Houtekiet door Gerard Walschap

Houtekiet – Gerard Walschap – Manteau – 1939 ( 22ste druk) – 230 blz.

I.Titel De titel verwijst naar het hoofdpersonage, Jan Houtekiet.

II.Plot Twee boerendochters, Lien en Liza, zijn beiden verliefd op een zwerver, Jan Houtekiet, die op de heide leeft. Als Lien zwanger raakt van Houtekiet wordt zij bij haar thuis verbannen en zoekt ze toevlucht bij Houtekiet. Nadat hij beseft dat dat constante gezever van een vrouw op de achtergrond best aangenaam kan zijn, besluit hij haar een hut op de heide, Deps genaamd, te bouwen. Terwijl hij wacht op de geboorte bouwt hij stalletjes rond het hutje en begint hij zelfs een tuintje aan te leggen. De jaloerse Liza besluit ook op Deps te gaan wonen en verleidt een boerenzoon, die voor haar een huisje bouwt op Deps. De basis van het dorp Deps is gelegd. Na een tijdje komt de familie d’Hurlemont, een verarmde maar adelijke familie, aan de andere kant van Deps wonen, met toestemming van de graaf. Zij runnen een postkoetsenbedrijf. Met een van die postkoetsen komt de ‘medestichter’ van Deps in het verhaal terecht, nl. Nard Baert, een gedreven handelaar die vanuit het hotelletje van d’Hurlemont een handeltje begint tussen de stad en Deps. Deps groeit ondertussen, want men mag er doen wat men wil en er is plaats genoeg, waarvoor men geen pacht aan de graaf moet betalen. Houtekiet stoeit met elke vrouw op Deps, en zo ontdekt hij de dochter van d’Hurlemont, Iphigénie. Zij wordt zwanger van hem en dit maakt haar vader zo kwaad dat hij met zijn geweer op pad gaat om Houtekiet te vermoorden. Houtekiet is hem echter voor en weet ook het gerecht te mislijden. Omdat hij niet voor Iphigénie kan zorgen vanwege Lien, gaat Iphigénie samenwonen met Baert, de handelaar, op Deps. Baert bouwt daar een groot huis met opslagplaatsen, van waaruit zijn handelsrijkje nog meer groeit en bloeit. En ook het dorp breidt uit, want van overal komen mensen die in een samenleving willen wonen waar men vrij is en mag doen wat men wil. En door Baert wordt iedereen ook rijker en rijker. En als het dorp een molen nodig heeft, bouwt Houtekiet een watermolen. Heeft het dorp stenen nodig, dan graaft hij klei en bouwt hij bakovens. Jan Houtekiet bouwt, leidt en heerst en slaagt in alles wat hij onderneemt. Zijn relatie met Iphigénie blijft echter bestaan, maar Houtekiet ‘stoeit’ met alle vrouwen, en alle vrouwen hebben wel een kind van hem, dus dit vindt men normaal. Zij is echter nog zeer gelovig, en begint zich, samen met de andere vrouwen, zorgen te maken over het leven na de dood. Als zij niet naar de kerk gaan en in ongewijde grond begraven worden, wat dan? Zo kan Iphigénie Houtekiet overhalen, de bouw van een kerk toe te laten. Ze krijgen zelfs een pastoor die zich snel heeft aangepast aan het leven op Deps. Houtekiet gaat echter niet naar de kerk, want dat vindt hij tijdsverspilling. Maar op een dag wordt het hem te veel: hij bemerkt dat hij veel te ver van zijn leven als zwerver is afgedwaald, en laat dus alles en iedereen achter en vertrekt uit Deps. Als hij 2.5 jaar later terug komt, is iedereen gedoopt en getrouwd. Deps is veranderd van een speciale samenleving in een gewoon dorp. Lien, zijn ‘vrouw’, wil hem enkel terug nemen als hij met haar trouwt. Houtekiet doet dit uit pure onmacht. Als op een dag Iphigénie ziek wordt en sterft, beseft hij dat zij de liefde van zijn leven was en begint hij haar geloof in leven na de dood over te nemen. Zijn vrouw kan hem echter niet overtuigen mee naar de mis te gaan. Als het mis is, kruipt hij tot boven is de kerktoren, die hij gebouwd heeft, en kijkt hij uit over zijn dorp, de onvruchtbare heide die vruchtbaar is geworden, en de omliggende dorpen.

III. Thema Het thema is de stijd tegen en de invloed van de macht van adel, gerecht, kerk, normen en waarden en de samenleving in het algemeen.

IV. Intrige WILSFUNCTIE: Houtekiet wil een vrij leven leiden, zonder invloeden van buitenuit. AANVANG: Houtekiet leeft als zwerver alleen op de heide. BREUK: Hij moet eerst voor Lien, die zwanger is geworden, zorgen, en later voor een heel dorp. DYNAMIEK: Houtekiet vlucht uit Deps en vertrekt op een zwerftocht. EVENWICHT: Hij keert terug en besluit te blijven in Deps. SLOT: Houtekiet beseft dat dit leven zijn lot is.

=>Dit is een ondergangsverhaal, want Houtekiet laat zijn principes voor een groot deel varen en neemt zijn vrede met een vast leven op Deps. Hij geeft dus zijn zwerversbestaan en een groot deel van zijn vrijheden op.

V. Dynamische motieven In het verhaal komen vele motieven voor, waarvan ik de belangrijkste dynamische motieven zal bespreken. -Kinderen: Door de zwangerschap van Lien wordt Deps gesticht. Kinderen zijn doorheen het verhaal ook altijd aanwezig, in het dorp heeft elke vrouw wel enkele kinderen, en de meeste hebben er ook van Houtekiet, wat staat voor zijn vrijheid en zijn zoektocht naar de echte liefde, hetgeen hij op het einde van het verhaal beseft. Ook wordt het verhaal verteld door de kinderen van Jan Houtekiet. -Handel: De handelaar Nard Baert, genoemd als de medestichter van Deps, zorgt met zijn handelspost op Deps voor rijkdom en uiteindelijk ook macht. Door zijn handel kan Deps blijven bestaan en groeien, omdat hij goederen aanvoert en anderen verkoopt. Handel is dus rechtstreeks verbonden met groei, rijkdom en macht. -Torens: Door Houtekiet een passie voor torenbouwen aan te praten, slaagt Iphigénie uiteindelijk in haar opzet, nl. Deps bekeren en er een kerk te laten bouwen. Houtekiet begint met torens van schuren, maar geleidelijk kan zij hem overtuigen zijn meesterwerk te bouwen: een zeer hoge en fantastisch mooie kerktoren. Door deze passie wordt dus onrechtstreeks Deps binnengeloodst in het tijdperk van de godsdienst.

-Vrijheid: Vrijheid is de reden waarom Deps uitgebreidt. Idereen komt af op de grote vrijheid die in Deps heerst. Ook Houtekiet is erg gesteld op zijn vrijheid. Als het hem te erg wordt, vlucht hij weg en begint een lange zweftocht. Uiteindelijk neemt hij genoegen met een vast leven op Deps. -Godsdienst: Door godsdienst verandert het dorp van een speciale maatschappij in een gewoon dorp. Door de schrik voor de hel van alle vrouwen en de zorgen van Iphigénie omtrent het leven na de dood wordt er in Deps uiteindelijk een kerk gebouwd, waardoor het kerkelijk moraal ingeburgerd geraakt en de mentaliteit verandert.

VI. Sociaal milieu De meeste van de personages zijn boeren, zwervers en uitgestoten mensen, die op de heide een eigen samenleving opbouwen. Deze mensen zijn allemaal boeren e.d. die meer vrijheid willen dan zij in hun dorp krijgen. Er zijn echter een paar uitzonderingen, nl. de familie d’Hurlemont (adel) en Nard Baert (middenstand), maar geleidelijk aan passen zij zich aan aan het sociale milieu van de meerderheid op Deps. Houtekiet is een zwerver, over zijn afkomst wordt niets gezegd en ook wordt niets over een specifieke opvoeding verteld. Hij is echter zeer handig, hij kan alles maken en vangen. Hij doet altijd wat hij graag doet, en wordt zo een beetje als het hoofd van Deps bezien.

VII. Houtkiet Jan Houtekiet is het hoofdpersonage, en is een duidelijk genuanceerd personage. Over ongeveer alle deelaspecten wordt veel tot heel veel informatie gegeven. Houtekiet is ook een dynamisch personage. Hij verandert van een zwerver en een eenzaat in een man met een vaste woonplaats, kinderen en een vrouw, hetgeen gebeurt door het intrige rond Jan Houtekiet. Er wordt doorheen het hele verhaal een expliciete voorstelling van Jan gegeven. Jan Houtekiet is een grote, sterke kerel. Hoewel andere lichaamseigenschappen niet echt worden benadrukt, wordt het psychologische, het innerlijke van Houtekiet doorheen het verhaal des te meer zeer treffend beschreven. Hij is een man die altijd doet wat hij wil doen, zonder dat hij daar over moet nadenken. Hij is een echt natuurmens die leeft met en van de natuur. Hij heeft een sterk karakter, maar hij kan soms zeer fel beïnvloed worden door zijn vrouw Lien. Hij houdt van zijn vrijheid en is er erg op gesteld. Kerk en godsdienst vindt hij zinloze tijdverspilling maar in de loop der tijd begrijpt hij wel dat de vrouwen, die hij ziet als rare wezens, zoiets nodig hebben. Hij geeft echter op het einde van het verhaal een deel van zijn levenswijze op, wat wel een zwakte, maar toch een toegeving is aan de druk van de maatshappij.

VIII. Vertelperspectief Het verhaal wordt verteld door een auctoriële verteller. Deze verteller is eigenlijk een hele groep, namelijk de kinderen van Houtekiet die het verhaal van Deps en Jan Houtekiet vertellen. Dit ziet men al in de inleiding, waar er wordt uitgelegd door de nakomelingen van Deps waarover het verhaal gaat. De lezer wordt uitgenodigd het boek te lezen maar wordt ook gewaarschuwd voor de inhoud van het verhaal. De verteller(s) weten alles over de personages en onderbreken ook soms even om dingen te verduidelijken of om andere dingen te vertellen.

IX. Slot Het boek bleek, totaal tegen mijn verwachting in, toch een zeer goed en boeiend verhaal te bevatten. Op al die vergeelde bladzijden is Walschap er in geslaagd een duidelijk beeld van de invloed van kerk, adel en gerecht in die tijd te schetsen. Hij slaagde er ook in deze niet zo interessante materie te vertellen in een ontzettend boeiend verhaal. Ik had het niet verwacht, maar als ik nog eens in de bibliotheek kom, zal ik zeker zoeken naar het vervolg, ‘Nieuw Deps’ genaamd. Mijn mening over oude, vergeelde boeken is door het lezen van dit boek zeker een beetje bijgeschaafd!