Kaplan door Leon de Winter

Titel

Kaplan
Auteur
Leon de Winter
Jaar druk
Eerste druk; 1986

Samenvatting van de inhoud

‘Kaplan’ is het levensverhaal van de in Nederland beroemde schrijver Leo Kaplan. Leo ziet zijn tweede huwelijk op de klippen lopen door zijn vreemdgaan. Hij was vlak voor die breuk met Hannah naar Cairo vertrokken, zogenaamd om nog wat feiten op waarheid te checken voor zijn nieuwe boek. Maar hij ging daar weer vreemd. Totdat hij daar in het ziekenhuis de vrouw tegenkomt waarmee hij vanaf zijn achttiende twee jaar lang een zeer diepgaande en hartstochtelijke relatie heeft gehad, Ellen de Waal. Hij verliet Ellen destijds omdat ze hem verteld had dat ze abortus had gepleegd op zijn kind. Maar dat was gelogen, dat zij ze alleen omdat ze woedend was en hem wilde laten schrikken. Ze zagen elkaar daarna bijna twintig jaar niet meer.
Ellen trouwde later met een ambassadeur en woonde op veel plekken in de wereld. Haar man, Frank Jonker, maakte ze wijs dat haar kind van een overleden vriend van haar en Leo was. Deze leugen werd steeds groter toen Frank de ouders van Johan (de overleden vriend) inlichtte dat zij grootouders waren geworden. Ellen had niet de moed om de leugen in zijn toen nog prille stadium uit de wereld te helpen.
Leo verloor door de onverwachte ‘ontmoeting’(een echte ontmoeting vond toen niet plaats, want Ellen herkende hem niet) al zijn inspiratie en kon tweeëneenhalf jaar niet werken. Maar aan het eind van die periode moest hij voor de promotie van zijn in het Italiaans vertaalde, en eveneens verfilmde, boek Hoffman’s Honger naar Rome. Daar werd hij afgehaald door de vrouw van de ambassadeur daar en herkende tot zijn schrik Ellen weer. Zij stelde zich voor als mevrouw Jonker, waardoor Leo niet wist wat te doen en speelde daarom het spelletje mee dat ze elkaar niet kenden. Totdat Ellen het opgaf en ze elkaar in de armen vlogen. Ze waren van plan elkaar alles te vertellen, maar kregen niet snel de juiste gelegenheid. In het vliegtuig had Leo een afspraak gemaakt met Paula, een stewardess die hem wel zag zitten. Hij kon daar niet omheen en ging met haar eten. Zij verleidde hem en hij viel voor haar omdat hij behoefte aan steun in zo’n verwarrende periode. Op aandringen van Frank (Ellen had hem alleen verteld dat Leo een oude vriend was, meer niet) nodigde Ellen Leo uit om bij haar thuis te komen eten. Tijdens dat etentje ontmoette hij voor het eerst Maurits, zijn zoon waar hij niets vanaf wist. Maar Ellen vertelde niets. Door Ellens onrust en Leo’s verwarring om opeens bij de vrouw aan tafel te zitten waarmee hij twintig jaar geleden een bloeiende relatie had, werd het een raar gesprek en liet Leo geen goede indruk achter.
Leo had het gevoel dat hij niet oprecht verliefd was op Paula en haar eigenlijk een beetje misbruikte en besloot daarom haar te verlaten. Paula vertrok snikkend en ging met haar vriendin Betty naar Pompeji. Leo wou toen naar Ellen rennen om Ellen alles te vertellen en alles van haar te horen, maar onderweg kwam hij een oude man tegen die vroeg hem naar zijn appartement te begeleiden. Met tegenzin stemde hij in en wil de man snel wegbrengen. Maar onderweg werd de man steeds slechter en bij zijn kamer aangekomen was hij halfdood. Leo belde een ambulance en bedronk zich daarna om het te kunnen verwerken. Midden in de nacht belde hij Ellen op, hij wilde haar zien. Frank nam op, vond het wel een beetje raar dat hij middernacht opbelt, maar zocht er niets achter. Ellen besloot zich de volgende dag ziek voor te doen, terwijl ze met haar gezin naar de paardenraces in Siena zou gaan. Hoewel ze het jammer vond dat ze niet meegaat, nam ze Leo mee naar een meer, een eindje uit Rome vandaan.
Ze vertelden elkaar een heleboel, maar Ellen durfde Leo niet te vertellen dat hij de vader is van Maurits. Ze merkte nog iets, wat ze eigenlijk erger en verontrustender vond; ze werd weer verliefd op Leo. En Leo op haar. Leo stelde voor dat zij haar biezen pakt en weer met hem gaat. Maar Ellen wilde niet weer haar leven op zijn kop zetten, zoals toen Leo bij haar weg ging en koos voor haar gezin. Om toch een punt achter haar relatie met Leo te kunnen zetten besloot ze nog één nacht met hem te slapen. In een hotel herleefden ze alle herinneringen aan elkaar van twintig jaar geleden. Toen Leo diep sliep, douchte ze, kleedde ze zich aan en vertrok. Op haar kussen liet ze een briefje achter met als boodschap dat Leo haar nooit mag bellen en opzoeken. Zij had een ander leven. Totaal van slag reed Leo in een taxi weer naar Rome voor een gepland interview, waar hij totaal geen zin in had. Halverwege dat interview kreeg hij te horen dat zijn vriend Rudy Kohl, waarmee hij en paar dagen terug nog op stap was geweest, zich opgehangen had aan een plataan in de stad. Rudy kon zijn liefdesverdriet na het vertrek van zijn vriendin, waarover hij zich bij Leo nog had beklaagd, niet dragen. Totaal kapot ging Leo naar een café om zich weer te bedrinken en daar kwam hij Paula weer tegen. Paula kon op haar beurt haar liefdesverdriet niet dragen en was teruggekomen om Leo’s hart te veroveren. Het lukte haar, doordat Leo nu echt behoefte had aan steun en zijn hoop om Ellen terug te krijgen was vervlogen.

Daar eindigt het verhaal, maar je krijgt in de Epiloog nog te weten wat er daarna gebeurde.
Om een onduidelijke reden was het nu uit met Paula en ging Leo samenwonen met haar vriendin Betty. In de Epiloog is hij samen met de accountant van zijn vader, die al vijftien jaar overleden is, op weg om zijn erfenis van twee miljoen gulden te krijgen. Zijn vader was een Jood en verdiende ontzettend veel geld met het verpatsen van zo’n beetje alle rommel die maar te bedenken is. In zijn jeugd had Leo altijd in de schaduw gestaan van zijn pa, die alles voor hem betaalde en daar heel luchtig over deed. Zijn vader wilde heel graag dat Leo een goede studie deed, een Joodse vrouw trouwde en een Joods leven leidde. Maar het liep anders; Leo kreeg een blonde vriendin, Ellen en vergooide zijn studie voor het schrijversberoep. Om te zorgen dat Leo zelfs na de dood van zijn vader het Joodse leven niet zou verwerpen had zijn vader in zijn testament laten zetten dat Leo zijn erfenis pas na vijftien jaar mocht hebben. Het mocht het alleen eerder als hij een Joodse vrouw zou trouwen en daarmee een zoon kreeg die hij zou laten besnijden. Omdat dit Leo niet was gelukt (hij deed ook niet de moeite omdat hij het de grootste onzin vond) mocht hij het nu pas ophalen. Van de accountant kreeg hij te horen dat zijn vader in de klep van zijn zitbankje in de synagoge foto’s bewaarde van zijn in de oorlog vergaste broer, naar wie hij Leo vernoemde. Leo was diep teleurgesteld dat zijn vader hem die foto’s nooit heeft laten zien en besloot terug te gaan naar die synagoge om te kijken of ze er nog lagen. Omdat er daar niemand open deed en hij zijn nieuwsgierigheid niet kon bedwingen, besloot hij via het muurtje aan de achterzijde naar binnen te glippen. Eenmaal binnen ontdekte hij dat de deur naar de gebedsruimte gesloten was en hij verliet het pand weer. Toen hij weer over het muurtje klom werd hij betrapt door een stel dommige politieagenten die hem voor een terrorist aanzagen, door zijn donkere Joodse uiterlijk. Ze spraken hem daarom ook eerst in het Engels aan en namen hem mee naar het bureau. Daar aangekomen raadde Leo de agenten aan om de baas van de synagoge, een oude vriend van zijn familie, te bellen om zijn onschuld aan te tonen. De man kwam en besloot Leo (die werd vrijgelaten) mee te nemen naar de synagoge om te kijken of de foto’s er lagen. Maar helaas, ze waren weg. Leo moest als tegenprestatie bij de man zijn gezin blijven eten. Hij ontmoette daar weer de paar jaar oudere dochter van de man, Roosje. Roosje was vroeger altijd heel lelijk en had een grote beugel, waarmee Leo en andere jongeren haar belachelijk maakten. Roosje was er door de jaren heen nog niet knapper op geworden en woonde nog thuis. Tijdens het eten werd de familie gebeld door een man die zich ziek meldde voor de gebedsdienst van de volgende dag. En daarvoor zijn tien man nodig, anders kan het niet. Leo bood daarom maar aan om de man te vervangen. Opgelucht gaf de familie hem een slaapplaats, zodat hij tot de volgende dag kon blijven. Hij belde Betty dat hij niet thuis zou komen.
’s Nachts schrok Leo ineens wakker en ontdekte dat Roosje op de rand van zijn bed zat. Hij vroeg haar wat er was, maar zij probeerde hem te verleiden en deed haar ochtendjas open waaronder zij slechts in ondergoed gehuld was. Voorzichtig probeerde Leo haar duidelijk te maken dat dat toch echt niet kon. Ze vertrok huilend en hij kreeg een schuldgevoel. Om te compenseren dat hij haar vroeger pestte, besloot hij haar te troosten en belandde uiteindelijk toch met haar in bed. ’s Ochtend bleek de vrouw van veertig gebloed te hebben, ze was nog maagd geweest. Het wordt niet duidelijk of hij een relatie aangaat met Roosje, of dat hij terugkeert naar Betty.

Beginsituatie

Het verhaal begint als Leo Kaplan bij Jonneke vandaan komt, één van de vrouwen waarmee hij Hannah bedriegt. Onderweg komt hij een dronken man tegen die hem herkent en hem uiteindelijk de huid vol scheldt. Hij blijkt de vriend te zijn van Jonneke.

Eindsituatie

Het verhaal eindigt wanneer Leo weer voor Paula kiest en er in sneltreinvaart weer op de afgelopen tijd wordt teruggekeken. De epiloog eindigt als Leo met de vader van Roosje op weg is naar de synagoge en de man begint met een Joods mopje, die lijkt op de mop die Leo’s vader vlak voor zijn dood had gemaakt. De mop wordt niet afgemaakt.

Hoogtepunt

Het hoogtepunt van het verhaal is denk ik wanneer Leo naar Rome gaat en Ellen weer ontmoet en hij zich realiseert dat dat het moment is waarop hij zich twintig jaar heeft verheugt.

Dieptepunt

Het grappige is dat het dieptepunt met dezelfde persoon te maken heeft als bij het hoogtepunt. Alleen dit keer is het Leo’s eerste ‘ontmoeting’ met Ellen. Door de onverwachte aanblik van de vrouw met wie hij ooit een abrupt beëindigde relatie had en haar daarna nooit meer zag, raakt hij al zijn inspiratie kwijt en komt in een mistroostige periode.

Beschijving enkele personages

Leo
Leo Kaplan is de hoofdpersoon van het verhaal. Een beroemde schrijver die erg worstelt met zijn onzekerheid over van alles, over de nut van zijn bestaan, over zijn relatie met Ellen. Hij vergelijkt zijn persoonlijkheid vaak met die van een krokodil, zo kil en gevoelloos en toch diep in zijn hart een goed mens die niet zo goed weet wat hij wil. Hij benijdt mensen die durven te zeggen waar het op staat.

Ellen
Ellen is een mooie, lieve en aantrekkelijke vrouw. In haar hoofd bevindt zich een grote, versteende leugen waarmee ze het moeilijk heeft. Ze is snel achterdochtig. Zoals wanneer ze denkt dat haar man Frank vreemdgaat met de secretaresse van de ambassade als ze auto van de ambassade voor de deur van een hotel ziet waar die secretaresse net naar binnen ging. Woedend is ze, en om Frank terug te pakken gaat zij een paar keer vreemd met een ober uit een café. Maar dan blijkt dat Frank niet vreemdging, dat het zijn collega was en schaamt ze zich diep. Ze wil altijd mensen terugpakken als ze haar benadelen, zoals toen Leo wat minder aandacht voor haar kreeg en zij hem daarom wijsmaakte dat ze abortus had gepleegd.

Paula
Een eveneens mooie vrouw. Ze is vergeleken met de man die ze op vakantie in Rome probeert in te pakken, Leo Kaplan, erg jong; 21. Ze weet precies wat ze wil in haar leven en heeft veel dromen. Ze is erg intelligent dus ze zou ze nog wel eens kunnen verwezelijken ook. Haar vatberadenheid en oprechtheid trekken Leo aan.

De tijd van de fictie

Het verhaal speelt vanaf de breuk met Hannah tot de avonturen in Rome. Het wordt niet duidelijk hoeveel tijd het verhaal bestrijkt, maar ik schat een half jaar tot een jaar. De flashbacks spelen soms twintig jaar geleden, de tijd van de relatie tussen Leo en Ellen en soms wel dertig tot veertig jaar geleden, waar de jeugd van Leo en Ellen speelde.

De plaats

Het verhaal speelt op veel plaatsen af. Het eigenlijke verhaal speelt alleen in Amsterdam (in het huis van Hannah en Leo en Leo’s huizen daarna) en Rome (in hotels, restaurants, cafés, studio’s en het huis van Ellen). De flashbacks nemen je mee naar verscheidene plaatsen, zoals naar Cairo waar Kaplan Ellen weer tegenkomt en naar Den Bosch waar Ellen en Leo beide opgroeiden. De schrijver gaat soms helemaal in op de geschiedenis van zomaar een persoon (die later in het verhaal toch wel een betekenis krijgt), zoals de verkoper van een roze tafelkleed en alle voorgaande bezitters van het kleed, eindigend bij de man die al heel lang de geheimzinnige moordenaar blijkt te zijn van verliefde stelletjes, bijgenaamd Het Monster. Door zulke beschrijven komen veel plaatsen aan het licht en die zijn niet allemaal op te noemen. De belangrijkste plaats is denk ik die van in een flashback. Namelijk de kamer van Leo in zijn studententijd, waarin hij twee jaar lang bijna non-stop met Ellen verbleef en met haar de liefde bedreef. Deze kamer is van groot belang, want deze hield in feite de twee verliefden bij elkaar en liet niks ertussen komen. Toen Leo steeds meer naar buiten wilde ging het ook fout en in dezelfde ruimte hing Ellen haar leugen op, waarna Leo vertrok en de aanleiding van het verhaal was gevormd.

Het thema

Het thema van het verhaal is als je het mij vraagt overduidelijk liefde. De liefde tussen Ellen en Leo, die de aanleiding vormde voor het verhaal.

Thematische componenten

Deelthema’s die te noemen zijn zijn onder andere; overspel, jaloezie, onzekerheid, rouw en verwarring. Deze hebben allemaal te maken met het proces tussen de breuk van Ellen en Leo en hun uiteindelijke weerzien. Ook daarna spelen deze componenten nog mee.

Symboliek

Dit stukje heb ik zelf even ingelast, omdat er veel symboliek in het verhaal zit en dat kan niet onopgemerkt voorbijgaan. Kaplan symboliseert zichzelf bijvoorbeeld vaak als een krokodil. Ook bijvoorbeeld zijn medepassagier in het vliegtuig naar Rome krijgt een symbolische bestaansvorm. De daadkrachtige zwarte vrouw noemt de schrijver via Kaplans mond een ‘Abbessijnse Woenstijnkat’. Er zit ook als je het mij vraagt veel symboliek in het verhaal die net echt duidelijk als zodanig naar voren komen. Ik zal een voorbeeld geven. Wanneer Leo en Kaplan na twintig zonder elkaar bij het meer aan een tafel zitten te eten gebeurt er iets wat wat mij betreft duidelijk symboliek heeft, pagina 395:

Ellen en Leo bleven zitten, de eerste druppels afwachtend. Ze hadden de sla niet aangeraakt, in het schaaltje tussen hen in, alsof dat verboden terrein was. Toen woei haar papieren servet weg. Een windvlaag greep het en nam het mee over de balustrade. Zij zag het over het water zweven, als een grote vlinder, twintig meter landde het op de kabbelende golven. Kaplan had het ook gezien, vergeefs een greep gedaan toen het over de balustrade wipte.
‘Hier, neem de mijne.’
‘Nee, ik vraag wel een andere’

De schaal met sla tussen hen in komt wel duidelijk naar voren als symboliek, het beeldt de denkbeeldige muur tussen hen in, de moeilijkheid om elkaar weer te bereiken. Het servetverhaal symboliseert als je het mij vraagt de liefde van Ellen die bij Kaplan wegwaait. Kaplan doet twintig jaar later nog vergeefs een greep maar hij mist. Hij biedt Ellen zijn servet aan, opnieuw zijn liefde, maar zij wil dat niet en vraagt een eigen.
Ik weet niet of ik het met deze uitleg bij het rechte eind heb, maar ik vind ook dat iedereen zulke symboliek op zijn eigen manier mag interpreteren.

Eigen mening

Ik vind dit een heel mooi en verbijsterend verhaal. Er spelen een heleboel verhaallijnen, van een heleboel personen die verder niet veel betekenis hebben en het leuke vind ik dat naarmate het verhaal vordert veel van de lijnen samenvallen, een connectie blijken te hebben. Ik werd erg verrast met het einde en weet niet echt of ik het wel een goed einde vind. Verder een prachtig verhaal.