Het fregatschip Johanna Maria door Arthur van Schendel

Titel: Het fregatschip Johanna Maria
Auteur: Arthur van Schendel
Uitgeverij: Meulenhoff Amsterdam
Datum van uitgave: Eerste druk 1930, zesenveertigste druk 2000

BESCHRIJVINGSOPDRACHT:

Motivatie van Keuze:

De reden waarom ik dit boek heb gekozen is omdat ik niet vaak boeken heb gelezen die over de Nederlandse zeevaart omstreeks 1900 gingen. Ik vond het daarom interessant om er meer over te leren kennen. Daarbij wist ik ook niet precies hoe het er toentertijd aan toe ging.

Samenvatting:

Het boek gaat over Jacob Brouwer. Zijn hele leven speelt zich af in dit boek. Het begint bij zijn ongelukkige jeugd. Zijn vader is namelijk alcoholist en slaat zijn vrouw en kinderen regelmatig. Omdat Jacob daar niet meer tegen kan, loopt hij weg van huis en vindt een baantje in de haven. Als hij oud genoeg is wordt hem aangeboden om mee te varen op de Johanna Maria als zeilmaker. Hij is ondertussen meester in zijn vak geworden en doet zijn werk niet alleen met zijn handen, maar ook met zijn geest. Hij vaart eerst onder de kapitein Wilkens. Deze ongelukkige man houdt het na een aantal jaar echter niet meer vol, en Brouwer werkt jaar na jaar onder toezicht van verschillende kapiteins. Maar allemaal behandelen ze het schip zonder respect. Iets wat Brouwer niet kan aanzien. Hij is namelijk erg veel van de Johanna Maria (dat ondertussen verschillende namen heeft gehad onder verschillende eigenaren) gaan houden. Als hij voor de eerste keer hoort dat het schip gekocht wordt, heeft hij als droom ook ooit de Johanna Maria te kopen. Hij spaart veel, maar dat alleen is niet genoeg. Door middel van kopen en verkopen voor een hogere prijs weet hij veel geld te verdienen. Maar dan volgen er een aantal tegenslagen voor Brouwer. Eerst belandt hij een de gevangenis omdat hij op de vuist was gegaan met een kapitien die het schip en zijn bemanning niet goed behandelde. Nadat hij 6 maanden had gezeten, was hij het schip uit het oog verloren. Vijf lange jaren zocht hij vergeefs naar het schip. Maar dan ontdekt hij dat het in Zuid-Amerika ligt, onder de naam Lilian Bird. Op het schip aangekomen doet Brouwer iets wat hij achteraf liever had vermeden: hij raakt in gevecht met een matroos, en moet gewond naar een ziekenhuis. Intussen is zijn kapitaal zo gegroeid dat Brouwer verwacht het schip te kunnen kopen. Na een aantal niet-nagekomen afspraken en verraderlijke kapiteins krijgt Brouwer eindelijk zijn kans om de Johanna Maria over te nemen. Hij knapt het schip op en maakt zijn laatste reis vanuit Autralie naar Amsterdam. Daar vindt hij een ligplaats voor het schip. Samen met twee vrienden woont hij nog lang op het schip, maar Brouwer wordt steeds eenzamer. Op een dag valt Brouwer van de mars en wordt hij naar het gasthuis gebracht. Na enkele maanden overlijdt hij en de Johanna Maria blijft alleen achter.

Titelbeschrijving:

De titel 'Het fregatschip Johanna Maria' spreekt voor zich. Het verhaal gaat over de Johanna Maria, en de grote liefde die Jacob Brouwer, die bijna zijn hele leven op deze boot doorbrengt, voor het schip voelt.

Persoonlijke reactie:

Op het begin dacht ik dat het een moeizaam boek zou worden omdat het door het taalgebruik en al die scheepstermen niet echt opschoot. Maar toen ik daar steeds meer aan begon te wennen en over de scheepstermen heen las, had ik het achteraf gezien toch snel uit. Ik vond het een heel leuk boek, (de laatste 100 bladzijdes had ik ook in twee dagen gelezen), en daarbij vond ik het boeiend te ontdekken dat iemand zoveel van een schip kan houden. Hij zag het namelijk niet als een hoop hout, een paar touwen en zeilen bij elkaar, zoals wel veel andere mensen, maar hij had echt een speciale band met het schip.

VERDIEPINGSOPDRACHT:

Politieke achtergronden:

Het boek heeft weinig tot niks te maken met de politieke gebeurtenissen in dit tijdperk: Het speelt zich niet af in de tijd van de 1e of 2e wereldoorlog. Er heerst geen economische crisis, en er is ook geen sprake van een revolutie of iets dergelijks. Het lijkt er meer op dat de schrijver moeilijke tijden wil ontvluchten. Het is namelijk een verhaal dat erg veel weg heeft van een sprookje.

Sociaal-economische achtergronden:

In het verhaal koopt Brouwer gebruiksvoorwerpen, zoals messen, of voedsel om dit ergens anders met winst te kunnen verkopen. In elke stad is dus iets anders belangrijk en overal hebben ze andere dingen nodig. Je krijgt niet veel inzicht van hoe de standen in de maatschappij zijn. Op een schip zijn wel verschillende 'standen' zoals kapitein, bootsman of matroos, maar dit kun je niet echt met een standenmaatschappij vergelijken. Het verhaal geeft geen protest of ondermijning van de burgerlijke waarden weer, en daarom past het ook niet zo goed bij de sociaal-economische gebeurtenissen. Er is wel sprake van technische vooruitgang. In het begin van het boek is er namelijk alleen maar sprake van zeilboten en later van stoomboten.

Culturele achtergronden:

Er is geen sprake van een maatschappelijke taak van de schrijver. Hij heeft dit boek geschreven in de hoop veel mensen te vermaken met zijn verhaal. Daarbij is de schrijver niet op zoek naar een nieuw bewustzijn maar blijft hij bij de romantiek. Dit gebeurde door meer schrijvers in het begin van de 20e eeuw.

Literaire stromingen en genres:

Arthur van Schendel is een typische neoromanticus. Veel boeken die hij heeft geschreven behoren tot de neoromantiek. Zo ook dit boek. Het is een historische roman en de romantiek komt er duidelijk in voor, sterker nog, daar gaat het hele boek over.

De literatuuropvatting van de auteur:

Nog tijdens de bloei van het naturalisme trad een aantal auteurs naar voren die sterk afwijkende verhalen en romans schreven: geen gedetailleerde, impressionistische weergave van de werkelijkheid, zoals in het naturalisme, maar juist vage, dromerige beschrijvingen van tijd en plaats. Eén van deze schrijvers, die bekend zijn geworden als neo-romantici, is Arthur van Schendel. In zijn boeken is de verbeelding, de droom, belangrijker dan de realiteit. In dit boek uit van Schendel die droom als het verlangen waar Brouwer door wordt geleidt: ooit eigenaar worden van de Johanna Maria.

De plaats van het gelezen werk in het oeuvre van de auteur:

Het ging Arthur van Schendel niet zo zeer om de psychologische uitbeelding van de hoofdpersonen. De sociale positie vond hij belangrijker. Van Schendel beschreef een droomwereld, waarin weemoed en eenzaamheid een grote rol spelen. Het fregatschip Johanna Maria is het hoogtepunt van zijn literaire werk. Andere belangrijke werken van Arthur van Schendel zijn: Een zwerver verliefd (1904), Jan Compagnie (1932), De waterman (1933), Een Hollands drama (1935), De rijke man (1936), De grauwe vogels (1937), De zeven tuinen (1939) en De mensenhater (1941).
In 1947 werd hem postuum de P.C. Hooftprijs toegekend voor zijn hele oeuvre.

Thematiek:

De belangrijkste motieven in dit boek zijn noodlot en irrationeel verlangen. Het complete verhaal draait om de liefde die Jacob Brouwer voelt voor de Johanna Maria, en zijn droom om ooit nog eens eigenaar van het fregatschip te worden. Heel zijn leven lang jaagt hij deze droom na. Als hij eindelijk, na veel tegenslagen en op oude leeftijd, eigenaar van de Johanna Maria is geworden overlijdt hij al snel en is er nauwelijks tijd geweest om van zijn eigendom te genieten.

EVALUATIE:

Nee, mijn persoonlijke reactie is niet veranderd. Ik ben niet, door het maken van de verdiepingsopdracht, van gedachte veranderd. Er is mij niets opgevallen wat ik voor het maken van de verdiepingsopdracht nog niet opgemerkt had.
Afgezien van heel veel scheepstermen, wat natuurlijk aandit onderwerp van het boek ligt, viel het taalgebruik me steeds meer mee. Aan dingen als ''een ieder'' of ''des avonds'' begin je langzamerhand vanzelf te wennen. En na een paar hoofdstukken van introductie begon het boek mij te boeien en had ik het binnen enkele dagen uit. Het was dus geen zware klus voor mij, wat natuurlijk ook te maken heeft met mijn hobby, ik heb het lezen van boeken namelijk altijd erg leuk gevonden.
Ik ben tevreden over het uitvoeren van de beschrijvingsopdracht. Ik heb, naar mijn weten, een goede samenvatting geschreven, en met de andere punten had ik ook niet veel moeite. Over de verdiepingsopdracht ben ik ook tevreden. Ik kon wel niet veel vinden op politieke en culturele vlakken, maar naar mijn mening is ook dat deel van deze slotopdracht goed gegaan. Ik vond het dus geen lastige klus, het is allemaal vrij vlot gegaan, en het meeste kon ik nog goed herinneren en terughalen, omdat ik dit boekverslag de dag nadat ik het boek uithad, ben gaan maken.
Ik ben zeer content over hoe het lezen van het boek en het uitvoeren van deze opdracht zijn gegaan. Als ik de volgende keer in eenzelfde scenario zou zitten, zou mij dat zeker bevallen.