De Beschrijvingsopdracht.

Titelbeschrijving.

J. Cremer, Ik Jan Cremer. Amsterdam 1996 (47e druk).

Motivatie boekkeuze.

Voor module 11 van Laagland heb ik het boek “Ik Jan Cremer” van Jan Cremer gelezen. In het verwerkingsboek van Laagland stond een artikel over dit boek, en ook in het informatieboek was er iets over terug te vinden. De teksten over het boek spraken me aan, omdat hierin naar voren kwam dat het boek voor de samenleving van de jaren ’60 erg schokkend was. Het leek me interessant om erachter te komen of het boek werkelijk zo choquerend was als overal beschreven werd. In de tijd waarin “Ik Jan Cremer” uitgebracht werd, was het boek erg provocerend en vonden veel mensen het te grof voor woorden. Ik was dus benieuwd hoe het boek zou zijn. Daarom heb ik ervoor gekozen om “Ik Jan Cremer” te gaan lezen.

Korte samenvatting inhoud.

Het boek “Jan Cremer” gaat, zoals de titel al zegt, over een jongen genaamd Jan Cremer. Jan is een jongen die zich vanaf zijn geboorte al afzet tegen alle mensen en instanties die proberen om gezag over hem uit te oefenen. De broer van Jan is eenzelfde soort type. Over de vader van Jan wordt in het boek niet veel gezegd. Hij is bij zijn echtgenote weggegaan. De moeder van Jan speelt aan het begin van het boek een kleine rol, maar komt verder nauwelijks aan de orde.

Jan moet al op heel jonge leeftijd naar allerlei inrichtingen, omdat hij veel streken uithaalt. Als iemand hem niet mag, krijgt diegene het zwaar te verduren. Een voorbeeld hiervan is de directeur van een inrichting waar hij een tijdje zit. De man kan het duidelijk niet goed vinden met Jan Cremer, en om wraak te nemen vermoordt Jan hem op een vreselijke manier.

Jan gaat op zijn dertiende voor het eerst met een meisje naar bed. Vanaf dat moment is hij een grote vrouwenverslinder. Hij heeft het ene vriendinnetje na het andere, waar hij ook komt. Deze relaties zijn echter bijna nooit voor langere tijd.
De inrichtingen waar Jan terecht komt, maken van hem geen beschaafder mens. Hij begaat nog steeds allerlei misdaden, als hij er zelf beter van wordt. Hij gaat naar de kunstacademie, maar wordt ook hier na een tijdje vanaf gegooid.
De levenswijze van Jan Cremer is gemakkelijk samen te vatten. Hij gaat overal heen zonder een rooie cent op zak te hebben, maar weet zich toch steeds weer te redden door verschillende baantjes aan te nemen en rijke vrouwen te verleiden. Ook verdient hij veel geld mijn zijn talenten voor kunstschilderen. Hierdoor wordt hij beroemd en bieden veel mensen hem geld of een onderkomen aan.

Jan Cremer houdt van meisjes, uitgaan, drank, schilderen en is duidelijk niet vies van behoorlijk wat geweld. Hij wordt matroos en later marinier. Daarna sluit hij zich aan bij het vreemdelingenlegioen, waarmee hij naar Algerije vertrekt. Daar heeft hij het echter al snel bekeken, waardoor hij weer vlucht. Hij belandt in Marseille en gaat daarna naar Parijs. In Parijs bouwt hij zijn kunstenaarscarriëre op en daarna woont hij twee jaar lang op Ibiza. Tot slot vertrekt hij weer naar zijn vaderland, waar hij inmiddels overal de krantenkoppen haalt en iedereen hem kent. Jan Cremer is van een onbeschofte jongen uit de achterbuurt veranderd in een tegendraadse beroemdheid in Nederland.

Uitgewerkte persoonlijke reactie.

Het onderwerp.

Het onderwerp van het boek is het turbulente leven van Jan Cremer. De belangrijkste thema’s in het leven van Jan zijn sex, reizen en vooral zich afzetten tegen alle gezag en de rest van de samenleving. Dit onderwerp komt heel duidelijk naar voren in het boek. Alles is heel uitgebreid beschreven met veel details, maar toch leidt alles steeds weer tot een van de thema’s die ik hierboven genoemd heb. Ik vind het onderwerp van het boek interessant. Het boek is heel realistisch, en het sprak me erg aan om over het leven van Jan Cremer te lezen. Het effect van het onderwerp op mij was dat ik sommige dingen wel schokkend vond. Alles is heel levensecht beschreven, dus ook de geweldadige zaken. Ik vond de onderwerpen af en toe dus wel heel grof. Een voorbeeld hiervan is wanneer Jan een tijdje bij een slachterij werkt en alle gruwelijke dingen die daar gebeuren uitgebreid worden beschreven.

De gebeurtenissen.

De gebeurtenissen in het boek zijn bijna ontelbaar. Elke dag maakt Jan Cremer wel iets opvallends of schokkends mee. De belangrijkste gebeurtenissen zijn de keren dat Jan verhuist van het ene land naar het andere, of zich aansluit bij de Marine en het vreemdelingenlegioen. Ook zijn groei van ondeugende jongen tot beroemd kunstenaar vind ik een belangrijke gebeurtenis in het boek. Alle gebeurtenissen zijn heel realistisch verteld, af en toe wel een beetje te veel naar mijn mening. Er worden echt schokkende dingen verteld in het boek, tot in de kleinste details. Hierdoor krijgt de schrijver het wel voor elkaar dat je als lezer wil blijven doorlezen, hoe schokkend en grof de verhalen ook zijn.

De personages.

In het boek is de belangrijkste persoon natuurlijk Jan Cremer. Hij schildert zichzelf af als een soort held, en zijn arrogantie en eigendunk komen sterk naar voren in het verhaal. Eigenlijk promoot hij zichzelf in het boek. Verdere belangrijke personen zijn er eigenlijk niet. De enige personen die vaker genoemd worden zijn de moeder van Jan en een aantal jeugdvrienden die hij op latere leeftijd weer terugziet. Verder verschillen de personen met wie hij omgaat steeds. Ik vind dat de hoofdpersoon heel overtuigend beschreven is. Als lezer krijg je het idee dat je een kijkje in zijn hoofd mag nemen, om te zien hoe hij denkt. Hierdoor wordt het boek een mooi verhaal waarin je je goed kunt inleven.

De opbouw.

Ik vind dat het verhaal niet ingewikkeld is opgebouwd. In bijna chronologische volgorde wordt het leven van Jan Cremer beschreven. Soms zijn er flash-forwards in het verhaal. Dan laat de schrijver vast doorschemeren wat er later in zijn leven zal gebeuren. Af en toe raak je als lezer wel verward in alle opvallende gebeurtenissen die elkaar in snel tempo opvolgen, maar ik vind dat het verhaal toch wel duidelijk blijft. Dit komt omdat de verhaallijn niet ingewikkeld is. Er is ook maar één belangrijke persoon. Hierdoor is het verhaal niet onduidelijk.

Het taalgebruik.

Het taalgebruik in “Ik Jan Cremer” was voor de jaren ’60 (waarin het verhaal geschreven is) heel bijzonder. In het boek worden alledaagse woorden gebruikt, die in die tijd werden gebruikt in de lagere sociale klasse van de bevolking. Voor veel Nederlanders waren woorden als ‘naaien’, ‘vreten’ en ‘zeiken’ heel schokkend. Men gebruikte deze woorden niet in de spreektaal (van de ‘beschaafde’ bevolking) en al helemaal niet in de schrijftaal. Boeken in die tijd waren in keurig Nederlands geschreven, met enkel hier en daar een opvallend woord. Ook worden in “Ik Jan Cremer” sommige woorden geschreven zoals ze worden uitgesproken. Dit gebeurt vooral wanneer er stukjes in andere talen worden geschreven. Het Engelse woord “business” wordt bijvoorbeeld simpelweg geschreven als ‘bisnis’.

Voorlopig eindoordeel.

Ik vond “Ik Jan Cremer” veruit het meest bijzondere boek dat ik ooit heb gelezen. Dit kwam niet zo zeer door de vreemde dingen die Jan Cremer in het boek meemaakt. De meeste van zijn belevenissen vond ik echt heel grof. Eigenlijk vond ik het hele boek veel te grof en gewelddadig. Toch vond ik het een heel boeiend boek en toen ik er eenmaal aan begonnen was kon ik niet meer stoppen met lezen. Ik vond het boek dus heel bijzonder en ergens ook wel mooi. Ik ben blij dat ik het gelezen heb, want volgens mij is het een belangrijk boek in de Nederlandse literatuurgeschiedenis. “Ik Jan Cremer” was het eerste boek waarin alles zonder er omheen te draaien gezegd werd. Dit was heel schokkend voor het Nederland van de jaren ’60, waardoor het boek veel indruk gemaakt heeft.

De Verdiepingsopdracht.

Relatie met de politieke achtergronden.

“Ik Jan Cremer” begint tijdens de Tweede Wereldoorlog en eindigt in de jaren ’60. De politieke achtergronden van de Tweede Wereldoorlog komen niet echt naar voren in het boek. Aan het begin van het verhaal wordt er kort iets verteld over wat Jan meemaakte in die tijd en hoe het leven er tijdens de oorlog aan toe ging. Dit komt verder niet echt terug in het boek. Een belangrijker politiek punt dat voorkomt in het boek heeft te maken met de verzuiling. In de periode die het boek beschrijft was Nederland verzuilt in drie zuilen; de katholieke, reformatorische en neutrale. Jan Cremer verzet zich in het boek juist tegen de verzuiling. Hij zet zich af tegen alle geloof en gezag. Zogezegd trekt hij zich dus eigenlijk niets aan van de politieke situatie die er in Nederland was. Tijdens de jaren ’60 begon de ontzuiling in Nederland op gang te komen. Dit is ook de periode waarin Jan Cremer beroemd wordt door zijn tegendraadse gedrag.

Relatie met de sociaal-economische achtergronden.

De sociale achtergrond in de tijd waarin “Ik Jan Cremer” speelt heeft ook te maken met een maatschappij die veel waarde hecht aan rangen en standen. Mensen die zich niet aan de regels hielden en niet de brave, beschaafde Nederlander waren, behoorden tot de lagere sociale laag van de samenleving.
De economie in Nederland moest weer worden opgebouwd na de Tweede Wereldoorlog. Veel mensen hadden nog weinig geld, zo ook de mensen uit het milieu waar Jan Cremer vandaan komt. De economische situatie voor hem was heel slecht. Toch redde hij zich iedere keer weer, door aan te pappen met rijke vrouwen of op een illegale manier aan genoeg geld te komen.

Relatie met de culturele achtergronden.

“Ik Jan Cremer” werd een heel omstreden boek omdat het zo anders was als andere boeken uit dezelfde tijd. In Nederland schreven de meeste auteurs beschaafde boeken waarin nauwelijks grove taal gebruikt werd. Jan Cremer gebruikte spreektaal in zijn boek en liet geen grove details achterwege. Ook maakte hij schaamteloos publiciteit voor zichzelf. In feite was zijn boek een promotiestunt om zichzelf aan te prijzen. Tijdens het einde van de jaren ’50 begonnen de literaire tijdschriften Gard Sivik en Barbarber te verkondigen dat de kloof tussen elite-kunst en populaire cultuur verminderd moest worden. Jan Cremer bracht dit duidelijk in praktijk. Hij gebruikte zijn boek als een product van de amusementsindustrie. Hij meende dat hij zelf a-cultureel was en trok zich dus niets aan van de culturele achtergronden in zijn tijd. Eind jaren ’50 probeerde hij zijn eigen stempel op de cultuur te drukken met zijn ‘peinture barbarisme’. Dit was een nieuwe vorm van schilderkunst waardoor hij als ‘verfsmijter’ betiteld werd. Jan Cremer werd de schrik van cultureel Nederland.

Relatie met literaire stromingen/ontwikkelingen.

“Ik Jan Cremer” kan niet tot een bepaalde literaire stroming worden gerekend. Het genre waar het boek toe behoort, was in die tijd helemaal nieuw en Jan Cremer was de eerste die het beoefende. Wel kan het boek een ‘schelmenroman’ worden genoemd, omdat Jan Cremer een ondeugende en soms kwaadaardige jongen is, die zich nergens iets van aantrekt. Ook is in het boek duidelijk de geest van de jaren ’60 terug te vinden. In deze periode begonnen mensen zich af te zetten tegen de verzuiling en het stijve karakter van de Nederlandse samenleving. Jan Cremer ging hier heel ver in en zorgde daarmee voor veel opschudding. Hij ging met alles wat hij deed tegen elke vorm van gezag in.

Thematiek.

Het belangrijkste dat Jan Cremer met zijn boek probeert te bereiken is zich verzetten tegen de burgerlijke moraal die in die tijd heerste. Dit doet hij door alle gezag te verwerpen, of het nu van politie, ouders, voogden of wie dan ook is. Jan Cremer behandelt in zijn boek sex, geloof en agressiviteit heel direct. Sex is een belangrijk thema in het boek en dan vooral sex zonder verdere ‘verplichtingen’. Religie wordt verworpen of belachelijk gemaakt en in het boek is agressiviteit de normaalste zaak van de wereld. Andere thema’s die naar voren komen zijn reislust en het belust zijn op eer.

De titel “Ik Jan Cremer” duidt vanzelfsprekend op de schrijver en hoofdpersoon van het boek. Daarnaast is het een verwijzing naar het egoïsme van Jan Cremer. In het boek laat hij zich door niets of niemand weerhouden, hij doet waar hij zelf zin in heeft. Hij laat dan ook nogal eens wat gebroken harten achter en hij laat zelfs twee keer een zwangere vrouw zitten.

Er is geen ondertitel, maar er zijn wel drie motto's:

1) '...faire de la prose sans le savoir.'
Molière
(proza maken zonder dat je het zelf weet).

2) 'Wat is een held?
Iemand die straffeloos onvoorzichtig is geweest.'
W.F. Hermans

3) '...a levelling, rancurous, rational sort of mind that never looked out of the eye of a saint or out of drunkards eye...'
William Blake
(een, relativerende, haatdragende, rationele soort geest dat nog nooit door de ogen van een heilige of dronkaard gekeken heeft...).

Relatie met literatuuropvatting auteur en plaats in zijn werk.

Het is wel duidelijk dat de enige literatuuropvatting van Jan Cremer was om alles wat hij wilde vertellen onomwonden op te schrijven. Verder was zijn bedoeling van de literatuur om er mensen mee te shockeren. Hij wilde zich afzetten tegen al het gezag en alle regels in de samenleving. Het was ook zijn bedoeling om veel geld met het boek te verdienen, en dat lukte hem juist door zo’n indrukwekkend en schokkend boek te schrijven. “Ik Jan Cremer” was het eerste boek van Jan Cremer. Hij schreef al wel eerder verhalen die in tijdschriften werden gepubliceerd. Aan de hand daarvan werd hij aangemoedigd een boek te gaan schrijven. Vervolgens wijdde hij drie maanden aan het schrijven van zijn levensverhaal. Na het eerste deel van “Ik Jan Cremer” verschenen er nog twee vervolgen op het boek. Deze waren net zo grof, maar het Nederlandse volk was intussen aan de schokkende verhalen gewend en was niet meer zo onder de indruk van Jan Cremer. “Ik Jan Cremer” deel twee en drie werden dus niet zo’n succes als de eerste onverbiddelijke bestseller. Later schreef hij nog een aantal andere boeken, waaronder “De Hunnen”. Verder legde hij zich toe op zijn schilderwerk.

Analyse recensie.

Ik heb voor dit onderdeel van de verdiepingsopdracht de volgende recensie gebruikt:

Rob Schouten, Een kwart eeuw onverbiddelijke bestseller. Trouw, 1989.

Omdat deze recensie over “Ik Jan Cremer” geschreven is in 1989, is de schrijver niet erg geschokt door het boek. Hij geeft ook aan dat de samenleving van tegenwoordig lang niet zo onder de indruk van het boek is als men in 1964 (wanneer het boek uitkwam) was. Rob Schouten vertelt in zijn recensie waarom het boek inderdaad, zoals de schrijver al dacht, een onverbiddelijke bestseller werd. Hij lijkt niet echt negatief te zijn over het boek. Dit is bijvoorbeeld af te leiden uit de volgende zin: “Maar vooral trof toch wel het buitensporig grote aantal verhoudingen waarvan Cremer zich gewaagde, met gravinnen, fotomodellen, dichteressen, hoeren, balletdanseressen. Kortom, een zwerver en een opschepper, maar wat was daar nou eigenlijk op tegen?”. Hij blijkt ook niet echt veel bewondering voor Jan Cremer te hebben, want in de laatste alinea beschrijft hij dat Jan Cremer nu eigenlijk een rustig leven leidt zonder nog veel bereikt te hebben.

Ik ben het wel redelijk met Rob Schouten eens, ook al vond ik het boek wel meer schokkend dan hij beschrijft. Ik ben het er mee eens dat hier eigenlijk niets mis mee is. Iemand die het boek te schokkend en grof vindt kan zelf de keuze maken om het niet te lezen. Ik vind dus dat er niets op het boek van Jan Cremer tegen is.

De Evaluatie.

Beargumenteerd eindoordeel.

Mijn eindoordeel over het boek is niet veranderd na het maken van de beschrijvings- en verdiepingsopdracht. Ik ben nog steeds van mening dat ik het boek wel heel grof en gewelddadig vind, maar tegelijkertijd heel mooi. Ik heb het boek bijna in één keer uitgelezen omdat ik het heel erg boeiend vond. Ik ben dus heel blij dat ik dit boek heb gekozen om te lezen voor deze module.

Mening over het product.

Ik vond het niet moeilijk om de beschijvingsopdracht uit te voeren over “Ik Jan Cremer”. Ik had een hele duidelijke mening over het boek, waardoor het goed te doen was om een persoonlijke reactie te schrijven. Ook het schrijven van een samenvatting ging goed.
De verdiepingsopdracht van deze module vond ik wel moeilijk. Ik vond het vooral lastig om iets te vinden over de sociaal-economische achtergronden en de relatie met literaire stromingen en ontwikkelingen. Toch vind ik dat het me goed gelukt is om een verslag over “Ik Jan Cremer” in elkaar te zetten. Ik vond het ook leuk om te doen, omdat ik het boek heel interessant vond.

Mening over het proces.

Ik vond het lezen van het boek “Ik Jan Cremer” heel leuk en interessant. Tijdens het lezen vond ik wel dat het boek veel te grof en gewelddadig was, maar toch bleef ik steeds doorlezen. Ik vond het dus toch een heel mooi boek. Ik heb er lang over gedaan om het boek te lezen, vanwege de 362 bladzijden met kleine lettertjes, maar ik vond het leuk om te doen. Ik ben dus heel tevreden over mijn boekkeuze voor deze module en over dit verslag dat ik over “Ik Jan Cremer” heb geschreven.

Tijdens het schrijven van dit leesverslag heb ik gebruik gemaakt van een artikel over Jan Cremer van Internet, namelijk:

Xandra Schutte, Beroep: Jan Cremer. De Groene, 1998.