Titelbeschrijving:

Tommy Wieringa, Joe Speedboot. Uitgeverij De Bezige Bij. Amsterdam 2005 (57^ste druk 2017)

Tommy Wieringa

Tommy Wieringa heeft het grootste deel van zijn jeugd doorgebracht op de Nederlandse Antillen. In Nederland heeft hij geschiedenis gestudeerd in Groningen, die hij niet afmaakte, en later journalistiek in Utrecht. Van jongs af aan gebruikte hij taal als een wapen. Voordat hij “Joe Speedboot” schreef had hij al drie boeken op zijn naam staan. Met “Joe Speedboot” brak hij door tot het grote lezerspubliek. Hij kreeg er ook meerdere nominaties voor en de F. Bordewijkprijs in 2006.

Samenvatting

Het verhaal speelt zich af in het fictieve dorp Lomark in Gelderland rond het jaar 1998 tot 2003. Fransje ligt al 220 dagen in coma in het ziekenhuis voordat hij naar huis mag. Hij is na een ongeluk gehandicapt geraakt en kan nog alleen maar zijn rechterarm gebruiken. Terug op school leert hij de nieuwe jongen Joe Speedboot kennen. Een te roekeloze jongen voor zijn vindingrijkheid, die na enkele weken bijna zijn halve hand afblaast. Fransje bewondert hem al meteen. Joe bouwt samen met zijn vrienden Engel en Christof een vliegtuigje. Fransje krijgt ook de kans om hun te helpen. Joe is erg onder de indruk van Fransjes sterke rechterarm en stelt voor om hem mee te laten doen aan armworstelwedstrijden. Dit wijst Fransje in paniek af. Fransje blijft na de eindexamens achter in Lomark. Joe gaat met Engel naar de Kunstacademie en Christof vertrekt naar Utrecht. Nog geen half jaar later komt Joe terug naar Lomark. Hij stelt opnieuw voor aan Fransje om mee te doen aan armworstelwedstrijden en Fransje beslist om het te proberen. Terwijl Joe illegaal in Duitsland werkt en later bij de plaatselijke asfaltfabriek, traint Fransje zijn arm en zit op een streng dieet. Allebei raken ze goed bevriend met PJ, die hun steun erg op prijs stelt na een slechte liefdesrelatie in Amsterdam waar ze studeerde. Ze gaat ook mee naar enkele armworsteltoernooien. Haar relatie met Joe ontwikkelt zich naar iets romantisch. Dit vindt Fransje niet leuk, sinds ook hij lang op PJ verliefd was. Tijdens een van de toernooien in het voorjaar van 2002 krijgen ze te weten dat Engel is overleden. Een jaar later doet Joe mee aan het Parijs Dakar van 2003. Fransje die zijn arm kort daarvoor had gebroken wordt dan weer achtergelaten in Lomark deze keer met PJ. PJ’s eenzaamheid drijft haar tot het vreemdgaan met Fransje. Nadat Joe hier wind van krijgt wanneer hij terugkomt is hij de tweede ex van PJ die haar “de hoer van de eeuw” benoemt, de eerste was haar ex in Amsterdam die een boek had geschreven over haar nadat ze het hadden uitgemaakt. Enkele jaren later trouwt PJ met Christof, die weer terug in Lomark is. Ze gaat dan nog steeds vreemd met Fransje.

Verhaalanalyse

Ruimte

Het verhaal speelt zich voor het meeste af in het dorpje Lomark in Gelderland. De gelegenheid van dit dorp zou vlak bij de grens van Duitsland zijn. Wieringa heeft het dorp beschreven als een archetypisch dorp dat onontwikkeld is met de saamhorigheid en geheimen die daar allemaal bij horen. Het dorp is een dorp waar de jongeren grotere verlangens hebben dan hun afkomst hun te goed kan komen, en zich daarom van het dorp afzetten. Dit dorp bestaat echter niet. Dorpen zoals Lomark kan je wel in het echt vinden.

Het verhaal speelt zich af in het begin van de eenentwintigste eeuw. Dit kan je afleiden van de Dakar waar Joe Speedboot aan meedoet. De route en de Dakar waaraan hij meedoet is namelijk de Parijs Dakar van 2003. De route en datums zijn precies hetzelfde. Sinds dit het laatste is wat er gebeurd in het verhaal en het vijf jaar later is speelt het verhaal zich af tussen 1998 en 2003.

Personages

Frans “Fransje» Hermans is 14 jaar in het begin van het verhaal. Hij is in een ongeluk geweest en ligt al bijna een jaar in het ziekenhuis Door dit ongeluk lag hij in een coma en is hij gehandicapt. Alleen zijn rechterarm is nog functioneel. Terug op school leert hij de nieuwe jongen kennen, Joe Speedboot. Fransje bewondert Joe Speedboot, en zij ontwikkelen een vriendelijke relatie. Fransje raakt ook bevriend met Engel Eleveld en Christof Maandag, de nieuwe vrienden van Joe. Samen bouwen ze een vliegtuigje; gefascineerd door Fransjes sterke arm werken Joe en Fransje nadat ze van school zijn aan om Fransje een armworstelaar te worden. Hierdoor vormen ze een sterk en goed vriendschap. Fransje ziet hun vriendschap stukgaan wanneer Joe en PJ een stel worden, degene waar Fransje ook hals-over-kop verliefd op was. Fransje besteed zelf veel tijd aan lezen, hij kan niet veel meer na het ongeluk. Hij is op zijn vijftiende in het tuinhuisje van zijn ouders gaan wonen.

Joe Speedboots eigenlijke naam is Achiel Stephaan Ratzinger. Deze naam gebruikt hij echter niet en wordt alleen bekend nadat PJ en Fransje zijn paspoort inkijken van nieuwsgierigheid. Joe Speedboot is in het begin van het verhaal net in Lomark, Gelderland, komen wonen met zijn moeder Regina en zusje India. Hij is ook 14 jaar, maar erg roekeloos en ingenieus. Een van zijn zelfgemaakte toilettenbommen verongelukt en hij verliest anderhalve vinger van zijn linkerhand. Dit stopt niet zijn streken waaronder hij bekend wordt in het kleine dorp. Hij besluit een vliegtuigje te maken en krijgt hulp van Engel en Christof. Fransje, die hij af en toe met gezelschap helpt ook mee bij het gebruiken van zijn kracht in zijn arm om staven te buigen. Joe besluit om na school naar de Kunstacademie afdeling Autonoom te gaan samen met Engel. Na enkele maanden komt Joe terug naar Lomark, hij vond maar niets aan de studie die hij volgde. Hij werkt illegaal in Duitsland en later bij het Asfalt bedrijf van Christofs vader. Zijn fascinatie voor Fransjes arm zorgt ervoor dat ze na een paar maanden trainen al naar hun eerste armworsteltoernooi gaan in Luik, België. Ondertussen heeft hij van de vriendelijke relatie die hij met PJ had een romantische relatie. In 2003 doet hij mee aan het Parijs Dakar met een shovel. Hij eindigt niet, zijn doel was om zijn gevluchte stiefvader terughalen uit Egypte naar zijn moeder.

Engel Eleveld is 14 jaar in het begin van het verhaal. Hij is goed met rekenen en kan heel goed tekenen. Daarom gaat hij naar de Kunstacademie afdeling Illustratie nadat hij van school is. Een jaar later wordt hij aangeboden om in Parijs verder te studeren, dit aanbod neemt hij aan. In het voorjaar van zijn eerste jaar in Parijs heeft hij een ongeluk. Hij overlijdt aan zijn verwondingen en werd begraven in Lomark. Zijn beste vrienden waren Joe, Christof en Fransje. Hij ging dood in het voorjaar 2002.

Christof Maandag is 14 jaar in het begin van het boek. Zijn vader bezit het belangrijkste bedrijf in Lomark, de Asfalt fabriek. Christof heeft daarom geen problemen op school met vrienden en status. Zijn beste vrienden zijn Joe, Engel en Fransje na een tijdje. Christof volgt echter niet zijn vader in de fabrieksindustrie en gaat rechten studeren in Utrecht. Later komt hij terug naar Lomark en trouwt met PJ.

PJ’s volle naam is Picolien Jane Eilander. Zij en haar familie verhuisden van Zuid-Afrika toen zij 15 jaar was, een jaar in het verhaal. Haar uiterlijk heeft zich dan erg veranderd. Toen ze nog in Zuid-Afrika woonde was ze erg mollig. Haar zelfbeeld was geruïneerd en zij ontwikkelde de eetstoornis bulimia nervosa. Omdat ze zelf merkte dat ze meer bewonderd werd door de jongens uit Lomark heeft ze weinig gedaan om zelf haar eetstoornis af te wikkelen en van te herstellen. Juist ook doordat ze dit heeft, heeft ze weinig succesvolle liefdesrelaties gehad. Vreemdgaan is iets dat in elke relatie voorkomt, ook nadat ze is getrouwd met Christof. Haar vrienden zijn Joe en Fransje. Waarmee ze allebei mee naar bed gaat in de loop van de roman. Nadat ze het met haar vriend uit Amsterdam uitmaakt gaat ze mee met Joe en Fransje naar hun armworstelaarswedstrijden. Haar vriendschap met Joe ontwikkelt zich snel naar een liefdesrelatie. Nog geen jaar later benoemt ook Joe haar als “hoer van de eeuw”, net zoals haar ex uit Amsterdam. In de tussentijd van Joes Dakar is ze vreemdgegaan met Fransje. Dit doet ze nog steeds nadat ze uiteindelijk trouwt met Christof.

Vertelwijze

Het verhaal is geschreven in een ik-vertelinstantie. Fransje is de ik-persoon door het hele verhaal. Dit zorgt ervoor dat de lezer een eenzijdig verhaal leest. Door Fransjes handicap leert de lezer Fransje beter kennen, sinds hij niet veel kan en doet. Zijn meningen staan centraal.

Het verhaal strekt zich over ongeveer 5 jaar. Er zijn daarom vele versnellingen en sprongen van tijd. Enkele keren wijkt het verhaal af van chronologie. Dan is er sprake van een uitleg in vorm van verhaal en terugblikken naar gevoelens en herinneringen.

Het boek is twee delen gedeeld, Penseel en Zwaard. Deze zijn vernoemd naar het filosofische boek dat Fransje meerdere malen leest, “Het boek van de Vijf Ringen”. Het boek verteld over de twee wegen van het leven, de penseel en het zwaard. De hoofdstukken zijn elders vrij kort, 2-3 bladzijdes, en hebben geen een titel. Het verhaal eindigt met een epiloog, deel drie genaamd “En toen”.

Motieven

Enkele jaren nadat Joe, Fransje, Engel en Christof het vliegtuigje hebben gebouwd is Joe bezig met een nieuw project. Hij bouwt een shovel om zodat hij ermee kan rijden in het Parijs Dakar van 2003. Een van dagen neemt hij Fransje mee naar waar hij aan het bouwen is. Daar staat ook het vliegtuigje, verwoest door vallende bakstenen. Er is hier een parallel tussen Fransjes arm die brak. Het vliegtuigje heeft lang geduurd om te bouwen en daar hebben ze ook plezier aan gehad toen hij af was. Fransjes arm moest hij hard en lang trainen voordat hij aan een armworstelwedstrijd mee kon doen. Het vliegtuigje is na een storm stuk en Fransje breekt zijn arm tijdens een wedstrijd. Aan het einde van het verhaal heeft Fransje zijn arm weer terug in vorm gekregen, maar gaat niet meer naar toernooien. In de epiloog lezen we dat Joe nog een keer rondvliegt met het vliegtuigje, hij heeft hem dus weer gerepareerd, maar gebruikt hem niet veel.

Een ander motief is beweging en stilstand. Er is een tegenstelling tussen Joe en Fransje het boek. Joe als beweging en Fransje als stilstand. Zo heeft Joe een obsessie over beweging terwijl Fransje de kunst van het verstenen beoefent, een les uit Het boek van de Vijf Ringen. In verband kan Joe weinig tegen stilstand en spreekt ook zijn mening als hij het oneens is. Fransjes leven staat in stilstand door het ongeluk, maar stilstand is er ook wanneer Fransje jaloers is maar geen teken daarvan laat zien. Het dorp Lomark in zichzelf staat ook in stilstand tegen de beweging. Het dorp wordt bedreigd door ingesloten te worden tussen de rivier en een geluidswal van een komende snelweg. Het dorp staat stil in de tijd en ontwikkeling. De snelweg verbergt Lomark. Het dorp is tot volledige stilstand gedwongen door de buitensluitende beweging van de snelweg. Dit is gelijk aan Fransje wiens beweging is verloren door een ongeluk, en wordt overschaduwd door Joe die zijn droomleven lijkt te leven.

Thema

Het thema in het boek is teleurstelling en tegenvallers. De personages in de roman hebben allemaal toekomstverwachtingen en verwachtingen van elkaar die niet uitkomen.  Vaak gebeurd juist het omgekeerde van wat ze willen bereiken. Een voorbeeld hiervan is Engel Eleveld. De kunstenaar lukt het om uit het dorp te komen en zo ver te komen als de kunstacademie van Parijs. Zijn toekomst is glansrijk, maar hij beleeft hem nooit door een ongeluk waaraan hij overlijdt en zijn lichaam weer terug naar Lomark gaat om daar begraven te worden. Alles gaat op stelletjes tot het helemaal instort en zich niet meer opbouwt. Het leven wordt op z’n kop gezet en niemand heeft daar plezier aan. Zo lijkt het dorp Lomark ook een mogelijke glansvolle toekomst te krijgen, maar sinds ze geen eigen afrit krijgen van de snelweg worden ze verder de vergetelheid in geduwd.

Titelverklaring

De titel van het boek is Joe Speedboot. Het verhaal begint ongeveer gelijk met wanneer Joe Lomark in verhuisd. Fransje, de hoofdpersoon, bewonderd Joe erg veel. Het lijkt voor hem namelijk dat Joe zijn leven leeft, sinds hij het zelf niet meer kan door zijn handicap. Frans Hermans is de hoofdpersoon, maar Joe Speedboot is de hoofdgebeurtenis in het verhaal.

De naam Joe Speedboot komt uit het Noord-Hollands Dagblad. Wieringa heeft deze naam gebruikt omdat het hem deed denken aan iemand die zijn oude zelf wilde vergeten, een nieuwe identiteit aannemen. Dit fascineerde hem ook tot het gebruiken van de naam en de persoonlijkheid van Joe Speedboot.

Schrijfstijl

Er is een afwisseling van korte en lange zinnen, maar voornamelijk lange zinnen. De komma’s worden soms gebruikt alsof ze in de aanbieding staan. Het taalgebruik is makkelijk met enkele uitzonderingen voor vaktaal. Er is veel gebruik gemaakt van bijvoeglijke naamwoorden. Als voorbeeld hiervan blz. 270: “In haar groeiden existentiële leegte van automutilatie: kotsen.”

Beoordeling

Het boek was leuk om te lezen. De boodschap van het verhaal was wat onduidelijk in het begin, maar werd duidelijker naar het einde. Joe Speedboot is te delen in het genre ontwikkelingsroman. Dit maakt het verhaal in zichzelf al diepzinniger. Hoewel er zijn enkele verhaalelementen en delen die mij niet aanstonden. Zo gebeurt het vaker dat mannelijke schrijvers niet goede vrouwelijke personages kunnen creëren. Dit kan erg frustrerend zijn als het over belangrijke en vaak bezochte personages zijn zoals PJ en de moeder van Joe en ook Fransjes moeder. Er is niet gebruik gemaakt van ingewikkeld taalgebruik. De stijl was ook niet moeilijk. Zelf vind ik ontwikkelingsromans niet vermakelijk. Dit komt omdat de boeken in deze genre vaak langdradig en vervelend zijn om te lezen. Dit boek met dit genre was leuk om een keertje te lezen. Ik raad hem aan aan anderen van mijn leeftijd die dit soort boeken wel leuk vinden.