Kaplan door Leon de Winter

Titelverklaring

Titel: Kaplan

Auteur: Leon de Winter

Jaar eerste druk: 1986

Plaats en Tijd

Het verhaal speelt zich af in Amsterdam waar Leo Kaplan woonde met Hannah, en later een appartement huurde, in Rome, waar Ellen woont met haar diplomaat Frank Jonker en in Den Bosch, de geboortestad van Leo en waar hij aan het eind van het boek weer naar terugkeert om zijn verleden achter zich te kunnen laten.

De roman begint in 1984, bijna kerst. Het boek eindigt ongeveer een jaar later. (?)

Samenvatting

Kaplan is het levensverhaal van een bijna 40-jarige schrijver, Leo Kaplan genaamd, de enige zoon van een schatrijke joodse voddenkoopman uit Den Bosch. Als student geschiedenis in Amsterdam maakt hij kennis met Ellen de Waal, die ook in Den Bosch afkomstig is en met wie hij een hartstochtelijke verhouding begint. Zeer tot ongenoegen van zijn vader overigens, want Ellen is geen joodse. Sterker nog, zij is afkomstig uit een milieu dat tijdens de oorlog behoorlijk ‘fout’ was. Aan hun relatie komt een eind als Leo zich in de studentenvereniging begeeft en Ellen zwanger wordt. Zij liegt dat zij abortus heeft gepleegd, waarop Leo verbijsterd de deur uitrent. Pas zeventien jaar later zien ze elkaar terug.

In de tussenliggende periode trouwt Ellen de diplomaat Frank Jonker en ziet Leo twee huwelijken mislukken, mede door zijn’fallocentrische’ levenshouding: de seksualiteit is een van de weinige manieren waarop hij met vrouwen contact heeft.

In de zomer van 1985 ontmoet hij Ellen, als hij in Rome is om er als gevierd auteur, wiens werk ook verfilmd is, een aantal lezingen te houden. Het blijkt niet eenvoudig tegenover elkaar de juiste houding te vinden, maar uiteindelijk slagen zij er toch in hun verleden op een bevredigende manier af te sluiten.

Personages

De joodse schrijver Leo Kaplan, getrouwd met Hannah, is erg succesvol, maar heeft al sinds twee jaar last van een ‘writer’s block’. Daarnaast gaat hij vreemd bij het leven en dit leidt uiteindelijk tot een scheiding. Als Leo in Rome lezingen moet houden over zijn boeken ontmoet hij zijn oude geliefde Ellen en hij wordt weer smoorverliefd. Zij is alleen getrouwd en dit maakt Leo nog depressiever. Het weerzien confronteerd Leo ook weer met zijn joodse afkomst die hij jarenlang verkrampt achter zich probeerde te laten.

Al met al is Leo een niet erg stabiele figuur, weet niet meer wat hij met zijn leven aan moet en zit erg in de knoei met zijn joodse verleden. Dit weet hij uiteindelijk goed op te lossen; aan het eind van het boek helpt hij zijn oude joodse gemeenschap om de sjoel door te laten gaan en verenigd zich op deze manier met zijn vader.

Ellen de Waal is de belangrijkste bijfiguur; zij is de oude jeugdliefde van Leo en zit ook redelijk in de knoei met haar leventje. Echter weet zij uiteindelijk waar ze voor moet kiezen en slaapt dus nog een maal met Leo om hem vervolgens compleet achter haar te laten en haar eigen leven verder te leiden.

Thema

Kaplan is in eerste plaats een liefdesverhaal. De relaties van Leo met Ellen, Hannah en andere vrouwen nemen een vooraanstaande plaats in. Daarnaast gaat de roman over het schrijven maar met name over het zoeken naar de eigen identiteit. ‘Hij verlangde ernaar een rechtsschaffen mensch te zijn, levend uit mededogen en genegenheid en hartstocht.’

Het zijn vooral minderwaardigheidsgevoel en de verstoorde relatie met zijn vader die Leo tot de identiteitscrisis brengen. Die problematiek is ook de oorzaak van zijn ‘writer’s block’: het lukt niet meer te schrijven voordat hij afgerekend heeft met ‘de schimmen van de joden en een verpletterend verleden’. De bevrijding komt uiteindelijk in Den Bosch, waar Leo zich beschikbaar stelt als de tiende man die nodig is om een joodse eredienst te houden. Op dat moment accepteert hij pas te kunnen verder leven wanneer dat deel van het afgesloten verleden als een onderdeel van zijn persoonlijke bagage beschouwt. Het lukt Leo Kaplan uiteindelijk dus wel om in het reine te komen met de joodse geschiedenis en zijn eigen aandeel daaraan.

Functies

De passage (aan het eind van het boek) waarin Leo Kaplan met de weinig aantrekkelijke dochter van de voorzitter van de joodse vereniging naar bed gaat, is een van de dubbelzinnige gebeurtenissen in het boek. De ontmaagding van Roos van Gelder geeft Kaplans houding ten opzichte van het jodendom; enerzijds wekt het zijn afschuw, anderzijds oefent het ook een grote aantrekkingskracht op hem uit. Net zoals hij naar bed gaat met Roos om een oude schuld af te lossen, keert hij denkbeeldig terug aan de boezem van zijn gestorven vader, om terug te vinden wat hij lange tijd versmaad heeft.

Titelverklaring

De titel bestaat enkel uit de familienaam van de joodse hoofdpersoon. Kaplan is zowel de naam van het individu Leo Kaplan als die van het hele joodse geslacht Kaplan, waartoe hij uiteindelijk toch weer wil behoren.

Motto

Het boek bevat geen motto.

Vertelwijze

De auctoriele verteller bericht in de derde persoon over zijn personages en verlegt regelmatig het point of view. Naast de uitgebreide behandeling van de hoofdpersoon brengt de verteller ook een groot aantal personages en hun verhalen naar voren die allen direct of indirect met elkaar te maken hebben. Of de personages kruisen elkaars pad, of hun geschiedenissen vertonen overeenkomsten waardoor zij variatie op één thema zijn.

De verteller is vaak heel nadrukkelijk aanwezig, geeft tussen haakjes aanvullende informatie, stelt de lezer van alles in het vooruitzicht en speelt met hem. Hij vertelt de lezer dingen die Kaplan niet weer maar houdt ook dingen achter.

Chronologie

Het boek is niet chronologisch opgebouwd. Het begint in het heden bij het leven van Leo Kaplan in Amsterdam en over het leven van Ellen in Rome. Daarna een hoofdstuk over Cairo, tweeëneenhalf jaar geleden toen Leo Ellen weer zag na vijftien jaar, zonder dat zij hem zag. Deel twee van het boek vertelt het verhaal van de liefde tussen Leo en Ellen, zeventien jaar terug en deel drie gaat over de reis van Leo naar Rome om lezingen te houden en wanneer hij en Ellen elkaar weer ontmoeten, na zeventien jaar. Tot slot eindigt het boek (epiloog) enkele maanden later (na de ontmoeting van Leo en Ellen) in Den Bosch, waar Leo in het reine komt met zijn verleden.

Tijdsbehandeling

Het boek beslaat een periode van ongeveer een jaar (schat ik). Er treedt gedurende het hele boek tijdsverdichting op omdat er minder verteld wordt dan dat er gebeurd. Alleen het belangrijke voor het verhaal wordt gemeld.

Werkelijkheid

Je zou het boek wel realistisch kunnen noemen maar of het werkelijk gebeuren zal lijkt me sterk. De thema’s overspel en het jodendom zijn wel thema’s die erg realistische zijn, met name dat eerste. Daar zou je honderden boeken over kunnen schrijven dacht ik zo.

Genre

Het boek is een roman (psychologische) – er vind duidelijk karakterontwikkeling plaats.

Waardeoordeel

Naar mijn mening is Kaplan een redelijk interessant boek. Wel vind ik dat het thema jodendom niet goed tot zijn recht komt. Het gaat hier om een oorspronkelijk joodse schrijver die zich zogenaamd nog steeds niet verzoend heeft met zijn vader, maar naar mijn mening is het thema overspel het hoofdthema van dit boek en heeft het jodendom verder geen enkele rol gespeeld in het boek. Enkel op het eind komt het naar voren, om zogezegd een happy end voor de hoofdpersoon te creëren; na al die jaren weet hij zich dan uiteindelijk toch met zijn vader te verzoenen, maar in feite is het geheel geen happy end, want de hoofdpersoon weet nog steeds niet hoe hij moet liefhebben en kan dus elk moment weer in de fout gaan (en dus verder in de put geraken).