1. Praktische gegevens 1.1 Titel: Het perpetuum mobile van de liefde
Auteur: Renate Dorrestein
1.2 Jaar van uitgave: 1988
1.3 Aantal bladzijden: 150
1.4 Datum boekverslag: 16-12-2004

2. Inhoud en opbouw 2.1 Typering: Dit boek is een psychologische roman. Het boek is een autobiografisch relaas en gaat dus over een deel van het leven van Renate. In het boek kom je te weten hoe zij denkt over bepaalde dingen van het leven. Ze beschrijft hoe zij denkt over bepaalde gebeurtenissen. Haar mening over de man komt ook erg naar voren. Maar het gaat vooral over hoe zij om leert gaan haar schuldgevoelens, waarmee ze achterbleef nadat haar zusje zelfmoord pleegde. Daarom kun je het ook wel een ontwikkelingsroman noemen.

2.2 Samenvatting: Renate Dorrestein, een vrouw van 34, komt uit een groot gezin en heeft zeven broers, een oudere zus en een jonger zusje. De zeven broers werden allemaal machinist. Renate is een sterke vrouw die vooral probeert om niet bij de door mannen overheerste maatschappij raken. Het boek gaat over hoe Renate langzamerhand steeds beter leert om te gaan met de schuldgevoelens, woede en verdriet waar ze mee kampt. Helaas pleegde het jongere zusje van Renate op twintig jarige leeftijd zelfmoord, door van het dak af te springen. Renate blijft achter met haar schuldgevoelens hierover. Ze vraagt zich af of het haar schuld was dat haar zusje dood wou, en of ze haar misschien had kunnen tegenhouden. Renate stond altijd voor haar zusje klaar. Haar zusje liep wel eens vaker van huis, en strandde dan ergens buiten de stad. Elke keer wanneer het zusje weer eens midden in de nacht opbelde, om te vragen of Renate haar met de auto wilde op komen halen, deed Renate dit. Haar zusje had altijd al een minderwaardigheidscomplex, stelde strenge eisen aan zichzelf (ze hield met lijstjes en schema’s bij wat ze wel en niet mocht doen) en ontwikkelde een eetstoornis. Ze werd opgenomen in een inrichting. Renate kon meestal goed met haar zusje opschieten. Ze vertelden elkaar vaak nogal vreemde verhalen. Ze hadden beiden de grote droom om later een beroemde schrijfster te worden en verhalen te schrijven waarin hele bizarre dingen gebeuren maar toch nog zo dat de mensen er iets van zichzelf in konden herkennen. De droom van het zusje is nooit uitgekomen. Renate vraagt zich al lange tijd af hoe de zelfmoord van haar zusje is gegaan en wat nou de precieze aanleiding was. Ze vroeg zich af of zij eraan schuldig was, of het misschien had kunnen tegenhouden. Renate liet haar gedachten en gevoelens terugkomen in haar romans en de artikelen die zij schreef. Uiteindelijk, zeven jaar na de dood van haar zusje, kwam ze tot de conclusie dat ze haar zusje niet had kunnen weerhouden zelfmoord te plegen. Dat haar zusje zich misschien niet kon of niet wilde aanpassen in de onmogelijke rol die vrouwen in deze samenleving hebben. Renate was slechts een onbelangrijke passant in haar zusjes bestaan. Ze besluit de dood van haar zusje los te laten, en verder te gaan met haar leven.

Het onderwerp van de plaats van vrouwen in de maatschappij komt ook veel naar voren. Renate heeft deze rol van de ideale vrouw verbannen uit haar leven omdat ze niet van plan is haar leven te laten bepalen door de man en niet alleen maar wil dienen als hoedster, voedster en dienster (ze laat o.a. haar eileiders afbinden zodat ze geen kinderen kan krijgen). Ook haar oudere zus, Mare, is volgens Renate non geworden om zo aan de rol van de vrouw te ontkomen.

Renate kon altijd erg goed opschieten met haar buurvrouw, Lydia. Tegenwoordig is Lydia een beetje gek in haar hoofd, en danst Lydia zo af en toe op muziek die alleen zij kan horen, voor haar minnaar, die alleen zij kan zien. Lydia is niet altijd gek geweest, ze is het geworden. Ze groeide op met een vader die aan de drank en een moeder die aan de pillen verslaafd was. Lydia was altijd degene die een beetje orde in het huishouden hield. Zij was degene die het gezin bij elkaar wist te houden. Dat zij altijd degene was die overal voor moest zorgen, is de reden dat ze op mannen valt die haar zorg nodig hebben. Zo kwam ze bij een man, die alleen met haar vrijt als ze haar hoofd afdekt, terecht. Hij wilde haar mening en intelligentie niet horen en zien. Het was een man, net als alle andere mannen, die vrouwen zagen als een handig bijzetsel. Nadat Renate een tijdje naar Amerika verhuisde en later weer terugkeerde, trof zij Lydia aan in dezelfde inrichting waar haar zusje ook heeft gezeten. Lydia was het slachtoffer van de man geworden, in de tijd dat Renate haar even in de steek had gelaten.

Dan heb je nog Godelieve Ochtendster die zonder liefde wordt opgevoed omdat ze een heel erg lelijk is. De enige werknemer die haar in dienst wilde nemen is de (aan drank verslaafde) vader van Lydia. Op een dag zet hij haar voor de keus of een plastische ingreep of haar ontslag. Godelieve schrok namelijk alle mensen af. Godelieve liet zich opereren waardoor ze weer wat meer zelfvertrouwen kreeg. Ze sloeg Lydia’s vader uit woede knock-out, en stopte met haar baan als secretaresse. Door toeval kreeg Godelieve werk aangeboden bij een travestietenclub. Godelieve nam dit aanbod aan. Ze voelde zich goed wanneer ze daar op het podium stond, en alle aandacht op haar gericht was. Totdat ze er, dankzij haar woedende ex-baas, achterkwamen dat Godelieve een vrouw bleek te zijn die zich voordoet als man die zich voordoet als vrouw. Er werd een rechtszaak tegen haar gespannen. Renate besloot een artikel daarover te schrijven en hielp zo Godelieve. Ze won de zaak en werd daardoor erg populair bij vele vrouwen.

2.3 Tijd: a- Het grootste deel van het verhaal speelt zich rond de jaren zeventig. Dat merk je vooral als Renate beschrijft hoe mannen en vrouwen met elkaar omgingen. De vrouwen werden door de man behandeld als vuil en moesten voor het eten en het huishouden zorgen. Af en toe gaat het ook over het feminisme wat toen nog actiever was. De stukjes die gaan over Renate die voor het raam haar memoires zit te schrijven en Lydia gek op straat staat dansen spelen zich rond 1988 af. Renate verteld dat ze een vrouw van 34 is en dat haar zusje zeven jaar geleden van het dak afsprong. Daaruit kun je opmaken dat de belangrijkste gebeurtenissen zich ongeveer na 1981 afspeelden, na de dood van haar zusje. De stukken die gaan over haar jeugd op de nonnenschool spelen zich dan ongeveer tussen 1960 en 1970 af. b- Het verhaal begint met Renate die achter het raam haar memoires aan het schrijven is. De tijd dat ze bezig is aan haar memoires zal zo ongeveer een dag tot een paar dagen zijn. Dit wordt niet helemaal duidelijk uit het verhaal. Renate schreef dit boek op 34 jarige leeftijd. In het verhaal zitten flashbacks die tot 34 jaar teruggaan. Renate beschrijft delen over haar jeugd, hoe zij opgroeide en haar jaren op de nonnenschool. Het verhaal gaat vooral om de gebeurtenissen rondom de dood van haar zusje, zeven jaar geleden. Renate beschrijft vooral de gedachten en gevoelens die zij had in die zeven jaar na de dood van haar zusje. Ook beschrijft ze hoe de omgang met haar zusje daarvoor was. Het verhaal bestaat dus bijna alleen maar uit flashbacks van Renate die terugblikt op haar leven. Ik heb er ongeveer 8 uur over gedaan om het boek te lezen. c- Vertragingen: Het is moeilijk om een goede en duidelijke vertraging te vinden in het verhaal. Er zijn bijna alleen maar flashbacks, die op zeer niet-chronologische volgorde staan. Ik denk dat je de gebeurtenissen in het verhaal die zich in het verleden afspelen, als een vertraging kunt zien. De eerste bladzijdes spelen zich af op het moment dat Renate die gebeurtenissen opschrijft, daarna krijg je de gebeurtenissen uit Renates verleden, en bij de laatste bladzijdes ben je weer terug bij Renate die haar memoires aan het schrijven is. De tijd dat Renate werkelijk daar zit te schrijven is korter dan het hele verhaal. (blz. 20 t/m 148) d- Versnelling: Bij de bladzijdes 134 t/m 147 van het boek is het verhaal, in verhouding met de rest van het boek, versneld. Daar beschrijft Renate de periode dat ze Naar Amerika reisde, verschillende universiteiten langsging en haar derde roman schreef. Bij terugkomst komt ze erachter dat Lydia opgenomen is in een inrichting. Al die gebeurtenissen worden snel achter elkaar verteld, en er wordt niet echt diep op ingegaan. Waarschijnlijk omdat het verhaal anders teveel afdwaalt. Het ging immers om Renates schuldgevoelens over de dood van haar zusje en de door mannen overheerste maatschappij. e- Flashback: Bijna het hele verhaal is één grote flashback. Renate schrijft zeg maar nú op, wat ze in het verleden heeft meegemaakt. In haar verhaal over het verleden komen ook weer flashbacks voor. Ik zal een van die flashbacks noteren. Op bladzijde 45 was Renate met Lydia in gesprek. Renate vertelde haar over enkele gebeurtenissen, die ze tijdens haar jeugd heeft meegemaakt, toen ze nog op een nonnenschool zat. Na Renates verhalen vroeg Lydia geïnteresseerd: ‘Zat je zusje eigenlijk ook op die nonnenschool?’. Na deze vraag wordt Renate weer herinnerd aan haar zusje. De flashback die dan volgt gaat dan ook over het zusje. Over de dagen na haar dood; dat Renate en Mare haar dagboek vonden; hoe het zusje altijd van huis wegliep en midden in de nacht Renate wakker belde omdat ze met de auto ergens opgepikt moest worden. Deze flashback eindigt op bladzijde 72, wanneer Renate Lydia’s vraag beantwoord: ‘Want inderdaad Lydia, mijn zusje bezocht dezelfde nonnenschool als ik’

2.4 Ruimte: a- Aan het begin van het verhaal zit Renate voor het raam, in haar huis te schrijven. Ze schrijft een boek over hoe zij de dood van haar zusje verwerkt. De gebeurtenissen waar ze over schrijft spelen zich op verschillende plaatsen af. Bijna het hele verhaal speelt zich in Nederland af. Bij Lydia thuis, in de flat van Renates zusje, in de inrichting waar het zusje en Lydia werden opgenomen, op het werk bij Lydia’s vader en Godelieve, in de auto van Renate (als ze haar zusje wer eens ergens moest oppikken langs de weg). Een klein deel speelt zich af in Amerika, waar Renate een tijdje heenging. b- Wanneer Renate samen met haar zusje was, was er bijna altijd spreke van een belangenruimte. Altijd was er sprake van een donkere omgeving. Het zusje belde Renate meestal midden in de nacht, omdat Renate haar langs de kant van de weg op moest pikken met de auto. Meestal reden ze dan nog uren in het donker en vertelden ze elkaar verhalen. Er kwamen nog meer stukken in voor waar de zusjes in het donker zaten. Zo zaten ze een keer te praten op hun slaapkamer die helemaal duister was. Ik denk dat Renate voor deze omgeving heeft gekozen, omdat ze zich niet meer helemaal kan herinneren hoe haar zusje eruit zag en de gedachtes aan haar zusje steeds meer vervagen. Bij de psychiatrische inrichting kun je ook spreken van een belangenruimte. Daar waren lange gangen met vele deuren aan weerskanten. Dat lijkt me erg verwarrend, en psychiatrische patiënten zijn ook een beetje in de war. Maar de verschillende delen van de inrichting hadden allemaal een andere optimistische naam (zoiets als ‘Zuiderkruis’ of ‘Horizon’). ‘Om dol van te worden’ zei Renate hierover, wat een erg toepasselijke zin is bij een psychiatrische inrichting.

2.5 Personen: a- Renate: Ze is 34 jaar oud als ze het verhaal schrijft. Ze heeft een enorm schuldgevoel dat ze niet heeft kunnen tegenhouden dat haar zusje zelfmoord heeft gepleegd. Ze heeft hele vreemde ideeen kijkt heel minachtend op mannen neer. Ze wil boeken schrijven over bizarre dingen, maar waar de mensen zich toch in kunnen herkennen. Ze ging vroeger regelmatig met haar zusje om, ze wilden allebei schrijfsterr worden. Op het moment dat haar zusje van een flatgebouw springt, begint voor haar een moeilijke periode. De dood van haar zusje roept erg veel vragen bij haar op, vooral waarom ze het heeft gedaan, of ze het had kunnen voorkomen en of zij schuldig is aan haar dood. Zeven jaar wordt ze achtervolgd door alle vragen in haar hoofd, maar uiteindelijk accepteert ze dat ze haar zusje niet kon helpen en dat ze er niets aan kon doen. Haar zusje wilde ook niet geholpen worden. - Het jongste zusje: Haar naam komt nergens in het boek voor. Het is wel duidelijk dat ze een erg onzeker meisje was. Ze was altijd een beetje terughoudend, niet blij met haar uiterlijk en verstopte haar gezicht vaak achter haar blonde ‘vogelnest’-haar. Volgens Renate is zij het slachtoffer van de man en de plicht van alle vrouwen en meisjes om alleen maar een lichaam te zijn en het te kwellen en te martelen om het in model te krijgen. Volgens mij wist ze ook niet zo goed hoe ze haar leven moest leiden. Dit wordt duidelijk als Renate en Mare, na de dood van hun zusje, haar dagboek vinden. Hierin hield ze een boekhouding bij van haar verlangen een gewoon mensenleven te leiden. Ze had erin vastgelegd hoe elke minuut van haar leven doorgebracht diende te worden. Lijstjes met wat ze perse moest doen en moest laten. Waarschijnlijk dacht ze uiteindelijk dat ze geen reden meer had om nog te bestaan en walgde ze zo erg van zichzelf dat ze de dood als enige oplossing zag. - Mare: Zij is de oudste zus. Ze besloot non te worden bij het klooster, en voortaan als zuster Maria door het leven te gaan. Het lijkt erop dat zij streefde de perfecte dochter te zijn van haar ouders. Zij was de enige van de drie zussen die niet steeds van huis wegliep en nooit fantaseerde over dingen die in het echt niet zouden kunnen. Het lijkt er ook op dat ze zich daardoor beter dan haar zusjes voelt. Maar volgens Renate heeft zij het zichzelf juist makkelijk gemaakt door bij het klooster te gaan, en zich af te zonderen van de door mannen overheerste maatschappij. - Lydia: Zij is de buurvrouw van Renate. Ze is een geboren mensenredster, en staat dan ook altijd open voor een goed gesprek. Lydia heeft haar hele leven voor haar ouders gezorgd. Haar moeder slikte pillen en haar vader was een alcoholist. Lydia zorgde ervoor dat het huishouden soepel verliep en haar ouders veilig thuiskwamen en eten op hun bord hadden. Door haar jeugd is zij een vrouw geworden die alleen nog maar relaties aangaat met mannen die niet voor zichzelf kunnen zorgen. Lydia ontmoet een man die niet zelfstandig is en alleen met haar wil vrijen als ze haar hoofd bedekt (Renate noemt hem de kop-van-Jut-man). Lydia wilde te graag een echte vrouw zijn, en werd zo slachtoffer van de man. Ze bleek te hebben gedaan wat vrouwen zogenaamd behoorden te doen om hun bestaansrecht te verdienen: de man liefhebben boven zichzelf. Ze wilde zelfs haar hoofd opgeven voor de man. Na Renates reis naar Amerika vond zij Lydia terug in het gekkenhuis waar haar zusje een tijd geleden ook verbleef. Renate besluit haar weer mee naar huis te nemen en op haar te passen. Sindsdien danst ze telkens midden op straat, met rode houten klompen aan haar voeten. Op muziek die alleen zij kan horen, danst gekke Lydia voor haar minnaar, die alleen zij kan zien. - Godelieve Ochtendster: Ze is de secretaresse van de vader van Lydia. Ze is ontzettend lelijk, maar nadat ze naar de plastisch chirurg geweest is, heeft ze een eindelijk een ‘mooi’ gezicht. Voor de operatie hield ze zich altijd een beetje op de achtergrond zodat ze zo min mogelijk aandacht trok en ze geen mensen af zou schrikken met haar uiterlijk. Na de operatie kreeg ze meer zelfvertrouwen en liet ze zelfs de enige werkgever die haar in dienst wilde nemen in de steek, zodat ze op zoek kon gaan naar een baan die zij zelf zou willen beoefenen. Na de chirurgische ingreep is haar leven erg veranderd. Eindelijk kon ze gelukkig zijn. b- Mare: De oudere zus van Renate. - Het zusje: Het jongere zusje van Renate. Haar naam is niet bekend. - De zeven broers: De broers van Renate. Zij kwamen na Mare ter wereld, en voor Renate. Ze werden alle zeven boordwerktuigkundigen en vaarden het zeegat uit. - Godelieve Ochtendster: Zij werkte als secretaresse voor de vader van Lydia. Renate heeft een artikel over haar geschreven. - Vader van Lydia: Zijn naam is ook niet bekend. Hij was een aan de drank verslaafde notaris. - Vader van Renate: Het enige wat je van hem te weten krijgt is dat hij schoenlapper was en bijna zijn huwelijk had willen tegenhouden maar zich op het laatste moment toch bedacht.

2.6 Vertelwijze: Het verhaal is geschreven in de ikvorm. Je leest de memoires van Renate Dorrestein. Ze vertelt over dingen uithaar leven, haar gedachten en gevoelens. De dood van haar zusje staat centraal in het verhaal. Dit verhaal is het persoonlijk verslag van haar poging daarmee in het reine te komen. Doordat het in de ikvorm is geschreven kom je erachter hoe Renate denkt over bepaalde zaken. Haar feministische uitingen komen ook zeer opvallend naar voren.

2.7 Structuur: a- Het boek is verdeeld in twee delen. Je kunt ze herkennen aan de, met Romeinse cijfers I en II, genummerde bladzijden en de titel die eronder staat. Het eerste deel (blz. 11 t/m 78) heeft de titel: ‘Zet eens een kroon op uw liehiefde’ Het tweede deel (blz. 81 t/m 150) heeft de titel: ‘Haar kop eraf!’ Die twee delen zijn niet weer onderverdeeld in hoofdstukken. Wel is er soms wel een witregel tussen de tekst geplaatst. Die geven aan dat het komende stukje over iets anders gaat als het vorige. Het boek bevat een aantal verschillende verhalen door elkaar. De hoofdlijn van het verhaal gaat over Renate die haar memoires aan het schrijven is, om de schuldgevoelens om de dood van haar zusje te kunnen loslaten. Tussendoor krijg je ook te weten hoe het leven van Lydia, de buurvrouw van Renate in elkaar zit. Een ander verhaal gaat over Godelieve Ochtendster, die haar oerlelijke gezicht ‘kwijtraakte’ dankzij de plastische chirurgie. Op bladzijde 1 t/m 28 wordt er verteld over het leven van voor de dood van haar zusje en hoe het er vroeger aan toe ging thuis. Vanaf bladzijde 29 t/m 58 gaan over de tijd dat Renate Dorrestein te horen krijgt dat haar zusje is overleden en de maand daarna. Vanaf bladzijde 58 t/m 108 wordt er verteld over het leven na de dood van haar zusje. Vanaf bladzijde 108 tot het eind geeft ze een samenvatting en haar mening op de dood. b- Het boek heeft een opening in de handeling. Het begint op het moment dat Renate bezig is met het schrijven van haar memoires. In de loop van het verhaal worden alle hoofdpersonages uitgewerkt en kom je te weten hoe deze mensen in elkaar zitten
c- Dit verhaal heeft een klein beetje een open einde, maar vooral een gesloten einde. Aan het eind is Renate er eindelijk, na 14 jaar, achter hoe ze met de dood van haar zusje om moet gaan en dat ze haar zusje niet had kunnen helpen. Ook weet ze nu wat het voor haar betekent een vrouw te zijn in deze wereld waar vrouwen dienen als hoedsters, voedsters en diensters. Renate heeft ook Lydia mee weten te krijgen uit het gekkenhuis, en houdt in de gaten dat haar buurvrouw geen gekke dingen uithaald. Dit klinkt allemaal als een gesloten einde, maar bij het lezen van de allerlaatste regels van het boek, leek het net alsof het verhaal toch nog niet tot een einde was gekomen. Het laatste stukje: ‘Ik zou graag willen leven in een wereld waarin persoonlijke drijfveren en verlangens voorrang hadden op massale waandenkbeelden die dwingen tot capitulatie voor de norm. Maar kom, ik kan beter thee gaan zetten voor Lydia.’ Na dit stukje tekst begon ik toch te denken dat het verhaal ook nog verder zou kunnen gaan, en dat je misschien toch niet alles wist van de gedachtegang van Renate (haar gedachtegang is echt zeer ingewikkeld vind ik).

3. Motieven en thema 3.1 Belangrijkste motieven: - Schuldgevoel: Het boek beschrijft het schuldgevoel dat Renate heeft over de zelfmoord van haar zusje. Met dit verhaal probeert Renate daarmee in het reine te komen. Lange tijd heeft Renate zich afgevraagd of ze haar zusje had kunnen weerhouden zelfmoord te plegen. - Feminisme: Er zijn veel stukken in het boek waar Renate de positie van vrouwen in de samenleving naar voren brengt. Ze vindt dat de hele maatschappij om mannen draait en daar is ze het niet mee eens. Een aantal keren laat ze weten dat de rol van de vrouw huisvrouw is, en meisjes worden opgevoed tot hoedsters, voedsters en diensters. Renate zet zich hier tegen af. Ze wil geen man en kinderen, omdat ze niet aan de taken van de vrouw wil voldoen. Daarom heeft ze ook haar eileiders laten afbinden. In dit verhaal probeert ze ook achter de rol van de vrouw in de samenleving te komen. - Dood: De dood van Renates zusje staat in het verhaal centraal. Renate heeft het er erg moeilijk mee en probeert haar dood al lange tijd te verwerken. Ze vraagt zich af waarom haar zusje van het dak afsprong, hoe ze daar helemaal boven is gekomen en of ze haar zusje had kunnen redden van de dood. - Schrijverschap: Renate en haar zusje hadden allebei de grote droom om beroemde schrijfsters te worden. Ze vertelden elkaar vaak bizarre verhalen en probeerden via tijdschriften een publiek te krijgen. Het eerste (en laatste) artikel van het zusje sloeg niet echt aan. Met Renate ging het beter, zij heeft o.a artikelen geschreven voor de Viva en de Opzij en een aantal romans uitgebracht (wat ze ook zo af en toe vermeld in dit boek). Nadat het artikel van het zusje zo slecht ontvangen was door de lezers, heeft ze nooit meer iets geschreven.

3.2 Thema: Na de dood van haar zusje blijft kampt een schrijfster met schuldgevoelens, ze probeert een antwoord te vinden op de vragen die haar bezig houden.

3.3 Titelverklaring: Perpetuum mobile betekent het eeuwige bewegende. Het eeuwige bewegende van de liefde. Met de titel wordt dus eigenlijk bedoeld dat als je eenmaal verliefd bent of een liefde voor iets hebt, die liefde zal blijven voortduren. Bij Renate is dit bijvoorbeeld de liefde voor haar zusje, ze zal altijd van haar blijven houden. En Lydia bleef ondanks alles toch van haar ouders houden, hoe moeilijk zij het leven ook voor haar maakten. Renate laat de woorden ‘perpetuum mobile’ vaak terugkomen in het verhaal.

4. Persoonlijke mening 4.1 Meest treffende/mooiste gedeelte: Het gedeelte waar Godelieve werkt bij een travestietenclub en zich voordoet als travestiet, waarvoor ze dan weer werd aangeklaagd viel mij erg op. Aan de ene kant was deze gebeurtenis heel erg grappig, maar aan de andere kant juist weer heel zielig.

Godelieve was altijd ‘zo lelijk als de nacht’, waardoor men haar niet mocht en ze nergens werd aangenomen. Na een tijd besluit ze naar de plastische chirurg te gaan die haar gezicht een ‘opknapbeurt’ geeft. Eindelijk was ze mooi en deden de mensen vriendelijk tegen haar. Toen ze zichzelf, zittend op een bankje met twee bananengebakjes, aan het belonen was, kwam er een andere vrouwe naast haar zitten. Maar die vrouw, genaamd Harry, bleek een travestiet te zijn die dacht dat Godelieve er ook één was. Harry bood haar een baan aan in de travestietenclub, waar ze elke avond als Joop op het toneel mocht verschijnen. Hier kreeg Godelieve de aandacht waarvan ze altijd al droomde. Maar er kwam al snel een einde aan haar droom. Haar ex-baas, die ze niet lang daarvoor uit woede knock-out had geslagen, bracht een bezoekje aan de travestietenclub. Hij herkende Godelieve onmiddellijk, en zag zijn kans om haar terug te pakken. ‘Die vrouw is een vrouw!’ riep hij door de club. Hierna werd zij aangeklaagd voor het bedrog wat zij had gepleegd door zich voor te doen als een man die zich voordoet als vrouw. Toen Renate dit hoorde kon ze het niet laten er iets over te schrijven. Toen haar stuk met het interview met Godelieve uitkwam, werd Godelieve ineens aanbeden door vele vrouwen omdat zij zogenaamd opkwam voor de vrouwelijke identiteit. De aanklacht werd weer ingetrokken.

Het is zeer triest dat Godelieve de aandacht waarnaar zij verlangde, op deze manier moest verkrijgen. Gelukkig kwam het daarna allemaal weer goed. Er was ook een hele grappige zin die ik nog goed had onthouden: “Dit is toch pure slapstick,’ zei ik, ‘nu gaat er zich een rechtbank zitten beraden over de vraag of Godelieve Ochtendster het recht had om te doen alsof ze een man was die deed alsof hij een vrouw was.” (blz. 110 t/m 112 + 117 t/m 129)

4.2 Andere boeken over hetzelfde thema: Zelf kon ik er echt geen bedenken. Ik heb op internet vergelijkbare boeken proberen te vinden, maar dat is me helaas niet gelukt.

4.3 Mijn mening over het boek: Ik vond het eerlijk gezegd maar een vreemd verhaal. Ik zou haast gaan denken dat Renate gewoon een beetje lichtelijk gestoord is. Haar kijk op de dingen verschilt nogal van die van de gemiddelde mens. Hoe zij tegenover de man staat bijvoorbeeld. Ze vindt dat mannen altijd alle touwtjes in handen hebben en vrouwen behandeld worden als objecten. Ik hou gewoon niet zo van feministische gedachten. Het boek was niet echt prettig om te lezen. Er lopen de hele tijd allemaal verschillende verhalen door elkaar. De flashbacks verschillen ook veel van tijd, soms kijk je twee terug in de tijd maar soms ook 14 jaar. De manier waarop Renate schrijft vind ik ook niet allerprettigst. Ze herhaalt haar eigen zinnen en woorden vaak (bijv. ‘zet eens een kroon op uw liehiefde’) Ze gebruikt ook veel (voor mij) onbekende woorden (bijv. ‘boezemden, liehiefde, opportunistisch, godslasterlijke). Maar toch vond ik het geen stom of slecht boek. Ik weet niet zo goed hoe ik het moet uitleggen, maar het dit boek was gewoon anders dan andere boeken die ik gelezen heb. Ik zou het in plaats van ‘vreemd’ ook kunnen beschrijven als ‘vernieuwend’, omdat ik nog nooit zo’n soort verhaal ben tegengekomen. Aan de ene kant was het boek niet zo leuk, onder andere vanwege de dingen die ik hierboven al noemde. Maar er zat af en toe wel wat humor in, waar ik ook wel om kon lachen. Renate Dorrestein heeft zo’n levendige fantasie. Hoe ze op het idee komt te schrijven over een vrouw die wordt aangeklaagd omdat ze zich voordat als een man die zich voordoet als vrouw! En de kop-van-Jut-man, die alleen met Lydia wilde vrijen als ze een zak over haar hoofd trok. Renate bedenkt ook van die grappige details in het verhaal, zoals de rode klompen die Lydia altijd droeg. Bij de beschrijving van het haar van haar zusje gebruikte ze het woord ‘vogelnesthaar’, en voor het haar van Harry (de travestiet) ‘suikerspinhaar’. Op de achterkant van het boek staat dat het autobiografisch is. Ik verwachtte dus voordat ik begon met lezen, dat het gewoon een levensverhaal was en er dus niet echt humor in voor zou komen. Maar tijdens het lezen kwam ik erachter dat dit niet het geval was. Het verhaal is ook niet honderd procent autobiografisch. Na het lezen zat ik nog wel met de vraag hoe het zusje van Renate nu heet. Haar naam wordt nergens genoemd in het boek. Dit vond ik wel opvallend want het verhaal gaat juist grotendeels over haar. Ik vond het niet zo’n geweldig boek omdat ik ook de spanning miste. Het verhaal ging zeg maar steeds door en door. Nergens werd er echt spanning opgebouwd. Bij een boek vind ik dat wel belangrijk, zodat ik wat meer in het verhaal word getrokken. Ik kon me in dit aparte verhaal helemaal niet inleven. Ik kon niet meeleven met Renate, waarschijnlijk omdat ik zulke situaties nooit in het echt heb meegemaakt. Ik hou zelf meer van vrolijke en positieve verhalen. Dit boek was bijna het tegenovergestelde. Onderwerpen als de dood, onderdrukking en verdriet spreken mij niet zo heel erg aan. Maar daarmee wil ik niet zeggen dat ik het erg vond om dit boek te lezen. Het is weer eens wat anders, zoals ik al duidelijk maakte.