Leesverslag van een roman – Sanne de Boer5-vwo

1 ​Zakelijke gegevens

a ​Auteur: Anna Enquist

b ​Titel en eventuele ondertitel: Het geheim

c ​Lijst van 5v Aantal sterren: 2

Thematiek

2​Motieven

1. Geheimen:De titel van deze roman lijkt in eerste instantie te slaan op het geheim van Wanda's afkomst. Dit geheim wordt haar impliciet door haar zwijgzame moeder onthuld en expliciet bevestigd door tante Ida na de crematie. Maar het boek wemelt van verschillende geheimen:Van jongs af aan wordt Wanda geconfronteerd met zaken die volgens haar omgeving verzwegen behoren te worden, zoals Stina's verhouding met Koos, seksualiteit, het liefdesleven van haar moeder, haar echte vader, de aanwezigheid van haar mongoolse broertje, het lot van de gedeporteerde De Leon, haar vaders keelkanker, de actieve euthanasie van haar vader en de nieuwe liefde van haar moeder. Bovendien heeft Wanda geheime gedachten over haar toekomst, is ze op zoek naar het geheim van de muziek en 'verstopt' ze zich na haar loopbaan als concertpianiste in een bergdorpje. “Altijd druk geweest met rondreizen, plannen, koffers inpakken, studeren” - “Drie maal per week daalt ze van haar fris doorwaaide bergtop af naar het dal waar de rivier en de weg naast elkaar naar het stadje slingeren, langs weilanden, fabrieksterreinen en kampeerplaatsen.” (p. 56)

2. Muziek: Het belangrijkste motief in dit verhaal. Wanda kan zich alleen uitdrukken in muziek. Daarnaast was het enige waarmee haar broer Frank geraakt kon worden door de muziek van Wanda.

3.De dood:De dood speelt een grote rol in Wanda's leven: de dood van meneer De Leon, haar vader, haar ongeboren kind en haar moeder. Opmerkelijk in dit verband is ook de plaats waar Wanda gaat wonen: tegenover een kerkhof. Dat Wanda veel over de doden nadenkt, bewijst wel het volgende citaat: 'Ze moet aan hem denken, alleen door almaar aan ze te denken kun je de doden bij je houden' (p. 120)In dit boek sterven meerdere mensen. Hieronder haar vader, meestal Egbert genoemd, hij is de eerste die overlijdt. Als tweede overlijdt meneer De Leon, een oud muziekleraar van Wanda. Meneer De Leon was Joods van afkomst en in de tijd van oorlog is hij meegenomen door Duitse soldaten, later in het boek blijkt dat hij is overleden in een concentratiekamp.

4. Angst: Wanda is bang dat ze draagster is van mongolisme en kent hevige plankenkoorts voor een optreden (p. 111).

5. De schuld geven: Wanda geeft haar vader de schuld van 'het opensnijden van mama' (p. 40) en van het feit dat Frank een mongooltje is (p. 42); ze geeft zichzelf de schuld van haar vaders afstandelijkheid (p. 62), van Franks onhandelbaarheid (p. 76), van de mislukte relatie met Lucas (p. 124), van haar miskraam (p. 168) en van het 'onheil in haar cellen' (p. 169).

6. Een zoektocht: Bouw wil nog eenmaal op zoek naar zijn vroegere echtgenote. Via zo'n zoektocht wil hij 'ietsopklaren of controleren van vroeger, zoiets, hij moest gaan en dan verder zien' (p. 33).

7. Obsessie: Wanda kent een obsessief verlangen om piano te spelen: 'Ze moet spelen, ze moet overal spelen, ze moet laten horen hoe het klinkt, wat ze in haar hoofd heeft. Het is het enige wat ze kan, het enige wat ze zeker weet. Het moet' (p. 151 en 158). Ook heeft Wanda een obsessie om naar het buitenland te reizen.

8. De kleur blauw: Wanda is vaak in het blauw gekleed (p. 25, 58, 83), dokters dragen blauw (p. 94), bergkammen zijn blauw (p. 110), in de kamer binnenvallend licht is blauw (p. 137), Wanda's ongeboren kind (p. 167) en de bloemen die zij op haar balkon heeft staan (p. 201). Blauw kan staan voor afstandelijkheid en koelheid, karaktereigenschappen die goed bij Wanda passen.

3​De hoofdgedachte

Ookal onderga je de moeilijkste zaken in je jeugd, je vindt altijd wel je eigen weg terug.(in dit geval in de muziek)

4​Motto

Wanda's moeder heeft “vergeten” tot haar levensdoel gemaakt: ‘Glücklich ist... wer vergisst... was doch nicht zu ändern ist.’ “Bij haar crematie denkt Wanda: “Daar ligt ze, grijzig geel geworden van al haar geheimen” (p. 194).

5​Verklaring van de titel

De titel van de roman lijkt in eerste instantie te slaan op het geheim van Wanda's afkomst. Dit geheim wordt haar impliciet door haar zwijgzame moeder onthuld en expliciet bevestigd door tante Ida na de crematie: Haar echte vader blijkt meneer De Leon te zijn en niet Egbert Wiericke...! Maar het boek wemelt van verschillende geheimen:Van jongs af aan wordt Wanda geconfronteerd met zaken die volgens haar omgeving verzwegen behoren te worden, zoals Stina's verhouding met Koos, seksualiteit, het liefdesleven van haar moeder, haar echte vader, de aanwezigheid van haar mongoolse broertje, het lot van de gedeporteerde De Leon, haar vaders keelkanker, de actieve euthanasie van haar vader en de nieuwe liefde van haar moeder. Bovendien heeft Wanda geheime gedachten over haar toekomst, is ze op zoek naar het geheim van de muziek en 'verstopt' ze zich na haar loopbaan als concertpianiste in een bergdorpje. “Altijd druk geweest met rondreizen, plannen, koffers inpakken, studeren” - “Drie maal per week daalt ze van haar fris doorwaaide bergtop af naar het dal waar de rivier en de weg naast elkaar naar het stadje slingeren, langs weilanden, fabrieksterreinen en kampeerplaatsen.” (p. 56)

6​Overige verhaalaspecten:

De overige verhaalaspecten zijn niet allemaal voor ieder boek even belangrijk. Je bespreekt ze allemaal kort en de twee die voor dít boek het belangrijkste zijn, bespreek je uitgebreider. Licht de door jou gekozen aspecten uitgebreid toe.

a.​De opbouw

​1. ​De titels van de delen en/of hoofdstukken en de verklaring ervan.

“Het geheim” bevat drie delen, het bestaat uit 30, ongetitelde hoofdstukken en er zijn in z’n geheel 129 pagina’s.

Deel I: Loopt vanaf de geboorte van Wanda tot het afvoeren van Max De Leon door de Duitsers in de oorlog.

Deel II: hierin is Wanda zwanger. eindigt op het moment dat Wanda valt na een ruzie met Bouw over de baby.

Deel III: Begint dat Wanda een miskraam heeft en eindigt bij het kerkhof als Bouw Wanda weer ziet spelen.

Elk deel begint met een hoofdstuk over het heden, later komt de verleden tijd weer terug en naarmate je het boek verder leest keert de tegenwoordige tijd steeds vaker terug.​

Er is dus sprake van drie verhaallijnen. De verdeling van de hoofdstukken over deze drie is als volgt:

1. Heden (Wanda als bijna zestigjarige in haar Franse huis):

Deel I hoofdstuk 1, 5 en 9

Deel II hoofdstuk 13 en 19

Deel III hoofdstuk 23, 27 en 30

2. Heden (dertig jaar na hun afscheid besluit Bouw zijn ex-echtgenote op te zoeken):

Deel I hoofdstuk 3 en 7

Deel II hoofdstuk 11, 15 en 17

Deel III hoofdstuk 21, 25 en 29

3. Verleden (Wanda's geboorte tot en met het zich vestigen in een Frans dorpje):

Deel I hoofdstuk 2, 4, 6, 8 en 10

Deel II hoofdstuk 12, 14, 16, 18 en 20

Deel III hoofdstuk 22, 24, 26 en 28.

2. ​Beschrijf kort tijd, plaats en gebeurtenis van de opening van het boek:

Het verhaal begint met de verhuizing van een “vleugel” ofwel piano door een hoog raam in de “besneeuwde bergtoppen.” Er worden geen personages beschreven alleen drie verhuizers, die een hijskraan bedienen en helpen sjouwen. De plaats en tijd zijn niet aangegeven alleen dat het zich in die besneeuwde bergtoppen bevindt. Later in het verhaal wordt duidelijk dat dit zich in de Pyreneeën afspeelt.

3​. Beschrijf kort tijd, plaats en gebeurtenis van het slot van het boek:

Op het einde zoekt Bouw Wanda op in de Pyreneeën,Wanda speelt een stuk van Bach, en hij vindt haar pianospel prachtig. “Een zilverachtig licht valt over kerkhof en balkon. Doof en stralend hangt de maan boven de scherpe bergtoppen en het donkere dal.” (p.203)

b. de schrijfstijl

“Het geheim” wordt op een registrerende en neutrale manier vertelt. Het verhaal wordt op een samenvattende manier weergegeven, en realistisch beschreven.Het verhaal wordt wel erg gedetailleerd beschreven. “Wanda is zes en zij kan lezen, fietsen en bijna zwemmen. Haar fiets is te groot, de fietsenmaker heeft houten blokken op de trappers gemonteerd zodat zij erbij kan. Als zij ‘s zomers bij tante Ida logeert mag ze rijden op de kleine rode fiets die van Suze is geweest. Suze is al acht, zij kan alles behalve pianospelen.” (p. 19) De taal die in het boek is gebruikt is, niet zo moeilijk. Het verhaal is goed te lezen en de zinnen zijn niet al te lang. Ook wordt er geen plechtig of zakelijke taal gebruikt. Het verhaal bevat regelmatig dialogen.

c.​de ruimte / plaats

Er worden veel verschillende plaatsen beschreven in dit boek. Wanda’s jeugd vindt plaats in een klein dorp in Holland. Later verhuisd ze naar Engeland waar ze gaat studeren. Wanda heeft vanwege haar muziekcarrière veel reizen gemaakt naar Amerika en op het einde woont ze in de Franse Pyreneeën.

d​.de tijd

Dit boek bevat een korte verteltijd en bestaat uit drie delen, 30 hoofdstukken en in zijn geheel 203 pagina’s.De vertelde tijd en in welke tijd het verhaal eindigt worden niet precies weergegeven, door de on-chronologische volgorde.In het begin van het verhaal wordt een deel van de geboorte van Wanda beschreven: “Tijdstip van geboorte: 18 april 1933, 9.15 uur.” (p. 4) Het verhaal speelt zich af totdat ze 60 jaar oud is. Hieruit is af te leiden dat het verhaal zich 60 jaar afspeelt en begint in 1933.

Er zijn veel flashbacks naar het verleden waardoor je langzaam aan steeds meer te weten krijgt en uiteindelijk elk puzzelstukje op zijn plaats valt.

Het meest vertelde deel in het verleden speelt zich rond en na de oorlog af, hier is Wanda ongeveer zeven jaar. In het heden is Wanda 60 jaar oud.

Het verhaal is zowel in de vision par derrière, als in de vision avec geschreven, dit komt door de afwisseling tussen de verleden tijd en tegenwoordige tijd. In het verleden van Wanda vertelt de alwetende verteller achteraf over Wanda’s jeugd en de gebeurtenissen die haar overkomen in zowel de oorlog als met haar muziek ambities. En in de tegenwoordige tijd zie wat Wanda op dat moment overkomt, zij weet niet wat haar gaat overkomen en hoe het afloopt. Doordat Bouw eerder wordt beschreven dan dat Wanda ontdekt, hierdoor weet je als lezer al van te voren hoe het verhaal zou kunnen aflopen.

e.​Het perspectief

Anna Enquist vertelt het verhaal vanuit een alwetende vertelsituatie, dit is geen personage in het verhaal, maar zweeft als het ware boven het verhaal. Het is een soort gids, die soms commentaar levert en soms op een registrerende, neutrale manier vertelt.

De vertelmanier is telling, omdat er op een samenvattende manier verteld wordt. De verteltijd en vertelde tijd vallen niet zo goed als samen. Het verhaal wordt wel erg gedetailleerd beschreven. “Wanda is zes en zij kan lezen, fietsen en bijna zwemmen. Haar fiets is te groot, de fietsenmaker heeft houten blokken op de trappers gemonteerd zodat zij erbij kan. Als zij ‘s zomers bij tante Ida logeert mag ze rijden op de kleine rode fiets die van Suze is geweest. Suze is al acht, zij kan alles behalve pianospelen.” (p. 19)

f.​De personages

- Wanda WierickeGeboren in 1933, dochter van Emma Wiericke en Max de Leon. Als snel blijkt ze een enorm talent te hebben voor pianospelen. Hier brengt ze haar tijd mee door. Als Frank, haar mongoolse broertje wordt geboren, hebben haar ouders (Egbert en Wanda) bijna geen aandacht meer voor haar. Ze haat haar broertje als hij haar wakker houdt of als de muren besmeerd met zijn poep, maar zij is wel de enige die hem met haar pianospel kan stil krijgen. Om Stina geeft ze erg veel en ze vindt het dan ook verschrikkelijk als zij in de oorlog naar ouders in Ommen gaat. Als ze oud genoeg is krijgt ze les van Max de Leon. Als Max afgevoerd wordt in de oorlog kijkt ze toe. Later als een leraar haarop het gymnasium vertelt wat er met de joden is gebeurd, is ze kwaad en ontroostbaar. Wanda vindt het leuk op het gymnasium maar doet stiekem toelatingsexamen voor het conservatorium. Egbert is woedend en snapt niet waarom ze zo “anders” is. Wanda groeit uit tot een volwassen vrouw die gedisciplineerd blijft oefenen en uiteindelijk doorbreekt. Ze gaat op zichzelf wonen en krijgt eigenlijk twee vrienden. Joyce, violiste, die uiteindelijk meer om kinderen blijkt te geven dan om muziek. Bij Wanda is het juist andersom. Met Lucas deelt ze een paar keer het bed, maar dat doet ze puur om het genot en uit medelijden voor Lucas. Wanda gaat zich toch schuldig voelen en gaat Frank opzoeken. Hij is voor het eerst weer stil als ze voor hem speelt. Toch durft ze niet naar hem toe te gaan. Wanneer haar vader overlijdt, Haar wil hij haar niet zien bij zijn sterfbed. Ze snapt niet wat de oorzaak ervan is. Wanneer ze Bouw ontmoet is ze eerst heel gelukkig en als ze zwanger raakt is ze toch wel blij. Maar beide hebben ze hele andere ideeën: zij wil touren en Bouw wil dat ze rustig aan doet vanwege de baby en bij hem blijft. Uiteindelijk gaat het niet samen dus na de miskraam verlaat ze hem. En wanneer ze haar moeder opzoekt merkt ze dat daar eigenlijk ook niet meer thuishoort en als haar moeder overlijdt beseft ze dat ze helemaal niemand heeft. Geen ouders, geen echtgenoot, geen echte vrienden, alleen een Mongools broertje en wat vage vrienden uit de muziekwereld. Op haar moeders sterfbed laat ze vallen dat Egbert niet haar vader, vallen alle stukjes op zijn plaats en twijfelt ze er ook geen moment aan dat Max de Leon dan haar vader is. Ze is kwaad, omdat ze dit niet wist toen hij nog leefde. In haar lichaam worden de eerste tekenen van reuma geconstateerd, dus beëindigt ze haar carrière. In haar huisje in de Pyreneeën merkt ze voor het eerst hoe het leven is zonder piano.

- Frank WierickeHet mongoolse broertje van Wanda. Hij heeft het syndroom van Down, een hersenbeschadiging door een moeizame geboorte en door ondervoeding tijdens de jaren van bezetting. Bonkt de hele dag met zijn hoofd tegen de muur en besmeerd de muren met zijn eigen poep. Hij wordt alleen rustig van Wanda’s pianospel.Hij gaat na de oorlog naar een inrichting. Er verandert niets aan zijn situatie en bijna niemand kijkt meer naar hem om.

- Emma WierickeEmma is de moeder van Wanda en Frank. Ze zingt in de eerste jaren na Wanda’s geboorte veel, maar raakt oververmoeid en chagrijnig na de geboorte van Frank. Na de dood van Egbert en als ze een nieuwe vriend krijgt, fleurt ze op en gaat ze weer zingen. Vlak voordat ze sterft is ze erg in de war. Ze scheld Wanda de ene keer uit en vervolgens liefkoost ze haar.

- Egbert WierickeDe man van Emma en vader van Frank. Een man die zijn emoties bijna niet toont, behalve dat hij ontzettend kwaad kan worden en vaak chagrijnig is, vooral tegen Wanda. Hij kan haar geen complimentje geven, snapt niet waarom ze zo “anders” is. Hij geeft meer om Frank, die wel zijn zoon is, maar ook hem verwaarloost hij als Frank in een inrichting zit. “Ik wil niet hebben dat je met hem rondzeult!, roept Egbert woedend. Straks laat je hem vallen en breekt hij zijn nek. Een kind hoort niet onder de piano te liggen. Je moet ophouden met die onzin.” (p. 52)

- Max de LeonJoodse vader en pianoleraar van Wanda en zangleraar van Emma. Lieve, alleenstaande man. Het is niet duidelijk of hij weet dat hij de vader van Wanda is. Als hij wordt afgevoerd door de Duitsers, vertrekt hij met opgeheven hoofd om Wanda, die staat toe te kijken, niet ongerust te maken. Hij wordt uiteindelijk vermoord in een concentratiekamp.

- StinaHuismeid van de familie Wiericke. Wanda geeft veel om haar. Tijdens de oorlog gaat ze naar haar ouders in Ommen. Het is niet duidelijk of ze daarna nog terug komt.

- Bouw KraggenburgBouw is voor een tijdje de man van Wanda en daarvoor is hij de medisch directeur/dokter van Frank. Ze raken in gesprek in de inrichting, wanneer Wanda Frank opzoekt. Ze raken verliefd en gaan met elkaar naar bed. Ze trouwen en wonen een tijdje samen, maar later denkt Wanda aan zichzelf en scheiden ze. Bouw trouwt met Johanna, die niet groots in het verhaal wordt beschreven. Na 30 jaar zoekt hij zijn ex-vrouw weer op. Geeft wel veel om Wanda, maar is wel zo egoïstisch en bezitterig dat ze niet van hem op tournee mag.

- Lucas LantinghWanda ontmoet hem tijdens een concert en hij speelt met Wanda als cellist. Gaat een aantal keer met haar naar bed. Wanda vraagt zich later af of hij misschien homo is.

- JoyceEen goede vriendin van Wanda. Ze speelt eerst met Wanda als violiste en later krijgen ze een hechte band. Joyce krijgt een huis vol kinderen en stopt vervolgens met haar muziekcarrière. Wanda vraagt zich af hoe ze dat kan, want zijzelf zou dat nooit kunnen.

- GuidoDe vriend van Emma na Egbert zijn dood. Wanda vindt hem aardig, maar hij komt verder niet veel in het verhaal voor.

g.​spanning

In het boek zit eigenlijk niet veel spanning, maar wel net genoeg om je door te laten lezen. De uitschieters naar boven stellen voor:

1. Wanda gaat Egbert opzoeken in het ziekenhuis. Egbert wil haar niet zien en stuurt haar weg. (p.100-101)

2. Wanda krijgt een miskraam. (p. 148-155)

3. Wanda gaat Emma bezoeken in het ziekenhuis en ontdekt ‘het geheim’. (p. 176-177)

4. Ida (een zus van Emma) legt Wanda na de begrafenis van Emma uit wat er tussen Emma en Max is gebeurd. (p. 183-184)

5. Bouw heeft het huis van Wanda bereikt en zit op een steen op het kerkhof naast haar huis naar haar muziek te luisteren (= open einde; je weet niet of Bouw naar binnen gaat). (p.191)

Fragment: (p. 176-177)“ ‘Papa kon niet tegen mij.’ Wanda hoort zichzelf praten. Ze heeft haar rug gerecht en kijkt haar moeder intens aan. ‘Hoe kom je daar nou bij,’ zegt Emma. ‘Wat een onzin. Hij was gewoon een moeilijke man.’ Ze moet hoesten,ze hijgt naar adem en houdt een zakdoek voor haar mond. ‘Het is geen onzin. Hij wilde nooit dat ik er was.’ ‘Ga weg. Ik ben ziek. Geef die bak, ik moet braken! Je praat maar wat.’ ‘Nee!’ Wanda schreeuwt. ‘Toen hij doodging wou hij me niet eens zien! Zijn eigen dochter!’ Ineens gaan Emma’s felgele ogen wijdopen. Ze kijkt Wanda strak aan, met open mond. ‘Z’n dochter! Ha!’ Het bekken glijdt uit haar handen en klettert op de vloer. Staal of steen. De keuken. Egbert geknield op de grond, een theedoek in zijn handen. Emma snikkend met haar armen op tafel, met haar ogen Wanda’s blik vasthoudend, zo intens dat Wanda verstijfde. Het geluid van staal op steen. De deur gaat open. Een verpleegster schiet naar binnen en begint Emma overeind te hijsen. ‘Wat bedoel je?’ hijgt Wanda.‘U moet ophouden,’ zegt de zuster, ‘laat haar nu met rust!’ Wanda pakt het gezicht van haar moeder tussen beide handen en dwingt haar te luisteren. Wat wil je me zeggen? Zeg het. Nu!’ Emma’s ogen draaien weg. Er is alleen nog geel te zien. Haar hoofd wordt zwaar in Wanda’s greep. Het lichaam glijdt onderuit. ‘U kunt werkelijk beter gaan, mevrouw,’ zegt de verpleegster. Met tranen in haar ogen staat Wanda op. In de armen van de zuster begint Emma tomeloos te braken.”

h​.gegevens over de auteurAnna Enquist

Anna Enquist is het pseudoniem van de op 19 juli 1945 in Amsterdam geboren Christa Widlund-Broer. Ze groeide op in Delft , deed gymnasium en studeerde klinische psychologie in Leiden. Tevens volgde ze een opleiding aan het Haagse conservatorium, waar ze in 1976 afstudeerde. Muziek was een van haar grote passies; ze wilde concertpianiste worden. Nadat ze in 1987 als psychotherapeute was gaan werken, stopte ze echter met musiceren. 'Op een gegeven moment ging het niet meer. Het was voor mij zo onverdraaglijk om het niveau te laten zakken, wel te spelen maar steeds minder te kunnen, dat ik besloot om het helemaal niet meer te doen' ( NRC Handelsblad, 19 juni 1992). Ze behaalde haar doctoraal psychologie en koos na een korte periode als docent psychologie aan het conservatoriumen schoolpedagoog te hebben gewerkt voor een baan als psychotherapeute aan het Psychoanalytisch Instituut in Amsterdam. Tot eind 2000 combineerde ze haar werk met het schrijven, toen zei ze haar baan op en wijdde ze zich geheel aan het schrijven.Christa Widlund wil haar werk en schrijven strikt gescheiden houden. Vandaar dat ze koos voor een pseudoniem. Haar Zweedse man genaamd Bengt, cellist in het Nederlands Kamerorkest, bracht haar op haar schrijfsters-naam: 'In Zweden heten mensen altijd naar bomen, struiken of rivieren. De "enquist" is een knoest van een jeneverbesboom. Bij ons vakantiehuis in Värmland heb je een hele laan van dat soort bomen. Je spreekt de naam uit als énquist. Ik vond Anna er mooi bij passen' (Marlene Lunter, Onmogelijke liefdes). Enquist is moeder van een zoon en een dochter. In een interview met NRC Handelsblad (1 februari 2002) sprak ze voor het eerst in het openbaar over het verdriet na het overlijden van haar dochter die een halfjaar eerder , op 27-jarige leeftijd, was omgekomen bij een verkeersongeluk op de Dam in Amsterdam. Deze ingrijpende gebeurtenis maakte dat ze de vorm van haar publieke optredens tijdens de Boekenweek 2002, waarvoor ze het geschenk had geschreven, wijzigde. De gedichten die gebundeld werden in het begin 2004 verschenen De tussentijd staan sterk in het teken van dit verlies. In de roman Contrapunt staat een moeder die haar dochter verliest centraal.In 2014 werd Anna Enquist de nieuwe stadsdichter van Amsterdam. Ze volgt daarmee Menno Wigman op. Een van haar projecten als stadsdichter is 'Stof tot nadenken', een kunstwerk van Sara Vrugt. Enquist schreef voor dit project een prozatekst van 118 woorden. Elk woord wordt op een van de 118 stoelen van de Oude Kerk geborduurd.

Het geheim (1997), de tweede roman van Enquist, waren opvallend positief door critici. De hoofdpersoon is de bijna zestigjarige Wanda Wiericke, die zich na een intensieve carrière als concertpianiste aan het begin van de jaren tachtig alleen heeft teruggetrokken in een huis in de Franse Pyreneeën. Haar voormalige echtgenoot, Bouw Kraggenburg, leest jaren later toevallig een recensie over een cd van haar, doet navraag naar haar adres en besluit haar na jaren van scheiding op te zoeken. Heden en verleden wisselen per hoofdstuk af. De roman draait om de eenzaamheid en het isolement van Wanda. Ook het zoeken naar de vader komt terug: als kind zocht Wanda al erkenning bij haar vader, maar die wees haar af. Bouw is voor haar een tijdlang de vader die ze zo lang heeft gezocht. De rol van de muziek is in dit boek zo groot dat critici het als een 'muziekroman' typeerden. Het leek wel of Enquist zich de negatieve kritiek ter harte had genomen: de stijl was opvallend soberder, de structuur hechter en het onderwerp vastomlijnd. Overigens bleven sommige recensenten negatief in hun oordeel. Enquist werd meer dan eens vergeleken met schrijfsters als Margriet de Moor en Nelleke Noordervliet, die ook pas op latere leeftijd gingen schrijven. Maar ook nu reageerde het publiek enthousiast: binnen één jaar verschenen twaalf drukken; na een jaar kwam er al een Duitse vertaling en de roman verwierf de Trouw Publieksprijs voor het Nederlandse boek 1997.

i​.Historische romanDe door mij gelezen roman is geen historische roman.

7 ​Samenvatting

De hoofdpersoon in “Het geheim” is de bijna zestigjarige Wanda Wiericke. Wandaheeft zich teruggetrokken, na een intensieve carrière als concertpianiste aan het begin van de jaren tachtig, in een huis in de Franse Pyreneeën. Haar ex-echtgenoot, Bouw Kraggenburg leest jaren later toevallig een recensie over een cd die van Wanda is uitgebracht en vraagt naar haar adres en besluit haar na jaren van scheiding op te zoeken.

Heden en verleden wisselen per hoofdstuk af, beetje bij beetje ontstaat er een chronologische reconstructie van het leven van Wanda:Ze wordt op 18 april 1933 in Leiden geboren als eerste kind van Emma en Egbert Wiericke. Haar vader Egbert is advocaat in Leiden en hij reageert met weinig enthousiasme op de geboorte van zijn dochter. Ook later blijft hij afstandelijk tegenover zijn haar. Emma is zangeres, waarbij ze twee keer per week repeteert ze met haar vaste begeleider genaamd Max de Leon (ook bekend als meneer De Leon). Omdat ze vaak moet repeteren, wordt Wanda verzorgd door Stina, een hulp in de huishouding. Ze kunnen samen goed overweg.

Al vroeg blijkt dat Wanda muzikaal begaafd is. Moeiteloos speelt ze op de vleugel wijsjes na die Stina's vriend op zijn harmonica heeft laten horen. Emma geeft haar dochter zelf pianoles. Als ze in verwachting is van haar tweede kind, krijgt Wanda les van meneer De Leon. Hierna stopt Emma met zingen. In het ziekenhuis wordt het kind, een jongen, met een keizersnee ter wereld gebracht. Hij wordt Frank genoemd en blijkt mongool te zijn. Hij huilt voortdurend en kalmeert alleen wanneer Wanda piano speelt.

Als de oorlog uitbreekt, wordt de situatie in het gezin zorgwekkend. Omdat Egbert de ideeën van Hitler over joden en zwakzinnigen kent, eist hij dat iedereen over Frank zwijgt. Frank mag niet buiten komen en Wanda mag geen vriendinnetjes van school mee naar huis nemen. Hij stuurt zelfs Stina weg, omdat zij de aanwezigheid van Frank zou kunnen verraden. Als Wanda ziet hoeveel haar vader om Frank geeft, wordt ze afgunstig; ze snakt naar zijn aandacht. Wanda gaat helemaal op in haar pianospel, maar tot haar teleurstelling reageert haar vader hier ook nauwelijks op. Ze wordt daardoor eenzaam en zwijg ze veel, ze leert gevoelens voor zichzelf te houden en geheimen te bewaren.

De situatie voor De Leon wordtintussen steeds gevaarlijker, omdat hij een jood is. Emma wil dat hij bij hen onderduikt, maar Egbert verzet zich hiertegen. Emma is woedend over de lafheid van haar man en regelt zelf een onderduikadres voor De Leon: bij haar zus Ida. Haar hulp komt echter te laat. Als Wanda naar hem wordt gestuurd met in een envelop het onderduikadres, ziet zij hoe haar geliefde pianoleraar wordt opgepakt en weggevoerd. Na de hongerwinter gaat de sterk vermagerde Wanda naar de boerderij van Stina's ouders om aan te sterken. Omdat de situatie thuis met de onzindelijke Frank vrijwel onhoudbaar wordt, stemt Egbert eindelijk toe in opname in een inrichting.

Wanda gaat naar het gymnasium. Van een geschiedenisleraar hoort ze voor het eerst onomwonden wat er met de joden in de oorlog is gebeurd. Ze is diep geschokt en verwijt haar moeder haar nooit de waarheid te hebben verteld. Een buurvrouw van De Leon brengt haar twee koffers vol muziekboeken, die hij bij haar in bewaring had gegeven voor Wanda. Wanda krijgt inmiddels pianoles van mevrouw Heidelberg.

Ze maakt haar gymnasium niet af. Als ze bijna achttien is, komt het tot een aanvaring met haar vader. Ze zegt hem niet langer verplicht bij Frank op bezoek te willen gaan en van het gymnasium over te willen stappen naar het conservatorium. (In het geheim heeft ze al met succes toelatingsexamen gedaan.) Tot haar verdriet legt haar vader zich gemakkelijk neer bij haar beslissingen: ze voelt zich verraden, alsof ze voor hem heeft afgedaan.

Vol overgave stort Wanda zich nog intenser op de muziek. Als ze op het conservatorium zit, gaat ze voor het eerst met een jongen naar bed: met Lucas Lantingh, een ambitieuze cello-student, met wie ze harmonieus en hartstochtelijk musiceert. Als Wanda merkt dat hij ook op jongens valt, is ze onthutst. Haar vriendin Joyce had haar al voor Lucas' onbetrouwbaarheid gewaarschuwd.

Egbert, die aan keelkanker lijdt, gaat steeds meer achteruit. Tot Wanda's verdriet sterft hij zonder enige genegenheid voor haar te laten voelen. Na zijn dood leeft Emma op. Ze pakt haar vroegere zangcarrière weer op en ontmoet een nieuwe man, die haar weer levenslustig maakt: de Vlaamse zanger Guido de Bock, een Bourgondisch type.

Tijdens een ernstige ziekte is Wanda niet in staat om te studeren en te werken en heeft ze tijd om over zichzelf na te denken. Voor het eerst sinds lange tijd besluit ze haar broertje op te zoeken. Tot verwondering van de artsen, die geen enkele vooruitgang met Frank hadden geboekt, reageert hij direct op het pianospel van zijn zus.

Wanda raakt in gesprek met de medisch directeur van de inrichting, de arts Bouw Kraggenburg. Ze raken verliefd en gaan met elkaar naar bed.

Wanda blijkt echter niet een duurzame relatie te kunnen aangaan en kiest vrij snel weer voor de muziek. Na het behalen van haar solisten-diploma krijgt ze een beurs voor het buitenland. Tegen de zin van Bouw gaat Wanda in Londen studeren. Ze maakt daar een slippertje met een andere musicus en komt ten slotte terug omdat Bouw het wil.

Ze trouwen en gaan op huwelijksreis naar Italië. Na de reis is Wanda uitgeput: ze blijkt zwanger te zijn. Vooral omdat ze bericht krijgt dat ze op tournee door de Verenigde Staten mag, is ze in deze periode gelukkig. Bouw wil niets van dit plan horen. Wanda krijgt een miskraam. Ze hoort een arts tegen Bouw spreken over de mogelijkheid dat zij draagster is van mongolisme, voelt zich schuldig aan het verliezen van 'hun' kind en wil nooit meer zwanger worden. Ook wil ze weg van Bouw. Ze stort zich weer op de pianostudie en vertrekt naar Amerika.

Na de tournee volgt de officiële scheiding van Bouw. Ze begint aan een drukke, professionele en uitputtende carrière als concertpianiste. Jarenlang heeft ze ernstige slaapproblemen en wordt ze gekweld door nachtmerries. Ze heeft korte liefdesrelaties en voelt zich meestal opgelucht als ze na het verbreken ervan weer alleen is. Op een dag ontvangt ze bericht van Bouw dat hij hertrouwd is.

Als Wanda's moeder ernstig ziek wordt, vraagt Guido haar in een brief direct over te komen. Emma is vreemd verkleurd door een acute leveratrofie, waardoor ze ook geestelijk in de war is. Wanda wil eindelijk eens met haar praten over het verleden, maar haar moeder is te ziek. Wel maakt ze een toespeling op een geheim in het leven van haar dochter, waaruit Wanda kan afleiden dat Egbert niet haar echte vader is. Voordat ze meer uitleg kan vragen, raakt Emma in coma en sterft. Van haar tante Ida hoort Wanda na de crematie de waarheid. De ouders van Emma hadden haar relatie met de joodse musicus Max de Leon verboden. Emma was van hem zwanger geraakt en had moeten trouwen met Egbert om een schandaal te vermijden. Wanda zoekt in de papieren van haar moeder naar een spoor van de liefde tussen Max en Emma, maar vindt niets.

Een dag na de begrafenis heeft Wanda overal spierpijn. Ze negeert de klachten, blijft studeren en optreden, maar de gewrichtspijnen blijven terugkomen. Een arts stelt vast dat ze reumatoïde artritis heeft en beslist moet stoppen met spelen, wil ze niet in een rolstoel terechtkomen. Alsof het haar opluchting geeft, besluit ze van het ene op het andere moment te stoppen. Ze laat de piano achter en gaat in een Frans dorpje hoog in de Pyreneeën wonen, omdat dat vlakbij zwavelbronnen ligt, die haar pijn kunnen verlichten. Ze raakt geen piano meer aan en leidt een teruggetrokken leven.

Als ze bijna zestig is, laat ze toch weer een vleugel in haar huis plaatsen. Erop spelen durft ze echter niet. Ze ontvangt een brief van Bouw waarin die meedeelt haar te willen opzoeken.

Bouw is veertien dagen alleen thuis, omdat zijn vrouw Johanna voor haar werk in Stockholm is. Toevallig leest hij in de krant over een cd met pianospel van Wanda. In een impuls besluit hij haar op te zoeken. Hij achterhaalt haar adres, meldt haar zijn komst en rijdt met zijn auto naar haar toe. Zo kan hij zijn bezoek aan haar mooi combineren met een congres in San Sebastian, dat over een week gehouden wordt. Tot het einde van zijn reis weet hij niet of hij haar zal opzoeken of zal doorreizen.

Eindelijk heeft Wanda moed genoeg verzameld en geeft ze toe aan haar verlangen om op de vleugel ('het beest') te spelen.

Bouw heeft op het laatste moment besloten toch maar naar haar huis te gaan. Hij verbergt zich op het kerkhof er tegenover en hoort haar spelen. Hij herkent de muziek: een Italiaans concert van Bach. De muziek breekt plotseling af.

8​Recensie

In 'Het geheim' zit meer muziek dan menigeen zal horen

ROB SCHOUTEN– 10 januari 1997Review in de “Trouw”

Anna Enquist: Het geheim. De Arbeiders-pers, Amsterdam; geb., - 45, pb f 34,90.

Sommigen prezen met name het deel waarin de dood van een kind beschreven wordt, maar er waren ook stemmen die het een soort veredelde damesroman vonden en niet gecharmeerd waren van de stijl en de wat dik aangezette psychologie. Bij beide oordelen kon ik me wel iets voorstellen. In haar tweede boek, het zojuist verschenen 'Het geheim', kun je zien dat Anna Enquist beter in haar prozaïsche vel is komen te zitten. Het is beter opgebouwd en de psychologie is minder opdringerig, minder expliciet freudiaans.

Hoofdfiguur is de concertpianiste Wanda Wiericke, wier leven op twee niveaus wordt beschreven, namelijk als opgroeiend kind en volwassene in ontwikkeling, én als pianiste in ruste, die in een huis in Frankrijk woont. Steeds wordt een hoofdstuk in het heden afgewisseld met een hoofdstuk uit het verleden. Het bijzondere daarbij is dat de hoofdstukken in het heden in de verleden tijd zijn geschreven en de hoofdstukken over het verleden in de tegenwoordige tijd; dat geeft aan dit beproefde procédé een aparte kleur. Het lijkt zo of het heden verder weg is dan het verleden, een formele ondersteuning van wat ook inhoudelijk in 'Het geheim' gaande lijkt. Al gauw blijkt dat de jonge Wanda Wiericke een talentvol pianiste is, maar evenzeer blijkt dat ze eenzaam is, nauwelijks sociale contacten heeft en zich ook thuis een vreemde eend in de bijt voelt. Ze merkt dat haar vader meer belangstelling heeft voor haar broertje, een mongool en daar in de oorlogsjaren zelfs een hysterische protectie om opbouwt, waardoor er bij hen thuis geen mens over de vloer mag komen. Wanda trekt vooral naar haar joodse pianoleraar, die na verloop van tijd wordt opgepakt en in Auschwitz omkomt; hij laat Wanda zijn partituren na. Uit de inrichting waarin haar broertje zit leert Wanda haar toekomstige man, Bouw, kennen, maar het huwelijk mislukt, na een miskraam en de onwil van Wanda om haar muzikale carrière op te geven. Wanda vervolgt haar loopbaan maar moet die, getroffen door reumatische aandoeningen, vroegtijdig opgeven, en verhuist naar Frankrijk. Aan het sterfbed van haar moeder komt ze achter haar ware afkomst, een ontdekking die veel van de raadsels uit het verleden verklaart. Hoewel Enquist nog altijd een robuuste en kordate stijl hanteert, is 'Het geheim' toch aanzienlijk subtieler dan 'Het meesterstuk'.

Niet alleen het plot komt als een verrassing, ook in andere opzichten weet Enquist steeds een bijzondere spanning op te bouwen, bijvoorbeeld in de scènes waarin de lezer erachter komt dat het broertje van Wanda een mongool is en het tafereel waarin ze een miskraam krijgt. Ook de lichamelijke kanten van het musiceren zijn overtuigend neergezet, goed poepen en plassen voor een concert, een stevige concert-beha-dragen en over een collega die haar plankenkoorts probeert te bedwingen, lees je: 'Ik merk nooit iets aan je', zei Wanda, 'Heb je een methode? Wat doe je eraan?' Joyce wordt vuurrood. Ze heeft haar linkerhand om haar rechterpols geslagen en zuigt op haar middelvinger. 'Dat kan ik niet zeggen. Ik schaam me dood.' Wanda voelde haar wangen ineens ook steken. 'Helpt het?' 'Het gaat niet altijd. Je moet ergens alleen kunnen zijn. Laatst was ik in de wc achter het podium en begon Bella Heidelberg op de deur te bonzen, of ik al klaar was! Toen lukte het niet. Maar áls het gaat: ja.' In het oproepen van tegelijkertijd dionysische én apollinische ervaringen rond het muziek maken is Enquist (zelf van oorsprong pianiste) erg sterk. 'Het geheim' is trouwens een volbloed muziekroman. Er komt een hele bibliotheek aan klassieke muziek in ter sprake, aan mij persoonlijk wel besteed, maar ik vraag me af of deze vaak erg specialistische passages wel voor iedereen bestemd zijn; je kunt de bijbehorende emoties toch eigenlijk alleen aanvoelen als je de muziek waarover ze gaan óók hoort. Geslaagder vind ik de doorwerking van de muziek in de structuur van de roman. De twee tijdlagen zoals Enquist die heeft geïncorporeerd, hebben iets weg van een dialoog tussen twee instrumenten, een cellosonate bijvoorbeeld. Er is zelfs een moment, tussen het negende en het twintigste hoofdstuk, dat je van een enharmonische modulatie zou kunnen spreken, de twee verschillende toonsoorten lossen in één akkoord op. Haar ex-man Bouw is in het ene hoofdstuk, na zoveel jaar, naar Wanda op weg en ligt in het volgende hoofdstuk bij haar in bed. Natuurlijk, je realiseert je dat het eerste hoofdstuk in het heden speelt en het tweede in het verleden maar, bewust of onbewust, demonstreert Enquist toch ook dat die verschillende tijden met elkaar verweven zijn, deel uitmaken van een en dezelfde compositie. Enquist heeft een heldere stijl, zonder al teveel franje.

In de hoofdstukken over Wanda's jeugd overheerst iets kinderlijks, dat soms aan W. G. van de Hulst doet denken. Die ongetwijfeld opzettelijke naïviteit wordt verklaard omdat die hoofdstukken zich in het heden afspelen. Maar Enquists helderheid functioneert alleen maar omdat er een geheimzinnige marge achter schuilgaat. Ergens aan het eind van 'Het geheim' gaat het over de muzikale ervaring: 'De helderheid maniakken lieten je geloven in een valse eenvoud. Luister maar, zo logisch en klaar zijn de dingen die zich voordoen. Niets is raadselachtig, alles is van begin tot eind moeiteloos te volgen. Een leugen. Alsof je niet moest zoeken, alsof je niet op de tast een compositie binnen moest gaan, bereid om in elke richting te dwalen, niet te beroerd om op de meest onverwachte plaatsen een betekenis te vinden. Een interpretatie was toch geen uitspraak die voor eeuwig vaststond? het gebeurde toch dat een betekenis bouwwerk dat je gedurende jaren met tevredenheid had opgebouwd ineens ging wankelen en in elkaar donderde?

Achter de Goldberg-variaties lagen Goldberg-variaties en daarachter weer.' Ongemerkt geeft Enquist daarmee ook het credo van haar schrijverschap. Achter de woorden waarmee Wanda wordt beschreven, ligt het geheim, van de onvoorzienbare levensloop, van de psychologie. En om dat geheim gaat het.

Recensie: Het Geheim van Anna Enquist

Auteur: Anna Enquist, Gepubliceerd: 1997, Genre: Roman.

Recensie

Het boek Het Geheim van Anna Enquist is opgebouwd door een afwisseling van delen ui het heden en flashbacks. Anna Enquist krijgt het op magische wijze voor elkaar om flashbacks en het heden op een erg bijzondere manier door elkaar heen te vlechten. De flashbacks geven je steeds meer informatie over de jeugd van de hoofdpersoon, Wanda, en geven je antwoorden op de vragen die in je hoofd op komen dagen terwijl je de hoofdstukken leest die zich in het heden afspelen. Je krijgt een steeds completer beeld van alles wat Wanda heeft moeten doorstaan, waardoor haar leven nu zo eenzaam is. Echter zijn sommige delen van de flashbacks wel erg uitgerekt en soms niet helemaal van toegevoegde waarde voor de rest van het verhaal.

Doordat Enquist de tekst op deze manier heeft geschreven, moet je in het begin wel even wennen en soms even omschakelen als het boek opeens terug in de tijd gaat. Echter komt er door deze manier van schrijven wel meer spanning in het boek. Doordat Enquist steeds op spannende stukken uit het verleden stopt met een hoofdstuk en weer naar het heden gaat, krijg je de drang om verder te lezen, totdat je eindelijk weet wat er nou precies gebeurd. Je wilt bijvoorbeeld weten of Bouw (de ex-man van Wanda) uiteindelijk wel of niet bij haar langs gaat en of je uit het verleden een antwoord zal krijgen uit vage dingen die in het heden gebeuren.

Wat Anna Enquist ook slim doet, is heel veel verschillende emoties in het verhaal stoppen. Ze kan je op het ene moment volledig laten meeleven met Wanda, maar op hetzelfde moment ook een verschrikkelijke afkeer voor haar, en de keuzes die zij maakt, hebben. Het Geheim is het eerste boek wat ik heb gelezen dat (o.a.) over reuma gaat. Door de manier hoe Enquist de pijn die Wanda heeft beschrijft, krijg je zelf ook bijna pijn in je gewrichten terwijl je het boek leest.

Iets wat erg opvalt als je het boek leest, is de speciale schrijftechniek die Anna Enquist gebruikt. Als je het boek oppervlakkig en snel even doorleest, lijkt het een erg saai boek waarin niets gebeurd. Maar als je het boek gedetailleerder gaat lezen, krijg je in de gaten dat de belangrijkste gebeurtenissen in de allerkleinste details zitten, die soms in één zin verteld worden. Hierdoor onderscheidt Het Geheim zich van andere boeken en wordt het een zeer speciaal boek.

Geplaatst doorMegan Varela Nunes op07:44.

Een goede samenvatting van het boek kun je vinden op de volgende website: http://www.boekverslag.nl/Verslag/Het+geheim/

Bronnen:

- Scholieren.nl:https://www.scholieren.com/boekverslag/41341- Ine Roose https://www.scholieren.com/boekverslag/42614 - Sigrid Wolthoff

- Het geheim (Anna Enquist) - Havovwo.nl: https://www.google.nl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=8&ved=0ahUKEwjnxayg5KbUAhUQZ1AKHTkHAaEQFghOMAc&url=http%3A%2F%2Fwww.havovwo.nl%2Fvwo%2Fvne%2Fbove%2Fhet%2520geheim.pdf&usg=AFQjCNGi3G8ZDpWDzcAHdhOkpsNHnjB0gA&sig2=5gKH0Y6VWIqiXvGAGXEiwQ- Wieske Heinen