Het geheim door Anna Enquist

Gegevens over het boek

Titelbeschrijving

Enquist, A., Het geheim; Roman. Uitgeverij Wolters-Noordhoff Groningen, Wolters Planteyn Deurne, 1999, 1e druk.

Titelbeschrijving van geraadpleegde secundaire literatuur

- Recensie uit ‘De Standaard’ geschreven door Karel Osstyn
Gepubliceerd op 09-01-1997
- Recensie uit ‘De Stem’ door Johan Diepstraten
Gepubliceerd op 09-01-1997

Beknopte informatie over het boek

Korte samenvatting

Het boek ‘Het geheim’ gaat over de pianiste Wanda Wiericke. Ze woont in de bergen en heeft een aantal jaren geleden het pianospelen moeten opgeven vanwege een ziekte (reumatoïde artritis).

Wanneer het boek begint heeft Wanda net een vleugel gekocht. Terwijl ze aan de ‘vreemde’ in haar huis aan het wennen is, denkt ze terug aan haar leven.

Wanda groeit als kind op met muziek, wat vooral komt door haar moeder, Emma Wiericke, die zangeres is. Als Wanda zes is, wordt haar broertje Frank geboren, na een tijdje blijkt dat hij een mongooltje is. Dit geeft vaak problemen, doordat Frank veel huilt, maar meestal kan Wanda Frank stil krijgen door piano te spelen. Ze heeft dan al een tijdje les van de joodse meneer Max de Leon en dan al blijkt, dat ze een zeer groot talent is. Wanda bewondert meneer De Leon en ze is dol op zijn lessen. In de tweede wereldoorlog wordt hij echter gedeporteerd en hij keert niet meer terug, hoewel Wanda daarop blijft hopen.

Na de oorlog blijft Wanda piano spelen en ze besluit haar gymnasiumopleiding niet af te maken, maar naar het conservatorium te gaan. Zo krijgt ze steeds minder tijd voor haar familie en wordt ze een beroemd concertpianiste.

Ondertussen sterft haar vader, Egbert Wiericke, en krijgt haar moeder een nieuwe vriend, door wie Emma besluit om weer te gaan zingen.

Als ze op een dag bij haar broertje Frank langs gaat in de inrichting, ontmoet ze hier de arts Bouw Kraggenburg. Ze worden verliefd, trouwen en Wanda raakt zwanger, net wanneer ze op het punt staat om op tournee te gaan in Amerika.

Wanda en Bouw zijn het er niet over eens op Wanda door moet gaan met de tournees, maar dan krijgt Wanda een miskraam en stort ze zich helemaal op de muziek. Bouw en Wanda gaan uit elkaar en gaan ieder hun eigen weg. Wanda reist veel om over de hele wereld concerten te geven en komt pas terug wanneer haar moeder op sterven ligt.

Vlak na de dood van haar moeder moet Wanda vanwege haar ziekte (reumatoïde artritis) stoppen met haar carrière en trekt ze zich terug in een dorp bij Ax-les-Thermes in de Pyreneeën om hier oud te worden.

Bouw leest (op hetzelfde tijdstip dat Wanda haar vleugel krijgt) een recensie van een cd van Wanda. Bouw is op dat moment getrouwd met Johanna. Hij besluit Wanda op te zoeken. Ook hij denkt gedurende het boek terug aan het verleden.

Aan het eind van het boek is Bouw aangekomen bij het huis van Wanda en hij hoort haar voor het eerst in jaren weer spelen. Het blijft een open vraag of Bouw naar binnen gaat om Wanda te ontmoeten…

Titelverklaring

De titel ‘Het geheim’ slaat op het feit dat Wanda’s hele leven uit geheimen bestaat.

Vanaf haar jeugd heeft ze dingen geheim moeten houden. Zo moet Wanda in de oorlog zowel geheim houden dat haar broertje Frank een mongooltje is, en ook dat ze een brief aan meneer De Leon moest brengen waarin een onderduikadres voor hem stond. Ze kwam echter te laat, omdat hij op die dag werd gedeporteerd.

Een ander geheim is dat wanneer haar moeder op sterven ligt, haarmoeder haar doet vermoeden, dat haar vader, Egbert Wiericke, niet haar echte vader is. Wanda heeft echter niet meer de tijd om hierover met haar moeder te spreken, omdat Emma Wiericke dan sterft. Het lijkt of dit dus een geheim zal blijven, maar via haar tante krijgt ze dan te horen dat n iet Egbert Wiericke haar vader is, maar dat meneer De Leon haar vader is.

Maar het echte geheim in dit boek is ‘het geheim van Wanda Wiericke’. “Zoals jij de boel bij elkaar houdt door al die vierentwintig tempo’s op elkaar af te stemmen, daar zal elke muzikant met oren aan z’n hoofd jaloers op zijn. Ik ook. Het is een gave die je nooit moet laten bederven. Het geheim van Wanda Wiericke. Bewaar het goed.” (bladzijde 103). Dit zegt meneer Biermans tegen haar onder een van haar lessen. Ook waarschuwt hij haar een keer voor te emotioneel musiceren: ‘Alles wat je voelt moet je vertalen in techniek. Als je speelt moet dat tweetalig zijn. Wie alleen in de technische taal kan spelen is misschien virtuoos, maar saai. Wie alleen de gevoelstaal spreekt is expressief, maar onbeheerst. Het geheim is de tweetaligheid.’

Tijd en ruimte

# Tijd:

- Er lopen 2 tijdslijnen waarvan de tijdslijn in 1997 zich voor Wanda afspeelt in Frankrijk in het plaatsje Monster (in de Pyreneeën), in een huisje naast het kerkhof en voor Bouw in Nederland en in Frankrijk. De tweede tijdslijn speelt zich af in Nederland en in Engeland en in bijvoorbeeld Italië en Israël tijdens haar tournees.
- Het verhaal is niet-chronologisch verteld.
- Het boek speelt zich af in Frankrijk, in de Pyreneeën. Om precies te zijn in het plaatsje Monster. De flash-backs spelen zich af op verschillende locaties, o.a. in Nederland en in het Engelse Londen.
- Het verhaal speelt zich af van 1935 tot de jaren ’80. De Tweede Wereldoorlog is van belang in het verhaal omdat Wanda hierdoor haar biologische vader al snel verliest (de vertelde tijd).
- De verteltijd is 191 bladzijden verdeeld in 30 hoofdstukken en ook weer in 3 aparte delen.
- Deel 1 speelt zich af in: 1997 en in 1935-1945
Deel 2 speelt zich af in: 1997 en in 1950-1960
Deel 3 speelt zich af in: 1997 en in 1960-1970

# Ruimte:

- Het verhaal speelt zich af in de Franse Pyreneeën.
- De jeugd van Wanda speelt zich in Nederland af. Dit blijkt uit de Tweede Wereldoorlog, waarover verteld wordt. Wanda gaat na de hongerwinter naar het platteland om bij te komen van de hongerwinter. Ook wordt de reis naar de Pyreneeën vanuit Nederland beschreven.
- De plaats waar Wanda haar jeugd door heeft gebracht, Nederland, is van belang omdat Nederland betrokken was bij de Tweede Wereldoorlog. Waren ze dat niet geweest dan was meneer de Leon in leven gebleven en had het verhaal een heel andere wending gekregen.
- Het huis van meneer De Leon krijgt een symbolische waarde, want het is de plaats waar Wanda al haar kennis heeft opgedaan. Ondanks Meneer De Leon door de Duitsers werd meegenomen, blijft ze toch aan hem en het
huis denken.

Verteller

Het verhaal wordt verteld door de alwetende verteller. Hij volgt echter alleen de gedachtegang van Wanda (en bij scènes met de 60-jarige Bouw). Hierdoor weet je niet hoe de andere personen over bepaalde dingen denken en dat is soms best wel jammer.

Spanning

Er zit niet zo heel veel spanning in dit boek, maar af en toe ben je toch wel heel erg nieuwsgierig. Bijvoorbeeld toen Wanda een miskraam kreeg, want je wist in het begin nog niet of het wel of niet goed zou komen met de baby. Wat ook een spannend stukje was, was toen Wanda de brief naar meneer De Leon moest brengen voor een onderduikadres, maar toen was ze net te laat. De vraag was of meneer De Leon nog terug zou komen, dit is niet gebeurd. Als laatste nog toen Emma tegen Wanda liet doorschemeren dat Egbert niet haar echte vader was. Dat was best wel een schokkende onthulling en het was ook spannend wie dan wel de echte vader was (dit was meneer De Leon).

Thema en motieven

# Thema

Het thema van dit boek is het zoeken naar een geheim. Wanda zoekt constant naar geheimen. Zo is er het geheim van de muziek, maar Wanda heeft ook vele andere geheimen. Ook heeft haar moeder al die tijd dat Wanda bestond een geheim voor haar weten achter te houden, maar ze vertelt dit geheim aan Wanda op haar sterfbed.

# Motieven

- Muziek, dit keert steeds weer terug. Wanda kan op niemand vertrouwen, behalve op de muziek. Heel haar leven en ook haar opleiding (ze zit op het conservatorium) staat in het leven van muziek.
- Het verzwijgen van dingen, dit leidt tot problemen.
- Eenzaamheid, Wanda voelt zich eigenlijk tot niemand echt aangetrokken, ze is met niemand echt verwant.
- Oorlog, zonder de oorlog waren er een stuk minder geheimen geweest. Veel dingen moesten verzwegen worden vanwege de Duitse Nazi’s (bijvoorbeeld dat haar broertje Frank een mongooltje was). Als die er niet waren geweest, was het ook niet nodig geweest om die dingen te verzwijgen.
- Geheimen, overal in het boek zijn er weer andere, kleine of grote geheimen.

Karakterisering van de hoofdpersonen

- Wanda Wiericke: Wanda werd geboren op 18 april 1933 in Leiden. Ze is een voormalige pianiste van zestig jaar. Wanda is een srerk persoon. Dit komt door alles wat ze in haar leven heeft meegemaakt. Ze vindt zichzelf niet aardig en ook denkt ze alleen maar aan zichzelf. Van vroeger uit heeft ze geleerd zichzelf bezig te houden, vooral met muziek, en om geheimen te bewaren. Ze is daardoor dan ook zwijgzaam geworden. Op jonge leeftijd heeft ze al een groot talent voor pianospelen. Zo krijgt Wanda les van meneer De Leon. Hij is ook de zangleraar van haar moeder. Tijdens haar jonge jaren heeft ze een aantal relaties, maar deze hielden nooit land stand. Ook haar huwelijk met Bouw liep al snel stuk. Tijdens dit huwelijk heeft ze een miskraam gehad. Op oudere leeftijd lijdt ze aan reumatoïde artritis.
- Emma Wiericke: Emma is de moeder van Wanda en Frank. Ze is getrouwd met Egbert. Vroeger was ze zangeres en dit pakt ze, dankzij Wanda, na de dood van Egbert weer op. Ook met haar man is ze niet echt blij. Ze is sterk en blijft doorvechten. Na de dood van Egbert ontmoet ze al snel een nieuwe man. Het is de Vlaamse Guido de Bock. Hij maakt haar weer levenslustig en blijft bij haar tot ze dood gaat. Vlak voor ze sterft onthult ze Wanda het geheim over haar afkomst.
- Egbert Wiericke: Egbert is getrouwd met Emma. Hij is een raadsheer te Leiden. Hij is een chagrijnig iemand. Hij toont totaal geen liefde voor Wanda, omdat zij niet zijn bloedeigen dochter is. Wel toont hij liefde voor Frank, hoewel meneer De Leon er sterk van overtuigd is dat hij van Frank ook de vader is. Dit denkt Wanda later ook. Egbert wil dat Wanda gaat studeren en niet gaat pianospelen. Tijdens de oorlog is hij vaak gestresst. Later overlijdt hij aan een kwaal in zijn strot.
- Frank Wiericke: Frank is een mongooltje, die ook nog eens een hersenbeschadiging heeft opgelopen tijdens de geboorte. Hij slaat vaak met zijn hoofd tegen de muur en is moeilijk hanteerbaar. Hij kalmeert alleen wanneer Wanda iets voor hem speelt.
- Max de Leon:Max is de zangleraar van Emma en later de pianoleraar van Wanda. Hij heeft een verhouding met Emma gehad en daaruit was Wanda ontstaan. Hij is een aardige man en had enorm veel verstand van muziek. Hij had vele muziekboeken, die Wanda later van hem kreeg. Hij is een jood. Zodoende wordt hij in de tweede wereldoorlog opgepakt en wordt vervolgens vermoord.
- Stina: Stina is de hulp bij de familie Wiericke. Ze zorgt voor Wanda als Emma er niet is. Stiekem heeft Stina een vriendje, Koos, en die komt af en toe op bezoek, maar alleen als Emma en Egbert er beide niet zijn. Ze slaapt op de kamer van Frank, want Frank slaapt bij Wanda op de kamer. Als Stina te mager wordt, omdat er te weinig eten is, moet ze terug naar haar ouders op het platteland. Die kunnen haar wel voeden.
- Bouw Kraggenburg: Bouw is de ex-man van Wanda. Hij is de zestig al voorbij en is getrouwd met zijn vrouw Johanna, die zeven jaar ouder is dan hij. Ze hebben kinderen die al het huis uit zijn. Hij was arts in het zwakzinnigeninstituut waar Frank verbleef. Als hij bij toeval iets leest over Wanda, gaat hij naar haar op zoek.
- Joyce: Joyce is een vriendin van Wanda. Zij gaat iedere dag bij haar op bezoek als ze een tijdje ziek is. Joyce is violiste en samen vormde ze een tijdje met Wanda en Lucas (de celliste) een trio.

Relatie tussen tekst en auteur

Anna Enquist is de naam waaronder Christa Broer haar werken publiceert. Anna is na haar middelbare opleiding psychologie gaan studeren, dit zie je terug in het boek, want het is een psychologische roman. Anna is in het gewone leven psychoanalytica.
De tweede relatie tussen de tekst en de auteur is dat Anna vroeger ook piano heeft gespeeld, zij begon hier pas mee nadat zij haar studie psychologie had afgerond. Verder is er geen relatie tussen de tekst en de auteur.

Relatie tussen verschillende teksten

In het boek ‘Het meesterstuk’, geschreven in 1994, is de hoofdpersoon ook iemand met veel talent, net als Wanda, hij is dan geen pianist maar wel een talentvolle kunstenaar. Ook gaat dit boek net als ‘Het geheim’ over klassieke muziek, want ‘Het meesterstuk’ is gebaseerd op de opera ‘Don Giovanni’ van Mozart. Meer relaties heb ik niet kunnen vinden.

Relatie tussen tekst en context

Ik heb geen relatie tussen tekst en context kunnen ontdekken.

Het eindoordeel

Recensies

- De eerste recensie is van Karel Osstyn met als titel: ‘Reuma in de vingers: de al te grote afstandelijkheid van Anna Enquist.’ Karel is totaal niet positief over dit boek, hij omschrijft dit als volgt: ‘Ze heeft een levensbeschrijving uitgestippeld, er wat verhaal in aangebracht, een psychologisch profiel in elkaar geknutseld en vervolgens als alwetend auteur de belangrijkste informatie tot het einde achtergehouden. Nergens had ik de indruk dat er iets verrassends gebeurde.’
Ook over de opbouw is Osstyn niet te spreken, zijn woorden hierover: ‘Het geheim is opgebouwd als een lange reeks flashbacks, die aan een mager skeletverhaal en een voorspelbare ontknoping opgehangen zijn.’ Als laatste nog zijn mening over de hoofdpersoon in het boek: ‘Uit het hele relaas kun je niet opmaken wat Wanda werkelijk voelt tijdens het musiceren.’

De tweede recensie is van Johan Diepstraten. Hij is een stuk positiever over het boek. Alleen het begin vindt hij wel een beetje warrig, hij zegt: ‘Het geheim lijkt in het begin een warrige compositie te hebben vanwege het wisselende perspectief.’
Het knappe aan niet alleen ‘Het geheim’ maar ook aan ‘Het meesterstuk’ vindt hij de gevoelens die ze oproepen, hij formuleert dit als volgt: ‘Het knappe van de beide romans is juist dat Anna Enquist met veel distantie de gevoelens oproept.’ Ook over Wanda, de hoofdpersoon, is Diepstraten meer te spreken, hij zegt hierover het volgende: ‘De bevlogenheid van Wanda voor de muziek is op iedere pagina te horen.’

Persoonlijke recensie

Het boek ‘Het geheim’ gaat over Wanda Wiericke, die haar hele leven vertelt in 3 aparte delen. Vanaf haar 6e heeft ze piano les bij meneer De Leon, al snel blijkt dat ze een groot talent is. Wanneer de tweede wereldoorlog uitbreekt wordt meneer De Leon gedeporteerd en hij komt niet meer terug. Toch geeft Wanda het pianospelen niet op en zij besluit haar gymnasiumopleiding te beëndigen en gaat naar het conservatorium. Ze heeft het hier erg naar haar zin, maar echte vriendin krijgt ze niet. Door haar opleiding op het conservatorium moet ze erg veel studeren en ze heeft dus weinig tijd voor haar ouders en haar broertje Frank (hij is een mongooltje). Ondertussen sterft haar vader en kort daarna krijgt haar moeder een nieuwe vriend, Guido de Bock, met hem kan Wanda het goed vinden.
Als Wanda op een dag haar broertje Frank gaat opzoeken in het instituut waar hij zit, ontmoet ze dokter Bouw Kraggenburg. Ze worden op elkaar verliefd, trouwen en na een tijdje is Wanda in verwachting. Bouw is hier erg blij om, maar hij wil dat Wanda haar geplande tournee door Amerika afzegt, Wanda peinst hier niet over. Op een avond voelt Wanda bloed tussen haar benen doorlopen, ze heeft een miskraam. Hierna stort ze zich helemaal op de muziek en Wanda en Bouw gaan uit elkaar.
Na jaren van tournees en vele reizen krijgt Wanda last van haar gewrichten, ze blijkt de ziekte reumatoïde artritis te hebben. Hierdoor besluit Wanda om te stoppen met het piano spelen en ze trekt zich terug in de Pyreneeën. Bouw komt erachter dat zijn ex-vrouw heeft moeten stoppen met piano spelen en hij besluit haar op te zoeken. In het laatste hoofdstuk is Bouw bij het huis van Wanda aangekomen, of hij naar binnen gaat is een open vraag…

Ik vond het een heel erg leuk boek, het was niet zo saai en het onderwerp sprak mij erg aan. Zelf heb ik namelijk ook jaren lang muziek gemaakt, dus ik kon me goed in de hoofdpersoon inleven.
In het begin vond ik al die flashbacks helemaal niet leuk, maar naarmate ik verder las vond ik het steeds leuker. Vaak begon er een flashback net op het moment dat er wat spannends ging gebeuren, waardoor je ‘gedwongen’ werd om verder te lezen.
Het taalgebruik was niet moeilijk te volgen, hoewel er af en toe wel wat moeilijke woorden werden gebruikt.
Het einde vond ik wat minder, ik houd namelijk niet van een open eind en dat had dit boek wel, ik had graag willen weten hoe Wanda zou reageren als ze Bouw had gezien.