebben een dubbele rol. Zo is Ellen niet echt een helper, zij maakt het moeilijker voor Leo door te kiezen voor Frank. Maar anderzijds is zij ook weer een helper, want zij brengt Leo dichterbij zijn uiteindelijke doel, het zijn van een kosjere jood. Ook Paula heeft een dubbele rol. Zij lijkt Leo te helpen en goedgezind te zijn, maar zij houd zijn ontwikkeling tot een volwassen man duidelijk tegen.
Het eigenlijke doel van Leo, is eigenlijk zijn hele leven, om zich veilig en geborgen te voelen. Maar ook weer niet verstikkend, veilig en geborgen met vrijheden. Zijn grootste tegenstander is hijzelf. Hij brengt zichzelf steeds weer in problemen, door vreemd te gaan. Hij probeert alles wat hij doet goed te praten, zoals het vreemdgaan. Hij zegt dat het net als trapezespel is, maar dat maakt het mooier dan het is.

Tijd:
Het boek is niet-chronologisch geschreven. Binnen de hoofdstukken verloopt het verhaal wel chronologisch, maar de hoofdstukken staan niet in chronologische volgorde geordend. Het verhaal is ook niet-continu, je leest een hoofdstuk, en dan verspringt de tijd een heel stuk. Er is ook vaak sprake van tijdsverdichting, de onbelangrijke stukken uit het leven van Leo Kaplan worden vaag en heel kort verteld. Er zijn verscheidene terugwijzingen uit het eerdere gebeurtenissen maar ook verscheidene vooruitwijzingen die verwijzingen naar dingen die nog moeten gebeuren (qua chronologisch verhaal), maar in een andere hoofdstuk nog verteld moeten worden.
De verteltijd van het boek is 462 pagina’s. De verteld tijd is 19 jaar, met terugverwijzingen naar gebeurtenissen eerder uit het leven van Leo Kaplan.
Het is bij dit boek redelijk belangrijk om iets over de historische tijd te weten. Het boek gaat namelijk over een joodse man die vlak na de oorlog geboren was, en een Nederlandse vrouw met familieleden die in de oorlog “fout” waren geweest. Als je dus niet weet dat deze twee bevolkingsgroepen lijnrecht tegenover elkaar stonden, dan begrijp je het verhaal moeilijker/niet.

Ruimte:
De ruimte wordt heel erg goed beschreven, met als duidelijkste voorbeeld zijn kleine studentenkamertje na zijn vertrek bij Hannah. De ruimte wordt zo duidelijk beschreven om een bepaalde sfeer op te roepen, zoals bij het studentenkamertje. Er wordt hierbij duidelijk een sfeer van een bedomte studentenkamer, alleen afgezonderd van iedereen.
De ruimtes roepen ook een sfeer op:
 Het kleine studentenkamertje uit zijn begin jaren samen met Ellen, staat voor een veilige omgeving en een kleine leefkring.
 Het grote doktershuis van zijn tweede vrouw Hannah staat voor veiligheid en verzorging (dokter).
 Het kleine studentenkamertje waar hij zit na het vertrek bij Hannah staat voor de vervreemding en vereenzaming van Leo en dat zijn leven (net als het kamertje) steeds meer in verval komt.
 Als laatste komt Leo terecht in een hotelkamertje met zijn aanbidster Paula. Dit staat symbool voor het vluchtige leven dat Leo leeft, dat hij zich nergens kan vestigen en altijd ergens anders slaapt.
Ook de heeft de ruimte een relatie met de personages. Het leven uit een koffer past bij Leo, die overal voor op de vlucht is (en nog het meeste voor Ellen).

Perspectief:
Het verhaal Kaplan is duidelijk geschreven vanuit een hij/zij perspectief. Het verhaal er zit volgens mij niet echt een duidelijk belangrijke functie aan vast.

Structuur en bouw:
De geleding van het boek is als volgt:
 Proloog
 Deel 1: bestaande uit hoofdstuk 1 t/m 17
 Deel 2: bestaande uit hoofdstuk 1 t/m 5
 Deel 3: bestaande uit hoofdstuk 1 t/m 11
 Epiloog
De functie van deze geleding, is om de verschillende gebeurtenissen goed te kunnen scheiden en van de plaats op een bepaalde tijd, zo naar een andere plaats op een andere/dezelfde plaats te gaan.
De verschillende gebeurtenissen lijken in het begin niet met elkaar samen te hangen, maar later blijkt dat de gebeurtenissen met elkaar samenhangen (het heeft allemaal met de hang van Leo naar Ellen te maken). Er zijn 2 belangrijke verhaallijnen, die van Leo en die van Ellen, die na loop van tijd bij elkaar komen, maar ook weer abrubt af worden gebroken.
Het boek begint in medias res, middenin het verhaal. Er wordt verteld over Leo, als hij ongeveer 37 jaar is, terwijl een groot gedeelte van het verhaal ook gaat over Leo op zijn 18e.
Het verhaal is cyclisch opgebouwt, het begint verhaal begint met de liefde van Ellen en Leo, en eindigt daar ook mee. (de delen wel, de proloog en epiloog laat ik dan buiten beschouwing).

Stijl en taal:
De taal die gebruikt wordt in Kaplan is de alledaagse taal, taal die op straat ook gewoon gebruikt wordt. Er zijn een aantal duidelijke tegenstellingen. De verschillende hoofdstukken zijn vaak tegengesteld aan elkaar, ze sluiten niet op elkaar aan. Er komen achtereenvolgens geen herhaling, pardoxen, opsommingen, parallellismen of pleonasmen in voor. Tautologie, hyperbolen en eufemisme wordt wel vaak gebruikt.
Er is een duidelijk voorbeeld van personificatie: in deel 1 wordt gesproken over een stolp, een denkbeeldige koepel van liefde om Leo en Ellen heen.

B Leeservaring

Onderwerp:
Het onderwerp van het boek is verlaten en verliezen. Leo verlaat iedereen, of mensen verlaten Leo. In het begin van zijn leven verlaat Ellen Leo, en hij verliest later ook nog zijn ouders. Zijn tweede vrouw Hannah verlaat hem ook, en Leo verlaat allerlei plaatsen (zoals Den Bosch, in het begin, en het kleine kamertje met de duiven op het balkon).
Het onderwerp is zéér boeiend, je leest dat Leo steeds verandert als hij iemand verlaat of verliest. Het blijft zo dus leuk om te lezen. Ik had geen verwachtingen van het onderwerp, omdat het onderwerp pas gaandeweg het boek duidelijk worden. Het boek ligt deels in mijn belevingswereld, ik verlaat en verlies ook wel eens iemand, maar niet zo in het extreme als bij Leo. Het onderwerp is redelijk goed uitgewerkt, maar omdat het boek zo snel heen en weer springt, is het moeilijk om de betekenis van het verlaten en verliezen goed uit te leggen.
Er wordt wel een bepaalde visie op het onderwerp gegeven, de schrijver schrijft het boek namelijk vanuit het oogpunt van Leo, waarmee de mening van de Leo dus goed overkomt in het boek. Ik heb niet echt eerder een boek of film met zo specifiek het onderwerp verlaten en verliezen.

Gebeurtenissen:
De belangrijkste gebeurtenissen in het boek is het verlaten van Leo door Ellen en de laatste nacht samen. Hierdoor is de cirkel rond. Deze gebeurtenissen zijn belangrijk omdat de eerste zorgt voor de start van het verhaal, je weet wat er gebeurt is en waardoor Leo het zo moeilijk heeft om Ellen weer te zien en aan te spreken. De laatste gebeurtenis is belangrijk omdat hiermee een periode afsluit, die van ontroostbaar liefdesverdriet.
De gebeurtenissen spelen in het verhaal de belangrijkste rol, die zorgen ervoor dat er steeds weer iets anders gebeurt, alles sluit op elkaar aan en heeft met elkaar te maken. De samenhang tussen de gebeurtenissen is in het begin nog moeilijk, maar gaandeweg het boek kom je er steeds meer achter waarom de gebeurtenissen samenhang hebben met elkaar.
De gebeurtenissen komen heel erg geloofwaardig over, alles wat in het boek gebeurt kan ook in het echt gebeuren, het is heel erg realistisch geschreven. De gebeurtenis die het meest indruk op mij gemaakt heeft, is dat Ellen verteld dat ze abortus gepleegd heeft, en de vlucht van Leo daarop. Hoewel Ellen zielsveel van Leo hield, dat bleek wel uit het feit dat ze niet echt abortus gepleegd had, loog ze toch over de abortus, om Leo aan het verstand te brengen dat zij verwaarloosd werd. Om zo’n beslissing te nemen moet je zeer sterk zijn, voor mentaal. Om je grote liefde voor te liegen en weg te jagen, is een grote stap, die genomen moest worden door schuld van Leo. De gebeurtenissen hebben mij niet erg aan het denken gezet, misschien alleen van; later moet ik nooit zoals Leo worden. De gebeurtenissen blijven je wel redelijk boeien, alleen tegen het einde aan wordt je er gek van, dat Leo de hele tijd met Ellen naar bed wil, meer wil hij niet (zo lijkt het). De gebeurtenissen worden heel erg uitvoerig verteld, wat wel fijn is, je hoeft zelf niet te veel te interpreteren. Ik ken geen boeken of films met dezelfde gebeurtenissen, het boek is redelijk uniek in zijn soort, naar mijn weten.

Personages:
De hoofdpersoon is meer een anti-held, zeker in het begin. Leo doet alles fout wat je maar fout kan doen, hij verwaarloosd iedereen en denkt alleen maar zichzelf. Later in het boek is Leo radicaal verandert, en wil hij van alles rechtzetten, wat niet meer kan. Zo wil hij Ellen terugwinnen, wat niet meer kan, en probeert hij niet meer alleen aan zichzelf te denken, maar ook aan anderen (zoals bij de dood van een oude jood).
De karaktereigenschappen zijn zeer duidelijk beschreven, je leert Leo goed kennen, je begrijpt als ware wat in het omgaat. Het is wel belangrijk om Leo goed te kennen, dan kan je sommige gebeurtenissen beter begrijpen.
De hoofdpersonen zijn zeer levensecht, ze denken en doen net zoals mensen in de echte wereld. De gedachten en gebeurtenissen hebben mij niet echt beïnvloed, maar je gaat wel over een aantal dingen anders denken (zoals het egocentrische leven van Leo). Ik kan mij goed inleven in geen één personage, ze lijken allemaal geenzins op mij. Ik vind dat ook niet van belang, als het boek maar lekker wegleest.
De personages die ik sympathiek vind, zijn Ellen en Ben van Gelder. Ellen omdat zij helemaal haar eigen weg gaat, en zich niet laat verwaarlozen door Leo, en kiest voor de trouw van Frank tegenover de ontrouw van Leo. En Ben van Gelder omdat hij een door en door goed mens is, die Leo nog een tweede kans gunt, en ook geeft.
De personages die duidelijk onsympathiek zijn, zijn Leo zelf en Hannah. Leo omdat hij super egocentrisch is, hij denkt alleen maar aan zichzelf en wat voor hem zelf het beste is. En Hannah omdat ze zo bot als het maar kan, Leo dumpt en gewoon het huis voor haarzelf opeist. Ook houdt zij geen rekening met het writer’s block van Leo.
Ik keur geen enkele gedrag af of goed, ik vind dat de personages allemaal hun eigen karakter hebben en hier ook naar handelen, ze laten zich niet makkelijk overhalen of beïnvloeden. De beslissing van Leo om meteen na het bericht van de abortus keur ik echter wel af, dat kan echt niet. Je vrouw in de steek laten, terwijl het eigenlijk je eigen fout is. Tevens vind ik dus de beslissing van Hannah, om Leo te verlaten, begrijpelijk, maar wel grof. Ik zou in de situatie van Leo misschien wel hetzelfde reageren, het is wel begrijpelijk, maar om zomaar zonder gesprek weg te vluchten, gaat wel erg ver. De personages reageren lekker onvoorspelbaar, waardoor het boek erg spannend en boeiend blijft om te lezen.

Opbouw:
Het boek lijkt ingewikkeld opgebouwd, maar als je later terugkijkt op wat je gelezen hebt, dan is het verhaal eigenlijk heel erg logisch opgebouwd.
Het verhaal is wel spannend, je bent benieuwd hoe Leo zijn leven nu weer nog moeilijker gaat maken dan het al is. Ook het feit dat de gebeurtenissen elkaar in rap tempo opvolgen, zorgt voor een bepaalde spanning in het verhaal.
Er zitten redelijk wat flashbacks in het verhaal, wat wel fijn is, omdat het een dik boek is, je vergeet dan misschien wel een aantal dingen sneller. De opbouw past heel erg goed bij het onderwerp, verlaten en verliezen. De flashbacks blikken terug op wat er verlaten of verloren is. Je ziet de gebeurtenissen overwegend door de ogen van Leo, maar ook een tijdje door de ogen van Ellen. Deze manier van vertellen is wel geslaagd, je leert zo de gedachten van twee tegenpolen, maar tegelijkertijd ook twee magneten van elkaar, te kennen.
Aan het eind blijf je niet met belangrijke vragen zitten, wel natuurlijk met een aantal kleine, over personages die maar even in het verhaal voorkomen (maar dus niet belangrijk zijn voor het vervolg). Het boek begon mij te boeien toen het verhaal over de studententijd van Leo ging, dan kom je achter het begin van het chronologische verhaal en ik vind dat stuk ook mooi geschreven.

Taalgebruik:
De taalgebruik in het boek, is niet erg moeilijk. Wel gebruikt Leo enkele moeilijke omschrijvingen in zijn gedachten. De verhouding tussen dialoog en de beschrijven wel goed gekozen, meer beschrijven dan dialogen. Hierdoor verduidelijk je de dialogen die voorkomen, wat het verhaal prettig te lezen maakt. Er zitten een aantal ingewikkelde beeldspraak in, maar die worden later goed uitgelegd, of zijn daarvoor al uitgelegd.
Het taalgebruik vind ik goed passen bij de personages en het onderwerp, Leo en Ellen zijn eigenlijk maar twee mensen uit een simpel gezin, met normaal taalgebruik.
Wat ik nogal bijzonder vond aan het taalgebruik waren de joodse uitdrukkingen en woorden die nogal eens werden gebruikt, zoals sjoel.

Eindoordeel:

Het boek Kaplan is fijn te lezen, ondanks dat je goed moet blijven opletten. De joodse woorden zorgen voor een extra extravagant tintje, wat het boek apart maakt om te lezen. Het boek is goed en spannend geschreven, en het was dus zeker geen onmogelijke opgave om het boek uit te lezen.