Kaplan door Leon de Winter

I. Analyse en interpretatie

1. Algemeen
Schrijver: Leon de Winter
Titel:Kaplan
Jaar 1e uitgave:1986
Genre:Liefdes roman
Periode:Moderne tijd

2. Samenvatting:
De joodse schrijver Leo Kaplan is zeer succesvol, maar heeft, naar later zal blijken, sinds tweeenhalf jaar last van een writer's block. In die tijd is hij Hannah, zijn tweede echtgenote, regelmatig ontrouw. Op het moment dat de roman aanvangt (het is bijna Kerst 1984), heeft Kaplan zojuist zijn kortstondige verhouding met studente Jonneke beeindigd en neemt hij zich voor om eeuwig trouw te blijven aan Hannah.
Kort daarna kondigt Hannah aan dat ze een verhouding heeft en van Kaplan wil scheiden. Kaplan vertrekt uit hun huis in de Amsterdamse Concertgebouw en belandt via een hotelkamer op een klein en gehorig kamertje, dat nog het meest wegheeft van een onderkomen voor studenten. Hij heeft echter zijn oog al laten vallen op een koopwoning in een van de betere buurten van Amsterdam. Die dure woning ligt binnen zijn bereik doordat hij binnen enkele maanden over ruim 2 miljoen gulden kan beschikken uit zijn vaders erfenis. Kaplan heeft 15 jaar op het geld moeten wachten omdat hij op het moment dat zijn vader overleed geen joodse en besneden zoon had, hetgeen een voorwaarde was om meteen over de erfenis te mogen beschikken. Maar zonder dat hij het zelf wist, had Kaplan wel degelijk een zoon.
In Rome woont Ellen de Waal, met wie Kaplan op achttien-jarige leeftijd een hartstochtelijke relatie gehad heeft tijdens zijn studententijd. Samen met Ellen leefde hij onder een stolp van geluk waar de buitenwereld niet in kon doordringen. Op een gegeven moment kwamen er echter scheurtjes in hun stolp, omdat Kaplan zich op de linkse politiek stortte en zo de relatie te gronde richtte. Ellen raakte zwanger en ze waren van plan om te trouwen, maar omdat Ellen ervan overtuigd was dat hun liefde toch geen toekomst meer had, maakte zij Kaplan wijs dat ze zich had laten aborteren. Woedend vluchtte Kaplan weg, zonder ooit te weten dat hun kind wel geboren werd en opgroeide in het gezin van Ellen en haar man, de diplomaat Frank Jonker.
Ellen en Frank zijn elkaar trouw. De reden dat Ellen niet vreemd wil gaan ondanks haar toch wat eentonige huwelijk is dat zij veel verschuldigd is aan Frank. Maar zodra ze het idee heeft dat hij het houdt met een koffiejuffrouw aarzelt ze geen seconde om de flirterige ober Dino haar bed in te lokken.
Kaplan beseft na zijn tweede scheiding dat hij iemand is zonder enige houvast, terwijl hij juist dorst naar helderheid en duidelijkheid. Hij noemt zichzelf een golem, een  mens van leem. Hij voelt zich een buitenstaander. Sinds zijn jeugd heeft hij alle mogelijke moeite gedaan om zijn joodse afkomst te vergeten, die wat hem betreft alleen maar bestond uit dode familieleden en een moeizame relatie met zijn ouders.
In Caïro zag Kaplan Ellen tweeenhalf jaar geleden voor het eerst bij toeval weer terug, zonder dat zij hem zag. Sinds die tijd kan hij niet meer schrijven en gaat hij vreemd.
Intussen introduceert de alwetende verteller een enorme stoet personages die allemaal op de een of andere manier iets met een roze tafellaken van Ellen te maken hebben. Aan het einde van de rij staat de  (werkelijk bestaande) seriemoordenaar Il Monstro, die minnekozende paartjes in de vrije natuur doodschiet. Een van de slachtoffers is een collega van Frank, die vermoord wordt in een auto, samen met de koffiejuffrouw van wie Ellen dacht dat zij iets met Frank had.
In Rome probeert Ellen haar minnaar Dino op een afstand te houden, omdat hij zich te veel in haar leven wil mengen. Op de ambassade hoort zij dat Kaplan naar Rome komt in verband met de publiciteitscampagne rond de verfilming van zijn boek Hoffman's honger.
In zijn nieuwe woning in Amsterdam schrijft Kaplan voor het eerst weer een verhaal, over Nabokov.
Deel twee vertelt het verhaal van de liefde tussen de twee eerstejaars studenten in Amsterdam, Ellen de Waal en Leo Kaplan, die beiden uit Den Bosch komen. Ellen is een dochter uit een verbitterde katholiek middenstandsfamilie, met familieleden die fout zijn geweest in de oorlog. Net als Kaplan probeert zij zich hardnekkig te onttrekken aan haar verleden en afkomst.
Met Ellen weet Kaplan, voor zolang hun relatie duurt, te ontsnappen aan alle vage en onbekende doden in zijn joodse familie. Samen hebben zij het idee dat bij hen de jaartelling opnieuw begint. De liefde tussen Ellen en Kaplan wordt door hun ouders echter streng afgekeurd.
Daarnaast toont de verteller uitgebreid hoe de vreemde haat-liefdeverhouding tussen Kaplan en zijn ouders in elkaar zit Kaplan is hun enige hoop geweest na de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog, maar hij wil niet in een keurslijf van joodse tradities geperst worden.
Twintig jaar na hun breuk ontmoeten Ellen en Kaplan elkaar voor het eerst weer in Rome.
Op weg naar Rome beseft Kaplan dat zijn verhaal over Nabokov zijn verlangen naar pure verhalen uitdrukt, waarin niet voortdurend de schimmen opduiken van zijn dode joodse familie. In het vliegtuig ontmoet hij de jonge, ongecompliceerde stewardess Paula, die meteen stapelverliefd op hem wordt en met wie hij in Rome een verhouding heeft. Paula vervult op dat moment de rol van de dochter die volgens Kaplan geboren had kunnen zijn uit zijn relatie met Ellen. Het meisje heeft absoluut geen problemen met haar afkomst en weet Kaplan zover te krijgen, dat hij haar over zijn eigen vader vertelt.
Op het vliegveld komt Ellen Kaplan afhalen officieel afgevaardigde van de Nederlandse ambassade. Ze doen net alsof ze elkaar niet herkennen, tot Ellen als eerst toegeeft. Kaplan en Ellen praten over vroeger, en dat hun liefde zo niet had mogen eindigen, maar Ellen vertelt Kaplan niet dat hij een zoon heeft. De leugen is versteend en zij kan hem onmogelijk nog toegeven, temeer omdat ze destijds Frank eveneens heeft voorgelogen en hem verklaard heeft dat de vader van haar zoon een inmiddels verongelukte vriend was. Kaplan en Ellen beseffen dat ze elkaars bestemming zijn en eigenlijk de draad weer zouden moeten oppakken, maar Ellen wil dat Frank niet aandoen. Ze gaan nog een keer samen naar bed, in een hotel, en wanneer Kaplan ontwaakt, is Ellen voorgoed verdwenen uit zijn leven.
Kaplan begrijpt door nog een aantal gebeurtenissen - de zelfmoord van een joodse vriend, de ontmoeting met een doodzieke en eenzame oude man bij wie hij aan het bed waakt en die jiddisch tegen hem praat - dat hij met zijn verleden in het reine moet zien te komen. Deel drie eindigt met een droevige monoloog van Kaplan waarin hij zegt dat hij iedereen van wie hij houdt, zou willen invriezen om hen over vijfduizend jaar weer tot leven te kunnen wekken.
Enkele maanden later ontvangt Kaplan zijn erfenis en woont hij inmiddels samen met een joods vriendinnetje van Paula.
Op zoek naar een foto van de dode oom naar wie hij vernoemd is en die hij nooit eerder heeft gezien, breekt Kaplan in in de synagoge in Den Bosch en wordt daarbij betrapt door de politie. Hij wordt van het politiebureau gehaald door Ben van Gelder, de voorzitter van de joodse gemeente in Den Bosch, die zich hem en zijn familie nog levendig herinnert en voor Kaplan wil instaan. Als tegenprestatie belooft Kaplan de volgende dag de ontbrekende tiende man te zijn bij een gebedsdienst, die anders niet kan doorgaan. Hij blijft bij Ben en zijn familie eten en slapen. 's Nachts ontmaagt hij de oudere niet al te aantrekkelijke vrijgezelle dochter van Ben, deels uit medelijden omdat zij het zo graag wil en deels om goed te maken dat hij haar vroeger, toen ze allebei nog klein waren, vaak gepest heeft. De dag erna, wanneer hij voortstapt naast Ben op weg naar sjoel, voelt Kaplan zich geborgen en veilig, en hij raakt diep geroerd door een mop die Ben vertelt; de mop die zijn vader op zijn sterfbed vertelde en die de hele joodse problematiek samenvat.

3. Plaats en tijd:
Het boek speelt zich af in verschillende historische tijden, milieus en plaatsen. Amsterdam is de plaats waarin Kaplan met Ellen, Hannah en vele escapades leeft. In vervlogen tijden leefde hij er met Ellen onder zijn stolp, de enige tijd eigenlijk waarin hij echt gelukkig was en waaraan hij later ook vaak met aan weemoed terug denkt. De tijd waarin het linkse denken hoogtij vierde waardoor uiteindelijk zijn relatie met Ellen kapot gaat. Ook speelt het zich af n het Italie van deze tijd, waarin Kaplan tot een gerespecteerd schrijver is verworden, maar waar nog een keer blijkt dat zijn liefde voor Ellen gedoemd is te mislukken en waar hij erop gewezen wordt waarom hij aan zijn writer's block lijdt. Een belangrijk deel van het verhaal vindt in Den Bosch plaats. Vlak na de WO II proberen zijn ouders hem te geven, wat hen in hun jeugd ontbrak. Het milieu waarin hij opgroeit stoot hem af, maar uiteindelijk beschouwt hij het als een veilige haven.  

4. Opbouw :
De opbouw van het verhaal is zeer onlogisch. Eerst gaat het over het moment waarop hij Hannah verlaat, vervolgens over zijn tijd met Ellen, dat daarvoor was. Uiteindelijk speelt het zich af in Italie, met steeds tussendoor flashbacks naar zijn jeugd in Den Bosch. Dit heeft de schrijver volgens mij gedaan omdat het verhaal in het heden speelt, maar er nog een hoop uit te leggen valt uit het verleden. Het geeft ook een beetje de chaos weer die in het leven van Kaplan heerst. Het perspectief ligt een derde persoon, die de gevoelens van verschillende personen belicht. De nadruk ligt natuurlijk bij Kaplan, maar hij beschrijft zelfs een paar bladzijden de gedachten van een hond. En de beschrijving van Il Monstro is ook erg uitgebreid. Het is geen alwetende verteller die constant feedback geeft. De vertelde tijd is zo'n 30 jaar, van de jeugd van Kaplan tot in de jaren tachtig. Dit is zo lang, om goed uit te leggen waar Kaplan's problemen vandaan komen. De verteltijd is 15 uur, omdat het boek gewoon vrij dik is.

5. Personages:
De hoofdpersoon in dit boek is Kaplan, een schrijver die kampt met een writer's block. Kaplan is een echt karakter: In het begin van het boek zet hij zich bijvoorbeeld nog sterkt tegen de joodse cultuur af, maar op het laatst komt hij in het reine met zijn wortels en stemt hij in met het volgen van een dienst, waar hij de noodzakelijke tiende man zal zijn. De belangrijkste bijpersonen zijn Ellen, Paula, Hannah, en Kaplans ouders. Ellen en Paula hebben nog redelijk veel karakter eigenschappen, terwijl Hannah en Kaplans ouders toch echt typen zijn. Ellen is de grote liefde van Kaplan, die echter doordat Kaplan zich volledig in het linkse studenten leven stort en Ellen daarom dreigt haar kind te aborteren, uit het leven van Kaplan verdwijnt.  Hannah is de vrouw waar Kaplan jaren mee samen woont, maar die door de vele escapades van Kaplan bij hem weggaat. Paula is jonge stewardess die Kaplan in het vliegtuig ontmoet en die helemaal verliefd wordt op Kaplan. Met zijn ouders heeft Kaplan een moeilijk relatie; zij willen dat hij een goede jood wordt, maar hij wil of kan niet aan hun verwachtingspatroon voldoen en stelt hen zodoende erg teleur.

6. Thema en motieven:
Thema van het boek is: Een man die krampachtig door het leven gaat en pas op late leeftijd in rustiger vaarwater komt. Ik heb hiervoor gekozen, omdat Kaplan zijn hele leven problemen heeft gehad met zichzelf en zijn omgeving (behalve dan het jaar dat hij gelukkig met Ellen samenwoonde). Op het eind van het boek, als hij de 40 al gepasseerd is lijkt hij vrede gesloten te hebben met zijn verleden. Hij gaat dan naar bed met Roos, een soort knieval voor zijn vader en de joodse cultuur. Een motief in het boek is de joodse cultuur, de cultuur waarmee Kaplan voortdurende strijd levert en waar hij op het laatst in op lijkt te gaan. Een ander motief zijn de vrouwen in Kaplans leven. Kaplan is zeer goed in het versieren van vrouwen en gaat dan ook vele relaties aan, die echter allemaal weer stranden. Dit is een mogelijke verwijzing naar het feit dat hij moeilijk met zijn gevoelens om kan gaan, zich moeilijk kan uiten. Dit resulteert ook in een writer's block. Dit writer's block is het ook het volgende motief en wil aangeven dat hij als een mens leeft die zich alleen kan uiten in boeken, maar als ook dit niet meer lukt wordt het echt tijd om af te rekenen met zijn verleden. Het joods verleden, waarmee hij niet in het reine leeft.

7. Periode:
Het verhaal speelt zich af na de WO II. De WO II drukt zijn stempel op de jeugd van Kaplan. Zijn ouders kunnen zich de verschrikken van de oorlog nog goed herinneren en willen hem dan ook met alle mogelijke liefde omringen, die zijn in hun jeugd gemist hebben. Kaplan zet zich hier echter behoorlijk tegen af en met met name zijn vader kan hij het dan ook niet goed vinden. Dit joods verleden ligt als een zware last op zijn schouders die hij op het eind van het boek pas kwijt raakt. Ook de tijd waarin hij volwassen wordt, de 70er jaren, zijn belangrijk voor de levensloop van Kaplan. In deze tijd stort hij zich volledig in de linkse protestwereld, waardoor hij uiteindelijk Ellen verliest.

II. Eigen mening  

Vooraf:
Ik vond het een fantastisch boek om te lezen. Met name de onvolmaakte volmaaktheid van de liefde tussen Ellen en Kaplan raakte me zeer. Mooie aan het boek is dat het ook nooit verveeld, je wordt meegenomen in een wervelende vertelling die pas ophoudt als het boek is afgelopen.

1. Onderwerp en motieven:
Het onderwerp van het boek: Een man die in de knoop is vanwege zijn verleden, is misschien niet zo'n fantastisch onderwerp, zij het niet dat Leon de Winter het op een zeer mooie manier heeft verwerkt. Belangrijk gegeven in het boek is de verhouding(en) die Kaplan met vrouwen heeft, zo'n gegeven spreekt altijd wel tot de verbeelding. Het boek heeft me wel aan het denken gezet, maar dat was niet door het onderwerp van het boek. Dit kwam meer omdat het boek me nogal greep en dat met name de relatie Ellen-Kaplan.

2. De gebeurtenissen:
In het boek lag de nadruk meer op de gebeurtenissen, hoewel de gedachten en gevoelens ook een prominente plaat in namen. Die gedachten gaan dan met name over Kaplans writer's block en zijn verleden. De gebeurtenissen zijn zeer onlogisch met elkaar verbonden, omdat die veel plaatsvinden in de gedachten van de hoofdpersoon. Die herinnert zich dan weer steeds dingen uit het verleden, waardoor de verhaallijn in het heden wordt losgelaten. De gebeurtenissen zijn zeer boeiend en hebben ook zeker indruk op me gemaakt, hoewel ik af en toe even de draad kwijt was, door het onlogische verhaal verloop. De sfeer in het boek is wat zwaar, door de problemen die Kaplan in zijn leven tegen komt. Ik vond dit echter absoluut niet storend, het zorgde er eerder voor dat je je beter inleefde in het boek. De afloop vond ik zeer prettig, niet een einde waar alles goed afloopt, van een beetje dramatiek houd ik wel, maar toch wel dat er hoop gloort op en betere toekomst.

3. De opbouw:
De opbouw van het verhaal was een beetje chaotisch zoals ik al eerder vertelde, maar uiteindelijk wordt alles toch goed uitgelegd, wat ik altijd wel prettig vind. Het chaotisch zat hem dan met name in tijdssprongen die gemaakt worden, van chronologie was totaal geen sprake. De opbouw is opzich ook wel te begrijpen, omdat het over iemand gaat die in de knoop zit door dingen die in het verleden plaatsvonden en zodoende wel even herhaald moeten worden. Ook de uitgebreide beschrijvingen van personen die niet echt als persoon in het verhaal horen (vb. Il Monstro), de vele zijwegen die de schrijver op deze manier inslaat zorgen voor enige verwarring, maar vervelen niet.

4. Taalgebruik:
Het taalgebruik in het boek is vrij eenvoudig, in ieder geval van zo'n niveau dat ik het goed kon volgen. In het boek zijn er vrij veel beschrijving van gebeurtenissen die in het verleden hebben plaatsgevonden, maar die nu nog steeds doorwerken in het heden en dan met name in het writer's block van de hoofdpersoon Kaplan. Gedachten en gevoelens komen iets minder aanbod, maar zijn toch zeken erg belangrijk. Dialogen staan er niet zo heel veel in het werk, omdat het verhaal zich voor een vrij groot gedeelte afspeelt in het verleden, waar dialogen in verhaal vorm naar voren worden gebracht. De vele gebeurtenissen die plaatsvinden zorgen ervoor dat het boek nooit verveelt, je begint aan het boek en voor je het weet heb je uit. I.p.v. de hele tijd te kijken hoeveel bladzijden ik nog moest lezen, verbaasde ik me dat ik het boek al weer uit had. De vaart die in het boek zit, maakt het zeer leuk om te lezen.

5. Personen:
De personen in het boek zijn zeer realistisch neergezet, zo dat het makkelijk was je met hen te identificeren. Daardoor kon ik me ook goed in leven in het boek, als ik me aan de hoofdpersoon ga ergeren, kan ik boek meestal maar beter wegleggen. De personages waren niet herkenbaar, maar wel te begrijpen in hun handelingen. Die handelingen waren meestal ook wel te verwachten, zonder dat het boek er saai op werd. Want meestal als je alles al van tevoren ziet aankomen, is het boek al niet meer leuk, maar in bij dit boek was hier geen sprake van. Het boek heeft vooral indruk op me gemaakt, omdat ik behoorlijk meeleefde met de personages in het boek, het boek had me echt in zijn greep. De sympathieke personages en de toch niet helemaal rooskleurige afloop zorgden ervoor dat ik een week later nog met het boek bezig was.

III. Conclusie

Kaplan van Leon de Winter is een zeer mooi boek. Als je eenmaal in het boek zit, word je er helemaal in meegenomen en lees je het in een ruk uit. De gebeurtenissen worden ook in zo'n vaart naar voren gebracht, dat je je geen moment verveelt. Dit samen met mooie ontwikkelingen tussen de personages, maken dit boek tot een absolute aanrader. Het is een  niet te moeilijk en onderhoudend boek met een mooi verhaallijn, wat wil je nog meer?